Μελετώντας τη βυζαντινή αυτοκρατορία στο απόγειο της δύναμής της: πολιτική και πολιτισμός στα χρόνια των Μακεδόνων Οι μαθητές της Β΄ Γυμνασίου ερευνούν και οργανώνουν το δικό τους επιστημονικό συνέδριο... Παρατηρήσεις για το σκεπτικό, το περιεχόμενο και τον τρόπο εφαρμογής της διδακτικής πρότασης

Τίτλος σεναρίου Μελετώντας τη βυζαντινή αυτοκρατορία στο απόγειο της δύναμής της: πολιτική και πολιτισμός στα χρόνια των Μακεδόνων Οι μαθητές της Β΄ Γυμνασίου ερευνούν και οργανώνουν το δικό τους επιστημονικό συνέδριο... Θεματικές ενότητες: α. Η νομοθεσία των Μακεδόνων β. Η εξωτερική πολιτική των Μακεδόνων – οι σχέσεις με άλλους λαούς γ. Παιδεία και επιστήμη στα χρόνια των Μακεδόνων δ. Η σημασία των χειρογράφων – η τέχνη των εικονογραφημένων χειρογράφων ε. Η αρχιτεκτονική στα χρόνια των Μακεδόνων (βασικά χαρακτηριστικά, αντιπροσωπευτικά μνημεία) στ. Η μνημειακή ζωγραφική (τοιχογραφίες, ψηφιδωτά)

Ταυτότητα σεναρίου Τάξη: Β΄ Γυμνασίου/ σύνολο μαθητών: (ενδεικτικά) / Γνωστικό αντικείμενο: Βυζαντινή ιστορία Σύνδεση με αναλυτικό πρόγραμμα-διδακτική ενότητα: οι αντίστοιχες ενότητες του σχολικού βιβλίου (9 ενότητες: 3.1.5, , , 3.2.1, , 4.1., 5.1., 5.2., 5.4.) Προβλεπόμενος χρόνος: 6 διδακτικές ώρες Τόπος διεξαγωγής μαθήματος: 1 εισαγωγική ώρα στο εργαστήριο πληροφορικής, 4 ώρες έρευνας και δουλειάς σε ομάδες στο εργαστήριο πληροφορικής, 1 ώρα παρουσίασης στη σχολική τάξη Κατανομή σε ομάδες: 6 ομάδες των 4 ή 5 ατόμων - Τα επιμέρους θέματα (α-στ) θα προσεγγιστούν από τετραμελείς ή/και πενταμελείς ομάδες μαθητών: τρεις ομάδες ιστορικών και τρεις ομάδες αρχαιολόγων. - Τελικός στόχος θα είναι η πραγματοποίηση ενός “επιστημονικού συνεδρίου”. Τα κείμενα κάθε ομάδας επίσης θα αναρτηθούν σε ιστολόγιο (blog) της τάξης.

Το σενάριο χωρίζεται σε δύο ευρύτερες φάσεις με επιμέρους “ερευνητικά” βήματα από την πλευρά των μαθητών. Η πρώτη φάση εξελίσσεται με βάση ένα κοινό (για τους “ιστορικούς“ και τους “αρχαιολόγους“) εισαγωγικό φύλλο εργασίας, το οποίο αποτελεί αντικείμενο επεξεργασίας για μία διδακτική ώρα (στο εργαστήριο πληροφορικής). Αυτό το φύλλο εργασίας οδηγεί στη συγκέντρωση στοιχείων από την πλευρά των μαθητών σχετικά με τη δουλειά του ιστορικού και του αρχαιολόγου.

