Διονύσης Λαμπρινίδης & Μαρία Νέζη

Στο Βαρβάκειο Πειραματικό Γυμνάσιο τα τελευταία 3 χρόνια επιχειρούμε να εισάγουμε τεχνολογίες του web2 στην σχολική καθημερινότητα. Κοινός άξονας των επιμέρους δραστηριοτήτων που έχουμε αναπτύξει είτε με τ o περιβάλλον wiki είτε με την πλατφόρμα moodle είναι η διαμόρφωση συνθηκών κοινότητας μάθησης, όπου οι φορείς της εκπαίδευσης ( καθηγητές, μαθητές, γονείς ) έχουν τη δυνατότητα να αλληλεπιδρούν έξω από τα στεγανά που επιβάλει το ωρολόγιο πρόγραμμα.

Στο πλαίσιο του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας, όπου το σχολείο συμμετείχε με οκτώ καθηγητές, αναπτύχθηκε η δραστηριότητα που θα σας παρουσιάσουμε. Πρόκειται για ένα διαδραστικό μαθητικό περιοδικό σε περιβάλλον wiki.

Η δραστηριότητα υλοποιήθηκε από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο του 2009 σε τέσσερις φάσεις : α ) οι εμπλεκόμενοι εκπαιδευτικοί απευθύνουν προς τους μαθητές και τις μαθήτριες γραπτές προσκλήσεις με τις οποίες καλούνται αφενός να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους για συμμετοχή στο εγχείρημα ενός διαδραστικού ηλεκτρονικού μαθητικού περιοδικού και αφετέρου να δηλώσουν το είδος των θεματικών ενοτήτων που θα επιθυμούσαν να περιλαμβάνονται σε αυτό β ) ακολουθεί αποδελτίωση του γραπτού καταιγισμού ιδεών και ορισμός των θεματικών ενοτήτων, που βέβαια παραμένουν ανοικτές σε πιθανή συμπλήρωση, διαχωρισμό κτλ. γ ) γίνεται το « στήσιμο » του wiki από τους εκπαιδευτικούς δ ) ακολουθεί συνάντηση των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών και των ενδιαφερόμενων μαθητών / τριών, επικύρωση « συμφώνου συνεργασίας » στο οποίο περιγράφονται τα καθήκοντα, το πλαίσιο συνεργασίας, καθώς και οι κανόνες « δημοσιογραφικής δεοντολογίας » που καθορίζουν πλέον την σχέση των ενδιαφερομένων ( εκπαιδευτικών και μαθητών ) με το ηλεκτρονικό περιοδικό και μεταξύ τους.

Ολοκληρώνοντας τη συνοπτική περιγραφή του ηλεκτρονικού μαθητικού περιοδικού, επισημαίνουμε ότι τόσο οι θεματικές ενότητες που έχουν διαμορφωθεί όσο και η τελική εκδοχή κάθε σελίδας συνιστούν προϊόν αλληλεπίδρασης, συνεχών αναθεωρήσεων και αναστοχασμού μέσα από την επικοινωνία του δικτύου μαθητών / τριών και εκπαιδευτικών. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι και ο ίδιος ο τίτλος του περιοδικού αλλά και οι τίτλοι των επιμέρους σελίδων - ενοτήτων έχουν προκύψει μετά από ανταλλαγή ιδεών και αποτελούν αντικείμενο διαρκούς διαπραγμάτευσης.

Αυτή τη στιγμή συμμετέχουν 9 εκπαιδευτικοί και είναι εγγεγραμμένοι 123 μαθητές. Πρόθεσή μας είναι να εγγράψουμε όλο τον μαθητικό πληθυσμό του σχολείου ώστε να διευκολύνουμε την συμμετοχή στο περιοδικό των μαθητών / τριών, έστω και με σχολιασμό του αναρτημένου υλικού.

