Μάθημα: Οικονομική Του Περιβάλλοντος & Των Φυσικών Πόρων Διδάσκων: Dr. Ευτύχιος Σαρτζετάκης Δημήτρης Σακκουλίδης – Φωτεινή Σαμαρά 28.05.2003 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ.

Παρουσίαση με θέμα: "Μάθημα: Οικονομική Του Περιβάλλοντος & Των Φυσικών Πόρων Διδάσκων: Dr. Ευτύχιος Σαρτζετάκης Δημήτρης Σακκουλίδης – Φωτεινή Σαμαρά 28.05.2003 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Μάθημα: Οικονομική Του Περιβάλλοντος & Των Φυσικών Πόρων Διδάσκων: Dr. Ευτύχιος Σαρτζετάκης Δημήτρης Σακκουλίδης – Φωτεινή Σαμαρά 28.05.2003 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

2 1. 1. Συνθήκη του Άμστερνταμ: Περιβάλλον, άρθρο 174 2. 2. Τα όργανα της Ένωσης και η λήψη των αποφάσεων 3. 3. Αρχές Περιβαλλοντικής πολιτικής   Η Περιβαλλοντική Ευθύνη   Η αρχή της προφύλαξης 4. 4. Μέτρα και δράσεις προώθησης των πολιτικών για το περιβάλλον   Life: Ένα χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον   Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον, η δική μας επιλογή Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

3 Η περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε. νομιμοποιείται μέσω των συνθηκών που διέπουν αυτήν: Συνθήκη της Ρώμης, 25η Μαρτίου 1957 Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, 1η Ιουλίου 1987 (άρθρο 130r -130s) Συνθήκη του Μάαστριχ, Νοέμβρης 1993 ( Στόχος η αειφόρος ανάπτυξη, άρθρο 2) Συνθήκη του Άμστερνταμ, τέθηκε σε ισχύ 1999 (άρθρο 174) Συνθήκη της Νικαίας, καμία σημαντική αλλαγή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

4 Συνθήκη του Άμστερνταμ: Περιβάλλον, Άρθρο 174 Περιβαλλοντικοί στόχοι: Διατήρηση, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, Προστασία της υγείας του ανθρώπου, Συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων, Προώθηση, σε διεθνές επίπεδο, μέτρων για την αντιμετώπιση των περιφερειακών ή παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

5 Συνθήκη του Άμστερνταμ: Περιβάλλον, Άρθρο 174 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2099/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 5ης Νοεμβρίου 2002, για την επιτροπή ασφάλειας στη ναυτιλία και πρόληψης της ρύπανσης από τα πλοία (COSS) και για την τροποποίηση των κανονισμών για την ασφάλεια στη ναυτιλία και την πρόληψη της ρύπανσης από τα πλοία Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 324 της 29/11/2002 σ. 0001 – 0005 Κανονισμός (ΕΚ)αριθ. 2278/1999 της Επιτροπής της 21ης Οκτωβρίου 1999 σχετικά με ορισμένες λεπτομέρειες εφαρμογής του κανονισμού (ΕΟΚ)αριθ. 3528/86 του Συμβουλίου για την προστασία των δασών στην Κοινότητα από την ατμοσφαιρική ρύπανση Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 279 της 29/10/1999 σ. 0003 – 0025 Οδηγία 2002/96/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά με τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) - Κοινή δήλωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Συμβουλίου και της Επιτροπής όσον αφορά το Άρθρο 9 Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 037 της 13/02/2003 σ. 0024 – 0039.

6 Τα όργανα της Ένωσης, η λήψη των αποφάσεων και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Το σύνολο των νομικών πράξεων και πολιτικών της κοινότητας διαμορφώνεται κυρίως μέσα στο «θεσμικό τρίγωνο» που σχηματίζεται από τα βασικά της όργανα: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Η ''Κυβέρνηση'' της Ε.Ε. 20 Επίτροποι 36 Γενικές Διευθύνσεις Eυρωπαϊκό Κοινοβούλιο Οι Ευρωβουλευτές των κρατών μελών Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Το συμβούλιο υπουργών της Ε.Ε.

