Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ Σ. Χατζησαββίδης

Παρουσίαση με θέμα: "Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ Σ. Χατζησαββίδης"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ Σ. Χατζησαββίδης
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Ημερίδα «Η διδασκαλία των νεοελληνικών διαλέκτων στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση: θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές» Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΙΑΛΕΚΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ Σ. Χατζησαββίδης

2 Η ποντιακή διάλεκτος: στοιχεία ιστορικής και γλωσσολογικής ταυτότητας
Η ποντιακή διάλεκτος δημιουργήθηκε από την ελληνιστική κοινή, η οποία ουσιαστικά άρχισε να επικρατεί μετά τα χρόνια του Μ. Αλεξάνδρου και να κυριαρχεί γύρω στα χρόνια του Χριστού. Πρώτες πληροφορίες για τη διαμόρφωση μιας ιδιαίτερης γλωσσικής μορφής στα παράλια του Εύξεινου Πόντου έχουμε τον 12ο αι. από τον αρχιεπίσκοπο Ευστάθιο, ο οποίος αναφερόμενος στους κατοίκους του Πόντου λέει ότι «έστι δε και μέχρι νυν ακούσαι πολλούς των αγροίκων ούτω και τα ακάνθια αχάντια λέγοντας»

3 Η ποντιακή διάλεκτος: στοιχεία ιστορικής και γλωσσολογικής ταυτότητας
Από το (κατάληψη του Πόντου από Αλέξιο Κομνηνό) έως το 1461 (κατάληψη της Τραπεζούντας από τους Τούρκους) η ποντιακή επηρεάζεται προφανώς από τη γλώσσα των Φράγκων και μετά το 1461 από την τουρκική γλώσσα.

4 Η ποντιακή διάλεκτος: στοιχεία ιστορικής και γλωσσολογικής ταυτότητας
Έως τη Μικρασιατική Καταστροφή η ποντιακή εξελίσσεται αλλά βρίσκεται ανάμεσα σε δύο τάσεις: η μία να διατηρήσει την ελληνική μορφή της γλώσσας και η άλλη να την εκτουρκίσει, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί η ποντιακή από την τουρκική σε άλλες περιοχές λιγότερο και σε άλλες περισσότερο. Μετά το η ποντιακή διάλεκτος μεταφέρθηκε στην Ελλάδα και άρχισε, όπως ήταν φυσικό, να συρρικνώνεται λειτουργικά και δομικά.

5 Η σύγχρονη ποντιακή διαλεκτος: η κοινωνιογλωσσολογική της ταυτότητα
Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των ομιλητών της ποντιακής χρησιμοποιούν ως κύριο όργανο επικοινωνίας την κοινή νεοελληνική και μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις και σε ειδικές περιστάσεις επικοινωνίας χρησιμοποιούν την ποντιακή.

6 Η σύγχρονη ποντιακή διαλεκτος: η κοινωνιογλωσσολογική της ταυτότητα
Οι περιστάσεις επικοινωνίας, κατά τις οποίες χρησιμοποιείται η διάλεκτος είναι οι παρακάτω: συνομιλία μεταξύ ατόμων ποντιακής καταγωγής που ήρθαν την τελευταία εικοσαετία από την πρώην Σοβιετική Ένωση, συνομιλία νεότερων με άτομα ποντιακής καταγωγής, τα οποία δε γνωρίζουν τη νεοελληνική, αφήγηση διηγήσεων ποντιακής προέλευσης προς ακροατές που γνωρίζουν την ποντιακή, συζήτηση μεταξύ συγγενών και φίλων ποντιακής καταγωγής σε φιλικές συναντήσεις, σπανιότατα σε δημόσιες συγκεντρώσεις και μόνο για ποντιακού ενδιαφέροντος θέματα, διαφημίσεις ποντιακού ενδιαφέροντος από το ραδιόφωνο.