Στη δεύτερη φάση οι μαθητές, εμβαθύνοντας στο ρόλο του ιστορικού ή του αρχαιολόγου (ανάλογα με την ομάδα στην οποία ανήκουν) και δουλεύοντας σε ομάδες (κάθε ομάδα αναλαμβάνει έναν τομέα), καλούνται: - να ακολουθήσουν συγκεκριμένα μεθοδολογικά βήματα (όπως αυτά θα παρουσιάζονται στο φύλλο εργασίας κάθε ομάδας), - να περιηγηθούν στο διαδίκτυο, - να προσεγγίσουν πηγές και αντικείμενα που βρίσκουν στο διαδίκτυο, - να ανακαλύψουν και να μελετήσουν συνδυαστικά ποικίλες πηγές, - να έρθουν σε επαφή και με πιο απαιτητική βιβλιογραφία, - να συγκεντρώσουν πληροφορίες και να βγάλουν τα πρώτα βασικά συμπεράσματα για το θέμα που έχουν αναλάβει, - να συνθέσουν το δικό τους κείμενο για το θέμα που έχουν μελετήσει. Το υλικό τους το αναζητούν και το εντοπίζουν στο διαδίκτυο σε επιλεγμένες έγκυρες ιστοσελίδες.

Η πορεία του μαθήματος και η θεματική ενότητα μελέτης κάθε ομάδας αποτυπώνονται αναλυτικά στα φύλλα εργασίας της δεύτερης φάσης, κάθε βήμα των οποίων αποτελεί και ένα κομμάτι της μεθοδολογίας και του τρόπου έρευνας του ιστορικού και του αρχαιολόγου (προσαρμοσμένων, βέβαια, στο πλαίσιο μιας σχολικής τάξης και ενός εργαστηρίου πληροφορικής). Κατά την ολοκλήρωση κάθε βήματος, τα μέλη κάθε ομάδας καλούνται να ανακοινώσουν σύντομα τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα και τους προβληματισμούς τους, ώστε και η υπόλοιπη τάξη να προσεγγίσει το υλικό των άλλων τομέων που διερευνώνται.

Πιο συγκεκριμένα: Η επεξεργασία του εισαγωγικού φύλλου εργασίας διαρκεί μία διδακτική ώρα και αποτελεί τη γνωριμία των μαθητών με τη δουλειά του ιστορικού και του αρχαιολόγου. Η επεξεργασία των υπόλοιπων φύλλων εργασίας από τις ομάδες διαρκεί τέσσερις διδακτικές ώρες ως εξής: οι τρεις πρώτες αφιερώνονται στις δραστηριότητες 1-5 και η τέταρτη στη συγγραφή του κειμένου και στην προετοιμασία της παρουσίασης. Μία διδακτική ώρα απαιτεί η 7η δραστηριότητα (“επιστημονικό συνέδριο” στην τάξη). (Την τελική ανάρτηση στο διαδίκτυο θα αναλάβει ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα).

Η τάξη προτείνεται να είναι οργανωμένη σε 6 ομάδες (των 4 ή/και 5 μαθητών), οι οποίες επεξεργάζονται τα φύλλα εργασίας. Το εισαγωγικό φύλλο εργασίας είναι κοινό για όλες τις ομάδες και, εκτός όσων προαναφέρθηκαν, λειτουργεί και διερευνητικά για τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την αρχική λειτουργία των ομάδων. Για τη λειτουργία των ομάδων, ορίζεται από την αρχή ένας συντονιστής, ενώ, κατά τη διάρκεια της ομαδικής δουλειάς, προκύπτουν και οι ρόλοι του γραμματέα και του χειριστή. Οι ομάδες συγκροτούνται κυρίως με βάση τις επιθυμίες των μαθητών, με μια διακριτική-συμβουλευτική συμμετοχή του διδάσκοντα, ώστε να εξασφαλιστεί, κατά το δυνατόν, ισορροπία. Γενικά, ο ρόλος του διδάσκοντα είναι συντονιστικός-καθοδηγητικός. Επιδιώκεται η καθοδηγούμενη ανακαλυπτική πορεία οικοδόμησης της γνώσης, σε συνδυασμό με μια εποπτική και διεπιστημονική προσέγγιση που ευνοεί την καλλιέργεια των δεξιοτήτων των μαθητών.