Η απόφαση των εκπαιδευτικών να συμμετάσχουν στη συγκεκριμένη καινοτομία και όσα συνυπογράφουν στην έκθεση σχεδιασμού της δηλώνουν πως η ομάδα θεωρεί ως καινοτομία στη δεδομένη σχολική πραγματικότητα τη δημιουργία ανοικτού μαθησιακού περιβάλλοντος που :

Η αποτίμηση της δραστηριότητας εκ μέρους των εκπαιδευτικών  Το σύνολο των εκπαιδευτικών αναγνωρίζουν ότι αυτή η δράση βελτίωσε τη συνεργασία τους με τους συναδέλφους και ότι προώθησε την έννοια της σχολικής κοινότητας.  Αρκετοί συμμετέχοντες αποδίδουν στη δραστηριότητα θετικό ρόλο ως προς τις μαθησιακές εμπειρίες και την κοινωνική αλληλεπίδραση, εκτιμώντας ότι διασφαλίζει την ενεργοποίηση των μαθητών στην κοινότητα.  Χαρακτηρίζουν το περιοδικό « τόπο επικοινωνίας, ελεύθερης έκφρασης », « συμβάλλει στην ενίσχυση του πνεύματος συλλογικότητας », « εστιασμένο στα ενδιαφέροντα των μαθητών », « ευκαιρία για ενημέρωση και ενεργοποίησή τους σε θέματα που τους απασχολούν ».  Αναγνωρίζουν στη συμμετοχή των μαθητών « αυθεντικότητα, πρωτοτυπία, ενδιαφέρον, διάθεση για συνεργασία ».

Ωστόσο οι εκπαιδευτικοί σχεδόν στο σύνολό τους περιορίζονται στο να παροτρύνουν τους μαθητές τους να δημοσιεύουν τις σχολικές εργασίες τους ή άρθρα για άλλα θέματα που τους ενδιαφέρουν, ενώ είναι μικρός ο αριθμός εκείνων που έχουν αποπειραθεί να εντάξουν το περιοδικό στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία,

 Παράγοντας που συνομολογείται από όλους τους εκπαιδευτικούς ως ανασταλτικός για την ικανοποιητική συμμετοχή τους είναι η έλλειψη επαρκούς χρόνου, με την έννοια ότι είναι μεγάλη η ύλη που οφείλουν να καλύψουν και δεν είναι εύκολο να αφιερωθεί χρόνος μέσα στην τάξη για το περιοδικό και ότι δεν υπάρχει αρκετός προσωπικός χρόνος για την παρακολούθηση, τη διόρθωση και γενικά τον σχολιασμό των δημοσιευμάτων.  Άλλος παράγοντας που εντοπίζεται είναι η δύναμη της αδράνειας, που εμποδίζει τους εκπαιδευτικούς να απεγκλωβιστούν από τις συνήθεις διδακτικές πρακτικές και να αναλάβουν διαφορετικού τύπου ρόλο απέναντι στους διδασκόμενους.  Επίσης αποδίδουν ευθύνη στην πίεση που έμμεσα ασκείται από τις προσδοκίες των γονέων για προσηλωμένη εστίαση του σχολείου στο στόχο των υψηλών επιδόσεων στις εξετάσεις.

Τέλος κοινό εύρημα στις διαπιστώσεις των συναδέλφων είναι η συνειδητοποίηση ότι η τεχνολογικά διαμεσολαβημένη επικοινωνία δεν επαρκεί για την οικοδόμηση του κατάλληλου παιδαγωγικού κλίματος, το οποίο απαιτεί ένα εγχείρημα διαδραστικού περιοδικού. Εκφράζουν την ανάγκη να υπάρξει και φυσική συνάντηση των συμμετεχόντων μαθητών και εκπαιδευτικών για ενίσχυση της ομαδικότητας και της αίσθησης συλλογικότητας, σε εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση

Οι μαθητές, είτε ως δημιουργοί κειμένων είτε ως αναγνώστες του ηλεκτρονικού περιοδικού όχι μόνο ανταποκρίνονται θετικά αλλά και εκφέρουν προσωπικό κριτικό λόγο προκειμένου να βελτιωθεί η ύλη και η μορφή του περιοδικού.

