ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ Χρήστος Ν. Χριστόπουλος, MD Ακτινοθεραπευτής - Ογκολόγος Ογκολογική Νοσηλευτική ΑΤΕΙ Πάτρας 2009

ΑΣΘΕΝΗΣ – ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (1) Οι συγγενείς/ φροντιστές πρέπει να γνωρίζουν, να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν το σύνολο των αναγκών του ασθενή για να μπορέσουν να είναι αποδοτικοί στα προβλήματά του. Είναι αναγκαίο επίσης η συμβολή τους να είναι όχι μόνο αποτελεσματική αλλά και όσο γίνεται λιγότερο τραυματική και ψυχοφθόρα για τους ίδιους.

ΑΣΘΕΝΗΣ – ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (2) Το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, με τις προσωπικές σχέσεις που αναπτύσσει, ξέρει καλύτερα από κάθε άλλον όχι μόνο τον ασθενή, αλλά και τα πρόσωπα του οικογενειακού του περιβάλλοντος. Μπορεί να εντοπίσει το πιο πρόθυμο, το πιο ικανό, το πιο αποτελεσματικό άτομο, το οποίο θα σηκώσει το περισσότερο βάρος. Το άτομο αυτό θα πρέπει να εκπαιδευτεί σε απλές πρακτικές της οικιακής νοσηλείας και στα ψυχοκοινωνικά προβλήματα του αρρώστου

ΑΣΘΕΝΗΣ – ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (3) Την εκπαίδευση αυτή, με απλό και κατανοητό τρόπο θα πρέπει να ασκήσει το κατάλληλα εκπαιδευμένο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό. Λόγω δε της μεγάλης συχνότητας του νοσήματος, της χρονιότητας της νόσου, των θεραπευτικών επιτευγμάτων αλλά και των επιπτώσεων της θεραπείας είναι αναγκαία η εκπαίδευση όλου του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού.

ΡΟΛΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ Η οικογένεια ενδέχεται να παρεμβαίνει στις καρκινογενετικές διαδικασίες σε πολλές χρονικές στιγμές: κατά τη σύλληψη, κατά την οποία μεταβιβάζεται το γενετικό υλικό και μαζί, πιθανώς, αρκετά ογκογονίδια κατά την πρώιμη παιδική ηλικία με θετικά και αρνητικά βιώματα την ανατροφή και τη διαμόρφωση του χαρακτήρα με χαλαρό ή αυστηρό υπερεγώ τις έξεις και τους τρόπους ζωής την ανάπτυξη της νέας οικογένειας και το κλίμα που θα δημιουργηθεί για το ίδιο το άτομο και τα άλλα μέλη

Ειδικά θέματα Σε ψυχολογικές δοκιμασίες ασθενών με Ca τραχήλου μήτρας βρέθηκε ότι προέρχονταν από οικογένεια με μητρική επικράτηση Σε γυναίκες με καρκίνο μαστού διαπιστώθηκαν διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις ή σημαντική απώλεια (5ετία πριν τη νόσηση) Σε διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις διαπιστώθηκε καθυστερημένη προσφυγή στο γιατρό σε γυναίκες με καρκίνο μαστού Συμμετοχή στις ομάδες αποκατάστασης Σχέσεις της οικογένειας του αρρώστου με τους υγειονομικούς λειτουργούς

Ανάγκες εκπαίδευσης συγγενών Για να επισημαίνουν εγκαίρως εκδηλώσεις που θέτουν σε κίνδυνο ή χαμηλώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών τους Για να υποστηρίζουν κατευθυνόμενα Για να είναι πιο αποτελεσματικές οι προσπάθειες τους Για να είναι λιγότερο ψυχοτραυματική η ενασχόληση Για να μάθουν ότι υπάρχουν τρόποι και φορείς για την πολύπλευρη ατομική ή ομαδική υποστήριξη αρρώστων και συγγενών Για να μάθουν ότι υπάρχουν δικαιώματα και προσπάθειες αποκατάστασης

Εκπαίδευση του κοινωνικού σώματος Η κοινωνία πρέπει να μάθει μερικές σύγχρονες πραγματικότητες και να απαγκιστρωθεί από έμμονες ιδέες, αγκυλώσεις και στερεότυπα. Ο οικογενειακός - γενικός γιατρός είναι στο επίπεδο της κοινότητας ένας αξιόπιστος φορέας είτε για ατομική ενημέρωση, είτε για πιο οργανωμένες δράσεις. Η κοινωνική αναγνώριση και η αποφυγή περιθωριοποίησης του αρρώστου θα βοηθήσει και το ρόλο της οικογένειας/των φροντιστών

Τι μπορεί να διδαχθεί το κοινωνικό σώμα Ότι ο καρκίνος μπορεί να προληφθεί Ότι ο καρκίνος θεραπεύεται σε μεγάλα ποσοστά Ότι ο καρκίνος δεν ταυτίζεται με τον πόνο και το θάνατο Ότι οι θεραπευμένοι καρκινοπαθείς μπορούν να επανενταχθούν ισότιμα στην κοινωνία, να εργαστούν κοντά μας, να δημιουργήσουν οικογένεια, να βρουν νόημα για τη ζωή και να προσφέρουν πολλά σε πολλούς