Σκεπτικό Μέσα από την εφαρμογή του σεναρίου, οι μαθητές καλούνται να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο προκύπτει η ιστορική γνώση, με την αξιοποίηση ποικίλων επιστημονικών κλάδων. Μπαίνουν (με τους περιορισμούς, βέβαια, της σχολικής τάξης και του εργαστηρίου πληροφορικής) στο ρόλο του αρχαιολόγου και του ιστορικού, ερευνούν, εξασκούν τη συγκριτική και αφαιρετική τους ικανότητα, αντιλαμβάνονται τη σημασία της συνεργασίας, της ανταλλαγής απόψεων και της πιθανής αναθεώρησης στην προσέγγιση της γνώσης. Η διερευνητική, ανακαλυπτική και μαθητοκεντρική-ομαδοσυνεργατική μάθηση αποτελούν τη βάση του σεναρίου, ενώ έμφαση δίνεται και στη συνεργασία των επιστημονικών κλάδων. Επιπλέον, η εφαρμογή της διδακτικής πρότασης δίνει τη δυνατότητα για μια συνολική προσέγγιση μιας ιδιαίτερα σημαντικής ενότητας της βυζαντινής ιστορίας και του βυζαντινού κόσμου (απόγειο ακμής/ κρίση) και για την ανάδειξη των στοιχείων πολιτισμού και της σχέσης τους με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο. Και τα δύο αυτά στοιχεία (ευρεία θεώρηση, ανάδειξη σημασίας πολιτιστικών στοιχείων) παραγκωνίζονται συνήθως κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.

Στόχοι Με την εφαρμογή του σεναρίου επιδιώκεται, κυρίως, οι μαθητές: 1. Να προσεγγίσουν διάφορες πτυχές της ιστορίας και του πολιτισμού του Βυζαντίου. 2. Να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της ιστορικής περιόδου που μελετάμε. 3. Να αυτενεργήσουν και να εφαρμόσουν στην πράξη το ρόλο ενός επιστήμονα-ερευνητή, προσεγγίζοντας συνολικά (στο μέτρο που αυτό είναι δυνατόν) τη μεθοδολογία και τον τρόπο δουλειάς του. 4. Να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη τους, να τοποθετήσουν τα γεγονότα στο ευρύτερο πλαίσιό τους, να τα συνδέσουν με τις αιτίες και τις συνέπειές τους, με έμφαση στη συνειδητοποίηση της διαχρονικής σημασίας των εννοιών και εξελίξεων.

Στόχοι (συνέχεια) 5. Να αξιοποιήσουν την τεχνολογία και να κατανοήσουν συνολικά το ρόλο (τις δυνατότητες και τους περιορισμούς) των νέων τεχνολογιών στην αναζήτηση και απόκτηση γνώσεων. 6. Να μάθουν να εργάζονται ομαδικά, συνειδητοποιώντας την αξία αυτής της συνεργασίας (ομαδοσυνεργατική μάθηση). 7. Να εμπλακούν σε δραστηριότητες προκειμένου να συνδυαστεί η προϋπάρχουσα γνώση με τη νέα. 8. Να προσεγγίζουν κριτικά το υλικό που συλλέγουν και να αρχίσουν να αντιλαμβάνονται την αξία της διερεύνησης, της κριτικής αποτίμησης και της σύγκρισης (διερευνητική/ ανακαλυπτική μάθηση).

