Μάθημα Δεύτερο: ταφικό τελετουργικό και δοξασίες

Παρουσίαση με θέμα: "Μάθημα Δεύτερο: ταφικό τελετουργικό και δοξασίες"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Μάθημα Δεύτερο: ταφικό τελετουργικό και δοξασίες

2 Ταφική τελετουργία Πρόθεσις Εκφορά Ταφή
Προσφορές στο νεκρό μετά την ταφή Εορτές προς τιμήν των νεκρών Ημέρες της επιστροφής των ψυχών των νεκρών

3 Η ταφή στη γενέθλια γη ήταν ένα σημαντικό στοιχείο των αντιλήψεων των αρχαίων Ελλήνων
Η απόκτηση αρρένων τέκνων εξασφάλιζε στους γονείς ότι θα ελάμβαναν φροντίδα στα γηρατειά Η ταφή των θανόντων συγγενών στη γενέθλια γη, στα κτήματα της οικογένειας ήταν βασική υποχρέωση των Αθηναίων Αποδείκνυε την ένταξή του σε έναν δήμο ο Αθηναίος εκείνος που ήταν σε θέση να υποδείξει τα μνήματα των προγόνων του Οι δήμαρχοι επιφορτίζονταν με το καθήκον να παρέχουν ταφή σε έκθετους νεκρούς Οι Αθηναίοι ρήτορες αναφέρουν περιπτώσεις ατόμων που επιχειρούσαν να υποκλέψουν τα σώματα νεκρών και να τα μεταφέρουν στο δικό τους οίκο, προκειμένου να εδραιώσουν κληρονομικές αξιώσεις

4 Πρόθεσις Η τελετουργία της πρόθεσης τελείται εν πολλοίς από τις γυναίκες της οικογένειας Στην κλασική Αθήνα μπορούσαν να συμμετέχουν μόνο οι γυναίκες που ήταν άνω των 60 ετών, αλλά και οι στενοί συγγενείς του-της νεκρού-ής. Καθήκοντα: πλύσιμο του σώματος, άλειμμα με λάδι, στολισμός με λουλούδια και στεφάνια, ταινίες και κοσμήματα, εναπόθεσή του σε νεκρική κλίνη (που είναι του ίδιου τύπου με τις συμποσιακές κλίνες) Η πρόθεσις διαρκούσε μια μέρα. Ένας από τους ρόλους της ήταν να διασφαλισθεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι είχε επέλθει ο θάνατος

5 Λήκυθος του Ζωγράφου Louvre S 1667.

6 Η φροντίδα και ο θρήνος του νεκρού από τις γυναίκες είναι οικουμενικό φαινόμενο. Λάρνακα από την Κρήτη. 14ος αι. Κρατήρας από την Καμπανία. 4ος αι.

7 Η πρόθεσις τελείται στον οίκο
Η εικονογραφία δεν δίνει κλειδιά για το αν η πρόθεσις τελείται στο εσωτερικό της οικίας ή στην αυλή του οίκου Σε ορισμένες εικόνες η παρουσία ζώων και πτηνών προϊδεάζει για υπαίθριο χώρο Άλλοτε πάλι, εμφανίζονται κίονες που σαφώς ορίζουν τον εσωτερικό χώρο της οικίας

8 Κρατήρας Αθήνας 904: Ζωγράφος του Hirschfeld

9 Κρατήρας Αθήνας 904. Δίπυλον. Ζωγράφος του Hirschfeld.

10 Κρατήρας της Αθήνας 904 Στο κέντρο της σύνθεσης της κύριας μετόπης, εμφανίζεται ένας νεκρός άνδρας σε φέρετρο Γύρω του παρουσιάζονται μορφές θρηνωδών Κάτω από το φέρετρο βρίσκονται ελάφια, ένα πρώτο στοιχείο δηλωτικό του υπαίθρειου χώρου. Στην κάτω ζώνη παρουσιάζονται άρματα που μεταφέρουν οπλισμένους με ασπίδα του Διπύλου άνδρες.