Προβλήματα συγγενών Ίδια με εκείνα των αρρώστων Προβλήματα από τη φύση της νόσου, ως γενικής εικόνας Προβλήματα βιολογικά, ψυχολογικά, κοινωνικά Τα πρώτα ο ασθενής τα βιώνει και ο συγγενής τα συμμερίζεται και βοηθά στην αντιμετώπιση τους. Τα ψυχολογικά οφείλονται στη φόρτιση που προκαλεί η διάγνωση, η θεραπεία, με τις επιπτώσεις της, οι διαδικασίες επανένταξης, η αγωνία των παρακολουθήσεων, οι υποτροπές, το τελικό στάδιο κλπ. Τα κοινωνικά άπτονται οικογενειακών, επαγγελματικών, οικονομικών κ.α. ζητημάτων και βαρύνουν ίσως κάποτε σημαντικότερα τους συγγενείς από τους ίδιους τους ασθενείς.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ  Στάδιο Ι: Άρνηση της πραγματικότητας (κάτι λάθος έγινε … δεν είναι δυνατό)  Στάδιο ΙΙ: Οργή ή εξέγερση (γιατί σ’ εμένα;)  Στάδιο ΙΙΙ: Διαπραγμάτευση ή παζάρεμα (τουλάχιστον να μπορώ – να προλάβω…)  Στάδιο IV: Κατάθλιψη  Στάδιο V: Ήρεμη αποδοχή της αλήθειας (ας γίνει ότι είναι να γίνει) Kubler Ross, 1969

ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ Ποιότητα Ζωής: είναι η αντίληψη του ατόμου που αφορά την κατάσταση της ζωής του στα πολιτισμικά πλαίσια και στα πλαίσια του συστήματος αξιών εντός των οποίων ζει και σε σχέση με τις επιδιώξεις, της προσδοκίες, τα πρότυπα, υα ενδιαφέροντα και τους στόχους που το άτομο αυτό θέτει Αναφέρεται Σε όλα τα στάδια της νόσου (διαγνωστικές δοκιμασίες, θεραπευτικούς χειρισμούς) στη περίοδο ύφεσης, και τελικό στάδιο Σε όλα τα ερευνητικά πρωτόκολλα

Κοινωνικά προβλήματα Ρόλος στην οικογένεια Φροντίδα παιδιών, συχνά με αυξημένα προβλήματα Συγγενικές και κοινωνικές πιέσεις και διχογνωμίες Αποδοχή εντάσεων και επιθετικότητας (ασθενής, παιδιά) Μοίρασμα του χρόνου σε περισσότερες ασχολίες, ίσως και σε περισσότερους χώρους Παραμέληση άλλων μελών της οικογένειας Παραμέληση επαγγελματικής απασχόλησης Διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών

Οικονομικά προβλήματα Από την απουσία του ασθενούς από την εργασία του Από την παραμέληση της εργασίας των συγγενών Από ιατρικές και φαρμακευτικές δαπάνες Από δαπάνες νοσηλείας (αποκλειστικές, ποσοστά συμμετοχής, OTCs), εξετάσεων, εξαρτημάτων κλπ. Από δαπάνες μετακίνησης (συνοδεία ασθενούς, παραμονή στον τόπο νοσηλείας κ.α.)

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Συμμετοχή στην ενημέρωση ή την ευθύνη για την απόκρυψη της διάγνωσης. Μεταμφίεση της λύπης, της αγωνίας και των άλλων συναισθημάτων τους σε ευχάριστη συμπεριφορά, ώστε να μην καταλάβουν την αλήθεια οι ασθενείς τους. Δοσοληψίες με ιατρονοσηλευτικό και λοιπό προσωπικό Παραμέληση εργασίας και πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση που συνεπάγεται η νόσος. Παραμέληση άλλων μελών της οικογένειας ή ευέξαπτη συμπεριφορά ως αποτέλεσμα πίεσης χρόνου και συναισθημάτων. Παραμέληση εαυτού και προβολή στον εαυτό τους φόβων για τη νόσο, είτε λόγω κληρονομικότητας είτε λόγω κοινού τρόπου ζωής.

Ψυχολογία συγγενών Μητέρα / Πατέρας των οποίων το παιδί έχει καρκίνο. Έντονα είναι τα αισθήματα ενοχής: Αμαρτίες, που έγιναν ή δεν έγιναν Για «άρρωστο» γενετικό υλικό, για κακή Κληρονομικότητα Γα σφάλματα διατροφής - ανάπτυξης Για τη συμπεριφορά που είχε επιδειχτεί πριν την ασθένεια Για τη μη έγκαιρη επισήμανση των συμπτωμάτων κλπ Ανυπόστατες αιτιάσεις – προσπάθεια απενοχοποίησης μέσω επιστημονικών εξηγήσεων

Ψυχολογία οικογένειας Τα προβλήματα που εκθέσαμε δεν αφορούν μόνο τον ή τη σύζυγο. Επηρεάζουν την κοινή ζωή, μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρή διαταραχή των ρόλων και να φθάσουν κάποτε σε διάλυση της οικογένειας - συχνά η αποκατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Ψυχοθεραπεία: Ατομική ή ομαδική. Επί μακρόν. Δραματοθεραπεία: Μέσα από κλίμα ασφάλειας και την προστατευτική απόσταση του θεραπευτικού παιχνιδιού επιδιώκεται η αποενοχοποίηση και η επίτευξη επικοινωνίας.

ΟΜΑΔΙΚΕΣ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Δυνατότητα απορρόφησης των οδυνηρών συναισθημάτων και τόνωση του ηθικού Μείωση του άγχους Μεγαλύτερη ικανοποίηση (συγκριτικά προς μάρτυρες) από την εφαρμοζόμενη θεραπεία και αύξηση της εμπιστοσύνης προς τους θεράποντες Δυνατότητα συζήτησης οδυνηρών θεμάτων, όπως ο θάνατος Μείωση της κατάθλιψης Προσφορά νοήματος και ενδιαφέροντος για τη ζωή