Από την ιστορία του γλωσσικού ζητήματος: Τα Ευαγγελικά και τα Ορεστειακά Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας Α.Π.Θ. ansym@lit.auth.gr.

Παρουσίαση με θέμα: "Από την ιστορία του γλωσσικού ζητήματος: Τα Ευαγγελικά και τα Ορεστειακά Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας Α.Π.Θ. ansym@lit.auth.gr."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Από την ιστορία του γλωσσικού ζητήματος: Τα Ευαγγελικά και τα Ορεστειακά
Άννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Καθηγήτρια Γλωσσολογίας Α.Π.Θ.

2 Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 2. Ευαγγελι(α)κά 2.1. Πολλές μεταφράσεις
2.2. Τα γεγονότα 2.3. Πλαίσιο εποχής 2.4. Γλωσσική και άλλη μυθολογία 3. Ορεστειακά 3.1. Τα γεγονότα 3.2. Η μετάφραση της Ορέστειας 3.3. Συμπεράσματα 4. Αποτίμηση 5. Βιβλιογραφία

3 Εισαγωγή Η εργασία αυτή στηρίζεται σε πρωτογενή έρευνα στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, αφού κύριες πηγές μας αποτέλεσαν εφημερίδες των αρχών του 20ού αι. Τα δύο ιστορικά γεγονότα παρουσιάζουν ομοιότητες αλλά και διαφορές: Ομοιότητες: η ενδογλωσσική μετάφραση, η μεταγλώττιση παλαιότερων κειμένων της ελληνικής στη δημοτική, άδηλοι λόγοι ιδεολογικοί και κοινωνικοπολιτικοί που προκαλούν διαδηλώσεις, συγκρούσεις, θύματα, κυβερνητική κρίση. Διαφορές: κατά τα Ευαγγελικά (1901) τα επεισόδια έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και ένταση σε σχέση με τα Ορεστειακά (1903) και είναι εύλογο η βιβλιογραφία που αναφέρεται στα Ευαγγελικά να είναι πιο διεξοδική.

4 Εισαγωγή Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κείμενο του Μ. Τριανταφυλλίδη (1939 : 25), γιατί έζησε τα Ευαγγελικά από κοντά ως φοιτητής, οπαδός τότε της καθαρεύουσας. Ο όρος μεταγλώττιση χρησιμοποιήθηκε όταν η δημοτική ορίστηκε ως η επίσημη γλώσσα του κράτους το 1976, και καταγράφεται την εποχή αυτή προκειμένου για τη μετάφραση της Ορέστειας (Εμπρός 29/11/1903, σ. 1, στ. 6). Οι όροι μεταγλωττίζεται και μεταγλώττισις αναφέρονται σε κείμενο του Κυρίλλου Λουκάρεως (Κορδάτος 1974: 22-23). Οι όροι Ευαγγελι(α)κά και Ορεστειακά έχουν πλαστεί μετά τα αιματηρά γεγονότα, χωρίς ωστόσο να καταστεί δυνατή η ανεύρεση της χρονολογίας γένεσής τους ή του ονόματος του δημιουργού τους. Σημειώνουμε την εμφάνιση του όρου αντιευαγγελικός (Ακρόπολις 27/10/1901, σ. 1, στ. 1), που αναφέρεται στον κάθε πολέμιο της μετάφρασης του Ευαγγελίου στη δημοτική καθώς και ειδικά τη φράση του Γ. Σωτηριάδη «ευαγγελική απόπειρα του κ. Πάλλη» (Ακρόπολις 29/10/1901, σ. 1, στ. 1).

5 2. Ευαγγελι(α)κά 2.1. Πολλές μεταφράσεις
Υπήρξαν πολλές μεταφράσεις των Ευαγγελίων στη δημοτική στο παρελθόν Το 1901 ξεσπούν αιματηρές συγκρούσεις. Πραγματικές αιτίες των γεγονότων: Α) Η βασίλισσα Όλγα (σύζυγος του Γεωργίου του Α΄) διαπίστωσε ότι το Ευαγγέλιο δεν ήταν κατανοητό, γι’ αυτό αποφάσισε να μεταφραστεί. Το 1899 καλεί στα ανάκτορα τον Μητροπολίτη Αθηνών Προκόπιο, ιεράρχες και λαϊκούς, με σκοπό να συναινέσουν στη μετάφραση των Ευαγγελίων. Η μετάφραση έγινε από την ιδιαιτέρα γραμματέα της Ιουλία Σωμάκη (αργότερα Ιουλία Ν. Καρόλου) και διορθώθηκε από τον καθηγητή της Ριζαρείου Σχολής Φίλιππο Παπαδόπουλο. Τυπώθηκε το 1900 σε 1000 αντίτυπα με τίτλο: «Κείμενον και μετάφρασις του ιερού Ευαγγελίου προς αποκλειστικήν οικογενειακήν του ελληνικού λαού χρήσιν, μερίμνη της Α.Μ. της βασιλίσσης των Ελλήνων Όλγας εκδιδόμενα» Εν Αθήναις: Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. Τα αντίτυπα διανέμονταν δωρεάν.