11 Ερμηνεία της εικόνας Σύμφωνα με μια άποψη, υπάρχει ενότητα χρόνου, αλλά όχι χώρου: στην μία ζώνη παρουσιάζεται ο θρήνος στην οικία του νεκρού, την ώρα που το φέρετρο ετοιμάζεται να αναχωρήσει για το νεκροταφείο, ενώ στην άλλη ζώνη παρουσιάζεται η πομπή των συντρόφων του νεκρού σε άρματα, που κατευθύνεται είτε στην οικία του νεκρού, είτε στο νεκροταφείο, για να του αποδώσει τις τελευταίες τιμές. Σύμφωνα όμως με δεύτερη άποψη, υπάρχει συγκερασμός δύο διαφορετικών χρονικά επεισοδίων: 1. ο θρήνος στην οικία του νεκρού. 2. Η νεκρική πομπή από την οικία προς το νεκροταφείο. Η παρουσία των πτηνών κάτω από το φέρετρο μπορεί να υποστηριχθεί ότι δηλώνει ότι ο θρήνος γίνεται στην αυλή του οίκου.

12 Τα ζώα και τα πτηνά εμφανίζονται κάτω από την κλίνη στα αγγεία του Ζωγράφου του Hirschfeld. 1. Κρατήρας Νέας Υόρκης. 2. Αθήνα Ζωγράφος του Hirschfeld.

13 Αμφορέας του Ζωγράφου του Hirschfeld. Πρόθεση. Βασιλεία.

14 Αμφορέας του Λονδίνου

15 Συνέχεια των ταφικών τελετουργιών από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού
Συνέχεια των ταφικών τελετουργιών από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Κρατήρας από την Ήλιδα. 12ος αι. Ο χώρος είναι εξωτερικός.

16 Πίνακας του Ζωγράφου της Σαπφούς. Λούβρο, από το όρος Κολιάς. 510 π. Χ
Πίνακας του Ζωγράφου της Σαπφούς. Λούβρο, από το όρος Κολιάς. 510 π.Χ. Boardman: ο κίονας δηλώνει ότι η πρόθεση εκτυλίσσεται σε ημι-υπαίθριο χώρο της οικίας διαθέτοντα περιστύλιο. Lynch: ο κίονας απλώς δηλοί ότι η σκηνή λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του οίκου.

17 Αμφορέας από την Αθήνα. Bowdoin College. O χώρος είναι εσωτερικός

18 Στα αγγεία του Ζωγράφου του Διπύλου δεν παρουσιάζονται καθόλου στοιχεία του περιβάλλοντος χώρου

19 Λεπτομέρεια του κρατήρα του Λούβρου Α 517

20 Πρόθεσις Το σώμα εκτίθεται σε κλίνη με ψηλά πόδια, ανάλογη με την κλίνη του συμποσίου Το σώμα σκεπάζεται με σάβανο, το ένδυμα, και καλύπτεται με τα επιβλήματα. Προσκεφάλαια ανασήκωναν το κεφάλι του νεκρού, έτσι ώστε το στόμα του νεκρού να μην μένει ανοικτό. Ταινίες τυλίγονταν γύρω από το σαγόνι (οθόναι). Ο νεκρός τοποθετείται πάντα προς τα αριστερά (προς τη θύρα;)

21 Λήκυθος Λονδίνο. Ζωγράφος του Sabouroff

22 Ο διαχωρισμός των ρόλων των δύο φύλων δηλώνεται στην εικονογραφία των ταφικών πινάκων
Οι γυναίκες θρηνούν γύρω από τον νεκρό Οι άνδρες υποδέχονται τους άνδρες που έρχονται να αποτίσουν φόρο τιμής στο νεκρό Στην εικονογραφία το εκτός και το εντός δηλώνονται μόνο από την κίνηση των ανδρών από τα αριστερά προς τα δεξιά και την ακινησία των γυναικών και των ανδρών που τους υποδέχονται

23 Πίνακας από την Αθήνα. Ζωγράφος της Σαπφούς. Βιέννη

24 Θρήνος Οι άνδρες έρχονται σε πομπή από την θύρα και υψώνουν το δεξί χέρι με την παλάμη προς τα έξω Οι γυναίκες θρηνούν τραβώντας τα μαλλιά τους, χτυπώντας τα κεφάλια και τα στήθη τους, διαρρηγνύοντας τα ιμάτιά τους

25 Κοτύλη του Λυδού. Κεραμεικός

26 Πίνακας της Αθήνας, συλλ. Βλαστού. Κορωπί. 510 π.Χ.

27 Πίνακας του Ζωγράφου της Σαπφούς. Λούβρο, από το όρος Κολιάς. 510 π.Χ.

