Δημοσιονομική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ζησιμοπούλου Δωροθέα Πολολού Μαρία Βασίλης Τμήμα Οικονομικών επιστημών

Τί είναι Δημοσιονομική Πολιτική; Μακροοικονομική Πολιτική Αύξηση Εσόδων Κατανομή Δαπανών Έλεγχος Δημoσίου χρέους και πληθωρισμού Προώθηση ή Περιορισμός Συνολικής Ζήτησης Ελλάδα Γαλλία Ιταλία

Ελλάδα: από το 1970 έως το1990 Επιδείνωση Οικονομικών: Γενικός Κρατικός Προϋπολογισμός : Ελλείμματα, από 9% τη δεκαετία ‘80 σε 16% τη δεκαετία ‘90 Πληθωρισμός : Φτάνει το 2ο % τη δεκαετία ‘80 Πραγματικά Επιτόκια Τραπεζικών χορηγήσεων και καταθέσεων : αρνητικά Έλλειμμα Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών : σε 6,3% από 3% Επίπεδο επενδύσεων Δαπάνες Γενικής Κυβέρνησης: Αυξήθηκαν από 28,3% σε 49,2% ΑΕΠ Κυρίως Λόγω των Αμυντικών Δαπανών Έσοδα: Αύξηση από 26,7 % σε 32,1% αλλά δεν τπήρξε ομοιόμορφη και ταχεία Άμεση Φορολογία Εισφορές Κοινωνικής Ασφάλισης Έμμεσοι Φόροι Δημόσιο Χρέος: Αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς στις αρχές του ‘80 Μεγάλα Πρωτογενή ελλείμματα και Προσαρμογές ελλειμμάτων Δάνεια 250 δις δρχ και 150 εκ.δρχ Υποτίμηση δραχμής

Γαλλία: από το 1970 έως το 1990 Αυξομείωση του ΑΕΠ κατά διαστήματα που όμως διπλασιάζεται σε μία τριακονταετία Πρώτο δημόσιο έλλειμμα το 1975 Πρωτογενές ισοζύγιο αρνητικό Αύξηση του χρέους Αύξηση των τόκων Φορολογική Επιβάρυνση : Σταθερή Βάρος Κοινωνικών Εισφορών: Υπερδιπλασιάστηκε από 9% το ‘60 σε 19% το ‘93

Ιταλία: από το 1970 έως το 1990 Σταθερός ρυθμός ανάπτυξης άνω του 8% αλλά ύφεση στα τέλη της δεκαετίας ‘70 Υψηλός πληθωρισμός το 1981 αλλά ο συνδυασμός δημοσιονομικής συναλλαγματικής και εισοδηματικής πολιτικής οδηγούν σε μείωσή του Έξοδος από την ύφεση με αποτέλεσμα: Αύξηση του ΑΕΠ Μείωση του πληθωρσμού Αύξηση παραγωγής, αλλά και Αύξηση ανεργίας Αύξηση επενδύσεων με: $ 11,5 δισεκατομμύρια για τις υποδομές, 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων για δάνεια χαμηλού κόστους, ακέραιες επιχορηγήσεις ήταν ύψους 3,2 δισ. Δολαρίων Δεκαετία του 1980 χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά υψηλά ελλείματα Μεγάλες ποσότητες μαύρου χρυσού από τις μεγάλες βιομηχανίες, με την τιμή του να είναι πολύ υψηλή Αυξητικές τάσεις το Δημόσιο χρέος

Η Διαδρομή προς την ΕΕ  Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο  18/04/1951  18/04/1951 : Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ)  1957  1957: Συνθήκη Ρώμης, Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ή Ενιαία Αγορά (σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση) Κριτήρια Ένταξης στην ΕΟΚ  σταθερότητα θεσμών  το κράτος δικαίου  τα δικαιώματα του ανθρώπου και το σεβασμό και την προστασία των μεινοτήτων  λειτουργούσα οικονομία της αγοράς  αντιμετώπισης ανταγωνιστικών πιέσεων και δυνάμεων της αγοράς  την ικανότητα να αντάλάσσουν τις υποχρεώσεις τους και να είναι προσηλωμένοι στους στόχους της πολιτική, οικονομικής και μελλοντικής νομισματικής ένωσης.