7 Η σύγχρονη ποντιακή διαλεκτος: η κοινωνιογλωσσολογική της ταυτότητα
Σήμερα στον ελλαδικό χώρο υφίστανται τρεις κυρίαρχες μορφές της ποντιακής διαλέκτου, οι οποίες σχετίζονται κυρίως με τον τόπο καταγωγής των ομιλητών. Οι μορφές αυτές είναι οι εξής: α) από Τραπεζούντα, Ματσούκα, Γαλίενα, Σούρμενα, Κερασούντα, Όφη, β) από Σαμψούντα, Σάντα, Κρώμνη, Αργυρούπολη και τα περίχωρά της, Νικόπολη και τις αποικίες των μεταλλωρύχων, γ) από ρωσικό Καύκασο (Καρς, Βατούμ κ.ά).

8 Η σύγχρονη ποντιακή διαλεκτος: η κοινωνιογλωσσολογική της ταυτότητα
Οι σύγχρονοι Πόντιοι, ενώ αναγνωρίζουν τη νεοελληνική ως το κυρίαρχο γλωσσικό όργανο, αποδίδουν στη διάλεκτο χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα που, κατά τη γνώμη τους, δεν υπάρχουν στη νεοελληνική. Αυτές οι πεποιθήσεις τους κάνουν να είναι πρόθυμοι να συμβάλουν στη διατήρηση της διαλέκτου τους. Η στάση τους αυτή συμβάλλει όχι μόνο στη διατήρηση της ποντιακής διαλέκτου αλλά και στην άμυνα της απέναντι στην εξάπλωση της νεοελληνικής. Η συρρίκνωση της διαλέκτου —για τους παραπάνω λόγους—πιθανόν να συντελείται με πιο αργούς ρυθμούς απ' ό,τι σε άλλες νεοελληνικές διαλέκτους.

9 Ιδιαιτερότητες της ποντιακής σε σχέση με τη νέα ελληνική (επιλογή)
Ιδιαιτερότητες της ποντιακής σε σχέση με τη νέα ελληνική (επιλογή) ΦΩΝΗΤΙΚΗ-ΦΩΝΟΛΟΓΙΑ Φθόγγοι ä, ö, š, π.χ. χωράφä, ήλöν, šερ. Απώλεια τελικού ι (η, οι) σε ορισμένα ουσιαστικά της ποντιακής, π.χ. το χωράφ. Η ακολουθία φωνηέντων έα, έο, ίο σε ορισμένες περιπτώσεις παραμένει, π.χ. βασιλέας. Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν ισχύει ο νόμος της τρισυλλαβίας, π.χ. Κώνσταντινε.

10 Ιδιαιτερότητες της ποντιακής σε σχέση με τη νέα ελληνική (επιλογή)
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Γενική του θηλυκού άρθρου σε τη, π.χ. τη Παναγιώτας το παιδί. Το εμπρόθετο άρθρο στη γενική και αιτιατική όλων των γενών σχηματίζεται με σ+… δηλ. σου, ση, σον, σοι, σα. Τα ουσιαστικά σε –ος όταν είναι έναρθρα λήγουν σε –ον, ενώ όταν είναι άναρθρα σε-ος, π.χ. ο γαμπρόν αλλά γαμπρός. Τα ρήματα παίρνουν στους παρελθοντικούς χρόνους πάντα αύξηση, π.χ. κοιμούμαι-εκοιμέθα.

11 Ιδιαιτερότητες της ποντιακής σε σχέση με τη νέα ελληνική (επιλογή)
ΣΥΝΤΑΞΗ Τα αρσενικά και θηλυκά ουσιαστικά που δηλώνουν άψυχα πράγματα ή έμψυχα μη λογικά όντα συνοδεύονται από επίθετο σε ουδέτερο γένος, π.χ. έμορφον κοσσάρα. Οι αδύνατοι τύποι της προσωπικής αντωνυμίας ακολουθούν το ρήμα, π.χ. είδα τον. Μετά από ρήμα που δηλώνει κίνηση με ας+υποτακτική τίθεται ρήμα χωρίς το να, π.χ. ας έρχουμαι ελέπω.

12 Διδασκαλία της ποντιακής: πρώτες προσπάθειες
Οι πρώτες προσπάθειες έγιναν με πρωτοβουλία της φιλολόγου Βέρας Αντωνιάδου-Κεσίδου. Η ίδια οργάνωνε μαθήματα ποντιακής διαλέκτου, από το 1998 , σε Θεσσαλονίκη, Κατερίνη, Κοζάνη, Φλώρινα κ.α. Σ’ αυτά δίδαξαν οι πανεπιστημιακοί Χ. Συμεωνίδης, Δ. Τομπαίδης, Μ. Κουτίτα-Καϊμάκη, Σ. Χατζησαββίδης και άλλοι φιλόλογοι και δάσκαλοι γνώστες της ποντιακής.

13 Διδασκαλία της ποντιακής: πρώτες προσπάθειες
Διημερίδα της Παμποντιακής Ομοσπονδίας της Ελλάδος (Καστοριά, Απρίλιος, 2008) Κ. Ντίνας, καθηγητής ΠΔΜ συγκεκριμένες προτάσεις: για την οργάνωση της διδασκαλίας, για την ομάδα στόχο (αρχάριοι (ποντιακής και μη καταγωγής που δεν έχουν καμιά εμπειρία από τη διάλεκτο), ψευτο-αρχάριοι (ποντιακής καταγωγής που έχουν κάποια γνώση της διαλέκτου) και προχωρημένοι (γνώστες της διαλέκτου), για τη σύνταξη του ΠΣ, για το διδακτικό υλικό (βιβλίο μαθητή, βιβλίο δασκάλου και Cd με εκπαιδευτικό υλικό), σύνταξη γραμματικής, συντακτικού και λεξικού, για το διδακτικό προσωπικό που θα απαιτηθεί, για την ποσότητα των Τμημάτων.

14 Διδασκαλία της ποντιακής: πρώτες προσπάθειες
5ο πανελλήνιο συνέδριο της ΠΣΠΕ (Κατερίνη, Μάιος 2009). Δ. Τομπαίδης, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ αναφέρθηκε: στην ομάδα-στόχο των διδασκομένων (επιλογή των μαθητών εκείνων που πραγματικά επιθυμούν να παρακολουθούν, ει δυνατόν, ανελλιπώς τα μαθήματα), στα κέντρα διδασκαλίας (κατανομή σε όλη τη χώρα), στους διδάσκοντες (να γνωρίζουν ποντιακά και να επιμορφώνονται περιοδικά), στη μεθοδολογία, για την οποία υποστηρίζει ότι θα πρέπει να είναι σύμφωνη με τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας των γλωσσών, στα εγχειρίδια που θα πρέπει να είναι βοηθήματα και όχι εγχειρίδια που θα τα ακολουθεί πιστά ο δάσκαλος.

15 Διδασκαλία της ποντιακής: νεότερες προσπάθειες
Η απόφαση για τη σύνταξη εγχειριδίου για τη διδασκαλία της ποντιακής ελήφθη στο 5ο συνέδριο του ΠΣΠΕ, που έγινε στην Κατερίνη το 2009. Για την υλοποίηση εκείνης της απόφασης συγκροτήθηκε 12μελής επιστημονική επιτροπή από μέλη. Η επιτροπή εργάστηκε για δύο χρόνια για να καταλήξει στην επίλυση των σημαντικών σχετικών ζητημάτων (επί μέρους ιδιώματα της διαλέκτου, γραμματική, περιεχόμενο, κείμενα, μεθοδολογία διδασκαλίας, κ. ά.) και να ορίσει το πλαίσιο συγγραφής του εγχειριδίου

16 Διδασκαλία της ποντιακής: νεότερες προσπάθειες
Η διδασκαλία ξεκίνησε το εθελοντικά σε 5 τμήματα στον Δήμο Θεσσαλονίκης. Το καλοκαίρι του 2013 σχηματίστηκαν τμήματα σε 31 δήμους τους εξής: Αλεξανδρούπολης, Κομοτηνής, Δράμας, Προσoτσάνης, Ξάνθης, Καβάλας, Σερρών, Βέροιας, Κιλκίς, Παιονίας, Νέας Προποντίδας, Κατερίνης, Λαγκαδά, Θέρμης, Αμπελοκήπων, Ευόσμου- Κορδελιού, Παύλου Μελά, Καλαμαριάς, Εορδαίας, Κοζάνης, Πρέβεζας, Πατρέων, Ασπροπύργου, Ελληνικού –Αργυρούπολης, Νέας Σμύρνης, Πεντέλης, Βριλησσίων, Παλλήνης, Καλλιθέας, Φυλής, Κω. Αποφασίστηκε η φοίτηση να διαρκεί 3 χρόνια (από 50 ώρες τον χρόνο) και ο αριθμός των εκπαιδευομένων να μην υπερβαίνει τους 25.

17 Διδασκαλία της ποντιακής: το εγχειρίδιο του 2013
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΥ Αντώνης, Παυλίδης, Λάζος Τερζάς, Αλκμήνη Θεοδωρίδου, Βασίλης Χατζηθεοδωρίδης, Χριστόφορος Χριστοφορίδης, Διαμαντής Λαζαρίδης, Φρόσω Χαραλαμπίδου, Ιωάννη Καλπακίδης, Νίκος Γρηγοριάδης, Κώστας Ζουρουφίδης, Στάθης Πελαγίδης, Έλσα Γαλανίδου-Μπαλαφούσια, Παύλος Περπερίδης, Σταυρούλα Αναστασιάδου, Ελένη Πιπερίδου, Αλέκος Σπανίδης, Γιάννης Καϊλάρης. Εισαγωγικά κείμενα για την ποντιακή διάλεκτο και την ιστορία έγραψαν: Αντώνης Παυλίδης, Στάθης Πελαγίδης, Βασίλης Χατζηθεοδωρίδης και Σωφρόνης Χατζησαββίδης. Το εγχειρίδιο ήταν έτοιμο και τυπωμένο το καλοκαίρι του 2013.

18 Διδασκαλία της ποντιακής: το εγχειρίδιο του 2013
Το εγχειρίδιο εκδόθηκε από τον Σύνδεσμο Ποντίων Εκπαιδευτικών. Περιλαμβάνει συνολικά 330 σελίδες. Περιέχει ουσιαστικά πέντε μέρη. Στο Α΄μέρος δίνονται κάποια στοιχεία για την ποντιακή ιστορία, τον πολιτισμό και τη διάλεκτο. Στο Β΄μέρος παρατίθενται κάποια προκαταρκτικά μαθήματα και 22 ενότητες που απευθύνονται στους μαθητές του 1ου επιπέδου. Το Γ΄ μέρος περιλαμβάνει 23 ενότητες που απευθύνονται στους μαθητές του 2ου επιπέδου. Το Δ΄ μέρος περιλαμβάνει 24 ενότητες που απευθύνονται στους μαθητές του 3ου επιπέδου. Στο Ε΄μέρος δίνεται μια βιβλιογραφία και τα ονόματα των διοικητικών οργάνων της Π.Σ.Π.Ε. Το βιβλίο διανθίζεται από 60 εικόνες και φωτογραφίες.

19 Διδασκαλία της ποντιακής: το εγχειρίδιο του 2013
Οι 69 ενότητες μαθημάτων περιλαμβάνουν κατά κανόνα τα εξής: α) ένα εισαγωγικό σημείωμα, με το οποίο δίνονται ορισμένες γραμματολογικές ή/και ιστορικές πληροφορίες για το κείμενο που ακολουθεί, β) ένα κείμενο, που προέρχεται κατά κανόνα από την παλαιότερη αλλά και σύγχρονη λαϊκή και έντεχνη ποντιακή λογοτεχνία, αλλά και από μη λογοτεχνικά ποντιακά κείμενα, γ) λεξιλόγιο και ιδιωματικές φράσεις, δ) γραμματική, ε) δραστηριότητες-ερωτήσεις κατανόησης, στ) εργασίες που αφορούν πολιτισμικά στοιχεία του ποντιακού ελληνισμού.

20 Διδασκαλία της ποντιακής: το εγχειρίδιο του 2013
Ορισμένα από τα στοιχεία για τη βελτίωση του εγχειριδίου είναι τα εξής: διεύρυνση της ενότητας των προκαταρκτικών μαθημάτων με καθημερινούς διαλόγους και ασκήσεις παιξίματος ρόλων, προσθήκη οπτικοακουστικού υλικού, το οποίο να δεθεί οργανικά με τα μέρη των ενοτήτων, προσθήκη μια σύνοψης της γραμματικής της ποντιακής, στην οποία θα παραπέμπονται οι μαθητές, εμπλουτισμός με κείμενα χρηστικά που κατά καιρούς δημοσιεύονται σε ποντιακού ενδιαφέροντος έντυπα (ανακοινώσεις, ειδήσεις, προσκλητήρια, διαφημίσεις, κείμενα από την ιστοσελίδα της βικιπαίδειας, κτλ.) επιμόρφωση των διδασκόντων από Πόντιους εκπαιδευτικούς.

21 Αποτελέσματα της έρευνας από τη διδασκαλία της ποντιακής (2013-2014)
Σκοπός: διερεύνηση των ηλικιών και του μορφωτικού επιπέδου των εκπαιδευομένων, καθώς και η σχέση τους με την ποντιακή διάλεκτο και τα κίνητρα φοίτησής τους. Συμμετείχαν 158 εκπαιδευόμενοι που φοιτούσαν σε 6 τμήματα (1 στον Δήμο Μελισσίων Αττικής, 2 στον Δήμο Θεσσαλονίκης, 1 στον Δήμο Καλαμαριάς Θεσσαλονίκης και 2 στον Δήμο Σερρών)

22 Αποτελέσματα της έρευνας από τη διδασκαλία της ποντιακής (2013-2014)
Οι διδάσκοντες: Κ. Γεωργιάδου, Α. Θεοδωρίδου, Α. Καρυπίδου, Α. Παυλίδης Σύνολο εκπαιδευομένων: 158 (91 γυναίκες) Ηλικίες: 60% 36 έως 65 χρονών, 40% ετών. Το 50% περίπου (77 από τους 158) ήταν απόφοιτοι ανώτατης εκπαίδευσης

23 Αποτελέσματα της έρευνας από τη διδασκαλία της ποντιακής (2013-2014)
Επαγγελματικά: 9 άνεργοι, 94 εργαζόμενοι και οι υπόλοιποι είτε φοιτητές είτε συνταξιούχοι. 90% δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν λίγο ή πολύ τη διάλεκτο κυρίως σε επικοινωνία με τα μέλη της οικογένειάς τους (91 άτομα) και ορισμένοι και με φίλους και συγγενείς. Μόνο 10 άτομα δήλωσαν ότι δεν την καταλαβαίνουν

24 Αποτελέσματα της έρευνας από τη διδασκαλία της ποντιακής (2013-2014)
Το σύνολο των εκπαιδευομένων δήλωσε ως κίνητρο παρακολούθησης των μαθημάτων τους συναισθηματικούς λόγους Όλοι δήλωσαν ότι είναι ευχαριστημένοι από τα μαθήματα και θα συνεχίσουν τη φοίτησή τους

25 Συμπεράσματα-Εκτιμήσεις
Η διδασκαλία της ποντιακής έτσι όπως οργανώθηκε και εξελίχθηκε έως αυτή τη στιγμή αποτελεί ένα εγχείρημα φιλόδοξο για τη σημερινή εποχή αλλά και καθόλου ουτοπικό, αφού η ζήτηση για ένταξη στα τμήματα δείχνει ότι είναι μεγάλη. Θεωρώ ότι η διδασκαλία αυτή μπορεί να λειτουργήσει προς την κατεύθυνση της διατήρησης της διαλέκτου αλλά και προς την κατεύθυνση της βαθύτερης έρευνάς της.

26 Συμπεράσματα-Εκτιμήσεις
Όπως και να έχει ο ρομαντισμός των δημιουργών όλης αυτής της προσπάθειας, με την οργάνωση των μαθημάτων και τη σύνταξη του εγχειριδίου, και ο συναισθηματισμός των συμμετεχόντων εκπαιδευομένων στα τμήματα διδασκαλίας της ποντιακής αποτέλεσαν τα κίνητρα για τη δημιουργία μιας πρωτόγνωρης για τα ελληνικά δεδομένα σε μέγεθος ομάδα, η οποία μπορεί κάποια στιγμή να αποκτήσει μια δυναμική προς την κατεύθυνση της συστηματικότερης διδασκαλίας όχι μόνο της ποντιακής αλλά και άλλων διαλέκτων.