28 Κορινθιακή υδρία. Λούβρο. Οι Νηρηίδες θρηνούν το νεκρό Αχιλλέα

29 Οι χειρονομίες του θρήνου παρουσιάζουν αξιοσημείωτη ομοιότητα στις εποχές Πρωτογεωμετρικό αγγείο. 9ος αι. Αγγείο από την Περατή. 12ος αι.

30 Γεωμετρικό αγγείο. 700 π.Χ. Λήκυθος των μέσων του 5ου αιώνα

31 Εκφορά Κατά την τρίτη ημέρα, πριν την Ανατολή του ηλίου, ο νεκρός μεταφέρεται στο νεκροταφείο συνοδευόμενος από πομπή. Η πομπή περνά σιωπηλά από δευτερεύοντες δρόμους Ο νεκρός μεταφέρεται με κάρο, ή με άρμα στην γεωμετρική τέχνη Το φέρετρο κατεβάζεται στον τάφο από τους άνδρες συγγενείς Η παρουσία των γυναικών περιορίζεται στις στενές συγγενείς

32 Η εκφορά εμφανίζεται σπανιότερα

33 Κρατήρας του Ζωγράφου του Hirschfeld. Αθήνα

34 Κεραμεικός. 7ος αι.

35 Κάνθαρος. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη

36 Κάνθαρος. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.

37 Λουτροφόρος Αθήνας Παρουσιάζονται τρεις στιγμές του ταφικού τελετουργικού Πρόθεσις Εναπόθεση του φερέτρου στον τάφο Θρήνος στον τάφο, μετά την ταφή (ένατη ημέρα)

38 Λουτροφόρος Αθήνας

39

40 Τελετές κατά τη διάρκεια της ταφής και αργότερα
Τα τρίτα Με βάση τον Κικέρωνα, ξέρουμε ότι στον τάφο έσπερναν γεννήματα της γης Χοές στον τάφο, που επαναλαμβάνονταν και μετά την ταφή (Αισχύλος, Χοηφόροι) Επιστροφή στην οικία, όπου κρεμιόταν ένα αγγείο με νερό, για τον καθαρμό των θρηνωδών. Το αγγείο ειδοποιούσε τους επισκέπτες ότι το σπίτι καλύπτονταν από το μίασμα των νεκρών Περίδειπνον: δείπνο των συγγενών Ένατη ημέρα: η οικογένεια συγκεντρώνεται στο μνήμα και διεξάγουν τελετές

41 Το τέλος του πένθους Την 13η ημέρα τερματίζονταν το πένθος
Η οικογένεια ξανάρχιζε τη φυσιολογική της ζωή Διάφοροι ετήσιοι εορτασμοί: Γενέσια, Νεμέσια, Νεκύσια, Επιτάφια, Αλλαθεάδες, Ωραία, Αποφράδες, Μιαραί Ημέραι, Ενιαύσια Πρόκειται για επισκέψεις στον τάφο, με εναπόθεση προσφορών (στεφανιών, άγγείων, ταινιών κλπ.) Όλες οι τελετές αποκαλούνται τα νομιζόμενα

42 Λήκυθος Νέας Υόρκης. Λήκυθος Αθήνας

43 Λήκυθοι Αθήνας

44 Λήκυθος Άμστερνταμ

45 Λήκυθος Αγοράς

46 Υδρία Μονάχου. Υδρία Λούβρου

47 Υδρίες της Νάπολης

48 Υπάρχουν τέσσερις βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πόλη σε σχέση με τη διαχείριση των νεκρών
1. Το σώμα του νεκρού είναι πηγή μιάσματος 2. Το ασφαλές πέρασμα του νεκρού από τον έναν κόσμο στον άλλον, απαιτεί την συνεργασία και τις προσπάθειες της οικογένειάς του 3. Οι ταφικές τελετές και όσες έπονται αποτελούν ιδιωτικές πρακτικές, που όμως η υπερβολική τους προβολή προκαλεί διαίρεση του κοινωνικού σώματος και ανταγωνισμό μεταξύ των ελίτ 4. Ο ανταγωνισμός αυτός μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική σπατάλη πλούτου, που είναι επιζήμια συνολικά για την κοινωνία

