Ηθικά, Δεοντολογικά και Νομικά Ζητήματα στη Νοσηλευτική Νοσηλευτική ηθική Ηθικά διλήμματα στη Νοσηλευτική Νοσηλευτική δεοντολογία Ο Κώδικας Νοσηλευτικής.

Παρουσίαση με θέμα: "Ηθικά, Δεοντολογικά και Νομικά Ζητήματα στη Νοσηλευτική Νοσηλευτική ηθική Ηθικά διλήμματα στη Νοσηλευτική Νοσηλευτική δεοντολογία Ο Κώδικας Νοσηλευτικής."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ηθικά, Δεοντολογικά και Νομικά Ζητήματα στη Νοσηλευτική Νοσηλευτική ηθική Ηθικά διλήμματα στη Νοσηλευτική Νοσηλευτική δεοντολογία Ο Κώδικας Νοσηλευτικής Δεοντολογίας στην Ελλάδα Νομικά ζητήματα στη Νοσηλευτική Τα δικαιώματα του ασθενούς

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ηθική είναι κλάδος της φιλοσοφίας που εξετάζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων στις μεταξύ τους συναναστροφές Οι έννοιες του σωστού και του λάθους κατέχουν κεντρική θέση στις συζητήσεις περί Ηθικής Η φύση της Ηθικής είναι κατά βάση αφηρημένη (το σωστό και το λάθος μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ατελείωτων θεωρητικών προβληματισμών και υποθέσεων) Το δίκαιο και η νομοθεσία είναι έννοιες συνδεδεμένες με την Ηθική Ανάμεσα στην ηθική και τους νόμους βρίσκεται η έννοια της Δεοντολογίας Η Δεοντολογία σχετίζεται με την επισημοποίηση ορισμένων ηθικών κανόνων, με τη διαφορά ότι οι δεοντολογικοί κανόνες δεν έχουν καθολική εφαρμογή (απευθύνονται σε ειδικές κοινωνικές ομάδες) Οι κανόνες της Δεοντολογίας δεν εκδίδονται απ’ ευθείας από ένα κράτος, αλλά από τους θεσμοθετημένους αρμόδιους φορείς

3 Νοσηλευτική ηθική Από όλους τους επαγγελματίες υγείας, ο νοσηλευτής είναι εκείνος που κατά βάση έρχεται σε μεγαλύτερη επαφή με τον ασθενή Η θεραπευτική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους πρέπει να στηρίζεται στην ισοτιμία, τον αμοιβαίο σεβασμό και τη διάθεση για συνεργασία Με διάφορους τρόπους ο νοσηλευτής παρεμβαίνει σε πλήθος ευαίσθητων ζητημάτων που κανονικά αφορούν μόνο στον ασθενή (με την άδεια του τελευταίου βέβαια)

4 Ηθικά διλήμματα στη Νοσηλευτική Ένα ηθικό δίλημμα ανακύπτει όταν υπάρχουν τουλάχιστον δύο πιθανές δράσεις, αλλά κάθε επιλογή παρουσιάζει προβλήματα Ενδεικτικά διλήμματα στο χώρο της υγείας σχετίζονται: - με τον τερματισμό της ανθρώπινης ζωής - με το ζήτημα της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας - με την έκτρωση - με την αποκάλυψη της διάγνωσης και της πρόγνωσης - με την κατανομή υγειονομικών πόρων - με το σεβασμό των πολιτιστικών πεποιθήσεων του ασθενούς

5 Παράδειγμα Ένας ηλικιωμένος ασθενής διαγιγνώσκεται με μία ιδιαίτερα επιθετική μορφή καρκίνου που δεν επιτρέπει θεραπευτική αντιμετώπιση, παρά μόνο ανακουφιστική φροντίδα Οι συγγενείς του ενημερώνονται πρώτοι και ζητούν από τους ιατρούς και τους νοσηλευτές να μην αποκαλύψουν τη διάγνωση στον ίδιο τον ασθενή, καθώς αυτά τα νέα θα του προκαλούσαν μεγάλη αναστάτωση Για τους συγγενείς του, είναι προτιμότερο να μην καταρρακωθεί η ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς και να του παρασχεθεί ανακουφιστική φροντίδα χωρίς αυτός να λάβει γνώση της ακριβής φύσης και έκτασης του προβλήματός του