 Στόχοι ΕΟΚ 1.Δημιουργία ενιαίου χώρου που θα επέτρεπε την ελεύθερη μετακίνηση εμπορευμάτων, προσώπων και κεφαλαίων 2.Εφαρμογή κοινής δασμολογικής πολιτικής προς τρίτες χώρες 3.Προστασία ασθενέστερων χωρών, περιφερειών αλλά και κοινωνικών ομάδων μέσω των διαφόρων προγραμμάτων περιφερειακής ανάπτυξης, της ΚΑΠ και των επιχειρησιακών πλαισίων 4.Την ίδρυση μιας κοινής νομισματικής και οικονομικής ένωσης και την μελλοντική προοπτική ενός κοινού νομίσματος. 1.Αργή οικονομική δραστηριότητα με το ΑΕΠ να αυξάνεται μόλις 1,3% 2.Η ανεργία παρουσιάζει αυξητικές τάσεις 3.Χαμηλό γενικό επίπεδο πληθωρισμού 4.Το δημόσιο χρέος αυξάνεται σταδιακά ευρωσκλήρωση  Η οικονομία χάνει την ευκαμψία της και γίνεται ανελαστική: «ευρωσκλήρωση»  Οικονομική κατάσταση πριν Το Μάαστριχτ

 1984: Συνάντηση Κορυφής Φοντενεμπλώ  Επιτροπή Douge: Έκθεση για τη δημιουργία ενιαίας αγοράς  Ενίσχυση Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος  Βελτίωση ευρωπαϊκής πολιτικής συνεργασίας  Κολ και Μιτεράν ήταν οι ηγέτες του Ενωποιητικού εγχερήματος  Λευκή Βίβλος της Επιτροπής προσδιορίζει νομοθετικά μέτρα για τη δημιουργία ενιαίας αγοράς  Ιούνιος 1985 στο Μιλάνο το Ευρ. Κοινοβούλιο αναλαμβάνει την ευθύνη για όλες τις σημαντικές αποφάσεις( π.χ. Προϋπολογισμός) Αίτια Υπογραφής Μάαστριχτ Προκλήσεις από διεθνή χώρο  Δημιουργία ανταγωνιστικού ισχυρού νομίσματος έναντι του $ ΗΠΑ  Δημιουργία ανταγωνιστικότητας με ΝΑ Ασία και Ειρηνικό  Κατάργηση διπολισμού (ΗΠΑ, Ρωσία) : Ανάδειξη Τρίτης Δύναμης

ΣυνθήκηΜάαστριχτ Συνθήκη Μάαστριχτ  Νομικό πλαίσιο – Ενωποίηση Ευρώπης(κράτη μέλη πρώην ΕΟΚ) οικονομικά και πολιτικά  7/02/1992: Υπογραφή Συνθήκης (Γαλλία, Βέλγιο,Γερμανία, Λουξεμβούργο, Ιταλία, Ελλάδα,Ισπανία, Ιρλανδία, Φιλανδία, Αυστρία, κάτω Χώρες, Πορτογαλία)  Ολοκλήρωση Ευρωπαϊκής Ένωσης  Μετάβαση σε ένα περιβάλλον οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης  Υποχρεώσεις Κρατών: Ελεγχόμενη Δημοσιονομική Πολιτική Παρακολούθηση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο  Τέθηκε σε εφαρμογή 1 η Νοέμβρη 1993

Ολοκλήρωση Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης 1 ο Στάδιο 1 ο Στάδιο: Σύγκλιση οικονομικών Πολιτικών Στενή συνεργασία Κεντρικών Τραπεζών 2 ο Στάδιο 2 ο Στάδιο: Εξασφάλιση οικονομικής Σύγκλισης μέσω των αξιολογήσεων της Επιτροπής Αποφυγή υπερβολικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων Ανεξαρτησία κεντρικών τραπεζών 1997 : Σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης Απαγόρευση άμεσης νομισματικής χρηματοδότησης δημοσίων ελλειμμάτων ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ (άρθρο 109Ι παρ.1) Στα κριτήρια που αφορούν την νομισματική πολιτική και είναι: Η τιμή του πληθωρισμού Η τιμή του μακροχρόνιου επιτοκίου και Η τιμή του συναλλάγματος. Στα κριτήρια που αφορούν τα δημοσιονομικά δεδομένα: Το δημόσιο χρέος και Το έλλειμμα του προϋπολογιμού.