49 Νομοθεσία Η τάση των οικογενειών να προβάλλουν τον πλούτο και το κύρος τους μέσα από τις ταφικές πρακτικές, οδήγησε από νωρίς το αθηναϊκό κράτος (για το οποίο έχουμε και τα περισσότερα στοιχεία), να επιβάλλει νομοθετικά περιορισμούς στον τρόπο τέλεσης των κηδειών και στο κόστος τους Τρεις νομοθεσίες: Σόλων, τέλη του 6ου αιώνα, 317 (Δημήτριος Φαληρεύς) Επιπρόσθετα, ο Πλάτων, στους Νόμους του, προτείνει μια νομοθεσία για την ιδανική πόλη

50 Σόλων Η νομοθεσία αυτή αναφέρεται από τρεις πηγές: τον Ψευδο-Δημοσθένη (Κατά του Μακαρτάτου – 341 π.Χ.), τον Κικέρωνα (Νόμοι) και τον Πλούταρχο (Σόλων). Σύμφωνα με τον Δημοσθένη, η νομοθεσία καθόριζε ότι η πρόθεσις γίνονταν σε εσωτερικό χώρο, όπου ο καθένας ήθελε Η εκφορά ελάμβανε χώρα την επομένη του θανάτου ημέρα, πριν την Ανατολή. Οι άνδρες θα εβάδιζαν πρώτοι και οι γυναίκες τελευταίες. Συμμετείχαν στην πρόθεση και την εκφορά οι συγγενείς ως δεύτερες εξαδέλφες, και όσες γυναίκες ήταν άνω των 60 ετών. Μόνο η πρώτη ομάδα είχε δικαίωμα να επιστρέψει στην οικία μετά την κηδεία για το περίδειπνον. Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός για την παρουσία των ανδρών

51 Σόλων Ο Κικέρων αναφέρει ότι η ρωμαϊκή νομοθεσία αντιγράφει την Σολώνεια νομοθεσία (translata de Solonis fere legibus). Περιλαμβάνει τις εξής επιταγές: η πυρά δεν θα δουλεύονταν με τσεκούρι, τα έξοδα θα περιλάμβαναν τρία κλινοσκεπάσματα (για το νεκρό), ένα πορφυρό ένδυμα και τη χρήση το πολύ δέκα αυλητών. Τέλος, ότι απαγορευόταν στις γυναίκες να σκίζουν τα μάγουλά τους και να επιδίδονται σε υπερβολικούς θρήνους στο χώρο του νεκροταφείου Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι η νομοθεσία του Σόλωνα περιελάμβανε τα εξής μέτρα: Απαγορευόταν στις θρηνωδούς να φορούν πάνω από τρεις χιτώνες ή ιμάτια. Η τιμή των προσφορών τροφής και ποτού δεν θα υπερέβαλλε σε κόστος τον έναν οβολό. Το καλάθι των προσφορών δε θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερο από ένα πήχυ μήκος. Οι θρηνωδοί δεν επιτρέπονταν να βγουν έξω τη νύκτα, παρά μόνον σε άμαξα με φανάρι που έδειχνε το δρόμο. Απαγορευόταν να σκίζουν τις σάρκες τους, να τραγουδούν μοιρολόγια ή να θρηνούν σε άλλα μνήματα πλην αυτού των νεκρών. Απαγορευόταν η θυσία βοδιού στον τάφο. Ο νεκρός έπρεπε να φορά το πολύ 3 ιμάτια. Απαγορευόταν οι γυναίκες να επισκέπτονται τάφους μη συγγενών, εκτός κατά τη διάρκεια της κηδείας αυτών