Λίγα λόγια για το κοινό εισαγωγικό φύλλο εργασίας (α΄ φάση) Οι δραστηριότητες έχουν διπλό στόχο: η πρόθεση είναι να κατανοήσουν οι μαθητές, όσο γίνεται σαφέστερα, την έννοια, τον ρόλο και τη σημασία της δουλειάς του ιστορικού και του αρχαιολόγου, αλλά και να τοποθετηθούν στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο των θεμάτων που οι ίδιοι θα προσεγγίσουν, είτε ως “ιστορικοί” είτε ως “αρχαιολόγοι”. Στην 1η δραστηριότητα διερευνώνται οι ιδέες, οι αντιλήψεις, οι γνώσεις που έχουν οι μαθητές σχετικά με το τι είναι ο ιστορικός, με τι ασχολείται ο αρχαιολόγος κ.λπ. Στο πλαίσιο της 2ης δραστηριότητας οι μαθητές αναζητούν αξιόπιστες σχετικές πληροφορίες και καταγράφουν τα συμπεράσματά τους. Η 3η δραστηριότητα αξιολογεί την κατανόηση από την πλευρά των μαθητών και αποτελεί μια πρώτη συνολική παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων που θα προσεγγιστούν. Στην ίδια κατεύθυνση, της εισαγωγής στην επόμενη φάση, βρίσκεται η 4η και τελευταία δραστηριότητα, στην οποία επιδιώκεται να καταγραφούν κάποιες απαραίτητες αρχικές πληροφορίες και διευκρινίσεις για την ιστορική περίοδο.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 1η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Η σημασία των χειρογράφων – η τέχνη των εικονογραφημένων χειρογράφων Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να αξιοποιήσουν συγκεκριμένες ιστοσελίδες -του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας, του Υπουργείου Πολιτισμού, της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα, μελέτη από το αποθετήριο “Ήλιος”- για να αποκτήσουν μια πρώτη ιδέα για τη σημασία των χειρογράφων σε διάφορα επίπεδα. Καλούνται να λειτουργήσουν κριτικά, προκειμένου να κρατήσουν σημειώσεις με τα βασικά στοιχεία (τρία ή τέσσερα είναι αρκετά) από όσα θα διαβάσουν. Η 2η δραστηριότητα, μέσω της προσέγγισης πιο συγκεκριμένων αναφορών στις επιλεγμένες ιστοσελίδες, οδηγεί στη σύνταξη από τους μαθητές ενός καταλόγου με τα σημαντικότερα εικονογραφημένα χειρόγραφα της εποχής που ερευνάται. Η 3η δραστηριότητα περιλαμβάνει την απάντηση σημαντικών ερωτημάτων που τίθενται στην αρχή και οι μαθητές θα μπορέσουν να απαντήσουν περιηγούμενοι στις επιλεγμένες ιστοσελίδες του κόμβου του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας. Στο πλαίσιο της 4ης δραστηριότητας επιδιώκεται η λεπτομερέστερη μελέτη δύο συγκεκριμένων μεσοβυζαντινών χειρογράφων (ενός με θρησκευτικό και ενός με κοσμικό περιεχόμενο), τα οποία οι μαθητές θα βρουν ψηφιοποιημένα στις ιστοσελίδες των αντίστοιχων βιβλιοθηκών.

