ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ & ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ

Παρουσίαση με θέμα: "ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ & ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ & ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ
Μαρία Κακοκέφαλου Κυριακή Πηγαδιώτη Γιώργος Μάζης

2 Τι μασ ζητηθηκε απο τουσ συμμαΘητεσ μΑΣ
Ορισμός κακοποίησης παιδιών. Οργανισμοί για την βοήθεια αυτών των παιδιών Έχει αυξηθεί η κακοποίηση παιδιών στις μέρες μας; Πότε ξεκίνησε; Σε ποιες χώρες είναι σε μεγαλύτερο βαθμό; Λίγα λόγια για την παιδική εργασία.

3 Ορισμός Κακοποίησης «Η κακοποίηση ή κακομεταχείριση του παιδιού περιλαμβάνει όλες τις μορφές σωματικής ή συναισθηματικής κακής μεταχείρισης, σεξουαλικής παραβίασης, παραμέλησης ή παραμελημένης θεραπευτικής αντιμετώπισης ή εκμετάλλευσης για εμπορικούς σκοπούς, η οποία καταλήγει σε συγκεκριμένη ή εν δυνάμει βλάβη που αφορά στη ζωή και στην ανάπτυξη του παιδιού, στα πλαίσια μιας σχέσης ευθύνης, εμπιστοσύνης και δύναμης»

4 Μορφές κακοποίησης των παιδιών
Σωματική κακοποίηση Παραμέληση Σεξουαλική κακοποίηση Ψυχολογική – Συναισθηματική κακοποίηση –παραμέληση Κακοποίηση από Υπηρεσίες Έκθεση σε σκηνές βίας Σωματική τιμωρία Βία μεταξύ ανηλίκων (“Bullying”) Κακοποίηση – παραμέληση των παιδιών σε Ιδρύματα Παιδική εργασία Σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων Παιδική κακοποίηση μέσω του Διαδικτύου

5 Σωματική κακοποίηση Παραμέληση
Η σωματική κακοποίηση περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμούς ή κακώσεις διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών, που δεν οφείλονται σε ατυχήματα. Η κάκωση μπορεί να είναι μία ή πολλές, παρατηρούνται δε συχνότερα στο κεφάλι και στα άκρα του παιδιού, δηλαδή στα ακάλυπτα μέρη του σώματος. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν, ακόμα και με την παραμικρή υποψία, να εξετάζουν με προσοχή όλο το σώμα του παιδιού. Παραμέληση Ως παραμέληση θεωρείται το φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο η διατροφή, η ιατρική φροντίδα, η ένδυση, η στέγαση, η σχολική φοίτηση ή η παρακολούθηση που παρέχεται στο παιδί είναι έντονα ανεπαρκής ή ακατάλληλη σε βαθμό τέτοιο ώστε να παραβλέπεται ή να τίθεται σε σοβαρό κίνδυνο ή υγεία και η ανάπτυξή του. Ένα παιδί είναι παραμελημένο εάν αφεθεί χωρίς φροντίδα για μακρά χρονικά διαστήματα ή εάν εγκαταλειφθεί. Στα πλαίσια της παραμέλησης εντάσσεται και η ανεπάρκεια της αύξησης ή δυστροφία μη οργανικής αιτιολογίας. Λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών, αναφέρεται ως ξεχωριστή κατηγορία.

6 Σεξουαλική παραβίαση – Αιμομιξία Ψυχολογική κακοποίηση
Σεξουαλική παραβίαση θεωρείται η συμμετοχή ή η έκθεση παιδιών και εφήβων σε πράξεις με σεξουαλικό περιεχόμενο υποκινούμενες από ενήλικα, συνήθως, που έχει σχέση φροντίδας ή οικειότητας με το παιδί, οι οποίες έχουν ως σκοπό τη σεξουαλική διέγερση ή/και ικανοποίηση του ενήλικα. Χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι η ανηλικότητα του παιδιού, η σχέση εξάρτησης ή εμπιστοσύνης ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, η έλλειψη συνειδητής κατανόησης της έννοιας και του περιεχομένου της πράξης αυτής, άρα και η έλλειψη συνειδητής συναίνεσης του παιδιού. Οι πράξεις αυτές παραβιάζουν όχι μόνο τον αιμομικτικό φραγμό, αλλά και τις γενικότερες αντιλήψεις της κοινωνίας σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις και τα όρια των οικογενειακών ρόλων. Η σεξουαλική παραβίαση εμπεριέχει διάφορες μορφές με ή χωρίς επαφή, από την έκθεση σε επίδειξη, τις θωπείες και τις ασελγείς πράξεις, μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία. Η παιδική πορνογραφία και η πορνεία δεν είναι παρά οι εμπορευματικές πλευρές αυτού του ζητήματος, οι οποίες αναφέρονται με τον όρο "σεξουαλική εκμετάλλευση". Ψυχολογική κακοποίηση Η ψυχολογική κακοποίηση ενός παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει πράξεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση, συναισθηματική απροσφορότητα όπως και κοινωνικά αποκλίνουσες πράξεις.