6 2. Ευαγγελι(α)κά 2.1. Πολλές μεταφράσεις
Β) Από την Κυριακή 9/9/1901 η εφημερίδα Ακρόπολις του δημοτικιστή Βλάση Γαβριηλίδη (που από το 1888 εκδίδεται σε απλή γλώσσα) δημοσιεύει σε συνέχειες στην πρώτη σελίδα το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο σε μετάφραση Αλ. Πάλλη Στο κύριο άρθρο του φύλλου της 9/9/1901 εξηγεί τους λόγους που οδήγησαν στη δημοσίευση της μετάφρασης: οι Χριστιανοί πρέπει να ξέρουν το Ευαγγέλιο, αλλά για να το ξέρουν πρέπει να το κατανοούν. η γνώση αυτή θα οδηγήσει στην ανύψωση του πνευματικού επιπέδου των κατώτερων τάξεων. Αναφορά στη μετάφραση της Βασίλισσας Όλγας, της οποίας «ο μέγας σκοπός» δεν εκπληρώθηκε, αφού η μετάφραση αυτή εκδόθηκε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων Εγκωμιάζεται η γλώσσα του Πάλλη (χαρακτηρίζεται «από θεοειδή πραότητα και γλυκύτητα και αρμονικότητα») Εγκαινιάζεται στήλη με επιχειρήματα ή συνεντεύξεις που υποστηρίζουν την ανάγκη για μετάφραση των Ευαγγελίων.

7 2. Ευαγγελι(α)κά 2.1. Πολλές μεταφράσεις
Αντιδράσεις: Οικουμενικός Πατριάρχης η Θεολογική Σχολή για λόγους θρησκευτικούς, δογματικούς και εθνικούς Στις 7/11/1901 απόφαση Ιεράς Συνόδου: «αποκρούει και αποδοκιμάζει και κατακρίνει ως βέβηλον πάσαν διά μεταφράσεως εις απλουστέραν ελληνικήν γλώσσαν αλλοίωσιν ή μεταβολήν του πρωτοτύπου κειμένου του Ιερού Ευαγγελίου, ου μόνον ως περιττήν, αλλά και ως έκθεσμον και συντελούσαν εις σκανδαλισμόν μεν των συνειδήσεων, στρέβλωσιν δε των θείων αυτού εννοιών και διδαγμάτων».

8 2. Ευαγγελι(α)κά 2.1. Πολλές μεταφράσεις
Γ) Παράφραση του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου από το θρησκευτικό σύλλογο «Ανάπλασις» (έγκριση από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντίνο Ε΄ και την Ιερά Σύνοδο) Μεταφράσεις στη νεοελληνική από τους Προτεστάντες «Μεταφρασμένα ευαγγέλια πωλούνται εις κάθε γωνίαν από τους ευαγγελιστάς» Μεταφράσεις από τη Βιβλική Εταιρία στο Λονδίνο

9 2. Ευαγγελι(α)κά 2.1. Πολλές μεταφράσεις
Η δημοσίευση της μετάφρασης του Πάλλη στην εφημ. Ακρόπολις πυροδοτεί την εξέγερση. Κύριο άρθρο της εφημερίδας Σκριπ: χαρακτηρίζει τον Πάλλη ως ανόητο και αστείο αρνησίπατρη, γελοίο δήθεν φιλόλογο, διαφθορέα της Ιλιάδας, θρασύ έμπορο του λουλακίου που αποφάσισε να καπηλευτεί το ιερό Ευαγγέλιο. Επίσης, καταγγέλλει έμμεσα τη μεταφραστική πρωτοβουλία της Όλγας και, κάνοντας λόγο περί «πανσλαβιστικών εταιριών» που επιβουλεύονται τη θρησκεία των Ελλήνων, απειλεί τους μεταφραστές.