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 2η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Η εξέλιξη της μνημειακής ζωγραφικής στα χρόνια των Μακεδόνων (τοιχογραφίες και ψηφιδωτά) Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να αξιοποιήσουν υλικό που θα βρουν αναρτημένο στην “ηλεκτρονική τάξη” του μαθήματος της Βυζαντινής Αρχαιολογίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, καθηγήτριες Σ. Καλοπίση και Μ. Παναγιωτίδη), να καταγράψουν τα γενικά χαρακτηριστικά της βυζαντινής ζωγραφικής κατά τη συγκεκριμένη περίοδο και να φτιάξουν έναν κατάλογο με τα σημαντικότερα μνημεία της βυζαντινής επικράτειας που σώζουν ζωγραφικό διάκοσμο της εποχής. Η 2η δραστηριότητα είναι ίσως η πιο απαιτητική και χρονοβόρα, καθώς οι μαθητές χρειάζεται να παρατηρήσουν σχετικό υλικό από τη βυζαντινή επικράτεια, προκειμένου να κρίνουν και να συγκρίνουν τεχνικές, όπως αυτή της τοιχογραφίας και του ψηφιδωτού, αλλά και τεχνοτροπίες. Επίσης, τους ζητείται να ανιχνεύσουν και να σχολιάσουν τη σύνδεση της αυτοκρατορικής εξουσίας με κάποια από τα μνημεία. Στην 3η δραστηριότητα συγκεκριμενοποιείται η τελευταία παράμετρος του 2ου βήματος: προσωπογραφίες αυτοκρατόρων γίνονται αντικείμενο παρατήρησης και σχολιασμού. Η 4η δραστηριότητα καλεί τους μαθητές να επιλέξουν τρία, κατά τη γνώμη τους, ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά μνημεία από αυτά που είδαν στις δύο πρώτες δραστηριότητες και να μελετήσουν λεπτομερέστερα τον ζωγραφικό διάκοσμό τους (θα κρατήσουν σημειώσεις που θα αξιοποιήσουν στο επόμενο βήμα).

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 3η ομάδα αρχαιολόγων/ Θεματική ενότητα: Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στα χρόνια των Μακεδόνων Στην 1η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να αξιοποιήσουν υλικό που θα βρουν αναρτημένο στην “ηλεκτρονική τάξη” του μαθήματος της Βυζαντινής Αρχαιολογίας (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, καθηγήτριες Σ. Καλοπίση και Μ. Παναγιωτίδη), να καταγράψουν τα γενικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής κατά τη συγκεκριμένη περίοδο και να προσέξουν τη διάκριση στις δύο βασικές “σχολές” (Κωνσταντινούπολης και Ελλαδική). Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές χρειάζεται να παρατηρήσουν σχετικό φωτογραφικό υλικό από τη βυζαντινή επικράτεια, προκειμένου να κρίνουν και να συγκρίνουν τα χαρακτηριστικά των δύο “σχολών” αρχιτεκτονικής, με αναφορά σε συγκεκριμένα μνημεία. Στην 3η δραστηριότητα καλούνται να φτιάξουν έναν κατάλογο με τα σημαντικότερα μνημεία της βυζαντινής επικράτειας με βάση την αρχιτεκτονική τους διαμόρφωση και να επιλέξουν τα τρία, κατά τη γνώμη τους, πιο ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά. Στην 4η δραστηριότητα, αξιοποιώντας διάφορες διαδικτυακές πηγές (Υπουργείο Πολιτισμού, Βυζαντινά Μνημεία Αττικής, Διαδικτυακή Εγκυκλοπαίδεια για την Κωνσταντινούπολη κ.λπ.), οι μαθητές θα μελετήσουν λεπτομερέστερα την αρχιτεκτονική των μνημείων που επέλεξαν (και θα κρατήσουν ανάλογες σημειώσεις).

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 1η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Εξωτερική πολιτική των Μακεδόνων – οι σχέσεις με άλλους λαούς Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου). Στη 2η δραστηριότητα οι μαθητές συμπληρώνουν τις γνώσεις τους αξιοποιώντας και άλλα σχετικά κείμενα, ενώ στην 3η καλούνται να προσεγγίσουν πηγές (άμεσες ή έμμεσες) και να καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους όχι μόνο για το περιεχόμενο αλλά και για την αξιοπιστία/εγκυρότητά τους. Η 4η δραστηριότητα τους φέρνει σε επαφή με απαιτητικότερες σχετικές μελέτες από διάφορες διαδικτυακές πηγές (Βυζαντινά Σύμμεικτα, αποθετήριο “Ήλιος” κ.λπ.)