7 Οι Γονείς που Κακοποιούν
Αιτιολογία Για χρόνια οι μελέτες εστιάζονταν στην ψυχοπαθολογία του γονέα για να εξηγήσουν το πρόβλημα . Σήμερα όμως αναγνωρίζουμε πως η κακοποίηση παιδιού από τους γονείς του είναι το αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων που σχετίζονται, όχι μόνο με τους γονείς, αλλά και με τη δυσλειτουργία της οικογένειας και με κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες. Οι Γονείς που Κακοποιούν Τα ευρήματα τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες δείχνουν ότι οι γονείς είναι άτομα με ιδιαίτερες ανάγκες για φροντίδα και στήριξη τόσο από κοινωνικούς φορείς, όσο και από ειδικούς ψυχικής υγείας. Μπορεί να χαρακτηρίζονται από: - Σοβαρές ψυχικές δυσκολίες (π.χ. πληρούν τα κριτήρια για ψυχιατρικές διαγνώσεις όπως, κατάθλιψη, διαταραχή προσωπικότητας, σπανιότερα ψυχωσικές διαταραχές). - Περιορισμένες νοητικές ικανότητες. - Σημαντική δυσκολία να ελέγχουν τον εαυτό τους και τις παρορμήσεις τους (κυρίως τις επιθετικές). - Συναίσθημα βαθιάς ανεπάρκειας για το γονεϊκό τους ρόλο και για την εικόνα του εαυτού τους γενικότερα. - Έντονες (ναρκισσιστικές) ανάγκες για εξάρτηση και προσοχή από τους άλλους, τις οποίες τείνουν να καλύπτουν χρησιμοποιώντας τα παιδιά τους ως πηγή φροντίδας. Έτσι, τα παιδιά τους αναλαμβάνουν να στηρίζουν τους γονείς, παραμελώντας τις δικές τους φυσιολογικές ανάγκες για φροντίδα και εξάρτηση (το λεγόμενο σύνδρομο "γονεοποιημένου παιδιού"). - Κακές σχέσεις με τους δικούς τους γονείς.

8 Ο Ρόλος της Οικογένειας
Οι περισσότεροι γονείς που κακοποιούν έχουν υπάρξει θύματα ή μάρτυρες βίαιων σκηνών μέσα στις δικές τους οικογένειες. Με την κακοποίηση του παιδιού τους τείνουν ασυνείδητα να ανακουφίζουν και να ελέγχουν τα δικά τους παιδικά ψυχικά τραύματα μέσα από τη διαδικασία της "ταύτισης" με τον βίαιο και επιθετικό γονιό τους (ο λεγόμενος μηχανισμός "ταύτισης με τον επιτιθέμενο"). Έτσι ένα κακοποιημένο παιδί ενδέχεται να γίνει κι εκείνο ένας βίαιος γονιός στο μέλλον, συνεχίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο το δια-γενεαλογικό πέρασμα της βίας στην οικογένεια. - Συχνότερη χρησιμοποίηση λεκτικής επιθετικότητας, σωματικής τιμωρίας και επιβολής δύναμης στα παιδιά συγκριτικά με φυσιολογικούς γονείς. Επίσης, εκδηλώνουν σημαντικά σπανιότερα θετικές αλληλεπιδράσεις (π.χ. παιχνίδι, διάλογο, καθοδήγηση) με τα παιδιά τους. - Ακαμψία στις στάσεις τους απέναντι στο παιδί, αλλά και σε άλλα θέματα της ζωής γενικότερα. - Τάση να αντιλαμβάνονται και να περιγράφουν το παιδί με τρόπο αρνητικό ("δύσκολο", "κακό", "προβληματικό"). Έτσι αρνητικά άλλωστε βλέπουν και τον ίδιο τους τον εαυτό. Ο Ρόλος της Οικογένειας Σε οικογένειες που εκδηλώνεται ΠΣΚ υπάρχουν συχνά διαταραγμένες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς (π.χ. μονογονεϊκές οικογένειες, μητέρες που δεν στηρίζονται επαρκώς οικονομικά και συναισθηματικά από το σύζυγο), στους γονείς και το παιδί και ανάμεσα στους γονείς και την εκτεταμένη οικογένεια (παππούδες και άλλους συγγενείς). Επίσης, οι οικογένειες αυτές είναι συνήθως κοινωνικά απομονωμένες, χωρίς βοήθεια από γείτονες, φίλους ή άλλα κοινοτικά πλαίσια στήριξης.