Κριτήρια σύγκλισης  « Ο μέσος όρος του πληθωρισμού της χώρας για τους τελευταίους 12 μήνες (με βάση τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή) δεν πρέπει να υπερβαίνει περισσότερο από 1,5 εκατοστιαίες μονάδες το μέσο όρο πληθωρισμού των τριών χωρών μελών της ΕΕ με τις καλύτερες επιδόσεις, από την άποψη της σταθερότητας των τιμών.» (Άρθρο 109Ι, παράγραφος 1)  Έλλειμμα. Δεν πρέπει να υπάρχει υπερβολικό δημοσιονομικό έλλειμμα, δηλαδή το έλλειμμα δεν πρέπει να υπερβαίνει την τιμή αναφοράς του 3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος(ΑΕΠ).  Χρέος. Το δημόσιο χρέος δεν πρέπει να υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ (εκτός εάν βρίσκεται σε συνεχή καθοδική πορεία και πλησιάζει ικανοποιητικά την τιμή αναφοράς). 3ο Στάδιο 3ο Στάδιο : Πραγματική έναρξη της Ο.Ν.Ε. Αμετάκλητος καθορισμός συναλλαγματικών ισοτιμιών των νομισμάτων.

Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης  3 η φάση 1/1/99  Επικύρωση 6/1997 στο Άμστερνταμ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο λόγω χαλαρής και ανεπαρκούς παρακολούθησης δημοσιονομικών ελλειμμάτων από το Μάαστριχτ  Αυστηρότερη πειθαρχία και έλεγχος στα κράτη μέλη  Διαδικασία εποπτείας δημοσιονομικών πολιτικών μετά την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος Κανονισμοί Συμβουλίου 1.Προγράμματα σταθερότητας μία φορά τον χρόνο 2. Κυρώσεις στα κράτη μέλη με υπερβολικά ελλείμματα( εκτός και αν η υπέρβαση είναι έκτακτη και προσωρινή)

Αν υπάρχει υπερβολικό έλλειμμα: 1.Σύσταση προς τα κράτη μέλη 2. Ανακοίνωση δημοσίως των συστάσεων 3. Κυρώσεις : Κατάθεση άτοκου ποσού στην ΕΚΤ μέχρι τη μείωση του ελλείμματος( η κατάθεση δεν μπορεί να υπερβαίνει το 0.5% του ΑΕΠ του κράτους μέλους) 4. Αν μετά από 2 χρόνια από την πρώτη κατάθεση δεν έχει διορθωθεί το έλλειμμα, η κατάθεση μετατρέπεται σε πρόστιμο Αμφιβολίες και Κατακρίσεις γύρω από το Σύμφωνο : Γερμανία και Γαλλία παρουσιάζουν ελλείμματα άνω του 3% 2.Ανελαστική Πολιτική, μπλοκάρει την αντικυκλική σταθεροποίηση της οικονομίας μέσω των αυτόματων σταθεροποιητών 3.Δεν δίνεται βαρύτητα στο Δημόσιο Χρέος

Προβλήματα 1.Χώρες με το ίδο έλλειμμα ανεξάρτητα από το δημόσιο Χρέος αντιμετωπίζονται το ίδιο 2. Λόγω παρέμβασης, σε στοιχεία του προϋπολογισμού/ελλείμματος, δεν προωθείται η διαφάνεια δημοσιονομικής πολιτικής Προτάσεις για βελτίωση του Συμφώνου Α. Ενίσχυση λειτουργίας των αυτόματων Σταθεροποιητών Β. Επαναπροσδιορισμός μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών στόχων Γ. Συνυπολογισμός του μεγέθους του χρέους ή βιωσιμότητας των ελλειμμάτων στη διαδικασία των υπερβολικών ελλειμμάτων Δ. Βελτίωση της ποιότητας δημοσιονομικής λογιστικής

Αυτόματοι Σταθεροποιητές Μείωση υστερήσεων που σχετίζονται με τη σταθεροποιητική πολιτική, τονώνουν την οικονομία χώρις καμία μεταβολή πολιτικής. Όσα κράτη μελη έχουν μεγάλο δημοσιονομικό χώρο για δράση ενεργοποιούν τους αυτόματους σταθεροποιητές ώστε να «επανεξετάσουν την φορολογική τους πολιτική και αν κριθεί απαραίτητο διευρύνουν την φορολογική δράση, καταργούν τις αδικαιολόγητες φοροαπαλλαγές και εξαιρέσεις και προσδιορίζουν τους φόρους στην εργασία».