7 Τα όργανα της Ένωσης, η λήψη των αποφάσεων και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (European Environment Agency) και Ευρωπαϊκό Δίκτυο Πληροφοριών και Παρατηρήσεων. Ρόλος του είναι η συνεχής πληροφόρηση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών-μελών της για κάθε ζήτημα σχετικό με το περιβάλλον, με απώτερο στόχο την επίτευξη αειφόρου ανάπτυξης. Σε 1ο στάδιο ο Ε.Ο.Π. αναλαμβάνει τη συγκέντρωση και ανάλυση των σχετικών με το περιβάλλον δεδομένων. Σε 2ο επίπεδο, παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα των περιβαλλοντικών πολιτικών που εφαρμόστηκαν

8 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Τα όργανα της Ένωσης, η λήψη των αποφάσεων και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος Τα κυριότερα ζητήματα με τα οποία ασχολείται ο Οργανισμός είναι: Η ποιότητα του αέρα και των υδάτων, η κατάσταση του εδάφους, της πανίδας και της χλωρίδας, η διαχείριση των φυσικών πόρων και των αποβλήτων, η ηχορύπανση και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος..

9 Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής 1. Η περιβαλλοντική ευθύνη Η περιβαλλοντική ευθύνη είναι ένα μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος το οποίο αποδίδει ευθύνες για τις περιβαλλοντικές καταστροφές στους φορείς που τις προξενούν. Βασίζεται στις αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής που ορίζονται στη συνθήκη ΕΚ(άρθρο 174) και κυρίως στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», δηλαδή υποχρεώνει τον ρυπαίνοντα να αποκαταστήσει τη ζημία που προκάλεσε. Απαραίτητες προϋποθέσεις για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής ευθύνης είναι οι εξής: α)Εντοπισμός ενός ή περισσοτέρων υπαιτίων β)Δυνατότητα αποτίμησης των ζημιών γ)Απόδειξη της σχέσης ρυπαίνοντα-ζημιών.

10 1. Η περιβαλλοντική ευθύνη Το κοινοτικό σύστημα περιβαλλοντικής ευθύνης πρέπει να διέπουν ορισμένα σαφή χαρακτηριστικά όπως: α)Μη αναδρομικότητα. Το σύστημα πρέπει να έχει προοπτικό χαρακτήρα, δηλαδή να καλύπτει ζημιές που έγιναν αντιληπτές μετά τη θέσπιση της ευθύνης και όχι παρελθούσες ζημιές, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν εξαιρετικά δαπανηρό β)Πεδίο εφαρμογής του καθεστώτος. Το πεδίο εφαρμογής πρέπει να οριστεί λαμβάνοντας υπόψη των τύπο των καλυπτόμενων ζημιών και τις δραστηριότητες που προκαλούν τις ζημίες αυτές. Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

11 Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής 1) Η περιβαλλοντική ευθύνη Οι τύποι των καλυπτόμενων ζημιών είναι οι εξής:   Περιβαλλοντικές ζημίες, οι οποίες περιλαμβάνουν ζημίες στη βιοποικιλότητα και ζημίες που επιφέρουν μόλυνση χώρων.   Παραδοσιακές ζημίες, δηλαδή ζημίες στην υγεία ή στην ιδιοκτησία που προέρχονται από επικίνδυνη δραστηριότητα. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

12 1) Η περιβαλλοντική ευθύνη Τύποι ευθύνης που αποδίδονται: Ευθύνη χωρίς αναγνώριση λάθους ή αντικειμενική ευθύνη, όπου δεν απαιτείται απόδειξη της υπαιτιότητας του ρυπαίνοντα Ευθύνη με αναγνώριση λάθους ή υποκειμενική ευθύνη, όταν αποδεικνύεται ότι ένας φορέας προκάλεσε ζημία με πρόθεση, από αμέλεια ή παράλειψη. Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