9 Ο Ρόλος Εξω-οικογενειακών Παραγόντων
Η σημασία των εξω-οικογενειακών παραγόντων αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Είναι γεγονός ότι ΠΣΚ εκδηλώνεται συχνότερα σε οικογένειες χαμηλού μορφωτικο-οικονομικού επιπέδου. Οι οικονομικές αντιξοότητες (π.χ. ανεργία, στέρηση υλικών αγαθών) και οι περιορισμένες παροχές και πηγές στήριξης (έλλειψη παιδικών σταθμών, κλπ.) αυξάνουν σημαντικά το στρες και μειώνουν την αντοχή του γονέα στις αναμενόμενες πιέσεις από το παιδί και την ανατροφή του. Ακόμα, οι στάσεις της ευρύτερης κοινωνίας και της τοπικής κοινότητας μπορεί να λειτουργήσουν διευκολυντικά στην εκδήλωση της κακοποίησης. Έτσι, η αποδοχή της σωματικής τιμωρίας (π.χ. "Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο") μπορεί να ενθαρρύνει την εμφάνιση ακραίας μορφής βίας στα παιδιά για λόγους πειθαρχίας. Ακόμα, πεποιθήσεις όπως "ποτέ δεν επεμβαίνω στα ενδο-οικογενειακά ζητήματα άλλων" ενισχύουν την απόκρυψή της και ενδέχεται να αποτρέπουν τους άλλους από το να παρέμβουν για να προστατέψουν ένα παιδί που κακοποιείται.

10 Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού.
Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι πολύ απαιτητικά και εμφανίζουν Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στη σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται επίσης ότι έχουν μια ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον. Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς αυτών των παιδιών έδειξε ότι παιδιά που κακοποιούνται είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα, η συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία, ενώ παράλληλα οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές. Τα μικρά παιδιά που κακοποιούνται και δεν μπορούν να αναπτυχθούν είναι απαραίτητο να εισάγονται στο νοσοκομείο. Μετά την εισαγωγή τους, παρατηρούνται τα εξής : τα παιδιά αυτά φαίνονται πολύ συμπαθητικά, αλλά είναι ανίκανα να αντέξουν και την παραμικρή ματαίωση και ξεσπούν σε κλάματα ή εκρήξεις οργής.

11 Η αργή φυσική ανάπτυξή τους επηρεάζεται θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι, αλλά οι διαταραχές στο λόγο ή τα προβλήματα στη συμπεριφορά τους δεν αποκαθίστανται εύκολα. Αυτά τα πολύ γενικά χαρακτηριστικά δείχνουν ότι υπάρχει σοβαρή διαταραχή προσωπικότητας, που είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να υπάρχει κι όταν αυτά τα παιδιά ενηλικιωθούν. Είναι προφανές ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί που κακοποιείται χαρακτηρίζεται από απόρριψη και επιθετικότητα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη δημιουργία του διευκολυντικού εκείνου περιβάλλοντος που, κατά τον Winnicott, συντελεί στην ωρίμανση του παιδιού. Σύμφωνα με τη μελέτη των Martin και Beezley σχετικά με την προσωπικότητα των παιδιών αυτών εντοπίστηκαν εννέα χαρακτηριστικά κριτήρια:

12 Παιδική κακοποίηση 1.0 Σωματική -- hamomilaki.gr
Μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση Σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς Μειωμένη αυτοεκτίμηση Απόσυρση Εναντιωματική συμπεριφορά Μεγάλη διεγερσιμότητα Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή Ψευδοενήλικη συμπεριφορά Μαθησιακές δυσκολίες