Εξελίξεις μετά το Μάαστριχτ: Αρχές 1990 Αρχές 1990: Δείκτες ανάπτυξης Μειώνονται σταθερά Οξύνεται η ανεργία Νομισματική κρίση το 1992 και έντονη κερδοσκοπία Η Επιχειρηματική εμπιστοσύνη και το ενδοκοινοτικό εμπόριο μειώνονται Αρμόδιου Συμβουλίου Φόβος για πληθωριστική έκρηξη οδηγεί στη συγκρότηση ενός Αρμόδιου Συμβουλίου: Καθορίζει, εξετάζει και αξιολογεί βασικούς προσανατολισμούς της οικονομικής πολιτικής των κρατών μελών : Παραμερίζονται θέματα που αφορούν άμεσα τον πολίτη δημιουργώντας κύμα αντιπαραθέσεων και μαζικών κινημάτων : Μετά από την Διακυβερνητική Διάσκεψη σημειώνεται η ανάγκη θεσμικών αλλαγών, δηλαδή αναθεώρηση Μάαστριχτ 1997Συνθήκη Άμστερνταμ 1997: Συνθήκη Άμστερνταμ

Συνθήκη Άμστερνταμ  16-17/06/1997 υπεγράφη από τους Υπουργούς Εξωτερικών Τροποποιεί  Τροποποιεί: 1. Ορισμένες διατάξεις της συνθήκης για την ΕΕ 2. Διατάξεις για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας 3. Ορισμένες συναφείς διατάξεις  Στόχοι  Στόχοι: 1. Ενίσχυση των οικονομικών δικαιωμάτων των πολιτών 2.Ανάπτυξη κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) 3. Βελτίωση της λειτουργίας θεσμικών οργάνων

Νέα χιλιετία: Αρχές 21ου αιώνα Πληθωρισμός  Αύξηση δείκτη πληθωρισμού  Δυσκολίες οικονομιών και αύξηση διεθνών τιμών πετρελαίου  Μείωση της τιμής του ευρώ έναντι του $ και του ¥  Η ΕΚΤ ακολουθεί συντηρητική πολιτική στα επιτόκια για τη σταθερότητα των τιμών  Μέχρι το 2009 ο πληθωρισμός κυμαίνεται σε σταθερά επίπεδα

ΑΕΠ  Ο ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ αυξομειώνεται  : κυμαίνεται σε σταθερά επίπεδα  Διαφορετικά ποσοστά ΑΕΠ λόγω:  διαφορετικών δομών της οικονομίας κάθε χώρας  εφαρμογή διαφορετικών μέτρων  η Ζώνη του Ευρώ έχει άκαμπτους κανόνες προκαλώντας ενδογενή προβλήματα

Δημοσιονομικό Έλλειμμα Ανοδική πορεία ελλείμματος παρά τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις του Μάαστριχτ και του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης

Δημοσιονομικό Έλλειμμα στην Ευρωζώνη

Δημόσιο Χρέος  « Το σύνολο των οφειλών σε χρηματικές μονάδες του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Υπό την έννοια ευρύτερος δημόσιος τομέας συμπεριλαμβάνονται όλα τα επίπεδα δημόσιας διοίκησης ενός κράτους: κυβέρνηση, νομαρχία, δήμος κλπ.. Το δημόσιο χρέος αυξάνεται από έτος σε έτος κατά το ποσό που ο ετήσιος κρατικός προϋπολογισμός παρουσιάζει έλλειμμα, ή αντιστρόφως μειώνεται κατά το ποσό που παρουσιάζει πλεόνασμα.»δημόσιου τομέακυβέρνησηνομαρχίαδήμοςκρατικός προϋπολογισμόςέλλειμμα  Τα τελευταία 15 χρόνια παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα λόγω κακοδιαχείρισης των δαπανών Παράγοντες προσδιορισμού του χρέους: a)Τόκοι b)Συσσώρευση χρέους για τρίτους που υπολογίζεται κατ’ ευθείαν χωρίς να περνάει από το έλλειμμα Τα εγγυημένα από το Δημόσιο δάνεια δεν περιλαμβάνονται στο δημόσιο χρέος, παρά μόνο εάν και όταν καταπέσουν, οπότε το αυξάνουν.