52 Μετα-Σολώνεια νομοθεσία (ύστερος 6ος αι.;)
Την εποχή του Σόλωνα, οι μεγάλοι ταφικοί τύμβοι του 7ου αιώνα, είχαν αντικατασταθεί από κτιστούς τάφους με τούβλα, γύρω στο 610 π.Χ. Η τάση αυτή αντιστράφηκε το 580 π.Χ., όταν επανεμφανίζονται οι μεγάλοι τύμβοι και τα ταφικά μνημεία (στήλες, κίονες με σφίγγες, κούροι κλπ.). Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, μετά τον Σόλωνα και πριν τον Δημήτριο τον Φαληρέα, πέρασαν και άλλοι νόμοι, με στόχο να περιορίσουν το μέγεθος των ταφικών μνημείων Απαγορεύονταν η χρήση εργατικής δύναμης να ξεπερνά αυτήν των 10 ανδρών για τρεις ημέρες. Ορισμένοι μελετητές αποδίδουν την αντικατάσταση των σειρών ταφικών πινάκων και των σφιγγών που επέστεφαν τους ταφικούς κίονες στη συγκεκριμένη νομοθεσία. Αν αυτό γίνει αποδεκτό, η νομοθεσία χρονολογείται στα χρόνια του Πεισιστράτου και των γιών του ( ) Άλλοι θεωρούν ότι η εξαφάνιση των ταφικών αναγλύφων μεταξύ 510 και 500 οφείλεται στη νομοθεσία αυτή, που πιθανόν χρονολογείται στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας. Εντούτοις, μια πιο προσεκτική έρευνα κατέδειξε ότι οι στήλες δεν εξαφανίζονται παρά στα χρόνια των Περσικών Πολέμων. Αποδίδουν λοιπόν τη νομοθεσία αυτή στον Θεμιστοκλή (487 π.Χ.) Στις αρχές του 5ου αιώνα δεν έχουμε πια ταφές εντός του αστικού ιστού. Και αυτή η εξέλιξη αποδίδεται στην συγκεκριμένη νομοθεσία

53 Αναπαράσταση ταφικών τύμβων του 7ου αι. π.Χ.

54 Νότιος Τύμβος Αρχαϊκός Τύμβος

55 1. Κεφαλή από κούρο ταφικού μνημείο στην περιοχή του Διπύλου
1. Κεφαλή από κούρο ταφικού μνημείο στην περιοχή του Διπύλου. Αθήνα, ΕΑΜ. 600 π.Χ. περίπου.

56 Κεραμεικός. Ευρήματα από τις ανασκαφές του 2002 στην Ιερή Πύλη: ο κούρος

57 Η διάδοση των ταφικών μνημείων με κούρους και κόρες: 1. Αττική 2. Αθήνα.

58 Τυπολογική Εξέλιξη της Αττικής στήλης. 1. Στήλη Νέας Υόρκης. 2
Τυπολογική Εξέλιξη της Αττικής στήλης. 1. Στήλη Νέας Υόρκης. 2. Σφίγγα Αθήνας – επίκρανο Ν. Υόρκης. 3. Στήλη Νέας Υόρκης. 4. Γραπτή στήλη Αθήνας. 5. Γραπτή Στήλη Νέας Υόρκης.

59 1. Στήλη της Αθήνας. 2. Στήλη της Νέας Υόρκης. 3
1. Στήλη της Αθήνας. 2. Στήλη της Νέας Υόρκης. 3. Στήλη του Κεραμεικού από το Θεμιστόκλειο τείχος. Ύψος: 2.34 μ.

60 1. Σφίγγα από μνημείο της Αθήνας. Βοστώνη. 2
1. Σφίγγα από μνημείο της Αθήνας. Βοστώνη. 2. Σφίγγα της Αθήνας από το Θεμιστόκλειο τείχος. 3. Σφίγγα της Αθήνας.

61 1. Σφίγγα του Κεραμεικού (ανασκαφές του 2002).

62 1-2. Κεραμεικός. Σφίγγα από το θεμιστόκλειο τείχος (επένδυση της όχθης G στην Ιερά Πύλη) π.Χ. 3. Σφίγγα από αρχαϊκό μνημείο της Γλυφάδας

63 1-2. Στήλη Βοστώνης. 550 π.Χ. 3. Στήλη Αθήνας.

64 1-2. Στήλη του Αριστίωνος από την Βελανιδέζα. Αθήνα, ΕΑΜ. Ύψος: 2. 4μ
1-2. Στήλη του Αριστίωνος από την Βελανιδέζα. Αθήνα, ΕΑΜ. Ύψος: 2.4μ. 3. Στήλη Λούβρου ΜΝΔ Στήλη του Λυσία. Αθήνα, ΕΑΜ 30.

65 1. Θραύσμα στήλης Αθήνας. 530 π.Χ. 2. Στήλη από την Αθήνα. 500 π.Χ.

66 Αθήνα. Στήλη δισκοβόλου. 530 π.Χ.

67 Έργο από ταφικό περίβολο του Κεραμεικού. 560 π.Χ.