13 ΠΑΙΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ      Σήμερα ο παιδικός πληθυσμός συναντάται στον εργασιακό χώρο των υποανάπτυκτων και ανεπτυγμένων χωρών, να εργάζεται μαζί με τους ενηλίκους: σε σκληρές και ανθυγιεινές εργασίες. Στις φυτείες, όπου πολλές φορές εργάζονται αναγκαστικά (Σαν Σαλβαδόρ). Σε εργοστάσια ταπητουργίας όπου τα παιδιά κάθονται γονατιστά για ώρες στοιβαγμένα σε στενούς χώρους για να υφαίνουν τα «ωραιότερα» χαλιά του κόσμου (Ινδία, Πακιστάν). Σε βυρσοδεψεία, όπως στην Αίγυπτο, τα περισσότερα παιδιά εργάζονται πάνω από 8 ώρες την ημέρα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο αριθμός φθάνει τα 5,5 εκατομμύρια, ενώ στην Ελλάδα οι ανήλικα εργαζόμενοι ξεπερνούν τις Τα παραπάνω στατιστικά στοιχεία είναι ενδεικτικά μόνο, της έκτασης που λαμβάνει το φαινόμενο «παιδική εργασία» στις μέρες μας.      Σύμφωνα, μάλιστα με έκθεση της Unicef το 1996, 250 εκατομμύρια παιδιά εργάζονται ανά τον κόσμο. Η έκθεση επισημαίνει ότι τα περισσότερα από τα παιδιά αυτά είναι ηλικίας από 5 έως 14 ετών και απασχολούνται σε συνθήκες άκρως βλαβερές για την υγεία τους και την ανάπτυξή τους.

14      Βέβαια, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας δεν είναι ένα πρωτοεμφανιζόμενο πρόβλημα, αφού απασχόλησε την διεθνή κοινότητα από το τέλος του A΄ παγκoσμίου πολέμου. Ηδη από το 1919 με την πρώτη διεθνή σύμβαση για την παιδική εργασία, καθιερώθηκε το 14ο έτος ως ελάχιστη ηλικία πρόσληψης παιδιών στην βιομηχανία. Ακολούθησε μια σειρά συμβάσεων για την νομική προστασία των παιδιών κι ενδεικτικά αναφέρουμε την σύμβαση του 1973 που απαγορεύει την παιδική εργασία πριν την συμπλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης - και όχι κάτω των 15 ετών -. Η σύνδεση μεταξύ των δικαιωμάτων του παιδιού και της επιβίωσης και ανάπτυξής του, επιτεύχθηκε με την Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού το 1989, που επικυρώθηκε από 187 κράτη.Τα - συμβαλλόμενα στη Σύμβαση - κράτη έχοντας υπόψη τους την Διακήρυξη της Γενεύης του 1924 για τα δικαιώματα του παιδιού αναγνωρίζουν ως παιδί (άρθρο 1) «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο των δεκαοκτώ ετών, εκτός εάν η ενηλικίωση επέρχεται νωρίτερα, σύμφωνα με την ισχύουσα για το παιδί νομοθεσία». Στο άρθρο 32 της ίδιας Σύμβασης αναγνωρίζεται το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική του ανάπτυξη.

15 Η Σύμβαση καλεί τα κράτη μέλη: α
Η Σύμβαση καλεί τα κράτη μέλη: α. να ορίζουν ένα κατώτατο όριο ή κατώτατα όρια ηλικίας για την είσοδο στην επαγγελματική απασχόληση. β. να προβλέπουν μια κατάλληλη ρύθμιση των ωραρίων και των συνθηκών εργασίας. γ. να προβλέπουν κατάλληλες ποινές και άλλες κυρώσεις για να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική εφαρμογή του παρόντος άρθρου.      Την παραπάνω σύμβαση ακολούθησε η έκθεση της Unicef «Η κατάσταση των παιδιών του κόσμου για την οποία έγινε λόγος στην αρχή της μελέτης μας. Η Unicef επισημαίνει το υψηλό ποσοστό των παιδιών που εργάζονται σε ανεπτυγμένες χώρες και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι εργοδότες προτιμούν να προσλαμβάνουν παιδιά διότι μπορούν να τα εκμεταλλευτούν πιο εύκολα (πίνακας 1).

16 Από τον Οκτώβρη του 1997, στη διάσκεψη που οργανώθηκε στο Οσλο της Νορβηγίας - από το Υπουργείο εξωτερικής βοήθειας της χώρας - αποφασίστηκε η προώθηση διεθνούς σύμβασης κατά της παιδικής εργασίας μέσα στο 1998.Εναν από τους «αρχαιότερους» μύθους όσον αφορά την παιδική εργασία καταρρίπτουν τα στατιστικά στοιχεία που δόθηκαν στη διάσκεψη του Οσλο, ότι δηλαδή αυτού του είδους η εργασία είναι «προνόμιο» μόνο των φτωχών κρατών, ότι είναι αναπόφευκτη στις εξαιρετικά φτωχές οικογένειες, ότι τα περισσότερα παιδιά εργάζονται σε εξαγωγικές βιομηχανίες κάτι που μπορεί να αλλάξει μέσω κυρώσεων μποϋκοτάζ και διεθνών κοινωνικών ρήτρων.Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω στοιχεία, παιδιά εργάζονται στην Γερμανία, ενώ στη Γαλλία το φαινόμενο αναπτύσσεται στα πλαίσια της επαγγελματικής κατάρτισης και της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την παραγωγή.