6 Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει μία ξεκάθαρα ηθικά ορθή αντιμετώπιση – αυτό άλλωστε αποτελεί και την ουσία της ύπαρξης ενός ηθικού διλήμματος Κάθε τέτοια απόφαση πρέπει να λαμβάνεται περιπτωσιολογικά, αφού δηλαδή εξεταστούν όλα τα επιμέρους ειδικά στοιχεία της εκάστοτε περίπτωσης, πέρα από τις γενικές αρχές που συχνά δεν επαρκούν για να δείξουν το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει κανείς παρά μόνο την κατεύθυνση, ακριβώς λόγω της γενικότητάς τους Κάθε προσπάθεια απόδοσης περιεχομένου σε μια αρχή περιλαμβάνει τη ειδίκευση των περιπτώσεων που υπάγονται σε αυτήν Κάθε αρχή, λοιπόν, που έχει περιεχόμενο εισέρχεται αναγκαστικά στον δρόμο της συγκεκριμενοποίησης

7 Η απόφαση που λαμβάνεται σε ένα ηθικό δίλημμα δεν μπορεί να είναι τόσο ικανοποιητική ώστε η ορθότητά της να γίνεται αποδεκτή από όλους Πρώτον, το γεγονός ότι η ηθική συλλογιστική διαφέρει από την επιστημονική συλλογιστική (όπου υπάρχουν σαφείς αποδείξεις) δεν την καθιστά ελλιπή ……… απλά η παρουσίαση της αιτιολόγησης μιας ηθικής απόφασης βασίζεται περισσότερο σε ερμηνευτικές διαδικασίες παρά σε εμπειρικά δεδομένα Δεύτερον, παρατηρείται συχνά σύγχυση μεταξύ: 1) του να αποδείξουμε ότι μία γνώμη είναι σωστή και 2) του να πείσουμε κάποιον να την αποδεχθεί ως σωστή ……… Αν κάποιος δεν πείθεται δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το επιχείρημα είναι λανθασμένο ή η απόδειξη ανεπαρκής (μπορεί απλά να σημαίνει ότι κάποιος συμπεριφέρεται παράλογα, και είναι πολύ συνηθισμένο στην ηθική να εμφανίζονται απόψεις που δεν υπακούουν στη λογική)

8 Η τρίτη παρατήρηση στην οποία πρέπει να δοθεί προσοχή Υπάρχει πάντα η τάση να σκεφτόμαστε τα πιο δύσκολα ερωτήματα και να αποφαινόμαστε ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις στην ηθική Για παράδειγμα, η περίπτωση της έκτρωσης (ένα ιδιαίτερα δύσκολο ζήτημα) σχετικά με το αν δικαιολογείται ηθικά ή όχι Η πρώτη άποψη πρεσβεύει ότι το πρόσωπο υπάρχει από τη στιγμή που ενώνεται το ωάριο με το σπερματοζωάριο (με βάση αυτήν την πεποίθηση η Καθολική Εκκλησία καταδικάζει κάθε είδους έκτρωση) Η δεύτερη άποψη δεν υπολογίζει το αρχικό γονιμοποιημένο ωάριο ως πρόσωπο παρά μόνο όταν σχηματιστούν νευρικά κύτταρα και το έμβρυο είναι σε θέση να νιώθει πόνο (είναι νομικά αποδεκτή μέχρι τη 12η εβδομάδα της κύησης) Μία τρίτη άποψη αναφέρει ότι το πρόσωπο υπάρχει πραγματικά από τη στιγμή της γέννησής του, για αυτό και η έκτρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί πολλές φορές νόμιμα και μετά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, όταν για παράδειγμα κινδυνεύει η ζωή της μητέρας

9 Νοσηλευτική δεοντολογία Η έννοια της Δεοντολογίας βρίσκεται ανάμεσα στην Ηθική και τους Νόμους Αφορά συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες Η Νοσηλευτική βρίσκεται σε στενή σχέση με την Ιατρική, άρα μεγάλο μέρος της δεοντολογίας της παρουσιάζεται παρόμοιο με το ιατρικό επάγγελμα Η ύπαρξη της νοσηλευτικής δεοντολογίας δεν προστατεύει μόνο τους ασθενείς αλλά και το ίδιο το επάγγελμα Ενισχύει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας απέναντι στους νοσηλευτές, και αναδεικνύει το ρόλο του νοσηλευτή μέσα από τη δεοντολογική του ευθύνη Ο νοσηλευτής είναι αυτόνομος στο ρόλο του και έτοιμος να αναλάβει όλες τις υποχρεώσεις του, πάντα μέσα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ως μέλος της διεπιστημονικής ομάδας

10 Κώδικες Δεοντολογίας Οι δύο βασικοί άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφονται είναι, πρωτίστως, η προστασία του ασθενούς και, δευτερευόντως, η προστασία του επαγγέλματος Η γνώμη του ασθενούς δεν είχε σημασία διότι δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει περί υγείας, σε αντίθεση με τον ιατρό που είχε το ρόλο να αποφασίζει για λογαριασμό του ασθενούς και να του δίνει εντολές (πατερναλισμός) Το πνεύμα των κωδίκων δεοντολογίας είναι εξ αρχής αντίθετο με την έννοια του πατερναλισμού Στη χώρα μας, το επίσημο κείμενο που περιγράφει τα ηθικά καθήκοντα των νοσηλευτών είναι ο Κώδικας Νοσηλευτικής Δεοντολογίας του 2001 (Προεδρικό Διάταγμα 216/25-7-2001) Σύμφωνα με το Ν. 3252/2004 (Σύσταση Ένωσης Νοσηλευτών-Νοσηλευτριών Ελλάδος), ο έλεγχος τήρησης του κώδικα επαφίεται στον ΕΝΕ

11 Ο Κώδικας Νοσηλευτικής Δεοντολογίας στην Ελλάδα Περιέχει 23 άρθρα Τα 20 πρώτα άρθρα αναφέρονται γενικά στη Νοσηλευτική, ενώ τα τρία τελευταία επικεντρώνονται σε υποχρεώσεις στο πλαίσιο της Παιδιατρικής, της Ψυχιατρικής και της Κοινοτικής Νοσηλευτικής Η βασική του αποστολή είναι να παρέχει ένα γενικό πλαίσιο κατευθυντήριων γραμμών, με τις περισσότερες από τις διατάξεις του να μην είναι απόλυτα δεσμευτικές Πώς μπορεί να είναι κανείς βέβαιος ότι έχει λάβει τη σωστή απόφαση όταν αντιμετωπίζει ένα ηθικό δίλημμα και ο κώδικας δεοντολογίας δεν προσφέρει ακριβείς οδηγίες;

12 Νομικά ζητήματα στη Νοσηλευτική Η γνώση και η κατανόηση των νόμων αποτελεί πλέον ένα σημαντικό τμήμα της νοσηλευτικής εκπαίδευσης διότι οι νοσηλευτές αναλαμβάνουν συγκεκριμένες ευθύνες που τους καθιστούν πιο επιδεκτικούς σε νομικό έλεγχο σε σχέση με το μέσο πολίτη Οι νοσηλευτές είναι νομικά υπεύθυνοι για όλους όσους υπόκεινται στη φροντίδα τους Η νομική ευθύνη του νοσηλευτή είναι στενά συνδεδεμένη με την ηθική ευθύνη, αλλά διαχωρίζεται σαφώς από αυτήν

13 Τα δικαιώματα του ασθενούς Σύμφωνα με το Ν. 2071/1992, ο ασθενής έχει το δικαίωμα: για φροντίδα με σεβασμό να ζητά πληροφορίες που αφορούν τη διάγνωση και θεραπεία να αποφασίσει να αποδεχτεί ή να αρνηθεί το σχέδιο φροντίδας να δίνει εκ των προτέρων οδηγίες για τη ζωή του έχει το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα προσδοκά ότι οι συζήτησης και τα αρχεία θα είναι απόρρητα έχει το δικαίωμα πρόσβασης στο φάκελο του έχει το δικαίωμα ασφαλούς και επιστημονικής φροντίδας να μάθει για τη συμφωνία μεταξύ νοσοκομείου και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων να συναινέσει ή να αρνηθεί τη συμμετοχή του σε έρευνες να αναμένει την απαιτούμενη συνέχιση της φροντίδας του να ενημερωθεί για τις πολιτικές/πρακτικές του νοσοκομείου

14 Νοσηλευτική αμέλεια (1/3) Ορισμένα από τα συνηθέστερα λάθη που σχετίζονται με νοσηλευτική αμέλεια αφορούν σε: αναποτελεσματική επικοινωνία με ιατρό ή συνάδελφο αποτυχία παρακολούθησης της κατάστασης ενός ασθενούς λάθη κατά την αναισθησία αδυναμία έγκαιρης παρέμβασης σε μία κρίσιμη περίσταση ακατάλληλη χρήση ιατρικής συσκευής αδυναμία εντόπισης και αντιμετώπισης λοιμώξεων φαρμακευτικές βλάβες (λάθος φάρμακο, δόση ή ασθενής) εκτέλεση διαδικασιών εκτός αρμοδιότητας Ειδικά τα λάθη κατά τη χορήγηση φαρμάκων αποτελούν πεδίο έντονου προβληματισμού τα τελευταία χρόνια και υπάρχει πλήθος στρατηγικών για τη μείωσή τους

15 Νοσηλευτική αμέλεια (2/3) Οι κατηγορίες περί αμέλειας συχνά αφορούν σε διεπιστημονικές ομάδες, παρά σε μεμονωμένους επαγγελματίες Μπορεί ένα συγκεκριμένο μέλος της ομάδας να υποπίπτει σε σφάλμα, αλλά υποτίθεται ότι τα υπόλοιπα μέλη είναι σε θέση να το αναγνωρίσουν και να το διορθώσουν Έτσι, αν για παράδειγμα ένας ιατρός παραγγείλει από αμέλεια να χορηγηθεί φάρμακο σε έναν ασθενή για τον οποίον είναι γνωστό ότι είναι αλλεργικός στο συγκεκριμένο φάρμακο, ο νοσηλευτής που θα αναλάβει να εκτελέσει την ιατρική οδηγία πρέπει να εντοπίσει το λάθος και να ζητήσει διευκρινίσεις Σε διαφορετική περίπτωση, η ευθύνη για την αμέλεια δεν θα βαρύνει μόνο τον ιατρό αλλά και το νοσηλευτή, ή και άλλα μέλη της ομάδας φροντίδας του ασθενούς

16 Νοσηλευτική αμέλεια (3/3) Πρέπει να επισημανθεί ότι η ευθύνη καταμερίζεται ανάλογα με τα καθήκοντα που επιβάλλει το κάθε πρωτόκολλο Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να βρεθούν κατηγορούμενα διάφορα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας, αλλά τελικά να αποδοθούν ευθύνες μόνο σε ένα Στις ΗΠΑ, κατηγορούμενοι βρέθηκαν δύο ιατροί και ένας νοσηλευτής του Τμήματος Επειγόντων Περιστατικών ΤΕΠ) διότι ένας παιδιατρικός ασθενής 6 ετών επανεισήχθη και κατέληξε στο ΤΕΠ από το οποίο είχε πάρει εξιτήριο λίγες ώρες νωρίτερα, με αιτία θανάτου την αφυδάτωση Βάσει πρωτοκόλλου, ο νοσηλευτής όφειλε να εκτιμήσει την αρτηριακή πίεση του ασθενούς κατά την εισαγωγή στο ΤΕΠ και κάθε 2 ώρες, κάτι που παρέλειψε να κάνει, και στη συνέχεια δόθηκε εξιτήριο στον ασθενή Ο δικαστής απήλλαξε τους ιατρούς του ΤΕΠ που έδωσαν εξιτήριο, με το σκεπτικό ότι θεωρούσαν ότι ο νοσηλευτής μετρούσε κανονικά την αρτηριακή πίεση βάσει καθηκόντων πρωτοκόλλου, και ότι θα τους ενημέρωνε αν ήταν ιδιαίτερα χαμηλή, όπως συμβαίνει στην αφυδάτωση Ο νοσηλευτής ήταν ο μόνος για τον οποίον εκδόθηκε καταδικαστική απόφαση για αμέλεια

17 Το απόρρητο του ασθενούς «….ο νοσηλευτής οφείλει απεριόριστο σεβασμό στην ιδιωτική ζωή του ασθενούς και απέχει από κάθε πράξη ή παράλειψη που είναι δυνατό να βλάψει τον απόρρητο χαρακτήρα των κάθε είδους πληροφοριών των οποίων λαμβάνει γνώση κατά την άσκηση των καθηκόντων του…» Η παραβίαση του απορρήτου στοιχειοθετεί ποινικό αδίκημα

18 Όμως, το ίδιο άρθρο στην παράγραφο 4 σημειώνει ότι «….η πράξη δεν είναι άδικη και μένει ατιμώρητη, αν ο υπαίτιος απέβλεπε στην εκπλήρωση ιδιαίτερου καθήκοντός του ή στη διαφύλαξη εννόμου ή για άλλο λόγο δικαιολογημένου ουσιώδους συμφέροντος δημοσίου ή του ίδιου ή κάποιου άλλου, το οποίο δεν μπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά» Αυτές οι εξαιρέσεις αναφέρονται κυρίως σε ορισμένα γεγονότα που δηλώνονται υποχρεωτικά βάσει του νόμου 344/1967, όπως είναι οι γεννήσεις, οι θάνατοι και οι μολυσματικές νόσοι

19 Αν το απόρρητο έχει ήδη παραβιαστεί Τότε ο νόμος δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ουσιαστικά παρά μόνο για διεκδίκηση αποζημίωσης ή για τιμωρία Η αποζημίωση μπορεί να είναι πολύ μεγάλη, ιδιαίτερα σε περίπτωση που κάποιος ασθενής χάσει τη δουλειά του ως αποτέλεσμα της παραβίασης του απορρήτου Αν η παραβίαση του απορρήτου δεν προκαλεί παρά μόνο ντροπή ή δυσαρέσκεια στον ασθενή, τότε οι πιθανότητες να αποζημιωθεί είναι μικρότερες (πολλοί προτιμούν να μην προσφεύγουν σε ένδικα μέσα, τα οποία κοστίζουν χρήματα και είναι γενικά δυσάρεστα)

20 Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μέσω των οποίων το απόρρητο του ασθενούς μπορεί να παραβιαστεί πολύ εύκολα Σε μία πρόσφατη περίπτωση, μία φοιτήτρια Νοσηλευτικής στην Αγγλία, αποβλήθηκε από τη σχολή της επειδή κοινοποίησε στην προσωπική της ιστοσελίδα (σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης) μία φωτογραφία της όπου στεκόταν δίπλα σε έναν παιδιατρικό καρκινοπαθή ασθενή στη φροντίδα του οποίου συμμετείχε, σημειώνοντας πόσο υπερήφανη ήταν για αυτόν Η φωτογραφία έγινε αντιληπτή από τον επιβλέποντα της φοιτήτριας και ακολούθησε σύγκλιση του πειθαρχικού συμβουλίου της σχολής, το οποίο και αποφάσισε την αποπομπή της

21 Άλλα νομικά ζητήματα Ο νοσηλευτής είναι υπεύθυνος για τα καθήκοντα που αναθέτει στους βοηθούς νοσηλευτών Η αποδοχή δώρων από ασθενείς πρέπει γενικά να αποφεύγεται Η ακριβής τεκμηρίωση κάθε νοσηλευτικής πράξης είναι πολύ σημαντική

22