10 2. Ευαγγελι(α)κά 2.2. Τα γεγονότα
Αθήνα στις 8 Νοεμβρίου 1901: αφορμή η δημοσίευση στην εφημ. Ακρόπολις της μετάφρασης του Ευαγγελίου στη δημοτική από τον Αλ. Πάλλη. Οι καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών συμπαρέσυραν και τους φοιτητές τους, που χαρακτήρισαν τη μετάφραση «γελοιοποίηση των τιμαλφεστέρων του έθνους κειμηλίων». Οι εφημερίδες Εμπρός, Σκριπ και Καιροί: κατά των δημοτικιστών (άθεοι, προδότες και βέβηλοι), υπέρ των φοιτητών (πατριοτικότατοι και ελληνοπρεπέστατοι άνδρες, που αντιλαμβάνονται τα εθνικά ζητήματα). Η αποδοκιμασία της μετάφρασης από το Οικουμενικό Πατριαρχείο φανάτισε τους φοιτητές, οι οποίοι στις 5, 6 και 7/11/1901 οργάνωσαν διαδηλώσεις με την ανάμιξη της αντιπολίτευσης, κατά τις οποίες προξένησαν υλικές ζημιές στα γραφεία των εφημερίδων Ακρόπολις και Άστυ. Έριξαν πέτρες εναντίον των αστυνομικών. Κάλεσαν το λαό σε πάνδημο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας (8/11/01) ζητώντας παράλληλα τον αφορισμό των μεταφραστών, στρεφόμενοι έτσι εμμέσως εναντίον της βασίλισσας Όλγας. Στο συλλαλητήριο αυτό ζήτησαν να συμμετάσχουν και τα σωματεία-συντεχνίες Αθηνών-Πειραιώς, πράγμα που έγινε. Τη νύχτα της 7/11 και της 8/11/1901 οι φοιτητές κατέλαβαν το Πανεπιστήμιο

11 2. Ευαγγελι(α)κά 2.2. Τα γεγονότα
Στις 8/11/01 στις συγκρούσεις στην οδό Κοραή μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών πήραν μέρος οι τότε φοιτητές Μ. Τριανταφυλλίδης και Δ. Γληνός. Σκοτώθηκαν 8 διαδηλωτές. Τραυματίστηκαν περίπου 30 Απόπειρα δολοφονίας κατά του πρωθυπουργού Γ. Θεοτόκη στην οδό Πανεπιστημίου μπροστά στο σπίτι του Οι διαδηλωτές ενέκριναν ψήφισμα με το οποίο ζητούσαν α) το κείμενο των Ευαγγελίων να παραμείνει «άθικτον και αμόλυντον», β) η Ι. Σύνοδος να αφορίσει τους βέβηλους μεταφραστές, γ) να κατασχεθούν τα αντίτυπα ώστε να μην κυκλοφορήσει η μετάφραση.

12 2. Ευαγγελι(α)κά 2.2. Τα γεγονότα
Παραίτηση Μητροπολίτη Αθηνών Προκοπίου του αρχηγού της Χωροφυλακής του διευθυντή της Αστυνομίας της κυβέρνησης του Γ. Θεοτόκη ο οποίος υποστήριζε τους μεταφραστές, αφού ενήργησαν κατ’ εντολή της βασίλισσας

13 2. Ευαγγελι(α)κά 2.2. Τα γεγονότα
Η κυβέρνηση έδωσε εντολές να κατάσχουν κάθε μετάφραση του Ευαγγελίου. Η Οικουμενική Σύνοδος ζήτησε την απαγόρευση των μεταφράσεων. Η απαγόρευση της μετάφρασης κατοχυρώθηκε συνταγματικά με το άρθρο 2 του Συντάγματος του 1911.

14 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
Για τους δημοτικιστές η μετάφραση: το πιο πρόσφορο μέσο γλωσσικής αξιοποίησης της κλασικής κληρονομιάς και ουσιαστικού εμπλουτισμού και καλλιέργειας της δημοτικής. Για τους καθαρολόγους η μετάφραση: βλαπτική για ποικίλους λόγους περιττή, επιβλαβής, «έγκλημα καθοσιώσεως κατά τε της Εκκλησίας και του έθνους ημών» Για την Οικουμενική Σύνοδο (18/12/1901): α) η μετάφραση είναι περιττή: καταρρίπτεται το μεγαλοπρεπές ύψος και μεγαλείο της ιερής γλώσσας αλλά και διαστρεβλώνονται τα θεία ρήματα, β) οφείλουν οι Έλληνες να διατηρήσουν τη γλώσσα του πρωτοτύπου, από την οποία προέρχεται η σημερινή γλώσσα των Ελλήνων, γ) οι έως τώρα κατά λέξη μεταφράσεις ξεκίνησαν από τους Διαμαρτυρομένους, πράγμα που αποδεικνύει ότι με τη μετάφραση το ιερό κείμενο δε γίνεται ευληπτότερο, αλλά επισκοτίζεται και διαστρεβλώνεται, δ) το κείμενο απαιτεί ερμηνεία από τους ειδικούς και όχι μετάφραση Το ιερό κείμενο εκχυδαϊζεται με τη μετάφραση και συνεπώς βεβηλώνεται. Η μετάφραση θα απομακρύνει τους πιστούς από την πατερική παράδοση. Ο εθισμός του λαού στο μεταφρασμένο κείμενο θα οδηγήσει στην εισαγωγή της μετάφρασης στην εκκλησία