17 Η παιδική εργασία στο λεγόμενο τρίτο κόσμο και σε αναπτυγμένες χώρες      Το παράδειγμα του Πακιστάν: Νομοθετικό πλαίσιο και πραγματικότητα      Η παιδική εργασία αποτελεί σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα στο Πακιστάν. Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων επικυρώνει το γεγονός, αναφέροντας ότι πάνω από 8 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 14 ετών, εργάζονται σήμερα στο Πακιστάν (1995). Ομως σήμερα ο πραγματικός αριθμός των εργαζομένων παιδιών πιθανολογείται ανάμεσα σε 2 με 19 εκατομμύρια. Σχετική έρευνα στο Πακιστάν ( ) αναφέρει ότι οι ανήλικοι εργαζόμενοι από 10 έως 14 ετών φθάνουν τα 2 εκατ. Το Πακιστανικό Ινστιτούτο Οικονομικής Ανάπτυξης όμως, θεωρεί ότι ο αριθμός των 2 εκατομμυρίων δεν είναι ακριβής εξαιτίας: 1. μη αναφοράς στην παιδική εργασία επειδή είναι παράνομη και 2. δεν συμπεριλαμβάνει την εργασία παιδιών κάτω των 10 ετών Ανεξάρτητα πάντως, από τα παραπάνω στοιχεία, είναι γεγονός, ότι εκατομμύρια παιδιά στο Πακιστάν, υποφέρουν από το σύστημα της «υποχρεωτικής» εργασίας. Μέχρι πρόσφατα τις εργασιακές σχέσεις στο Πακιστάν καθόριζε το προνόμιο του «peshgi» (αντι-πραγματικός). Οσο παρέμεναν απλήρωτα τα χρέη του «peshgi» ή έστω ένα μέρος τους, ο οφειλέτης/εργαζόμενος ήταν δεσμευμένος στον πιστωτή/εργοδότη. Σε περίπτωση ασθένειας ή θανάτου, η οικογένεια του οφειλέτη ήταν υπεύθυνη για το χρέος του, καθώς αυτό κληρονομούνταν από γενιά σε γενιά.      Οσον αφορά τα παιδιά το «peshgi», πληρώνεται από ένα γονιό ή κηδεμόνα ο οποίος μετά απαλλάσσει το παιδί από το χρέος.

18 Ανεξάρτητα πάντως, από τα παραπάνω στοιχεία, είναι γεγονός, ότι εκατομμύρια παιδιά στο Πακιστάν, υποφέρουν από το σύστημα της «υποχρεωτικής» εργασίας. Μέχρι πρόσφατα τις εργασιακές σχέσεις στο Πακιστάν καθόριζε το προνόμιο του «peshgi» (αντι-πραγματικός). Οσο παρέμεναν απλήρωτα τα χρέη του «peshgi» ή έστω ένα μέρος τους, ο οφειλέτης/εργαζόμενος ήταν δεσμευμένος στον πιστωτή/εργοδότη. Σε περίπτωση ασθένειας ή θανάτου, η οικογένεια του οφειλέτη ήταν υπεύθυνη για το χρέος του, καθώς αυτό κληρονομούνταν από γενιά σε γενιά.      Οσον αφορά τα παιδιά το «peshgi», πληρώνεται από ένα γονιό ή κηδεμόνα ο οποίος μετά απαλλάσσει το παιδί από το χρέος.

19 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ UNICEF UNESCO ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΟΥ ΧΑΜΟΓΕΛΟ ΠΑΙΔΙΟΥ
ΓΡΑΜΜΗ ΣΟΣ

20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ %B9%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%BA%CE% B1%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7 %CF%83%CE%B7 %CE%BE%CE%AC%CE%BD%CE%BF%CE%BD%CF%84%C E%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1- %CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%BC%C E%B1%CF%84%CE%B1- %CE%BA%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%80%CE%BF%C E%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82/ ΓΡΑΜΜΗ ΣΟΣ UNISEF