Συνοπτική παρουσίαση και παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 1-4 (“βήματα” 1-4) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) 2η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Η νομοθεσία των Μακεδόνων Ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στην 1η ομάδα των ιστορικών. 3η ομάδα ιστορικών/ Θεματική ενότητα: Παιδεία και επιστήμη στα χρόνια των Μακεδόνων Στην 1η δραστηριότητα διερευνάται ο βαθμός κατανόησης της ορολογίας και της θεματικής από την πλευρά των μαθητών, αλλά και οι προϋπάρχουσες γνώσεις τους για τις ιστορικές εξελίξεις, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου (εκτός από άλλες διαδικτυακές πηγές, αξιοποιείται και η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου). Στο πλαίσιο της 2ης δραστηριότητας προσεγγίζεται υλικό σχετικό με τη βυζαντινή εκπαίδευση, ενώ στο πλαίσιο της 3ης δραστηριότητας αντικείμενο μελέτης αποτελεί η ανάπτυξη των διαφόρων επιστημονικών κλάδων κατά την περίοδο που ερευνάται. Στην 4η δραστηριότητα οι μαθητές καλούνται να διαβάσουν μια λίγο εκτενέστερη και δυσκολότερη μελέτη για τη βυζαντινή παιδεία και να κρατήσουν σημειώσεις μόνο για όσα σημεία καταλαβαίνουν και νομίζουν ότι θα τους είναι χρήσιμα στην επόμενη φάση (συγγραφή ανακοίνωσης).

Παρατηρήσεις για την εφαρμογή των δραστηριοτήτων 5-7 (“βήματα” 5-7) στα φύλλα εργασίας των “αρχαιολόγων” και των “ιστορικών” (β΄ φάση) Οι δραστηριότητες αυτές είναι κοινές στα έξι φύλλα εργασίας (στις τρεις ομάδες των “αρχαιολόγων” και στις τρεις ομάδες των “ιστορικών”). 5η δραστηριότητα: Λειτουργεί περισσότερο ως μια βιβλιογραφική αναφορά και ως μια ευκαιρία να έρθουν οι μαθητές σε επαφή με επιστημονικά κείμενα, που, σε καμία περίπτωση, δεν αναμένεται να τα διαβάσουν (δεν υπάρχει, άλλωστε, ο χρόνος για κάτι τέτοιο, μέσα στο πλαίσιο εφαρμογής της διδακτικής πρότασης). Αρκεί οι μαθητές να παρατηρήσουν και να σχολιάσουν κάποια σημεία (π.χ. όγκος, υποσημειώσεις...). 6η δραστηριότητα: Σε αυτό το σημείο οι μαθητές, με βάση και τις κατευθύνσεις που δίνονται στο φύλλο εργασίας, καλούνται να οργανώσουν και να συνθέσουν τις σημειώσεις και τις παρατηρήσεις τους σε ένα κείμενο (την “ανακοίνωσή” τους για το συνέδριο). Οπωσδήποτε απαιτείται μία ολόκληρη διδακτική ώρα. 7η δραστηριότητα: Η πραγματοποίηση του συνεδρίου, στο οποίο δύο εκπρόσωποι από κάθε ομάδα θα παρουσιάσουν την ανακοίνωση, απαιτεί μία επίσης ξεχωριστή διδακτική ώρα. Εναλλακτικά, μπορεί να οργανωθεί μία ειδική εκδήλωση (ίσως και σε συνδυασμό με το 2ο βυζαντινό σενάριο για τους Κομνηνούς).

Γενικές διευκρινίσεις (α): α. Η εφαρμογή της διδακτικής πρότασης απαιτεί έξι διδακτικές ώρες, οι διδάσκοντες όμως πρέπει να έχουν στο μυαλό τους ότι σε αυτές θα καλύψουν ένα σημαντικό μέρος της διδακτέας ύλης, προσεγγίζοντας μάλιστα και θεματικές ενότητες (όπως η τέχνη και η πνευματική ζωή) που συνήθως παραμελούνται ή αναφέρονται περιληπτικά/επιγραμματικά στο σχολικό μάθημα. Πιο συγκεκριμένα, η εκπαιδευτική πρόταση αναφέρεται στις παρακάτω ενότητες του σχολικού βιβλίου της Β΄ Γυμνασίου: - Η Βυζαντινή Εποποιΐα. Επικοί αγώνες και επέκταση της αυτοκρατορίας. - Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού Κράτους. - Σχέσεις Βυζαντίου-Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών κτήσεων. - Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία. - Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουσή τους με τους “δυνατούς“. - Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11ο αιώνα ( ). - Βυζαντινή Γραμματεία. - Επιστήμη και Τεχνολογία. - Εικαστικές τέχνες και Μουσική.

Γενικές διευκρινίσεις (β, γ): β. Ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο της σχολικής τάξης, ο διδάσκων μπορεί να εφαρμόσει ορισμένες μόνο ενότητες της διδακτικής πρότασης, σε όποιες παραλλαγές κρίνει ότι είναι πρόσφορο, εφικτό και χρήσιμο για την ομάδα των μαθητών του. Κατά ανάλογο τρόπο και επειδή κάποιες δραστηριότητες (“βήματα“) του σεναρίου ίσως φαίνονται απαιτητικά και χρονοβόρα, ο διδάσκων φροντίζει να παρέχει την κατάλληλη καθοδήγηση και βοήθεια και, βέβαια, να διαμορφώνει ανάλογα και τις προσδοκίες του για το τελικό αποτέλεσμα. γ. Ιδιαίτερα για το 5ο βήμα των φύλλων εργασίας της δεύτερης φάσης, επαναλαμβάνεται ότι αποτελεί μια προσπάθεια βιβλιογραφικής ενημέρωσης των μαθητών και μια ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τα χαρακτηριστικά μιας επιστημονικής εργασίας. Σε καμία περίπτωση δεν αναμένεται οι μαθητές να διαβάσουν αυτές τις επιστημονικές εργασίες. Αν ο χρόνος το επιτρέπει, μπορούν να τις „ξεφυλλίσουν“ ηλεκτρονικά και να διατυπώσουν κάποια σχόλια (ίσως για τον όγκο τους, την πληθώρα των υποσημειώσεων, την ορολογία κ.λπ.).

Γενικές διευκρινίσεις (δ, ε): δ. Η ηλεκτρονική έκδοση του σχολικού βιβλίου αξιοποιείται σε κάποιες δραστηριότητες. Επίσης, η παραπομπή στο ηλεκτρονικό βιβλίο της Β΄ Λυκείου αφορά μόνο τις πηγές (τα παραθέματα) που καλούνται να μελετήσουν οι μαθητές και όχι την υπόλοιπη παρουσίαση/ανάλυση. Το βιβλίο της Β΄ Λυκείου δηλαδή αξιοποιείται μόνο στο βαθμό που προσφέρει συγκεντρωμένες άμεσες ή έμμεσες ιστορικές πηγές. ε. Οπωσδήποτε, απαιτείται από την πλευρά του διδάσκοντα συστηματική προεργασία και οργάνωση του υλικού (έντυπου και ηλεκτρονικού) που θα δοθεί στους μαθητές προς διερεύνηση. Σίγουρα απαιτείται, για παράδειγμα, να έχει περιηγηθεί στους ηλεκτρονικούς συνδέσμους και να έχει κρατήσει τις δικές του σημειώσεις, να έχει εντοπίσει πιθανές δυσκολίες, προβλήματα και απορίες που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του σεναρίου. Επιπλέον, απαιτείται σαφής γνώση των θεμάτων που προσεγγίζονται στις 6 διαφορετικές ομάδες. Για τους λόγους αυτούς παρατίθενται και το σύνολο των βασικών ιστοσελίδων που αξιοποιούνται στο σενάριο, αλλά και επιλογή βιβλιογραφίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί εισαγωγικά.