15 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
Τα πιο σημαντικά ιδεολογήματα που εντοπίσαμε είναι τα εξής: 1) Η μετάφραση βλάπτει γλωσσικά την ελληνική Οι λόγιοι πιστεύουν: η καθαρεύουσα ενώνει τους Έλληνες, ενώ η μη επίσημη γλώσσα τους είναι κατακερματισμένη σε διαλέκτους και ιδιώματα. Η αναγνώριση της δημοτικής θα διασπάσει την ενότητα της ελληνικής γλώσσας, ενώ η καθαρεύουσα είναι απόδειξη της ιστορικής συνέχειας με την αρχαιότητα. Οι λόγιοι θεωρούν ότι ο λαός κατανοεί την καθαρεύουσα και δεν αναγνωρίζουν στη δημοτική την υπόσταση πλήρους γλώσσας, αφού θεωρούν ότι δεν έχει γραμματική και συντακτικό. Βιαστικά ταυτίζουν τη μορφή της ΑΕ με τη γλώσσα του Ευαγγελίου, η οποία αντιπαρατίθεται προς τη μαλλιαρή, συσκοτίζοντας το γεγονός ότι η γλώσσα του Ευαγγελίου ήταν η δημοτική της εποχής του Χριστού.

16 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
Οι οπαδοί της μετάφρασης υποστηρίζουν: ο λαός δεν κατανοεί τα ιερά κείμενα και εμποδίζεται ο φωτισμός και η πνευματική του ωφέλεια. Παράλληλα αρχίζει η ανάπτυξη του γλωσσικού κινήματος του δημοτικισμού, ο οποίος συμπληρώνεται με τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό και διευρύνεται με τον κοινωνικό δημοτικισμό Αξίζει να σημειωθεί ότι ξεσπά αντίδραση όταν η δημοτική ξεφεύγει από τα στενά όρια της χρήσης της στη λογοτεχνία και προτείνεται ως γλώσσα της εκπαίδευσης στο Δημοτικό και της καλλιτεχνικής ζωής γενικότερα.

17 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
2) Η μετάφραση είναι πράξη αντεθνική Σύνδεση γλώσσας και έθνους/εθνικής ακεραιότητας, με την έννοια της μέγιστης απειλής της εθνικής ελληνοχριστιανικής ταυτότητας. Οι δημοτικιστές θεωρούνται άθεοι, προδότες, πουλημένοι, όργανα ξένης προπαγάνδας. Υπάρχει στο νου πολλών ξένος δάκτυλος, καταχθόνιο σχέδιο πανσλαβιστών, πολεμίων γενικώς του ελληνισμού και της Μεγάλης Ιδέας. Ενώ οι πρώτες αντιδράσεις των φοιτητών ξεκίνησαν με αφορμή τη γλώσσα της μετάφρασης του Πάλλη, στη συνέχεια το αρνητικό κλίμα τεχνιέντως στράφηκε εναντίον της μετάφρασης που είχε γίνει με πρωτοβουλία της Όλγας.

18 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
3) Η μετάφραση είναι πράξη αντιεκκλησιαστική. Συνδέεται με την κατάπτωση του θρησκευτικού αισθήματος, πράγμα που θα επιφέρει το θάνατο του ελληνισμού αλλά και με δήθεν επιθέσεις αιρετικών από το εξωτερικό. Η ιδέα της μετάφρασης θεωρείται ύποπτη, γιατί συνδέεται με τον προτεσταντισμό. θα γίνει αφορμή για δημιουργία αιρέσεων στο λαό, πράγμα που θα διασπάσει την ενότητα της Εκκλησίας.

19 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
4) Η μετάφραση βλάπτει την κοινωνία. Οι νεοτεριστικές τάσεις συναντούν τη σφοδρή αντίσταση του συντηρητισμού, που παραμένει αγκιστρωμένος πεισματικά και στείρα σε παρωχημένες μορφές γλωσσικές, κοινωνικές ή πολιτικές. Για τους νεοτεριστές οι εχθροί της μεταφράσης είναι εχθροί της ελευθερίας του λαού και της απαλλαγής του από τις προλήψεις, και υποστηρίζουν την αμάθεια, το σκότος, την άγνοια.

20 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
Δύο παράγοντες που χειραγώγησαν μερίδα του Τύπου: 1. Ο κομματικός ανταγωνισμός. Η αντιπολίτευση επεχείρησε να προσποριστεί οφέλη υποκινώντας το λαό (πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη). Αρχομανία του δεληγιαννικού κόμματος. Γερμανική διπλωματία, η οποία επεδίωκε να προσποριστεί οφέλη από τις αντιδράσεις κατά της Όλγας. Ωστόσο η μεταφραστική πρωτοβουλία της Όλγας εντασσόταν σε μια γενικότερη προσπάθεια αναβάθμισης του κύρους του στέμματος και εμφάνισής του ως του βασικότερου μοχλού του εκσυγχρονισμού του κράτους

21 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
2) Η ιδιοτέλεια. Ο καθ. Ιγνάτιος Μοσχάκης, από τους πρωτεργάτες της αντίδρασης της Θεολογικής Σχολής κατά της μετάφρασης, έχει παραφράσει το Ευαγγέλιο στη δημοτική και το βιβλίο του, εγκεκριμένο από την Ιερά Σύνοδο, πουλιέται στο ελεύθερο εμπόριο.