13 Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής 2) Η αρχή της προφύλαξης Είναι μία στρατηγική διαχείρισης του κινδύνου στον τομέα του περιβάλλοντος Επίκληση της αρχής γίνεται όταν μία διεργασία κρίνεται δυνητικά επικίνδυνη από τον προκαταρκτικό επιστημονικό έλεγχο, μολονότι τα επιστημονικά δεδομένα είναι ανεπαρκή για πλήρη αξιολόγηση του κινδύνου ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

14 2) Η αρχή της προφύλαξης Τρεις ειδικές αρχές πρέπει να διέπουν την προσφυγή στην αρχή της προφύλαξης: 1. 1.Να επιδιώκεται η πληρέστερη επιστημονική αξιολόγηση και να προσδιορίζεται ο βαθμός επιστημονικής αβεβαιότητας 2. 2.Να αξιολογείται ο κίνδυνος και οι πιθανές συνέπειες πριν τη λήψη κάθε απόφασης 3. 3.Να είναι δυνατή η πρόσβαση στα επιστημονικά πορίσματα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, με διαφανείς διαδικασίες Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

15 2) Η αρχή της προφύλαξης Τα μέτρα που λαμβάνονται μετά από εφαρμογή της αρχής μπορεί να έχουν τη μορφή θέσπισης νομικών πράξεων ή χρηματοδότησης ερευνητικών προγραμμάτων, ενημέρωσης του κοινού για ενδεχόμενους κινδύνους κλπ. Τα μέτρα πρέπει να είναι συνεπή προς τα μέτρα που έχουν ληφθεί σε παρόμοιες καταστάσεις και να αναθεωρούνται σύμφωνα με την εξέλιξη της επιστήμης Αρχές περιβαλλοντικής πολιτικής ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

16 LIFE: Ένα χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Το Life αποτελεί το μέσο χρηματοδότησης περιβαλλοντικών προγραμμάτων τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και σε τρίτες χώρες. Βρισκόμαστε στο 3ο στάδιο του προγράμματος Life III (17.07.00-31.12.03) με προϋπολογισμό 650 εκατ. €. Το Life III αποτελείται από τρία θεματικά σκέλη: 1.Life - Φύση 2.Life - Περιβάλλον 3.Life – Τρίτες Χώρες

17 LIFE: Ένα χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Συμβάλλει στην υλοποίηση του Κοινοτικού κανονισμού περί διατήρησης των άγριων πτηνών (74/409/ΕΕC) και της οδηγίας για τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων (92/43/EEC) καθώς και στην υλοποίηση του δικτύου “Natura 2000”. Life – Φύση Life – Φύση

18 Life – Περιβάλλον Έχει ως βασικό στόχο τη διάδοση και την ανάπτυξη νέων μεθόδων και τεχνικών για προστασία και εμπλουτισμό του περιβάλλοντος στην Ε.Ε και στις υπό διεύρυνση χώρες. Τα έργα αναφέρονται:   Στην ανάπτυξη χωροταξικού σχεδιασμού,   Στη διαχείριση των υδάτινων αποθεμάτων,   Στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τις οικονομικές δραστηριότητες, μέσω μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την παραγωγική διαδικασία,   Στη διαχείριση των αποβλήτων. LIFE: Ένα χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

19 Life – Τρίτες Χώρες Το σκέλος αυτό περιλαμβάνει το σχεδιασμό πολιτικής & προγραμμάτων δράσης καθώς και την προσφορά τεχνικής βοήθειας για δραστηριότητες που προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη στις χώρες αυτές. LIFE: Ένα χρηματοδοτικό μέσο για το περιβάλλον ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

20 Το έκτο πρόγραμμα θέτει στόχους δεκαετούς διάρκειας και καθορίζει τις δράσεις που χρειάζεται να αναληφθούν. εστιάζοντας σε τέσσερα ζητήματα: 1. 1. Αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος 2. 2. Φύση & βιοποικιλότητα 3. 3. Περιβάλλον & υγεία 4. 4. Διασφάλιση της αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων και των αποβλήτων Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