Πηγές στο διαδίκτυο Υπουργείο Πολιτισμού, κόμβος «Οδυσσέας»: Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Αθήνα): Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού (Θεσσαλονίκη): Περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Μεσοβυζαντινή περίοδος: Θεόδωρος: στα βήματα ενός μοναχού του 10ου αιώνα στο Βυζάντιο: Βάση “Ήλιος” του ΕΚΤ: Αρχείο διδακτορικών διατριβών ΕΚΤ: Βυζαντινά μνημεία Αττικής ΕΙΕ: Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας: Βυζαντινά Σύμμεικτα:

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα (Λεξικό Τριανταφυλλίδη, Γραμματολογίες κ.λπ.): language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.htmlhttp://w ww.greek- language.gr/Resources/ancient_greek/history/grammatologia/page_004.htmlhttp:// language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.htmlhttp://w ww.greek- language.gr/Resources/ancient_greek/history/grammatologia/page_004.htmlΠύλη Επαγγελματικού Προσανατολισμού: Ελληνικό Ινστιτούτο Βενετίας: British Library: The Morgan Library and Museum: bin/Pwebrecon.cgi?SC=Author&SA=Pierpont%20Morgan%20Library.%20Manuscrip t.%20M.652.&PID=REw8sY2KQYnMHvXotVSDVTUK6RE&BROWSE=1&HC=558&SI D=2http://corsair.themorgan.org/cgi- bin/Pwebrecon.cgi?SC=Author&SA=Pierpont%20Morgan%20Library.%20Manuscrip t.%20M.652.&PID=REw8sY2KQYnMHvXotVSDVTUK6RE&BROWSE=1&HC=558&SI D=2 Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ηλεκτρονική τάξη: agiotidouKalopisi_mathimataHOMEPAGE.htm#p05 agiotidouKalopisi_mathimataHOMEPAGE.htm#p05 Wikipedia: Πύλη εκπαιδευτικού υλικού:

Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων: lang=gr&id=6&sub=631&sub2=270http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=monument& lang=gr&id=6&sub=631&sub2=270 Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα/ Ιστορία και Πολιτισμός από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Σχολικό βιβλίο Ιστορίας Β΄ Γυμνασίου (e- book): B107/371/2478,9505/ B107/371/2478,9505/ Σχολικό βιβλίο Ιστορίας Β΄ Λυκείου (e-book): B131/179/1255,4512/Μυριόβιβλος: B131/179/1255,4512/

Ενδεικτική γενική βιβλιογραφία 1. Ιστορία του Βυζαντίου, επιμέλεια C. Mango, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης/Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα Judith Herrin, Τι είναι το Βυζάντιο, Εκδόσεις Ωκεανίδα, Αθήνα G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Β΄, Εκδόσεις Σ. Βασιλόπουλος, Αθήνα Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο (Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, ΚΒΕ/ΕΙΕ), επιμ. Χ. Αγγελίδη, Αθήνα Το Βυζάντιο ως Οικουμένη (κατάλογος έκθεσης), Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Αθήνα Die Welt von Byzanz. Europas Östliches Erbe, επιμ. L. Wamser, Μόναχο C. Mango, Βυζάντιο – Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης, ΜΙΕΤ, Αθήνα P. Lemerle, Ο πρώτος βυζαντινός ουμανισμός, μτφρ. Μ. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Αθήνα Ο βυζαντινός κόσμος: τ. Β΄: Η βυζαντινή αυτοκρατορία, (επιμ.: J. C. Cheynet), Πόλις, Αθήνα E. Η. Gombrich, Μικρή ιστορία του κόσμου, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα Σειρά “Ελληνική Τέχνη” της Εκδοτικής Αθηνών: “Βυζαντινές τοιχογραφίες”, “Βυζαντινά ψηφιδωτά”, “Βυζαντινές εικόνες”, “Ζωγραφική εικονογραφημένων χειρογράφων”