22 2. Ευαγγελι(α)κά 2.3. Το πλαίσιο εποχής
Οι διαδηλωτές πίστευαν ότι αγωνίζονται για μια υπόθεση με εθνικές διαστάσεις κατά κύριο λόγο, και αυτό ερμηνεύει σε κάποιο βαθμό το φανατισμό τους. Στην πραγματικότητα είχαν πέσει θύματα συκοφαντιών για δήθεν σλαβική πολιτική και θρησκευτική προπαγάνδα εκ μέρους της Όλγας. Με έμβλημα τη μετάφραση εθνική, θρησκευτική, κοινωνική και γλωσσική μυθολογία συμπλέκονται επικίνδυνα. Στα πάτρια συγκαταλέγονται η θρησκεία και η καθαρεύουσα.

23 2. Ευαγγελι(α)κά 2.4. Γλωσσική και άλλη μυθολογία
Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης μιλώντας για γλωσσική μυθολογία ανασκευάζει τη συκοφαντική επιχειρηματολογία των καθαρολόγων. Η μυθολογία όμως δεν αφορά μόνο το γλωσσικό επίπεδο. Την περίοδο αυτή γίνεται πολύ συχνά αναφορά στο λεξιλόγιο του «ιερού», και ειδικότερα γίνεται λόγος για βεβήλωση. Εξισώνονται οι χυδαϊστές με τους πολέμιους του ελληνικού έθνους

24 2. Ευαγγελι(α)κά 2.4. Γλωσσική και άλλη μυθολογία
Οι επικριτές της μετάφρασης επιστρατεύουν την ειρωνεία τόσο για τον Τύπο που υποστηρίζει την αντίθετη άποψη όσο και για τον Πάλλη. Η γλώσσα του Πάλλη είναι κάτι παραπάνω από μαλλιαρή και αυτόματα χυδαία και γι’ αυτό βεβηλώνει το Ευαγγέλιο. Με το ιερό ζήτημα συνδέεται και το εθνικό: Καταγγέλλονται καταχθόνια σχέδια πανσλαβισμού, εξαγορά συνειδήσεων με ρούβλια. Κατά τους επικριτές της μετάφρασης ο Πάλλης επιδιώκει καταχθόνιους σκοπούς είναι πληρωμένος πράκτορας της Βασίλισσας.

25 3. Ορεστειακά 3.1. Τα γεγονότα
Οι ταραχές που έγιναν στην Αθήνα μεταξύ 16-19/11/1903 με αφορμή τις επιτυχημένες παραστάσεις στο Βασιλικό Θέατρο (1-8/11/1903) της Ορέστειας, τριλογίας του Αισχύλου, στη δημοτική γλώσσα επί βασιλέως Γεωργίου Α΄. Πρόκειται για την πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος από την ίδρυση του Βασιλικού Θεάτρου και σπουδαίο καλλιτεχνικό γεγονός. Μεταφραστής ο μετέπειτα καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Σωτηριάδης. Στην πρεμιέρα το θέατρο ήταν ασφυκτικά γεμάτο. Μετά τις 7 πρώτες παραστάσεις, φοιτητές της φιλολογίας, υποκινούμενοι από τους αποκαλούμενους γλωσσαμύντορες με καθοδηγητή τον καθ. Πανεπιστημίου Γ. Μιστριώτη ετοιμάστηκαν να αποδοκιμάσουν την τελευταία παράσταση.

26 3. Ορεστειακά 3.1. Τα γεγονότα
Οι φοιτητές κάλεσαν το λαό σε διαδήλωση και απαίτησαν να απαγορευτεί η παράσταση, γιατί το μεταφρασμένο κείμενο αποτελούσε παρωδία των εθνικών κειμηλίων. Το ίδιο βράδυ της 16/11/1903, ενώ δινόταν η παράσταση, πολλοί διαδηλωτές, φωνάζοντας συνθήματα «Κάτω οι χυδαϊστές!, κάτω οι μαλλιαροί!, κάτω οι πρησκοπόδηδες! «κάτω οι προδότες!», «κάτω οι Σλάβοι!» «φωτιά στο Βασιλικό Θέατρο» σχίζοντας και πυρπολώντας τα προγράμματα της Ορέστειας επί της οδού Σταδίου, προσπάθησαν να παρεμποδίσουν την παράσταση. Στη συμπλοκή που ακολούθησε έπεσε 1 νεκρός και υπήρξαν 6 τραυματίες Τα Ορεστειακά μοιάζουν περισσότερο με θολή επανάληψη μειωμένης έντασης των Ευαγγελικών τόσο όσον αφορά τον αριθμό των νεκρών όσο και τη διάρκεια των συγκρούσεων.