21 Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Στόχος στον τομέα αυτό είναι να σταθεροποιηθεί η συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδα τα οποία να μην προκαλούν αφύσικες μεταβολές στο κλίμα της γης ( μείωση 8% των εκπομπών μέχρι το 2008-2012 σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Κιότο). Οι προσπάθειες θα διαρθρωθούν σε διάφορους άξονες δράσης: 1. Αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος

22 i.Ειδικά μέτρα για βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης, εξοικονόμηση ενέργειας, μεγαλύτερη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πρώτων υλών και μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. ii.Ανάπτυξη ενός εμπορικού σχεδίου εκπομπών αερίων στην Ε.Ε. μέχρι το 2005 και ενεργειακής φορολογίας με στόχο μια σταθερή αύξηση στις τιμές ενέργειας. iii.Ενίσχυση της έρευνας, ειδικά για καινοτόμες τεχνολογίες και υλικά φιλικά προς το περιβάλλον. iv.Προετοιμασία της κοινωνίας για να αντιμετωπίσει τον αντίκτυπο των κλιματικών μεταβολών Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1. Αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος

23 Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή Στόχος είναι η προστασία και όπου είναι απαραίτητο η αποκατάσταση της δομής και λειτουργίας των φυσικών συστημάτων ώστε να πάψει η απώλεια βιοποικιλότητας, τόσο στην Ε.Ε. όσο και σε παγκόσμια κλίμακα. Οι πολιτικές που στηρίζουν τα παραπάνω είναι οι εξής: a. Εγκαθίδρυση του δικτύου Natura 2000 το οποίο περιλαμβάνει όλα τα οικοσυστήματα που χρειάζονται προστασία και διαχείριση, b. Πρόγραμμα για τη συγκέντρωση δεδομένων και πληροφοριών για τη φύση και τη βιοποικιλότητα, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 2. Φύση & βιοποικιλότητα

24 c. Εξέταση της ανάγκης για μέτρα προστασίας των φυτών και ζώων από την ιονίζουσα ακτινοβολία d. Κοινοτικός συντονισμός στη δράση των κρατών μελών για ατυχήματα και φυσικές καταστροφές, e. Ευρύτερη εφαρμογή της οδηγίας Seveso II, περί πρόληψης των μεγάλων ατυχημάτων που σχετίζονται με επικίνδυνες ουσίες. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή 2. Φύση & βιοποικιλότητα

25 Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Στόχος στο σκέλος αυτό είναι η επίτευξη ποιότητας περιβάλλοντος όπου τα επίπεδα των διαφόρων ρύπων και των διάφορων ειδών ακτινοβολίας, να μην προκαλούν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Η γενική πολιτική προσέγγισης την οποία εφαρμόζει η Κοινότητα είναι η ακόλουθη: a) Εντοπισμός των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία, λαμβανομένων υπόψη των ιδιαιτέρως ευάλωτων ομάδων, όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι, b) Ενίσχυση των ερευνών που διεξάγονται στους τομείς της υγείας και του περιβάλλοντος, 3.Περιβάλλον & υγεία

26 c)Ένταξη των διαφόρων προτεραιοτήτων περιβάλλοντος- υγείας σε συγκεκριμένες πολιτικές και πρότυπα για τον αέρα, το νερό, τα απόβλητα και το έδαφος, d)Απαγόρευση ή περιορισμός των επικίνδυνων ζιζανιοκτόνων και γεωργικών φαρμάκων και εξασφάλιση της εφαρμογής των βέλτιστων πρακτικών χρήσης τους. Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 3.Περιβάλλον & υγεία