Δημόσιο Χρέος

Η Παγκόσμια Κρίση του 2008 Ξεκίνησε από την Αμερική και έφτασε στην Ευρώπη ένα χρόνο αργότερα Έχει τρεις συνιστώσες: a)Χρηματιστηριακές Υπερβολές b)Συσσώρευση Τοξικών Χρεογράφων c)Στάση των Επενδύσεων Τα (a) και (b) οδήγησαν τις κυβερνήσεις i. Χορήγηση τεραστίων ποσοτήτων ρευστότητας ii. Εθνικοποίηση Τραπεζικών Ιδρυμάτων Συνέπειες: I.αυξήθηκε δραματικά το έλλειμμα και το χρέος των χωρών ( στις περιπτώσεις της Ελλάδας και της Ιρλανδίας το χρέος έχει καταστεί μη διαχειρίσιμο) II.Άσκηση κερδοσκοπικών πιέσεων στα επιτόκια δανεισμού των (πλέον) χρεωμένων κρατών

3 η Έκφανση της Κρίσης Στάση επενδύσεων στην ευρωπαϊκή οικονομία λόγω: i.Της ύφεσης στην πραγματική οικονομία ii.Της μείωσης των πιστώσεων και των χορηγήσεων δανείων στις επιχειρήσεις από το τραπεζικό σύστημα Επενδυτική στασιμότητα Η ακαθάριστη επένδυση αυξανόταν : το 2006 με 9%, το 2008 με μόλις 2% το 2009 είναι μειούμενη κατά 11,6% το 2010 μειώνεται ακόμα κατά 3,2% Λόγοι μείωσεις Ακαθάριστης επένδυσης: Προβλήματα στο ευρωπαϊκό Τραπεζικό σύστημα Αύξηση μη εξυπηρετούμενων δανείων των τραπεζών Όποια ρευστότητα, καλύπτει ζημίες του 2008 Μείωση ζήτησης στην ευρωπαϊκή και αμερικανική οικονομία Κρίση εν γένει Σκληρά προγράμματα λιτότητας από τις κυβερνήσειςΣυνεπώς Υπάρχει επενδυτική Κρίση η οποία αυξάνει το χρέος των οικονομιών και τον κίνδυνο μη δυνατότητας αποπληρωμής του

 Κρίση Χρέους οδήγησε στην εκτίναξη των επιτοκίων δανεισμού  Αποκορύφωμα: Η έξοδος της Ελλάδας και της Ιρλανδίας από τις διεθνείς αγορές και η προσφυγή τους στους μηχανισμούς στήριξης της ΕΕ, του ΔΝΤ και της ΕΚΤΕλλάδα Έλλειμμα: 6,4% το ,4% το ,4% το 2009Ιρλανδία Η εγγύηση των περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών της χώρας σε συνδυασμό με την κρίση μετέτρεψαν τους άλλοτε πλεονασματικούς προϋπολογισμούς σε βαθιά ελλειμματικούς (37% το 2010) και υπερδιπλασίασαν το δημόσιο χρέος. Το συνολικό έλλειμμα της Ευρωζώνης το 2009 έφτασε το 6,3% ένω το συνολικό χρέος το 80% του ΑΕΠ (αυξήθηκε κατά δέκα ποσοστιαίες μονάδες από το 2008!) Το χρέος από 105% σε δύο χρόνια έφτασε το 126,8% του ΑΕΠ!! Χρέος

Συμπεράσματα - Σχόλια Συμπεράσματα  Έλλειψη ενιαίας και συντονισμένης δημοσιονομικής πολιτικής  Η δημοσιονομική πολιτική των χωρών είναι «αιχμάλωτη» ενός αδύναμου και περιοριστικού Συμφώνου Σταθερότητας  Έλλειψη ευελιξίας κατά την άσκηση εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών  Αδυναμίες και αδράνεια τόσο του Συμβουλίου και της Επιτροπής, όσο και των υπόλοιπων αρμοδίων οργάνων  Αναποτελεσματικότητα και μη ανταπόκριση των άρθρων των οικονομικών συνθηκών Προτάσεις  Συγκρότηση μιας οικονομικής διακυβέρνησης της Ευρωζώνης η ποία θα χαράζει, θα συντονίζει και θα ασκεί μια ισχυρή δημοσιονομική πολιτική η οποία θα τηρείται δίχως εξαιρέσεις  Δημιουργία μηχανισμών και θεσμικών πλαισίων για την αντιμετώπιση δυνητικών κρίσεων

Καλά Χριστούγεννα!!!