27 3. Ορεστειακά 3.2. Η μετάφραση της Ορέστειας
Ο Σωτηριάδης επεχείρησε μίξη δημοτικής και καθαρεύουσας με στόχο να συμβάλει στη δημιουργία της γλώσσας του μέλλοντος, σε μια μέση οδό μακριά τόσο από τη γλώσσα του Ψυχάρη και του Πάλλη όσο και την «υπερκαθαρεύουσα» του Χατζιδάκι και των ολιγάριθμων οπαδών τους. Ειρωνικά άρθρα στον τύπο σε άκρα καθαρεύουσα. Σε άρθρο αναφέρεται ότι ο Μιστριώτης κρίνει ως «βέβηλον και ιερόσυλον και προδοτικήν» κάθε μετάφραση αρχαίας τραγωδίας, ενώ και ο ίδιος καταφεύγει στη μετάφραση διδάσκοντας τραγωδία, και για το λόγο αυτό θεωρείται ότι η Αθήνα είναι ένα απέραντο φρενοκομείο.

28 3. Ορεστειακά 3.2. Η μετάφραση της Ορέστειας
Ζητήσαμε εν ονόματι της ευπρεπείας, της καλαισθησίας, της ελληνικής ιστορίας και της εθνικής ενότητας την κατάργηση της χυδαίας γλώσσας από τη σκηνή, γιατί το ζήτημα αυτό δεν είναι μόνο γλωσσικό, αλλά συνδέεται αναπόσπαστα με την εθνική μας υπόσταση. Ο αγώνας υπέρ της γλώσσας είναι ιερότατος, είναι «αγών υπέρ αυτής της υπάρξεως του έθνους και κατά της δουλοσύνης»

29 3. Ορεστειακά 3.3. Συμπεράσματα
Οι βίαιες αντιδράσεις των καθαρολόγων οφείλονται: σε λόγους γλωσσικού και κοινωνικού συντηρητισμού σε ταπεινά ελατήρια ιδιοτέλειας (ερασιτεχνικής ποιότητας Εταιρία υπέρ της διδασκαλίας των αρχαίων δραμάτων του Μιστριώτη) στην επίσημη αναγνώριση της λογοτεχνικής αξίας του Παλαμά, που ενόχλησε τους αρχαϊζοντες καθηγητές. Αν και ως αιτία των αιματηρών γεγονότων προβλήθηκε η μετάφραση ως πράξη ιεροσυλίας, στην ουσία δεν επρόκειτο ούτε για την πρώτη μετάφραση αττικής τραγωδίας στη δημοτική αλλά ούτε και για κριτική αποτίμηση της ποιότητας του μεταφραστικού λόγου.

30 3. Ορεστειακά 3.3. Συμπεράσματα
Με αφορμή το γλωσσικό αναδύεται η προσπάθεια για σύνδεση γλώσσας, θρησκείας και εθνικής ταυτότητας καθώς και η επίθεση κατά της νεοτερικότητας και του εκσυγχρονισμού. Η γλωσσική σύγκρουση ήταν μία μόνο πλευρά ενός σύνθετου ζητήματος. Οι δυνάμεις της συντήρησης πρόβαλλαν τη διδασκαλία των αρχαίων δραμάτων και την εθνική γλώσσα ως μοχλό προόδου για να μεγαλουργήσουν οι Νεοέλληνες όπως οι ένδοξοι πρόγονοί τους, ταυτίζοντας βιαστικά την καθαρεύουσα με την αρχαία ελληνική.

31 4. Αποτίμηση 1. Η γλώσσα των Γραφών: να είναι προσιτή στους πιστούς, για να κατανοήσουν το κείμενο και να είναι ικανοί να μετέχουν σε σχετικές συζητήσεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις. 2. Ο ηθοποιός πρέπει να κατανοήσει το κείμενο για να αισθανθεί και να μεταδώσει τη συγκίνησή του στους θεατές 3. Το κείμενο πρέπει να είναι κατανοητό στους θεατές. 4. Η εμμονή στο γλωσσικό τύπο και η θεοποίησή του μόνο στείρα αποτελέσματα μπορούν να φέρουν. 5. Με τα Ευαγγελικά η μία πλευρά ζήτησε η Ελλάδα να έχει χριστιανισμό μόνο ελληνικό και με τα Ορεστειακά να έχει θέατρο και γλώσσα γνήσια ελληνική. 6. Το ζήτημα δεν είναι μόνο θεολογικό ή γλωσσικό, αλλά ιδεολογικό. 7. Πώς είναι δυνατό να θεωρείται εξίσου πράξη βεβήλωσης μια μετάφραση τόσο των Ευαγγελίων όσο και μιας αρχαίας τραγωδίας; Γλώσσα, θρησκεία και έθνος συμπλέκονται επικίνδυνα την περίοδο που εξετάζουμε, που είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης.