27 Σκοπός αυτού του τομέα είναι καταρχήν να διασφαλιστεί η κατανάλωση ανανεώσιμων και μη ανανεώσιμων πόρων, καθώς και να επιτευχθεί η αποσύνδεση της χρήσης πόρων από την οικονομική ανάπτυξη μέσω σημαντικής βελτίωσης της αποδοτικότητας τους. Όσον αφορά τα απόβλητα επιδιώκεται η μείωση της τελικής τους ποσότητας κατά ποσοστό 20% μέχρι το 2010 και κατά ποσοστό 50% μέχρι το 2050. Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 4. Διασφάλιση της αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων και των αποβλήτων

28 Οι δράσεις που εφαρμόζονται είναι οι ακόλουθες: I.Η έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη προς την κατεύθυνση προϊόντων και μεθόδων παραγωγής μικρότερης έντασης από πλευράς πόρων, II.Η κατάργηση των επιδοτήσεων που ενθαρρύνουν την υπερκατανάλωση πόρων, III.Η φορολόγηση της χρήσης των πόρων IV.Βελτίωση των υπαρχόντων συστημάτων διαχείρισης των αποβλήτων και πραγματοποίηση επενδύσεων για την πρόληψη της δημιουργίας τους. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον. Το περιβάλλον κατά το έτος 2010: το δικό μας μέλλον η δική μας επιλογή 4. Διασφάλιση της αειφόρου διαχείρισης των φυσικών πόρων και των αποβλήτων

29 Συμπεράσματα - Διαπιστώσεις μειώθηκαν σημαντικά οι εκπομπές τοξικών ουσιών, όπως ο μόλυβδος και ο υδράργυρος από τη βιομηχανία, απαγορεύτηκε ή περιορίστηκε η χρήση πολλών επικίνδυνων γεωργικών φαρμάκων και χημικών προϊόντων, μεταξύ των οποίων εκείνα που καταστρέφουν το προστατευτικό στρώμα του όζοντος, μειώθηκε δραστικά η οξίνιση των λιμνών και των δασών που οφείλεται στις βλαβερές εκπομπές διοξειδίου του θείου (SO2), αυξάνεται, με προοπτική να αυξηθεί ακόμη περισσότερο, η ανακύκλωση των βιομηχανικών και αστικών λυμάτων, με τη βελτίωση της επεξεργασίας των λυμάτων, οι ποταμοί και οι λίμνες έχουν καθαρότερα νερά και τα ψάρια επιστρέφουν σε παλαιούς τόπους αναπαραγωγής

30 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό. Οι όροι χρήσης των έργων τρίτων επεξηγούνται στη διαφάνεια «Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων». Τα έργα για τα οποία έχει ζητηθεί άδεια αναφέρονται στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». o [1] http://creativecommons.org/licenses/από-nc-sa/4.0/ o Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο o Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

31 Επεξήγηση όρων χρήσης έργων τρίτων o Δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, παρά μόνο εάν ζητηθεί εκ νέου άδεια από το δημιουργό. o©o© o διαθέσιμο με άδεια CC-BY o διαθέσιμο με άδεια CC-BY-SA o διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC-SA o διαθέσιμο με άδεια CC-BY-NC o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου και η δημιουργία παραγώγων αυτού με απλή αναφορά του δημιουργού. o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού, και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. o Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού o και διάθεση του έργου ή του παράγωγου αυτού με την ίδια άδεια. o Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου. o διαθέσιμο με άδεια CC-BY-ND o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. o Δεν επιτρέπεται η δημιουργία παραγώγων του έργου. o διαθέσιμο με άδεια CC-BY- NC-ND o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου με αναφορά του δημιουργού. o Δεν επιτρέπεται η εμπορική χρήση του έργου και η δημιουργία παραγώγων του. o διαθέσιμο με άδεια o CC0 Public Domain o διαθέσιμο ως κοινό κτήμα o Επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου, η δημιουργία παραγώγων αυτού και η εμπορική του χρήση, χωρίς αναφορά του δημιουργού. o χωρίς σήμανση o Συνήθως δεν επιτρέπεται η επαναχρησιμοποίηση του έργου.

32 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

33 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.