Συμμετοχή των μαθητών / τριών Δραστηριότητες μη τυπικού γραμματισμού, όπως ένα περιοδικό, αν δεν ενταχθούν στην καθημερινή μαθησιακή διαδικασία, λειτουργούν στο περιθώριο της καθημερινότητας των παιδιών. Το οικογενειακό περιβάλλον, ο βαθμός τεχνολογικού γραμματισμού των μαθητών, η εξοικείωσή τους με κοινωνικοπολιτισμικά προσδιορισμένες πρακτικές επικοινωνίας, όπως τα κοινωνικά δίκτυα στο web2.0, συνιστούν παραμέτρους που διαφοροποιούν το βαθμό συμμετοχής των παιδιών στη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Ωστόσο, κοινός παράγοντας που δρα καταλυτικά στη συμπεριφορά τους είναι η έλλειψη ελεύθερου χρόνου σε συνδυασμό με το βάρος των σχολικών υποχρεώσεων. Τα παιδιά βιώνουν έντονα την αμφιθυμία ανάμεσα στο « θέλω να συμμετέχω σε κάτι που διαφοροποιεί τη σχολική μου καθημερινότητα » και στο « πρέπει να ανταποκριθώ σε ένα πλήθος σχολικών και εξωσχολικών υποχρεώσεων που μου στερούν τον ελεύθερο χρόνο », ανάμεσα στο « θέλω να μιλήσω » αλλά στο « δεν ξέρω τι και πώς να το κάνω ».

η χρήση του wiki στην σχολική καθημερινότητα συναρτάται προς την προσωπική θεωρία του εκπαιδευτικού και τις ασφυκτικές συνθήκες του αναλυτικού και ωρολογίου προγράμματος που εγκλωβίζουν εκπαιδευτικούς και μαθητές σε παραδοσιακούς ρόλους. Ωστόσο ενθαρρυντική είναι η εκπεφρασμένη πρόθεση όλων να μην εγκαταλείψουν το εγχείρημα.

Στο πλαίσιο του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας, όπου το σχολείο συμμετείχε με οκτώ καθηγητές, αναπτύχθηκε η δραστηριότητα που θα σας παρουσιάσουμε. Στόχος της δραστηριότητάς μας ήταν να αξιοποιήσουμε την πλατφόρμα moodle ως :  Βιβλιοθήκη υλικού : Αναρτήθηκαν για κάποια γνωστικά αντικείμενα σημειώσεις των εκπαιδευτικών και ασκήσεις / εργασίες που έχουν δοθεί ανά κεφάλαιο. Έτσι διευκολύνονται όσοι / ες απουσίαζαν κατά την παράδοση αλλά και όλοι / ες για την προετοιμασία τους ενόψει των επαναληπτικών διαγωνισμάτων ή των προαγωγικών / απολυτηρίων εξετάσεων.

 Μέσο για την παράδοση και διόρθωση - σχολιασμό εργασιών : Οι μαθητές κατέθεταν εργασίες τους ηλεκτρονικά και τις λάμβαναν σχολιασμένες και διορθωμένες επίσης ηλεκτρονικά. Η ηλεκτρονική διόρθωση αποδείχθηκε προσφορότερη από τη χειρόγραφη διόρθωση, όχι μόνο γιατί είναι ευκρινής αλλά κυρίως γιατί παρέχει τη δυνατότητα εισαγωγής υποσημειώσεων διευκρινιστικών, ώστε να είναι κατανοητή η όποια αλλαγή.

 Μέσο για συνεργατική μάθηση : Ορισμένες από τις αναρτημένες εργασίες οι μαθητές / τριες τις πραγματοποίησαν συνεργαζόμενοι / ες σε συνθήκες ασύγχρονης επικοινωνίας μέσω της πλατφόρμας, κάτι που τους / τις διευκόλυνε ιδιαίτερα, αφού δεν προέρχονται από συγκεκριμένη γειτονιά αλλά από αρκετά απομακρυσμένες περιοχές ο καθένας και γι ’ αυτό δυσκολεύονται να συνευρεθούν για ομαδικές εργασίες. Ένα επιπρόσθετο πλεονέκτημα της διαδικασίας ήταν ότι ο εκπαιδευτικός είχε σαφή εικόνα για τη συνεισφορά του κάθε μέλους της ομάδας στην εργασία.

 Μέσο που δίνει δυνατότητες για εξατομικευμένη μάθηση : Αναρτήθηκε επιπλέον υλικό ( σύντομα θεωρητικά κείμενα συνοδευόμενα από ασκήσεις - κουίζ που επέτρεπαν την αυτοαξιολόγηση ), με στόχο να βοηθηθούν μαθητές / τριες που είχαν συσσωρευμένα κενά να τα καλύψουν. Λειτούργησε λοιπόν η πλατφόρμα ως ένα εργαλείο ενισχυτικής διδασκαλίας. Παράλληλα αναρτήθηκαν ορισμένες προαιρετικές εργασίες για όσους / όσες επιθυμούσαν να ασχοληθούν με μεγαλύτερης δυσκολίας θέματα, τα οποία δεν ήταν δυνατόν να δοθούν ως υποχρεωτικά για όλη την τάξη. Για μαθητές που έχουν ιδιαίτερες κλίσεις, δεξιότητες ή ενδιαφέροντα αναρτήθηκαν και εναλλακτικές προτάσεις για εργασίες διαθεματικές και δημιουργικές.

 Μέσο για ανταλλαγή ιδεών μεταξύ εκπαιδευτικών : Υπήρχε η δυνατότητα να δούμε ό, τι αναρτούσαν οι συνάδελφοι και εκείνοι / ες ό, τι αναρτούσαμε εμείς. Έτσι η ανταλλαγή ιδεών απλοποιήθηκε εξαιρετικά. Δεν αξιοποιήσαμε όμως τη δυνατότητα για ένα Forum των εκπαιδευτικών, όπως είχαμε αρχικά σχεδιάσει, καθώς χρειάστηκε αρκετός χρόνος για να εξοικειωθούμε με τις εφαρμογές που κυρίως επιθυμούσαμε να χρησιμοποιήσουμε για τους / τις μαθητές / τριές μας.

Στην πορεία εφαρμογής αποκαλύφθηκαν δύο στοιχεία που αποδείχθηκαν πολύ ενδιαφέροντα : α ) η δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ των μαθητών / τριών μέσω της πλατφόρμας

β ) η δυνατότητα επικοινωνίας ατομικής κάθε μαθητή / τριας με τους διδάσκοντες για να ζητηθούν διευκρινίσεις σχετικά με τις εργασίες, τη διδαχθείσα ύλη κτλ.

Μέχρι το Σάββατο είχαν εγγραφεί 341 μαθητές. Από αυτούς οι 63 ήταν μαθητές της περσινής Γ΄ Γυμνασίου, οι οποίοι έχουν πάρει το απολυτήριό τους και δεν είναι πλέον μαθητές του σχολείου. Επομένως υπήρχαν 278 μαθητές του σχολείου εγγεγραμμένοι στην πλατφόρμα ( ποσοστό 83,5%). Από αυτούς οι 69 (20,3% ή 24,8% στο σύνολο των φετινών μαθητών ) έχουν επισκεφθεί την πλατφόρμα την φετινή χρονιά. Άλλοι 182 (53,3%) είχαν επισκεφθεί το σύστημα μέσα στην προηγούμενη χρονιά ( σ ’ αυτούς ανήκουν και οι περσινοί απόφοιτοι ). Οι υπόλοιποι 90 (26,4%), ενώ εγγράφηκαν δεν έχουν μπει ποτέ στο σύστημα ( από αυτούς οι 28 είχαν εγγραφεί στο σύστημα λίγη ώρα πριν την μέτρηση και επομένως αναμένεται να αρχίσουν να μπαίνουν στο σύστημα το αμέσως προσεχές διάστημα ).

Τι άρεσε στους μαθητές ( πρώτες ενδείξεις ): το ηλεκτρονικό περιβάλλον εργασίας η δυνατότητα επανεξέτασης των εργασιών και επανυποβολής τους η δυνατότητα καλύτερης οργάνωσης του χρόνου.

 Αρκετά παιδιά, ιδίως των μικρότερων τάξεων, παρά τις αναλυτικές οδηγίες που τους δόθηκαν γραπτά, αντιμετώπισαν, τουλάχιστον αρχικά, δυσκολίες στη χρήση της πλατφόρμας. Ορισμένα δυσκολεύτηκαν όχι απλά λόγω μη εξοικείωσης με το περιβάλλον της πλατφόρμας αλλά και λόγω γενικότερου ελλιπούς ψηφιακού γραμματισμού.  Το σημαντικότερο πρόβλημα που παρουσιάστηκε ήταν ότι κάποιοι / ες μαθητές / τριες αποκλείστηκαν από τη δραστηριότητα λόγω της μη σύμφωνης γνώμης των γονιών για την εμπλοκή τους σε αυτή.

Γενικά, η πλατφόρμα φαίνεται να είναι πιο αποδεκτή σήμερα. Ας σημειωθεί ότι η αξιοποίηση της τεχνολογίας συνολικά έχει γίνει περισσότερο αποδεκτή στο σχολείο, εξέλιξη στην οποία συνέβαλε τόσο η πλατφόρμα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης όσο και το ηλεκτρονικό περιοδικό αλλά και ο εξοπλισμός μιας από τις φιλολογικές αίθουσες του σχολείου μας ( όπου λειτουργεί το σύστημα ΣΕΠΕ ) με σταθμούς εργασίας και σύνδεση με το διαδίκτυο μετά από πρωτοβουλία κυρίως μελών της ομάδας του Δικτύου Σχολικής Καινοτομίας.

Αποτιμώντας συνολικά την εισαγωγή του moodle στη μαθησιακή διαδικασία διαπιστώνουμε ότι  αξιοποίησε την ελκυστικότητα που έχουν οι νέες τεχνολογίες για τους μαθητές / τριες και συνέδεσε τη μαθησιακή διαδικασία με τις κοινωνικοπολιτισμικές προσλαμβάνουσες τους, παρέχοντας μάλιστα ένα δίαυλο ατομικής επικοινωνίας τους με τον / την διδάσκοντα / ουσα ( κοινωνικοπολιτισμική διάσταση ),  απέδωσε έναν ενεργό ρόλο στον / στη μαθητή / τρια, καθώς εκείνος / η μπορούσε να αναζητήσει μαθησιακό υλικό που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του / της, να αποφασίσει αν και με ποιες ασκήσεις επανάληψης θα ασχοληθεί, να αυτοαξιολογηθεί σε ασκήσεις κλειστού τύπου, ( επικουρούμενος / η στην προσπάθεια εμπέδωσης από την ερμηνεία των λαθών που τυχόν έκανε ), να επιλέξει εργασία από τις εναλλακτικά προσφερόμενες, ( θεσμική διάσταση ),

 διευκόλυνε την επικοινωνία, τη συνεργασία και τη διάδραση ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς του σχολείου, ενδυναμώνοντας τη διάθεση για από κοινού προσπάθεια αναβάθμισης του διδακτικού έργου ( ενδοσχολική επικοινωνία / συνεργασία )  λειτούργησε ως έναυσμα για ανανέωση των διδακτικών εργαλείων, αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και υιοθέτηση στρατηγικών διαφοροποιημένης διδασκαλίας, ως ώθηση στην επαγγελματική ανάπτυξη των μελών της ομάδας αλλά και άλλων συναδέλφων που στην πορεία ενδιαφέρθηκαν και ενεπλάκησαν στη δραστηριότητα, άρα σε ένα βαθμό συνεισέφερε και στη συνολική ανάπτυξη της σχολικής μας μονάδας ( αναπτυξιακή διάσταση ),  συνέβαλε στην ανάπτυξη δεξιοτήτων τεχνολογικού και όχι μόνο γραμματισμού εκ μέρους των μαθητών / τριών, μεταγνωστικών δεξιοτήτων ( αναστοχασμός και αυτοαξιολόγηση ) χάρη τις δυνατότητες αυτοαξιολόγησης που τους παρείχε η εν λόγω πλατφόρμα και διευκόλυνε στην εκπόνηση συνεργατικών εργασιών ( ανάπτυξη ικανοτήτων για γνώση, μάθηση και κοινωνική συμμετοχή ). ότι