32 4. Αποτίμηση Στο εσωτερικό:
η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας παίρνει τη μορφή του δίπολου: νεοτερικότητα-συντήρηση. Κατά στερεότυπο τρόπο οι φοιτητές λόγω της νεότητάς τους θεωρούνται «προοδευτικά στοιχεία». Όμως εδώ οι φοιτητές εξεγέρθηκαν υποκινούμενοι από καθηγητές (μόνο το 1/10). Οι βίαιες αντιδράσεις δεν οφείλονται κατά κύριο λόγο στη γλώσσα των μεταφράσεων, αλλά στο συλλογικό φόβο που προκάλεσε η μετάφραση, που θεωρήθηκε ως «αλλοτρίωση αγαθών».

33 4. Αποτίμηση Στο εξωτερικό:
η συγκρότηση εθνικής ταυτότητας παίρνει τη μορφή αντίδρασης για ανάμιξη ξένων δυνάμεων και ιδίως της Ρωσίας (ξένος δάκτυλος). στάση του ξένου τύπου: η Ελλάδα εμφανίζεται ως στενοκέφαλη, απειθής και σοβινιστική. στο Παρίσι η ελληνική νεολαία κατακρίνεται για τις ενέργειές της να αναμίξει θρησκευτικό στοιχείο σε ζήτημα καθαρά γλωσσικό και παρομοιάζεται με τη μεσαιωνική παρισινή νεολαία λόγω του αιτήματος περί αφορισμού.

34 4. Αποτίμηση Οι εθνικές πληγές μας διαγράφονται καθαρά: ξιππασιά,
αμορφωσιά συνδυασμένη με προγονοπληξία και γλωσσικές προκαταλήψεις, συλλογική ανασφάλεια συνδυασμένη με συντηρητισμό και ιδιοτέλεια, φανατισμός, δημαγωγία, διασπορά ψευδών ειδήσεων, η λογική δεν κατισχύει πάντα, λαός διαχρονικά υπερβολικός στις εκδηλώσεις του, μια παρεξήγηση μπορεί να οδηγήσει σε αιματοχυσίες, λαός καχύποπτος, που παρασύρεται από την παραπληροφόρηση και τη λασπολογία διά του Τύπου, οι φωνές παρρησίας σπανίζουν, ενώ παρακωλύεται το έργο όσων εργάζονται για την ανάπτυξη του έθνους, μεταξύ των ιθυνόντων/διανοουμένων υπάρχουν πολλοί που είναι φορείς ιδεολογημάτων, δημαγωγοί που αλλοιώνουν τον πατριωτισμό του λαού σε εθνικισμό, συκοφάντες ορμώμενοι από ιδιοτέλεια, εγγράμματοι αλλά απαίδευτοι.

35 4. Αποτίμηση Έχουν επιβεβαιωθεί οι φόβοι όσων αντιπάλεψαν τις μεταφράσεις; Όχι. Η καθιέρωση της δημοτικής δεν είχε καμία επίπτωση σε εθνικά, κοινωνικά ή θεολογικά θέματα. Αντίθετα ωφέλησε (καταπολέμηση του αναλφαβητισμού). Άλλαξε ωστόσο η συμπεριφορά των Νεοελλήνων; Δυστυχώς, αν και η ιστορία δε δικαίωσε τους επικριτές των μεταφράσεων, τα βασικά αρνητικά χαρακτηριστικά παραμένουν σταθερά: Έλλειψη νηφαλιότητας, μετριοπάθειας, ψυχραιμίας. Ο λαός παραμένει αψίκορος, αλλά και δύσπιστος. Το γλωσσικό όργανο, αν και είναι βασικός μοχλός πνευματικής καλλιέργειας, από μόνο του δεν αρκεί για την αναγέννηση. Η παιδεία που θα φέρει πνευματική και διανοητική ανάταση είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο.