68 Πίνακας από τάφο της Αττικής. 600 π.Χ. Ύψος: 0.314 μ. Αθήνα 12352.
Πίνακας από τάφο της Αττικής. 600 π.Χ. Ύψος: μ. Αθήνα

69

70

71 Το 430 π. Χ. , επανέρχονται οι στήλες. Άρα, η νομοθεσία του 500 π. Χ
Το 430 π.Χ., επανέρχονται οι στήλες. Άρα, η νομοθεσία του 500 π.Χ. περίπου είχε περιπέσει σε αφάνεια Αθήνα Στήλη με παράσταση λέοντα. Κεραμεικός π.Χ.

72 1. Βερολίνο SK 1108. Στήλη του Σωσία και του Κηφισόδωρου. 2

73 1. Στήλη του Ευφήρου. Κεραμεικός. 2. Λονδίνο. Στήλη του Στρατίου.

74 1. Αθήνα 1896. Στήλη χορεύτριας. 2. Λονδίνο
1. Αθήνα Στήλη χορεύτριας. 2. Λονδίνο. Στήλη του τσαγγάρη Ξανθίππου. 3. Λούβρο. Στήλη του Σωσίνου.

75 1. Στήλη της Angers. 2. Αθήνα 765. Στήλη της Φρασικελίας και του Δίωνος. 3. Αθήνα. Στήλη του Κτησίλεω και της Θεανώς.

76 1. Κεραμεικός. Στήλη της Αμφαρέτης. 2. Αθήνα
1. Κεραμεικός. Στήλη της Αμφαρέτης. 2. Αθήνα. Στήλη της Μνησαγόρας και του Νικοχάρους. 3. Ηράκλειο. Στήλη μητέρας.

77 1. Κεραμεικός. Στήλη της Δημητρίας και της Παμφίλης.

78 Μουσείο Πειραιά. Η λουτροφόρος του Λύσιδος.

79 1. Στήλη από το Μόναχο και αντίγραφο με έντονα χρώματα. 2. Αθήνα
1. Στήλη από το Μόναχο και αντίγραφο με έντονα χρώματα. 2. Αθήνα. Στήλη του Άγνωνος.

80 1-2. Δύο λήκυθοι από τον Μαραθώνα. Μόναχο, SK 1110, SK 1111. 3

81 Πλάτων Στους Νόμους Ο Πλάτων προτείνει την παρακάτω νομοθεσία, που θεωρείται ότι απηχεί τις τρέχουσες πρακτικές της περιόδου Οι τάφοι δεν έπρεπε να βρίσκονται σε καλλιεργημένη γη. Οι τύμβοι δεν έπρεπε να απασχολούν πάνω από 5 άνδρες για 5 ημέρες Τα λίθινα μνημεία έπρεπε να έχουν τέτοιο μέγεθος, όσο έφτανε για ένα επίγραμμα 4 σειρών Το σώμα θα έμενε στην πρόθεση για όσο χρόνο χρειαζόταν να πιστοποιηθεί ο θάνατος. Η εκφορά θα ελάμβανε χώρα την 3η ημέρα Οι τιμές των εξόδων ήταν καθορισμένες: 5 μίναι για τους πλουσίους, 3 για τους ιππείς, 2 για τους ζευγίτες και 1 για τους θήτες Απαγορευόταν ο θρήνος κατά την μεταφορά του σώματος στους δρόμους της πόλης Η εκφορά έπρεπε να έχει αφήσει τα όρια των τειχών της πόλης με την αυγή

82 Δημήτριος ο Φαληρεύς 317-316 π.Χ.
Η εκφορά έπρεπε να λαμβάνει χώρα πριν την αυγή Απαγορεύονταν τα ταφικά μνημεία. Μόνο ένας πεσσίσκος, ένα λουτήριο ή μια τράπεζα προσφορών θα σηματοδοτούσαν την ταφή Τα μόνα ταφικά μνημεία που συναντάμε έκτοτε (πέραν των πεσσών) είναι για ξένους Στον 2ο αι. π.Χ. επανέρχονται, σε μικρότερη κλίμακα, τα ταφικά μνημεία

83 Ελληνιστικοί κιονίσκοι: Κεραμεικός.

84 1. Malibu. Στήλη της Απολλωνίας. 100 π.Χ. 2. Οξφόρδη. Στήλη του 2ου αι. π.Χ.

85 1. Στήλη του 4ου αι. Τα χαρακτηριστικά της γυναίκας ξαναδουλεύτηκαν τον 1ο αι. π.Χ. Αθήνα. 2. Αθήνα Στήλη του 100 π.Χ.