IST BTEC Professional Diploma in Therapeutic Counseling Ενότητα 7 Συγκριτικές Θεωρίες και Προσεγγίσεις στη Συμβουλευτική Δρ. Χαρά Τσέκου hara.tsekou@gmail.com.

Παρουσίαση με θέμα: "IST BTEC Professional Diploma in Therapeutic Counseling Ενότητα 7 Συγκριτικές Θεωρίες και Προσεγγίσεις στη Συμβουλευτική Δρ. Χαρά Τσέκου hara.tsekou@gmail.com."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 IST BTEC Professional Diploma in Therapeutic Counseling Ενότητα 7 Συγκριτικές Θεωρίες και Προσεγγίσεις στη Συμβουλευτική Δρ. Χαρά Τσέκου

2 Ο Γνωσιακός-Συμπεριφοριστικός θεραπευτικός σχεδιασμός εμπεριέχει πέντε βασικά στοιχεία:
την λίστα προβλημάτων, την διάγνωση, την υπό εξέταση υπόθεση, τα δυνατά σημεία και πλεονεκτήματα που παρουσιάζει ο πελάτης και το θεραπευτικό σχέδιο (Persons & Davidson, 2003).

3 Υπό Εξέταση Υπόθεση Η υπό εξέταση υπόθεση αποτελεί πολύ σημαντικό στοιχείο του Γνωσιακού- Συμπεριφοριστικού θεραπευτικού σχεδιασμού και ενοποιεί τα προβλήματα που απαρτίζουν την λίστα προβλημάτων, τις πυρηνικές και κατά συνθήκη πεποιθήσεις και τις κινητοποιητικές για τον πελάτη καταστάσεις. Η υπό εξέταση υπόθεση καθοδηγεί τις παρεμβάσεις και επεξηγεί τόσο την πρόοδο, όσο και τα προβλήματα που προκύπτουν κατά την θεραπεία.

4 Υπό Εξέταση Υπόθεση Η υπό εξέταση υπόθεση διατηρείται, τροποποιείται ή απορρίπτεται ανάλογα με το αποτέλεσμα της θεραπείας. Εάν ο θεραπευόμενος δεν κάνει αξιοσημείωτη πρόοδο ή υποτροπιάσει, η υπόθεση αναθεωρείται και χρησιμοποιείται για την επινόηση ενός καινούργιου θεραπευτικού σχεδίου. Η υπό εξέταση υπόθεση περιγράφει τις σχέσεις μεταξύ των προβλημάτων που απαρτίζουν την λίστα προβλημάτων.

5 Υπό Εξέταση Υπόθεση Κάποια προβλήματα δεν είναι αποτέλεσμα της ενεργοποίησης των γνωσιακών σχημάτων, αλλά είναι συνέπεια άλλων προβλημάτων. Για παράδειγμα τα συζυγικά προβλήματα ενός ατόμου, που πάσχει από κατάθλιψη μπορεί να μην είναι αποτέλεσμα της ενεργοποίησης των σχημάτων, αλλά των ίδιων των καταθλιπτικών συμπτωμάτων τα οποία τoν ώθησαν να απομακρυνθεί από την/τον σύζυγό και την οικογένεια. Ακόμη κάποια άλλα προβλήματα είναι αποτέλεσμα εξ’ ολοκλήρου ή εν μέρει βιολογικών, περιβαλλοντικών ή άλλων μη ψυχολογικών παραμέτρων

6 Υπό Εξέταση Υπόθεση Βασισμένη Στην Γνωσιακή Θεωρία Του Beck
Tα εξωτερικά γεγονότα της ζωής ενεργοποιούν σχήματα τα οποία προκαλούν συμπτώματα και προβλήματα Beck (1983) Μια υπό εξέταση υπόθεση βασισμένη στην γνωσιακή θεωρία του Beck, περιγράφει τα εξωτερικά γεγονότα και τα σχήματα που βρίσκονται σε λειτουργία σε μια δεδομένη περίπτωση και προσφέρει μια περιληπτική δήλωση η οποία περιγράφει τις σχέσεις ανάμεσα σε αυτά τα στοιχεία και ανάμεσα στα προβλήματα που απαρτίζουν την λίστα προβλημάτων.

7 Υπό Εξέταση Υπόθεση Βασισμένη Στην Γνωσιακή Θεωρία Του Beck
Ξεχωριστές κεφαλίδες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τα σχήματα, τις κινητήριες/ικανές να δραστηριοποιήσουν τον πελάτη καταστάσεις, τις προελεύσεις και την περίληψη των υπό εξέταση υποθέσεων

8 Σχήματα Στο πρώτο τμήμα των υπό εξέταση υποθέσεων, ο θεραπευτής προσφέρει υποθέσεις σχετικά με τα σχήματα ή τις βασικές πεποιθήσεις, που εμφανίζονται να προκαλούν ή να διατηρούν τα προβλήματα που καταγράφονται στην λίστα προβλημάτων

9 Η Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική θεωρία θεωρεί τις γνωσίες ως κεντρικές για την διατήρηση των προβληματικών συμπεριφορών και διαθέσεων. Οι βασικές πεποιθήσεις αποτελούν τις εικασίες του θεραπευτή αναφορικά με το πώς ο πελάτης βλέπει τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο, οι οποίες συντελούν στη δημιουργία και διατήρηση των προβληματικών συμπεριφορών και συμπτωμάτων.

10 Η γνώμη του πελάτη για τους άλλους μπορεί να φανεί χρήσιμη για τον θεραπευτή, γιατί ο θεραπευτής αποτελεί μέρος των «άλλων» και συνεπώς αυτό το στοιχείο του θεραπευτικού σχεδιασμού επιτρέπει στον θεραπευτή να κάνει κάποιες προβλέψεις σχετικά με τις διαστρεβλώσεις που μπορεί να προκύψουν όσον αφορά την γνώμη του ασθενή για τον ίδιο. Ένας πελάτης ενδεχομένως να έχει πολλαπλές γνώμες για τον εαυτό, τους άλλους, τον κόσμο και το μέλλον.

11 Υποστηρίζεται πως οι πελάτες μπορούν επίσης να έχουν μερικές δυνητικές υποθέσεις, οι οποίες συμβάλλουν στην δημιουργία και διατήρηση των συμπτωμάτων και εκφράζονται με όρους «εάν-τότε». Για παράδειγμα οι πελάτες που πάσχουν από κοινωνική φοβία, συνήθως χαρακτηρίζονται από δυνητικές πεποιθήσεις όπως «Εάν κάνω λάθος, τότε οι άλλοι δεν θα με συμπαθούν» ή «Εάν οι άλλοι δεν με εγκρίνουν, τότε δεν θα μπορέσω να το χειριστώ» (Beck, Freeman et al., 1990)

12 Καταστάσεις που δραστηριοποιούν τον πελάτη
Εξωτερικά γεγονότα και καταστάσεις, που ενεργοποιούν σχήματα, τα οποία στη συνέχεια προκαλούν συμπτώματα και προβλήματα. Στο επίπεδο αυτό καταγράφονται γεγονότα ευρείας κλίμακας στα οποία οφείλεται η όξυνση ενός επεισοδίου ή η απόφαση του πελάτη για αναζήτηση θεραπείας. Καταγράφονται γεγονότα που ενεργοποιούν τις υποκείμενες βασικές πεποιθήσεις του πελάτη σε τέτοιο βαθμό, όπου οι συνήθεις δεξιότητες αντιμετώπισης γίνονται αναποτελεσματικές και ο πελάτης εμφανίζει ανησυχία και συμπτώματα

13 Προελεύσεις Ένα ή περισσότερα περιστατικά ή περιστάσεις από την προηγούμενη ζωή του πελάτη, τα οποία είναι κατάλληλα να εξηγήσουν την αιτία για το πώς μπορεί ο πελάτης να απέκτησε τα σχήματα ή τις λειτουργικές σχέσεις που αναφέρονται στην υπό εξέταση υπόθεση. Στο τμήμα αυτό μπορούν επίσης να περιλαμβάνονται εμπειρίες μάθησης μέσω προτύπου ή ενδεχόμενες αποτυχίες στην μάθηση σημαντικών δεξιοτήτων και συμπεριφορών. π.χ ελλειμματικές κοινωνικές δεξιότητες, έλλειψη που οφείλεται εν μέρει στο ότι αποτέλεσαν μέρος μιας οικογένειας, όπου και οι δύο γονείς παρουσίαζαν αξιοσημείωτα ελλειμματικές κοινωνικές δεξιότητες

14 Περίληψη της υπό εξέταση υπόθεσης
Ο θεραπευτής παραθέτει μια ιστορία, η οποία περιγράφει τις σχέσεις μεταξύ των στοιχείων της υπό εξέταση υπόθεσης (σχήματα, κινητήριες/ικανές να δραστηριοποιήσουν τον πελάτη καταστάσεις και προελεύσεις) συνδυάζοντάς αυτές με τα προβλήματα που καταγράφονται στην λίστα προβλημάτων. Η εξεταζόμενη υπόθεση είναι δυνατόν, είτε να περιγράφεται είτε λεκτικά είτε σχηματικά σε ένα διάγραμμα

15 Δυνατά σημεία και πλεονεκτήματα
π.χ. καλές κοινωνικές δεξιότητες, η ικανότητα να εργαστεί κανείς συνεργατικά, η καλή αίσθηση του χιούμορ, η καλή επαγγελματική απασχόληση, οι οικονομικοί πόροι, το καλό κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης, η τακτική άσκηση, η ευφυΐα Η αξιοποίηση των δυνατών σημείων του πελάτη μπορεί να ενισχύσει το θεραπευτικό σχέδιο.

16

17

18 Θεραπευτικό σχέδιο Στόχοι Τροποποιησιμότητα Συχνότητα Παρεμβάσεις,
Άλλες θεραπείες Εμπόδια

19 Θέσπιση στόχων Με θετικούς όρους, έτσι ώστε να καθίσταται σαφές αν ο πελάτης βαδίζει προς την επίτευξη των στόχων ή αν απομακρύνεται από αυτήν. Για παράδειγμα, ο πελάτης θα ήταν καλύτερο να στόχευε στο «να καθαρίσει ήρεμα την κουζίνα μέσα σε μια ώρα», παρά στο «να μην έχει καθόλου τελετουργικές συμπεριφορές στη διάρκεια των οικιακών». Οι στόχοι πρέπει να είναι σαφείς – συγκεκριμένοι , άμεσοι και λεπτομερείς.

20 Συμπεριφεριολογική Ανάλυση
Ευθυμίου (2000) « ανάλυση των ειδικών μεταβλητών που ελέγχουν ή επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ατόμου σε συγκεκριμένες καταστάσεις.” Οι μεταβλητές που έχουν εντοπιστεί είναι: Άλφα μεταβλητές> όλα τα εισερχόμενα ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον. Αυτές περιλαμβάνουν εξαρτήσεις από ενίσχυση, κοινωνικές και πολιτισμικές νόρμες.

21 Συμπεριφεριολογική Ανάλυση
Βήτα μεταβλητές> εσωτερικές και τις προερχόμενες από το εγώ διαδικασίες, όπως η σκέψη, ο σχεδιασμός, η λήψη αποφάσεων, οι προσδοκίες από τον εαυτό του και άλλες Προέρχονται από την κοινωνικοποίηση του ατόμου και τη συνεχή αλληλεπίδραση του με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον Γάμα μεταβλητές> συνεισφορές του γενετικού και βιολογικού συστήματος

22 Στάδια της Συμπεριφορικής Ανάλυσης
• Ορισμός του προβλήματος • Ανάλυση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς στο παρόν • Αναζήτηση και αξιολόγηση πιθανών λύσεων • Πραγματοποίηση και αξιολόγηση θεραπευτικών τεχνικών • Ορισμός μακροπρόθεσμων, βραχυπρόθεσμων και τελικών στόχων.

23 Τομείς Διερεύνησης της Συμπεριφορικής Ανάλυσης
Ορισμός του προβλήματος – λεπτομερής περιγραφή Ανάλυση προβλήματος Παράγοντες που συντελούν στην διατήρηση Αποφυγές Μακροπρόθεσμες συνέπειες Υπάρχουσες στρατηγικές αντιμετώπισης Προηγούμενο ψυχιατρικό και ιατρικό ιστορικό και προηγηθείσες θεραπείες Διαμόρφωση αρχικού σεναρίου

24 Πρώτο βήμα: Ορισμός του προβλήματος
ο θεραπευτής διαμορφώνει μια αρκετά λεπτομερή περιγραφή του προβλήματος > περιλαμβάνει τις σκέψεις, συναισθήματα, σωματικά συμπτώματα και τις διάφορες συμπεριφορές που συμμετέχουν σε αυτό. Είναι πολύ χρήσιμο να ζητήσει από τον πελάτη ένα πρόσφατο παράδειγμα, με σκοπό τη συλλογή εξειδικευμένων πληροφοριών αναφορικά με το πρόβλημα. >αυτού του είδους η συγκεκριμένη πληροφόρηση είναι πολύ πιο αποτελεσματικά από μια γενική περιγραφή του προβλήματος.

25 Πρώτο βήμα: Ορισμός του προβλήματος
Στην περίπτωση που οι πελάτες αδυνατούν να δώσουν ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, τότε είναι βοηθητικό να κλείσουν τα μάτια και να φανταστούν την κατάσταση σαν να πρόκειται για μια σκηνή που παίζει η τηλεόραση. Μπορούμε να αφήσουμε τον πελάτη να μιλάει ελεύθερα για λίγα λεπτά, αλλά κατόπιν απαιτείται η υποβολή ερωτήσεων, έτσι ώστε να ο θεραπευτής να έχει μια πλήρη και σαφή εικόνα της αναφερθείσας κατάστασης. Για κάθε πρόβλημα πρέπει να υπάρχουν δεδομένα για τη συχνότητα, ένταση, διάρκεια, του βαθμού δυσφορίας που επιφέρει, τις επιπτώσεις που το ακολουθούν και του που, πότε και με ποιους συμβαίνει.

26 Η γνώση όμως των παραπάνω είναι αποφασιστικής σημασίας:
Ανάλυση προβλήματος Αφορά τα διαφόρου τύπου ερεθίσματα που λειτουργούν ως εκλυτικοί παράγοντες για την εκδήλωση της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς. Το άτομο μπορεί να μην γνωρίζει ούτε τα ερεθίσματα που λειτουργούν εκλυτικά ούτε και τα πλαίσια στα οποία αυτά δρουν. Η γνώση όμως των παραπάνω είναι αποφασιστικής σημασίας: 1.συμβάλουν στην κατανόηση της παθολογικής συμπεριφοράς 2. συμβάλουν στην διαμόρφωση των θεραπευτικών στόχων, επιλέγοντας σαν στόχους παρέμβασης τις μεταβλητές που μπορούν να τροποποιηθούν.

27 Παραδείγματα εκλυτικών ερεθισμάτων
1. Συγκεκριμένες καταστάσεις: το γεύμα σε μια ταβέρνα ή ένα γεμάτο λεωφορείο 2. Συμπεριφορές: μια ψυχαναγκαστική γυναίκα δεν αποδιοργανώνεται από την παρουσία μαχαιριών στην κουζίνα, αλλά ενοχλείται έντονα όταν τα χρησιμοποιεί

28 Παραδείγματα εκλυτικών ερεθισμάτων
3. Γνωσιακοί παράγοντες: Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι θεωρούν ότι τα προβλήματα επέρχονται απροειδοποίητα, ακριβώς επειδή δεν δίνουν προσοχή στα διάφορες σκέψεις που κάνουν λίγο πριν την εκδήλωση της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς. Κατά τις περιόδους ηρεμίας οι ίδιες σκέψεις χαρακτηρίζονται ως γελοίες και υπερβολικές > δυσχεραίνει την αναγνώριση της αποφασιστικής συμβολής που έχουν στην εκδήλωση της διαταραχής. Κυρίαρχες αρνητικές σκέψεις: ανικανότητα, ανημπορία, έλλειψη υποστήριξης και πεποίθηση ότι θα ακολουθήσει κάτι κακό που δεν θα μπορεί να ελεγχθεί.

29 Παραδείγματα εκλυτικών ερεθισμάτων
4.� Συναισθηματικές καταστάσεις: άγχος, στενοχώρια, θυμός, αναστάτωση> συναισθήματα που προκαλούν υψηλά ή χαμηλά επίπεδα εγρήγορσης. 5.Ενδοπροσωπικοί παράγοντες: αδυναμία εκδήλωσης διεκδικητικής συμπεριφοράς, η ευαισθησία στην κριτική, οι πεποιθήσεις για τη φύση του προβλήματος, η στάση του οικογενειακού περιβάλλοντος απέναντι στο πρόβλημα. 6. Οργανικοί παράγοντες: άλλοι στενά συνδεδεμένοι με το πρόβλημα όπως το αίσθημα παλμών και άλλοι όπως η αίσθηση κόπωσης και η λήψη καφεΐνης που μπορεί να επηρεάζουν είτε το επίπεδο εγρήγορσης είτε το ίδιο το πρόβλημα

30 Παράγοντες που συντελούν στη διατήρηση:
Μοντέλο της συντελεστικής μάθησης του Skinner: συμπεριφορές που ακολουθούνται από δυσάρεστες συνέπειες δεν έχουν μεγάλη πιθανότητα να επαναληφθούν, ενώ αντίθετα συμπεριφορές που ακολουθούνται από ευχάριστες καταστάσεις θα συνεχίσουν να επαναλαμβάνονται στο μάλλον. Η ισχυρότερη μορφή ενίσχυσης είναι οι σκέψεις του ατόμου και οι αντιδράσεις των υπολοίπων για το πρόβλημα, καθώς ο συνδυασμός αυτών θέτει σε λειτουργία ένα συνεχή φαύλο κύκλο που διατηρεί και παγιώνει την ύπαρξη της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς.

31 Αποφυγές: � Άμεση συνέπεια της συμπεριφοράς:
από τους ισχυρότερους παράγοντες διατήρησης μιας συμπεριφοράς εξαιτίας της άμεσης ανακούφισης που επιφέρει. Όταν το πρόβλημα είναι χρόνιο, η έκταση της αποφυγής είναι τέτοια που ακόμη και ο ίδιος ο θεραπευόμενος αδυνατεί να την συλλάβει παρά μόνα αν προσπαθήσει να φανταστεί τι θα έκανε ιδανικά αν δεν τον απασχολούσε το συγκεκριμένο πρόβλημα. Είδη: παθητική> διακοπή δραστηριότητας όπως οι έξοδοι ενεργητική> έναρξη δραστηριότητας όπως χρήση γαντιών κατά την έξοδο από το σπίτι, καλυμμένες αποφυγές> όπως αποφυγή βλεμματικής επαφής

32 Μακροπρόθεσμες συνέπειες
Τα δευτερογενή οφέλη που προκύπτουν από την εκδήλωση της συμπεριφοράς Στην πράξη, πολλές φορές είναι δύσκολο να διαπιστωθούν τα δευτερογενή οφέλη κατά τα αρχικά στάδια της θεραπείας και ίσως χρειαστεί να επιλυθούν συγκεκριμένες δυσκολίες ή να αποτύχει η εξάλειψη των θεραπευτικών στόχων, προκειμένου να φανερωθεί το ευρύτερο πεδίο των καταστάσεων που εμπλέκονται στην εκδήλωση της παρούσας συμπεριφοράς

33 Στρατηγικές αντιμετώπισης
Οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς το είδος των μεθόδων που χρησιμοποιούν στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και της αποδιοργάνωσης που επέρχεται από αυτά. Κυμαίνονται από την άσκηση, μέχρι γενικότερων στρατηγικών άμυνας-δεξιοτήτων όπως την ικανότητα κοινοποίησης των προβλημάτων στους άλλους Ο θεραπευτής μπορεί να θέσει ερωτήσεις που να στοχεύουν κατευθείαν στην ανεύρεση του τρόπου αντιμετώπισης που χρησιμοποιεί ο πελάτης, όπως «μπορείς να μου πεις ποια πράγματα σου έχουν φανεί χρήσιμα σε αυτό το θέμα?» ή να ζητήσει από τον πελάτη να περιγράψει προηγούμενες αντίστοιχες δυσκολίες και το πώς τις αντιμετώπισε.

34 Στρατηγικές αντιμετώπισης
� Συμπεριφορές αντιμετώπισης � Γενικότερες ικανότητες και χειρισμούς Συνθήκες περιβάλλοντος: >� Ενισχυτικό οικογενειακό περιβάλλον � Ικανοποιητική εργασία Ικανότητες που διευκολύνουν την αλλαγή όπως: Καλή τήρηση αρχείων Αυξημένη αυτοεκτίμηση >� Αίσθηση του χιούμορ >� Προθυμία ανοχής δυσφορίας >� Επιμονή / Αυξημένη κοινωνικότητα

35 Προηγούμενο ψυχιατρικό και ιατρικό ιστορικό και προηγηθείσες θεραπείες
Η συμπεριφορά του πελάτη απέναντι σε προηγούμενες θεραπείες, αποτελεί σημαντικό βοήθημα για το θεραπευτή: μπορεί να αποτελέσει δείκτη πρόγνωσης και υποδεικνύει στοιχεία που πρέπει να αποφευχθούν Διερεύνηση πεποιθήσεων για τη φύση του προβλήματος ή για τα πιθανά αποτελέσματα της θεραπείας «ανταποκρίνομαι στα χάπια, άρα το πρόβλημα είναι βιολογικό, δεν βελτιώθηκα με την αγωγή άρα το πρόβλημα είναι ανίατο».

36 Πεποιθήσεις για το πρόβλημα και την θεραπεία:
� Είναι δυνατόν να δυσχεράνουν ακόμη και την αρχική αξιολόγηση του προβλήματος � Πεποιθήσεις ότι είναι τρελοί ή μπορεί να εξαναγκαστούν σε εγκλεισμό σε ψυχιατρικό ίδρυμα ή ότι θα γίνουν καλά μόνο με φάρμακα ή ότι τα φάρμακα θα τους μετατρέψουν σε φυτά, εμποδίζουν την αναφορά σε εκφάνσεις του προβλήματος Άλλοτε, απαιτείται άμεσος χειρισμός, άλλοτε κάποιες μεταβάλλονται από μόνες τους μόλις εμφανιστούν αποτελέσματα από τη θεραπεία.

37 Λειτουργική Ανάλυση Συμπεριφοράς
Κατά τον Ευθυμίου (2000), «το στάδιο της Λειτουργικής Ανάλυσης προσδιορίζει την ταυτότητα των λειτουργικών σχέσεων. Αποτελεί το δεύτερο στάδιο της Συμπεριφεριολογικής Ανάλυσης και είναι γνωστό με τις αγγλικές συντομογραφίες του ως S-O-R-K-C (stimulus events – organismic variables – responses – contingency relationships – consequences). Η Λειτουργική Ανάλυση παρουσιάζει τις μεταβλητές που επηρεάζουν τη συμπεριφορά (responses), την οποία αντιλαμβανόμαστε ως απάντηση στο κινητικό, γνωσιακό, συναισθηματικό και στο φυσιολογικό επίπεδο».

38 S-O-R-K-C Ερεθίσματα (stimulus events): εξωτερικά ή εσωτερικά.
Το αν κάποιο ερέθισμα είναι ψυχοπιεστικό ή όχι δεν εξαρτάται μόνο από την ένταση και τη διάρκεια που εφαρμόζεται αλλά και από την ευαισθησία και την ετοιμότητα του ατόμου που υπόκειται σε αυτό,η οποία εξαρτάται κυρίως από τις προηγηθείσες πρόσφατες ή παλιές εμπειρίες Οργανισμικές μεταβλητές (organismic variables) περιλαμβάνουν τις βιολογικές, γενετικές διαταραχές, ενδεχόμενες αναπηρίες ή ελλείμματα, καθώς και τις επιπτώσεις από τη χρήση ουσιών.

39 S-O-R-K-C Οι συσχετίσεις (contingency relationships) περιγράφουν τις σχέσεις ανάμεσα στη συμπεριφορά και τις συνέπειές της. Περιλαμβάνουν τις ενισχύσεις θετικές ή αρνητικές και τις τιμωρίες που δέχεται το άτομο είτε από το εξωτερικό περιβάλλον είτε από τον ίδιο τον εαυτό του. Στην τελευταία περίπτωση εξετάζονται τα κριτήρια που υιοθετεί ο πελάτης προκειμένου να ανταμείψει τον εαυτό του ή να τον αποδοκιμάσει. Oι συνέπειες (consequences) της συμπεριφοράς: μακροπρόθεσμες, βραχυπρόθεσμα, η πιθανότητα θετικής ή αρνητικής ενίσχυση, η εσωτερική ή εξωτερική απόδοση ευθυνών.

40 Ο απώτερος σκοπός της Λειτουργικής Ανάλυσης, είναι η οργάνωση του σύνθετου πεδίου των δεδομένων και των πρωταρχικών κρίσεων αναφορικά με τις ποικίλες μεταβλητές και τις λειτουργικές συσχετίσεις και η ενοποίηση των δεδομένων αυτών με στοιχεία που προέρχονται από νομοθετικές έρευνες, με τελικό αποτέλεσμα την έκβαση κρισίμων συμπερασμάτων, τα οποία με τη σειρά τους θα συνθέσουν ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης. Η Λειτουργική Ανάλυση διευκολύνει τον κλινικό στην εκτίμηση του βαθμού επιρροής των προβλημάτων από τους γενεσιουργούς παράγοντες, καθώς και του ποσοστού επιτυχίας της θεραπείας, λαμβάνοντας υπόψη την τροποποίηση κάθε παράγοντα ξεχωριστά.

41 Γνωσιακή ανάλυση Τα περισσότερα είδη γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας βασίστηκαν κυρίως σε μια από τις τρεις γενικότερες προσεγγίσεις, ή σε συνδυασμό κάποιων απ’ αυτές: (1) της γνωσιακής αναδόμησης (cognitive restructuring), (2) των στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων (problem- solving strategies), (3) της εκπαίδευσης δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων (coping skills training)

42 Κύριες θεραπευτικές τεχνικές
Εκμαίευση Αρνητικών Αυτόματων Σκέψεων Το σενάριο των χειρότερων συνεπειών αποτελεί μια από τις συνηθισμένες τεχνικές που επιτρέπει στον πελάτη να αναγνωρίσει τις πιο απειλητικές σκέψεις που κάνει για μια κατάσταση, ενώ παράλληλα τον οδηγεί σε κάποιους βαθύτερους φόβους που τον επηρεάζουν. Η κύρια ερώτηση που χρησιμοποιείται γι’ αυτό το σκοπό είναι «ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί αν…».

43 Μια λεπτομερής διήγηση συγκεκριμένων επεισοδίων (πχ
Μια λεπτομερής διήγηση συγκεκριμένων επεισοδίων (πχ. άγχους) μπορεί να αναδείξει σημαντικά στοιχεία για μια διαταραχή. Τα συναισθήματα μπορεί να συνοδεύουν ή να συνοδεύονται από αυτόματες αρνητικές σκέψεις και πιστεύω που είναι ενδεικτικά αυτής της διαταραχής. Όταν αυτά δεν είναι προφανή, τότε η διερεύνηση τους αρχίζει από το συναισθηματικό επίπεδο αντιδράσεων (πχ. «όταν συνέβαιναν αυτά, πως αισθανόσουν…»). Κατά τη διάρκεια μιας θεραπευτικής συνεδρίας το συναίσθημα του πελάτη μπορεί να αλλάξει, σηματοδοτώντας την αρχή μια σειράς από αυτόματες αρνητικές σκέψεις. Όταν παρατηρούνται τέτοιες αλλαγές συναισθήματος, ο θεραπευτής μπορεί να ξεκινήσει μια συζήτηση και με τις πιο πάνω τεχνικές μπορεί να εκμαιεύσει τις σκέψεις αυτές.

44 Ημερολόγια δυσλειτουργικών σκέψεων
Γι’ αρκετούς πελάτες είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποσυνδέσουν το συναίσθημα απ’ τη σκέψη και να περιγράψουν μόνο τις σκέψεις που κάνουν. Γι’ αυτό το λόγο, υπάρχει μια σειρά από ημερολόγια, ξεκινώντας απ’ τα απλά στα οποία ο πελάτης καταγράφει τα συναισθήματα του μόνο, προχωρώντας στα πιο σύνθετα που συμπεριλαμβάνουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη προσπάθεια της αναδόμησης που επιχειρεί ο πελάτης.

45 Μέθοδοι Αναδόμησης Η γνωσιακή θεραπεία στοχεύει στην αναδόμηση (μετατροπή, αλλαγή) των πιστεύω σε επίπεδο αυτόματων αρνητικών σκέψεων και σχημάτων. Προφορική Αναδόμηση Οι τεχνικές της προφορικής (λεκτικής) αναδόμησης βασίζονται πάνω στη συζήτηση και τον σωκρατικό διάλογο. Ανεξάρτητα από τις τεχνικές που περιγράφονται στη βιβλιογραφία οι θεραπευτές μπορούν να σχηματίσουν και άλλες στη πορεία της θεραπείας ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε πελάτη.

46 Ορισμός και χρήση των όρων :
Το πρώτο βήμα στη θεραπεία είναι να εξασφαλιστεί πως δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στο πως αντιλαμβάνονται, πως ορίζουν, ή πως χρησιμοποιούν κάποιους όρους (ή εκφράσεις) ο θεραπευτής και ο πελάτης. Αυτό είναι σημαντικό να γίνεται πριν γίνει οποιαδήποτε προσπάθεια αναδόμησης, ειδάλλως μπορεί πολλά πράγματα να παραποιηθούν. Παραδείγματα ερωτήσεων που εξασφαλίζουν την κοινή κατανόηση είναι «όταν λες πως … (δεν μπορείς να το καταφέρεις, θα χάσεις τον έλεγχο, δεν μπορείς να το ανεχθείς), τι εννοείς;», «εάν δεν θα μπορούσες να … , ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί;», κ.ά.

47 Αναζήτηση αποδείξεων:
Πρόκειται για μια τεχνική που χρησιμοποιείται συχνά στη θεραπεία και προσπαθεί να εκμαιεύσει τους λόγους για τους οποίους ο πελάτης κάνει κάποιες αρνητικές σκέψεις ή υποθέσεις. Υπάρχουν και φορές που ο πελάτης δεν έχει αποδείξεις. Έτσι, μ’ αυτό τον τρόπο έρχεται αντιμέτωπος με τις μη ρεαλιστικές σκέψεις που κάνει. Παραδείγματα ερωτήσεων που βοηθούν στην αναζήτηση αποδείξεων είναι «τι αποδείξεις έχεις πως αυτό θα συμβεί;», «τι σε κάνει να το πιστεύεις;», «πως ξέρεις ότι θα συμβεί;», κ.ά.

48 Αναζήτηση αποδείξεων για το αντίθετο:
Η τεχνική αυτή στοχεύει στο να βοηθήσει τον πελάτη να σκεφτεί τρόπους ή να κάνει σκέψεις που πιθανά θα ανέτρεπαν τον αποκλειστικό, και παράλληλα αρνητικό, τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται μια κατάσταση. Παραδείγματα τέτοιων ερωτήσεων είναι «ποιες είναι οι ενδείξεις πως αυτό μπορεί να μην είναι αλήθεια ή ότι μπορεί να μην συμβεί;», «υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος για να βλέπεις το ίδιο πράγμα;», κ.ά. Παράλληλα, χρησιμοποιούνται ερωτήσεις που έχουν ως στόχο να εντοπίσουν βαθύτερους φόβους ή ανησυχίες του πελάτη, όπως «ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να σου συμβεί αν …;».

49 Αναγνώριση γνωσιακών λαθών:
Στα πρώτα στάδια της θεραπείας, η αναγνώριση των γνωσιακών λαθών γίνεται μέσα από τη συζήτηση με τον θεραπευτή και τη χρήση των ημερολογίων στα οποία ο πελάτης καταγράφει συναισθήματα και σκέψεις που κάνει όταν αντιμετωπίζει ένα ερέθισμα. Κατόπιν, ο πελάτης προσπαθεί να αναγνωρίσει την κατηγορία των γνωσιακών λαθών στην οποία ανήκουν οι σκέψεις του και να τις αναδομήσει ανάλογα.

50 Χρήση των εναλλακτικών αντιδράσεων/σκέψεων:
Ο άμεσος στόχος της γνωσιακής αναδόμησης είναι η παραγωγή εναλλακτικών, περισσότερο λειτουργικών, σκέψεων. Έμμεσα, αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει και τη χρήση των σκέψεων αυτών, έτσι ώστε να διαπιστώσει ο πελάτης αν όντως συντελούν στην καλυτέρευση του. Σε ακραίες περιπτώσεις, οι εναλλακτικές λύσεις μπορούν να τυπωθούν σε ειδικές κάρτες (flash cards), στις οποίες ο πελάτης μπορεί να καταφεύγει όταν τα συναισθήματα του είναι πολύ έντονα και νιώθει πως δεν μπορεί να αντεπεξέλθει από μόνος του.

51 Ανάλυση κόστους-οφέλους:
Η τεχνική αυτή εξετάζει την ύπαρξη κάποιων πιστεύω μέσα από ένα διαφορετικό πλαίσιο και έχει δύο στόχους: (α) να ανεβάσει το κίνητρο του πελάτη και (β) να αντλήσει σκέψεις, υποθέσεις και πιστεύω που μπορεί να υπογραμμίζουν κάποιες συμπεριφορές ή που διατηρούν κάποια πιστεύω ή σκέψεις. Είναι επίσης γνωστή και ως ανάλυση πλεονεκτημάτων- μειονεκτημάτων

52 Pie charts: Τα pie-charts (καταμερισμός σε κομμάτια ‘πίτας’) διερευνούν εναλλακτικές εξηγήσεις για κάποια γεγονότα, με σκοπό τη ρεαλιστική εκτίμηση για τη πιθανότητα της καταστροφικής έκβασης μιας κατάστασης. Η κατασκευή της πίτας γίνεται σε δύο βήματα: Πρώτα καταγράφονται οι αρνητικές σκέψεις, εκτιμήσεις και πιστεύω για μια κατάσταση, δημιουργώντας παράλληλα μια λίστα από πιθανές εξηγήσεις >πχ. ο πονοκέφαλος μπορεί να προέρχεται από κούραση στα μάτια, ημικρανία, ένταση, μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ, κρύωμα, αφυδάτωση, στρες, άγχος ή και όγκο στο κεφάλι

53 Pie charts: Το δεύτερο βήμα είναι ο σχεδιασμός της πίτας δίνοντας ένα κομμάτι (και αντίστοιχο ποσοστό) για κάθε εξήγηση. Ο θεραπευτής ξεκινά με τις πιο ήπιες εξηγήσεις για τα συμπτώματα, αφήνοντας τις περισσότερο καταστροφικές εξηγήσεις τελευταίες. Συνήθως, όταν συνυπολογίζονται πολλές εξηγήσεις μ’ αυτό το τρόπο, μειώνεται το ποσοστό για την αρχική (καταστροφική) εξήγηση.

54 Εκπαίδευση: Πολλές έρευνες υποστηρίζουν πως όσα περισσότερα πράγματα γνωρίζει ο πελάτης για τη φύση της ασθένειας του, την προέλευση κάποιων οργανικών συμπτωμάτων, τα λάθη που μπορεί να κάνει στη σκέψη του, τον τρόπο θεραπείας, κλπ., τόσο πιο καθησυχαστικό μπορεί να είναι γι’ αυτόν. Η εκπαίδευση μπορεί να γίνει μέσα από έντυπο υλικό, video, ή και από τον ίδιο τον θεραπευτή Συνεχής παρουσίαση του μοντέλου: Αναφέρεται στις τεχνικές και τον στόχο της θεραπείας, κατά τη διάρκεια της οποίας ο πελάτης εκπαιδεύεται έτσι ώστε να μπορεί να επεξεργάζεται τις αυτόματες σκέψεις του και να τις αλλάζει.

55 Τεχνικές απεικονιστικής (imagery techniques):
Ο πελάτης μπορεί να έχει εικόνες ή flashbacks από τραυματικές ή στρεσογόνες εμπειρίες, οι οποίες μπορεί να του δημιουργούν μια σειρά από αρνητικές σκέψεις. Οι τεχνικές της απεικονιστικής έχουν ως στόχο να βοηθήσουν τον πελάτη μέσω αυτών των εικόνων να προσδιορίσουν τις σκέψεις αυτές και να τις προκαλέσουν. Παράλληλα, κάποιες ενοχλητικές αρνητικές εικόνες είναι πιθανό να πάψουν να έχουν αυτή την επιρροή αν φθάσουν στη χειρότερη πιθανή έκβαση τους (finishing out). Αυτή η διαδικασία μειώνει το δυσάρεστο συναίσθημα που συνοδεύει την εικόνα και βοηθά τον πελάτη να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο των εικόνων και σκέψεων.

56 Σχέδια δράσης: Τα σχέδια δράσης αποτελούνται από στρατηγικές που προτείνονται για την αντιμετώπιση δύσκολων καταστάσεων και συνοδεύεται από τη συλλογή πληροφοριών για την κατάσταση και τη χρήση απαραίτητων δεξιοτήτων. Στον σχεδιασμό χρησιμοποιείται και η τεχνική της γνωσιακής πρόβας.

57 Εκμαίευση υποθέσεων, αρνητικών αυτόματων σκέψεων και πιστεύω
Η πιο συνηθισμένη τεχνική για την εκμαίευση δυσλειτουργικών σκέψεων και πιστεύω είναι η τεχνική του κάθετου τόξου. Χρησιμοποιείται ο σωκρατικός διάλογος και μια σειρά από ερωτήσεις που σκοπό έχουν να προσδιορίσουν τη σημασία των αυτόματων αρνητικών σκέψεων για τον πελάτη. Για παράδειγμα, «εάν θα συνέβαινε, τι θα σήμαινε για σένα;» ή «εάν είναι αλήθεια, γιατί είναι τόσο κακό (ή ποιο είναι το κακό);».

58 Εκμαίευση υποθέσεων, αρνητικών αυτόματων σκέψεων και πιστεύω
Διαταραχή Πανικού Αν αγχωθώ πολύ θα σταματήσει η αναπνοή μου Ι Είμαι ευπαθής (το άγχος είναι επικίνδυνο) Αν με πιάσει πανικός σημαίνει ότι είμαι πνευματικά αδύναμος Είμαι αδύναμος (έχω καταστρέψει τον εγκέφαλο μου)

59 Μετα-γνωσιακή ανάλυση:
τεχνική που εξετάζει την επιρροή που έχει ο τρόπος σκέψης του πελάτη στον ίδιο του. Διαχωρισμός ανάμεσα στο είδος της ανησυχίας για εξωτερικά και σωματικά ερεθίσματα και στην ανησυχία για τις γνωσιακές λειτουργίες (δηλαδή εξετάζει τις σκέψεις για τις σκέψεις). Η τεχνική του κάθετου τόξου μπορεί να εφαρμοστεί στον πρώτο τύπο για να εξακριβωθούν οι συνέπειες των αρνητικών σκέψεων, ενώ στον δεύτερο τύπο για να εξακριβωθούν οι συνέπειες του να κάνει κάποιος αυτές τις σκέψεις.

60 Παρουσίαση περιστατικού
Ιστορικό: Α. Γενικές πληροφορίες, κύριο αίτημα, ιστορικό παρούσας διαταραχής και προσπάθειες αντιμετώπισης Β. Ψυχιατρικό ιστορικό: Ατομικό, οικογενειακό (αναπτυξιακό ιστορικό), ιατρικό ιστορικό, νοητικές λειτουργίες Διαγνώσεις κατά DSM> συλλογιστική δέντρου αποφάσεων Ψυχομετρικά εργαλεία

61 Διατύπωση Περίπτωσης Α. Γεγονότα ζωής (αρχή του προβλήματος) Β. Ενεργοποιώντες καταστάσεις (καθημερινότητα) Γ. Λειτουργική Ανάλυση Συμπεριφοράς Δ. Γνωσιακή διερεύνηση Ε. Ανάλυση της εξέλιξης της προβληματικής συμπεριφοράς ΣΤ. Δυνατά σημεία και προτερήματα Ζ. Υπόθεση εργασίας της θεραπευτικής παέμβασης

62 Θεραπευτικό πλάνο Λίστα προβλημάτων Θεραπευτικοί στόχοι Πορεία θεραπείας: Θεραπευτική σχέση Θεραπευτικές τεχνικές> Συμπεριφορικές κ γνωσιακές τεχνικές Εμπόδια -δυσκολίες Εκβαση

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74