36 5. Βιβλιογραφία Αθήνη Στ. «Η ενδογλωσσική μετάφραση» στο Μ. Κοπιδάκης (επιμ.) Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, (Αθήνα 1999) ΕΛΙΑ. Αρώνη-Τσίχλη Κ. «Τα Ευαγγελικά κατά την άποψη της ευρωπαϊκής διπλωματίας» Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, Εταιρεία Σπουδών και γενικής παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη), (Αθήνα 2005) Βάρναλης Κ. Φιλολογικά Απομνημονεύματα, (Αθήνα 1980), Κέδρος. Βασιλειάδης Π.-Ι. Γαλάνης-Ι. Καραβιδόπουλος (επιμ.) Η μετάφραση της Αγίας Γραφής στην Ορθόδοξη Εκκλησία, Δ΄ Σύναξη Ορθόδοξων Βιβλικών Θεολόγων, (Θεσσαλονίκη 1987). Βουρνάς Τ. Ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, τ. 5ος, (Αθήνα 1998), Πατάκης (Οι παραπομπές στην 5η έκδοση 2001). Βερέβη Α. «Ευαγγελικά και Ορεστειακά – Το χρονικό των γεγονότων» Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, Εταιρεία Σπουδών και γενικής παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη), (Αθήνα 2005), Γληνός Δ. Πλάτων – Σοφιστής. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια, (Αθήνα), Ζαχαρόπουλος. Δημαράς Α. (επιμ.) Η Μεταρρύθμιση που δεν έγινε – (Τεκμήρια ιστορίας) , (Αθήνα 1974), τ. 2ος, Ερμής. Διάλλα Α. «Ευαγγελικά και πανσλαβισμός: Ο παράδοξος συσχετισμός;» Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, Εταιρεία Σπουδών και γενικής παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη), (Αθήνα 2005) Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, (Αθήνα 2005), Εταιρεία Σπουδών και γενικής παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη). Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια, 5ος τ., (Αθήνα 1964). Κακουλίδη Ε. Για τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης-Ιστορία, κριτική, απόψεις, βιβλιογραφία, (Θεσσαλονίκη 1970). Κακριδής Ι. Το μεταφραστικό πρόβλημα. 5η έκδοση (2000), (Αθήνα 1948), Εστία. Κορδάτος Γ. Δημοτικισμός και λογιωτατισμός. Κοινωνιολογική μελέτη του γλωσσικού ζητήματος, (Αθήνα 1974), Μπουκουμάνη. Κούκουρα Δ. Εκκλησία και Γλώσσα – Επικοινωνιακή προσέγγιση, (Θεσσαλονίκη 2006), Πουρναράς. Κωνσταντινίδης Ε. Τα Ευαγγελικά. Το πρόβλημα της μεταφράσεως της Αγ. Γραφής εις την νεοελληνικήν και τα αιματηρά γεγονότα του 1901, (Αθήνα 1976).

37 5. Βιβλιογραφία Mackridge P. (υπό δημοσίευση) «Greek as a sacred language: Modern Greek Translations of the New Testament». Μαρωνίτη Ν. «Εθνικός και δυναστικός λόγος-Συγκλίσεις και αντιπαραθέσεις με αφορμή τη μετάφραση του Ευαγγελίου» στο Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη), (Αθήνα 2005) Μπαμπινιώτης Γ. Η Γλώσσα ως αξία-Το παράδειγμα της ελληνικής, (Αθήνα 1999), Gutenberg. Μπαμπινιώτης Γ. Ελληνική γλώσσα: Παρελθόν-παρόν-μέλλον, (Αθήνα 2000), Gutenberg. Πατρικίου Ε. «Το γλωσσικό ζήτημα ως πρόσχημα της ερμηνευτικής απορίας – Το παράδειγμα της σκηνικής αναβίωσης της τραγωδίας», Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη), (Αθήνα 2005) Σκληρός Γ. Έργα, επιμ. Αξελός Λ. (Αθήνα 1976). Σκοπετέα Ελ. Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα ( ), Πολύτυπο, (Αθήνα 1988). Σκοπετέα Ελ. «Οι Έλληνες και οι εχθροί τους. Η κατάσταση του έθνους στις αρχές του 20ού αιώνα», στο Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Οι απαρχές, (2000 : 9-35) τόμος Α2, επιμ. Χρ. Χατζηιωσήφ. Σταυρίδη-Πατρικίου Ρ. «Παλαιές ιδέες και νέοι φόβοι», Ευαγγελικά (1901) – Ορεστειακά (1903) – Νεωτερικές πιέσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής Σχολή Μωραϊτη), (Αθήνα 2005) Τριανταφυλλίδης Μ. Μνημόσυνα-Ψυχάρης, Πάλλης, Φωτιάδης, (Αθήνα 1939). Τριανταφυλλίδης Μ. Δημοτικισμός και αντίδραση, Άπαντα 6, (Αθήνα 1960/1988). Τριανταφυλλίδης Μ. (1963) Γλωσσικό ζήτημα και Γλωσσοεκπαιδευτικά Α΄, Άπαντα 4, (Θεσσαλονίκη 1963). Χριστόπουλος Π. Εφημερίδες αποκείμενες στη Βιβλιοθήκη της Βουλής ( ) – Περιγραφικός κατάλογος, (Αθήνα 1993), Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων-Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ.