ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ» Τμήμα Γενικής Αγωγής Εργασία στο.

Παρουσίαση με θέμα: "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ» Τμήμα Γενικής Αγωγής Εργασία στο."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟ «ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ» Τμήμα Γενικής Αγωγής Εργασία στο μάθημα: Διδακτική της Ιστορίας Διδάσκουσα: Ρεπούση Μαρία Ακαδημαϊκό έτος: εαρινό εξάμηνο ΘΕΜΑ: «Ο θεσμός της δουλείας στην αρχαία Αθήνα» Χατζηκυριάκου Γιάννης

2 Β. ΓΝΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ (ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ)
ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΑ ΟΦΕΛΗ Α. ΓΝΩΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ (ΔΗΛΩΤΙΚΑ) Να γνωρίσουν τις κοινωνικές τάξεις της αρχαίας Αθήνας. Να προσδιορίσουν τις προϋποθέσεις του «Αθηναίου πολίτη». Να γνωρίσουν τις κύριες εργασίες των δούλων της αρχαίας Αθήνας. Να γνωρίσουν τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των δούλων. Να προσδιορίσουν την κοινωνική προσφορά της τάξης των δούλων. Να γνωρίσουν την κοινωνική τους προέλευση και τους τρόπους αγοραπωλησίας τους. Να γνωρίσουν τις διάφορες κατηγορίες των δούλων. Να εμβαθύνουν στην γνώση των οικιακών δούλων και στα «δικαιώματά τους». Να γνωρίσουν τις κυριότερες αγορές δούλων και τις τιμές αγοράς και ενοικίου τους. Να κατανοήσουν την επικρατούσα αντίληψη της εποχής για το θεσμό της δουλείας. Να προσδιορίσουν τις αντιλήψεις για τη χειρωνακτική εργασία. Β. ΓΝΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ (ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ) Να κατανοήσουν τη σημασία των ιστορικών πηγών για την ιστορία. Να αναγνωρίζουν την αιτιότητα ενός ιστορικού φαινομένου μέσα από ιστορικές πηγές. Να μάθουν να αξιοποιούν τις πηγές και να αντλούν ιστορικές πληροφορίες. Να είναι σε θέση να ξεχωρίζουν τις πρωτογενείς από τις δευτερογενείς ιστορικές πηγές. Γ. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ (ΕΝΝΟΙOΛΟΓΙΚΑ) Να κατανοήσουν τις ιστορικές έννοιες :ο παιδαγωγός, ο μέτοικος, ο δεσπότης, ο Αθηναίος πολίτης, ο απελεύθερος, οι οικιακοί δούλοι, o αργυρώνητος- αλώνητος δούλος κ.ά. Δ. ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ Να ευαισθητοποιηθούν πάνω σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Να συνειδητοποιήσουν την κοινωνική προσφορά της τάξης των δούλων.

3 ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ
Ποια ήταν η θέση των δούλων στη δομή της αρχαίας Αθηναϊκής κοινωνίας ; ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Ποιες ήταν οι άλλες κοινωνικές τάξεις την εποχή εκείνη; Ποια ήταν η προέλευση και ποιο το αντικείμενο της εργασίας των δούλων; Ποιες ήταν οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους και αν μπορούσαν να απελευθερωθούν; Ποια αντίληψη επικρατούσε τότε για το θεσμό της δουλείας; Ποιες ήταν οι ασχολίες των οικιακών δούλων; Ποια ήταν η κοινωνική προσφορά της τάξης των δούλων; Ποιες αντιλήψεις υπήρχαν για τη χειρωνακτική εργασία;

4 ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ
ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ Δραστηριότητα: Κάντε «κλικ» στο παρακάτω εικονίδιο-σύνδεσμο και μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα βίντεο που ανα- φέρεται στον τρόπο ζωής και στα έργα πολιτισμού των ανθρώπων της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ. Στο τέλος μπορείτε να συζητήσετε με τις ομάδες σας κάθε τι που σας έκανε εντύπωση.( καλή παρακολούθηση) Πηγή: Ανακτήθηκε από: Ancient Athens – Western splendor στις 10/05/2010

5 Η κοινωνική διαστρωμάτωση της αρχαίας Αθηναϊκής κοινωνίας
1η Διδακτική ενότητα Η κοινωνική διαστρωμάτωση της αρχαίας Αθηναϊκής κοινωνίας

6 Ο λόφος της Πνύκας ήταν ο χώρος όπου συνεδρίαζε η Εκκλησία του δήμου
Ο λόφος της Πνύκας ήταν ο χώρος όπου συνεδρίαζε η Εκκλησία του δήμου. Στην εικόνα φαίνεται το σημείο όπου στέκονταν όσοι μιλούσαν. (πηγή: Ιστορία Δ΄ Δημοτικού, Στα Αρχαία Χρόνια, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα,σελ.66 ) Δραστηριότητα: Να ανατρέξετε και να θυμηθείτε ποια κοινωνική τάξη είχε δικαίωμα να συμμετέχει στις εργασίες της Εκκλησίας του Δήμου; 1.1

7 «…Τον τρίτο χρόνο μετά απ' αυτό, όταν ήταν άρχοντας ο Αντίδοτος, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των πολιτών αποφασίστηκε, μετά από πρόταση του Περικλή, ότι θα μπορούσαν να γίνουν μέλη του σώματος των πολιτών μόνον εκείνοι, των οποίων και οι δύο γονείς ήταν Αθηναίοι». Πηγή: Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 26.4: Ο αθηναίος πολίτης. Συμμετοχή στην εκκλησία του δήμου «Ο δε πολίτης δεν είναι πολίτης επειδή κατοικεί σε κάποια πόλη [...]. Με απλό τρόπο ως πολίτης ορίζεται (κάποιος) όχι με βάση κάτι άλλο παρά κυρίως με βάση τη συμμετοχή του στη δικαστική και πολιτική εξουσία». Πηγή: Αριστοτέλης, Πολιτικά 1275a.7-23: «Γνήσιος (εθεωρείτο) όποιος γεννιόταν από ντόπια (Aθηναία) και νόμιμη σύζυγο - ο ίδιος λεγόταν και ιθαγενής - ενώ νόθος, όποιος γεννιόταν από ξένη ή παλλακίδα. Από μερικούς αυτός ονομάζεται μητρόξενος (δηλαδή ξένος, όχι πολίτης, εκ μητρός)». Πηγή: Πολυδεύκης, Ονομαστικόν 3.21: Η ιδιότητα του γνήσιου Αθηναίου (Οι πηγές αποτελούν ελεύθερη απόδοση των αντίστοιχων μεταφράσεων των εκδόσεων Ζαχαρόπουλου) 1.2 1.3 1.4

8 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
«Τρεις μεγάλες κοινωνικές ομάδες αποτελούσαν τον πληθυσμό της Αθήνας κατά τον 5ο αιώνα, οι Αθηναίοι πολίτες, οι μέτοικοι και οι δούλοι. Οι Αθηναίοι πολίτες αποτελούσαν τη μοναδική κυρίαρχη δύναμη στην πόλη. Από αυτούς πήγαζε κάθε εξουσία. Αθηναίοι πολίτες ήταν αυτοί που κατάγονταν από πατέρα και μητέρα Αθηναίους. Αυτοί μόνο είχαν το δικαίωμα της συμμετοχής στις εργασίες της Εκκλησίας του Δήμου. Όλοι οι Αθηναίοι πολίτες είχαν τα ίδια δικαιώματα απέναντι στους νόμους. Οι μέτοικοι ήταν πολίτες άλλων ελληνικών πόλεων που είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα, προσελκυόμενοι από την ιδιαίτερη οικονομική ανάπτυξη. Η κύρια ασχολία τους ήταν το εμπόριο και, για να τους επιτραπεί να διαμένουν ανεμπόδιστα στην Αθήνα, πλήρωναν έναν ειδικό φόρο, το μετοίκιον. Οι δούλοι αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού της Αθήνας…». πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β. ,Αθήνα, σελ.75 1.5

9 πηγή: Ξενοφών, Πόροι 2,1-2:Οι μέτοικοι (διασκευή) Δούλοι
Μέτοικοι « Για όλα λοιπόν αυτά, όπως είπα, νομίζω ότι η αιτία είναι η ίδια η χώρα. Παράλληλα με τα φυσικά αγαθά θα ήταν σκόπιμο καταρχήν να φροντίσουμε για τους μέτοικους, γιατί το κέρδος της πόλης που προέρχεται από αυτούς, νομίζω, ότι είναι πολύ μεγάλο. Οι μέτοικοι δεν παίρνουν χρήματα, αλλά αντίθετα δίνουν χρήματα στην πόλη με τη μορφή του μετοικίου. Από την άλλη, εξοικονομούν από μόνοι τους ό,τι χρειάζονται για την επιβίωσή τους, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν πολλά στις πόλεις. Αυτό που θα έπρεπε ίσως να κάνουμε είναι να καταργήσουμε ό,τι προσβάλλει τους μέτοικους χωρίς ταυτόχρονα να προσφέρει τίποτα στην πόλη. Επίσης να καταργήσουμε τη συμμετοχή τους στο στρατό γιατί και κινδυνεύουν και βρίσκονται για μεγάλο χρονικό διάστημα μακριά από τα σπίτια τους και τις τέχνες τους». πηγή: Ξενοφών, Πόροι 2,1-2:Οι μέτοικοι (διασκευή) Δούλοι «Εκείνος που, αν και είναι άνθρωπος, δεν ανήκει εκ φύσεως στον εαυτό του αλλά ανήκει σε άλλον, αυτός είναι εκ φύσεως δούλος, και ανήκει σε άλλον κάποιος, που αν και είναι άνθρωπος αποτελεί κτήμα του». πηγή: Αριστοτέλης, Πολιτικά 1254a.7-14: Οι δούλοι (διασκευή) [...] «υπάρχει ο θεωρούμενος από το νόμο δούλος και ο υποκείμενος σε δουλεία. Γιατί ο νόμος είναι ένα είδος συμφωνίας, κατά την οποία ό,τι περιέρχεται κατά τον πόλεμο στους νικητές ανήκει σ' αυτούς». πηγή: Αριστοτέλης, Πολιτικά 1254a.1255a.4-7 (διασκευή) 1.6 1.7 1.8

10 ΟΜΑΔΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
ΚΟΙΝΑ ΘΕΜΑΤΑ Μελετήστε τις πηγές 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 και προσπαθήστε να προσδιορίσετε τις προϋποθέσεις του «Αθηναίου πολίτη». Μέσα από τις πηγές 1.5, 1.6, 1.7, 1.8 να καταγράψετε τα βασικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών τάξεων της αρχαίας Αθήνας.

11 2η διδακτική ενότητα Το αντικείμενο απασχόλησης, οι συνθήκες διαβίωσης-εργασίας και η κοινωνική προέλευση των δούλων.

12 Κορινθιακό πλακίδιο του 6ου αιώνα π. Χ
Κορινθιακό πλακίδιο του 6ου αιώνα π.Χ. με αναπαράσταση δούλων μεταλλωρύχων που εξορίσουν άργιλο (Μουσείο Βερολίνου). (Πηγή:  Εφημερίδα «Το Βήμα», Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2006, σελ. 30) 2.1 Δραστηριότητα: Ποιες μπορεί να ήταν οι συνθήκες εργασίας των δούλων στα μεταλλωρυχεία;

13 « Μία από τις σημαντικότερες πηγές πλούτου της Αθήνας την Kλασική περίοδο ήταν η χρησιμοποίηση των δούλων στα χωράφια, στα εργαστήρια και στα μεταλλεία αργύρου στο Λαύριο. Οι δούλοι προέρχονταν κυρίως από περιοχές της Θράκης, των Βαλκανίων και της Παφλαγονίας στη Μικρά Ασία. Την καταγωγή αυτή μαρτυρούν και τα ονόματα δούλων ή απελευθερωμένων δούλων από τάφους, τα οποία είναι στο μεγαλύτερο βαθμό τους μη ελληνικά. Το παραπάνω βέβαια δε σημαίνει πως δεν είναι γνωστές και οι περιπτώσεις υποδούλωσης άλλων Ελλήνων. Ο Δημοσθένης αναφέρει ότι ο στρατηγός Χαβρίας, το 376 π.Χ., συνέλαβε 3000 αιχμαλώτους μετά τη μάχη της Νάξου, τους οποίους και πούλησε δούλους στην Αθήνα με κέρδος 100 τάλαντα, προκειμένου να πληρώσει τους στρατιώτες του» πηγή: 2.2

14 «Γενικά έχει υπολογιστεί ότι τον 5ο αιώνα, από τους 90
«Γενικά έχει υπολογιστεί ότι τον 5ο αιώνα, από τους δούλους που υπήρχαν στην Ελλάδα, οι άντρες απασχολούνταν στα διάφορα μεταλλεία της χώρας. Τους υπόλοιπους αποτελούσαν άντρες, γυναίκες και παιδιά. Οι δούλοι στα μεταλλεία του Λαυρίου άρχισαν να χρησιμοποιούνται μετά τη δεκαετία του 520 π.Χ. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη (Ιστοριών 7.27) κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα, όταν η παραγωγή είχε φτάσει στο υψηλότερο σημείο, περίπου δούλοι εργάζονταν στα μεταλλεία του Λαυρίου. Το κράτος της Αθήνας είχε στην κατοχή του τα δικαιώματα των μεταλλείων. Όμως η ουσιαστική εκμετάλλευσή τους ανήκε σε ιδιώτες δικαιούχους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν δούλους για τις χειρωνακτικές εργασίες της εξόρυξης, της μεταφοράς, της επιλογής, της συλλογής, του καθαρισμού και της τήξης του μετάλλου». πηγή: 2.3

15 « Οι δούλοι υποχρεώνονταν να παραμένουν για πολλές ώρες σε στενούς και χαμηλούς χώρους με ανεπαρκή αερισμό και φωτισμό. Θεωρούνταν περιουσία που ήταν δυνατόν να εκμισθωθεί από έναν ιδιοκτήτη ή δικαιούχο σε κάποιον άλλον. Όσοι μάλιστα είχαν επιχειρήσει να δραπετεύσουν και είχαν συλληφθεί ή όσοι έδειχναν ανυπακοή φαίνεται ότι είτε υποβάλλονταν σε στιγματισμό με πυρακτωμένο σίδερο στο μέτωπο είτε υποχρεώνονταν να φορούν αλυσίδες. Οι έμπιστοι αντίθετα δούλοι αναλάμβαναν συχνά υπεύθυνες θέσεις, κυρίως ως επιστάτες των υπόλοιπων δούλων. Είναι γνωστό ότι σε γενικές γραμμές τόσο η διαμονή όσο και η διατροφή των δούλων ήταν υπό τον έλεγχο της πόλης, αλλά πιο συγκεκριμένες πληροφορίες δεν υπάρχουν για αυτή την περίοδο». πηγή: 2.4

16 «Ο πόλεμος, η πειρατεία, η έκθεση των ανεπιθύμητων παιδιών και η τεκνοποιία των ίδιων των δούλων ήταν οι πηγές προέλευσης των δούλων που διατίθεντο, κατά την Αρχαιότητα, στις μεγάλες αγορές ανθρώπινου εμπορεύματος. Στην Aθήνα, μετά την απαγόρευση από το Σόλωνα της υποδούλωσης αθηναίων πολιτών εξαιτίας χρεών τους (αρχές 6ου αιώνα π.Χ.), οι δούλοι προέρχονταν κατά κανόνα από άλλες περιοχές. Oι αγοραπωλησίες δούλων πραγματοποιούνταν κάθε μήνα στην περιοχή των μεταλλείων στο Σούνιο, και στο άστυ στην Αγορά. Η τιμή της αγοράς τους ποίκιλλε ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, την καταγωγή, τις σωματικές ή τις πνευματικές ικανότητες του προσφερόμενου δούλου. Oι δούλοι, οι οποίοι ανταλλάσσονταν με χρήματα, ονομάζονταν αργυρώνητοι. Aπό μία στήλη πώλησης δούλων που βρέθηκε στην Aττική, και χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., τα παιδιά πωλούνταν 70 δραχμές (τα αμόρφωτα παιδιά 50 δραχμές), ενώ οι άντρες 200 δραχμές. Τα παραπάνω ποσά απέκλιναν σημαντικά στις περιπτώσεις πώλησης διακεκριμένων προσώπων, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση του φιλοσόφου Πλάτωνα που πουλήθηκε ως σκλάβος στην Αίγινα και ο αγοραστής του πλήρωσε 2000 ή 3000 δραχμές. Oι δούλοι, οι οποίοι ανταλλάσσονταν με αλάτι αποκαλούνταν αλώνητοι». πηγή: 2.5

17 «Στην ίδια την Αθήνα, ο πατέρας, που λόγω πενίας ή εγωισμού δεν επιθυμούσε να αναθρέψει ένα παιδί, είχε το δικαίωμα να το «εκθέσει» μόλις γεννιόταν, δηλαδή να το αποθέσει επάνω σε ένα σωρό σκουπίδια. Το νεογέννητο, όταν δεν πέθαινε, περισυλλεγόταν από κάποιον όπως συνέβη στην περίπτωση του Οιδίποδα και πολλών άλλων ηρώων της αρχαίας Ελλάδος και μεταβάλλονταν σε δούλο!» «Ένας φτωχός και άνεργος, που υπέφερε από πείνα, είχε επίσης το δικαίωμα να πουλήσει τον εαυτό του σαν δούλο σ’ έναν αφέντη πού θ’ ανελάμβανε να τον θρέψει. Λέγεται μάλιστα ότι κάποιος γιατρός, ο Μενεκράτης από τις Συρακούσες, δεν δεχόταν να περιποιηθεί ορισμένους άρρωστους που η κατάστασή τους ήταν απελπιστική παρά μόνο υπό τον όρο ότι θα δέχονταν, αν γίνονταν καλά, να γίνουν δούλοι του».    «Κάθε   άνθρωπος   πού   χρωστούσε χρήματα και δεν είχε να τα πληρώσει, πουλιόταν ως δούλος, και το αντίτιμο της πωλήσεως παραδίδονταν στον δανειστή του. Το μέτρο αυτό είχε παύσει να ισχύει στην Αθήνα από την εποχή του  Σόλωνα». πηγή: 2.6

18 Σκηνή συλλογής καρπών ελιάς από νεαρούς άνδρες
Σκηνή συλλογής καρπών ελιάς από νεαρούς άνδρες. Αττικός μελανόμορφος αμφορέας, περίπου 520 π.Χ., (Βρετανικό Μουσείο) Πηγή: http: // el.wikipedia.org/ wiki 2.7 Δραστηριότητα: Προσπαθήστε να περιγράψετε την καθημερινή ζωή του δούλου της υπαίθρου. Το έργο τέχνης μπορεί να μαρτυρήσει για την εποχή του;

19 «Στην ύπαιθρο, εκτός από τα μεταλλεία του Λαυρίου, δεν υπήρχαν αλλού πολλοί δούλοι, γιατί οι μικροκτηματίες δεν ήταν αρκετά πλούσιοι για να τρέφουν πολλά στόματα. Οι πλούσιοι όμως κτηματίες, όπως ο Ισχομάχος, είχαν πολλούς δούλους, τους οποίους επόπτευε ένας επιστάτης, που ήταν επίσης δούλος. Οι μικροκτηματίες εξ’ άλλου, μπορούσαν να νοικιάσουν δούλους για τις εποχιακές εργασίες τους, γιατί υπήρχαν πολίτες και πλούσιοι μέτοικοι που επένδυαν τα χρήματά τους στην αγορά και στην συντήρηση δούλων, τους οποίους νοίκιαζαν για ορισμένο χρονικό διάστημα». «Η στοιχειώδης τεχνική της εποχής του ανάγκαζε να εργάζονται με πρωτόγονα εργαλεία, μέσα σε στενές στοές που φωτίζονται από λυχνίες που κάπνιζαν. Ζούσαν στοιβαγμένοι μέσα σε άθλια καταλύματα, χωρίς γυναίκες, για να μην κάνουν παιδιά και επιβαρύνουν την επιχείρηση με συμπληρωματικά έξοδα διατροφής. Επρόκειτο όμως για μια μοναδική στο είδος της συγκέντρωση εργατικών χεριών. Κανένα άλλο εργαστήριο της εποχής δεν χρησιμοποιούσε περισσότερους από εκατόν είκοσι δούλους (όπως το οπλοστάσιο του μετοίκου Κεφάλου, πατέρα του Λυσίου)». Πηγή: Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 17, άρθρο «Πως ζούσαν οι δούλοι στην αρχαιότητα», Robert Flacelier, σελίδα 27. 2.8

20 Παράσταση σιδηρουργείου από αμφορέα του Γ' αιώνα π. Χ
Παράσταση σιδηρουργείου από αμφορέα του Γ' αιώνα π.Χ. Ένας άνδρας σφυρηλατεί το μέταλλο που κρατεί με πυρολαβίδα επάνω στον άκμονα ο βοηθός του. (Βοστώνη, Μουσείο Καλών Τεχνών) 2.9 Πηγή: εκπαιδευτικό λογισμικό ιστορίας α΄ β΄ γ΄ γυμνασίου (όψεις της καθημερινής ζωής στην Αθήνα της κλασικής εποχής)

21 Παράγωγες λέξεις Σύνθετες λέξεις Δραστηριότητα (γλώσσα): Να συμπληρώσετε τις δύο στήλες με λέξεις παράγωγες και σύνθετες της λέξης «δούλος». (Μπορείτε να συμβουλευτείτε το λεξικό σας)

22 ΟΜΑΔΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Α΄ ομάδα Να μελετήσετε τις πηγές 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8 να εντοπίσετε τις κύριες εργασίες των δούλων και να φτιάξετε αντίστοιχο πίνακα. Β΄ ομάδα Με βάση τις πηγές 2.4 ,2.8 και 2.9 να παρουσιάσετε τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των δούλων. Γ΄ ομάδα Να προσδιορίσετε την κοινωνική προέλευση και τον τρόπο αγοραπωλησίας τους. (πηγές 2.5 και 2.6) Δ΄ ομάδα Να δώσετε την ερμηνεία των όρων αργυρώνητοι και αλώνητοι δούλοι. Να διατυπώσετε ένα πρόβλημα με τα αριθμητικά δεδομένα της πηγής και να το λύσετε. (πηγή 2.5) Κοινό θέμα: Να παρατηρήσετε τις πηγές 2.1, 2.7 και 2.9 και να τις χαρακτηρίσετε αν είναι πρωτογενείς ή δευτερογενείς.

23 Οι κατηγορίες των δούλων και ειδικά οι οικιακοί
3η Διδακτική ενότητα Οι κατηγορίες των δούλων και ειδικά οι οικιακοί δούλοι. Ποιες ήταν οι ασχολίες τους, ποιος ο «δεσπότης» τους και αν υπήρχε δυνατότητα απελευθέρωσή τους.

24 «Οι δούλοι διακρίνονταν σε κατηγορίες ανάλογα με την εργασία που προσέφεραν. Έτσι διαμορφώνονται οι εξής κατηγορίες: οικιακοί δούλοι, εργάτες μεταλλείων, "χωρίς οικούντας", δημόσιοι δούλοι. O δούλος θεωρούνταν απόκτημα, κτήμα έμψυχο, που -όπως κάθε κινητό αγαθό- αγοράζεται και πωλείται, ενοικιάζεται, κληροδοτείται ή δωρίζεται. Άτομο χωρίς νομική υπόσταση, πρωτοβουλίες και γνώμη, ο δούλος ήταν προσκολλημένος στον κύριό του, αποτελούσε -όπως χαρακτηριστικά γράφει στα Πολιτικά ο Αριστοτέλης- μέρος του κυρίου, κατά κάποιον τρόπο έμψυχο μέρος του σώματός του, αλλά ξεχωριστό». πηγή: 3.1

25 «Ιδιοκτήτης δούλων, δεσπότης, μπορούσε να γίνει κάθε ελεύθερο άτομο, πολίτης, μέτοικος ή ξένος. Ένας μικρός αριθμός δούλων, επιφορτισμένων με την ασφάλεια της πόλης, ήταν ιδιοκτησία του δήμου των Αθηναίων. Αντικείμενο ιδιοκτησίας ο ίδιος, καταγραμμένος όχι στα μητρώα, αλλά στους περιουσιακούς καταλόγους, ο δούλος δεν είχε κανένα δικαίωμα ιδιοκτησίας, εκτός αν ο κύριος τού επέτρεπε να κρατάει κάποιο μέρος των χρημάτων που κέρδιζε από τις ποικίλες υπηρεσίες, που προσέφερε. Όμως τα έσοδα αυτά ανήκαν, από νομική άποψη, στον κύριό του. Στην Αθήνα, το δικαίωμα της ζωής ήταν εξασφαλισμένο στους δούλους. Ενώ ο κύριος δεν μπορούσε να σκοτώσει το δούλο του, ο αθηναϊκός νόμος επέτρεπε το βασανισμό ή την κακομεταχείρισή του από τον ιδιοκτήτη του. H θνησιμότητα των δούλων ήταν βέβαια υψηλή σε περιπτώσεις απάνθρωπων συνθηκών εργασίας, όπως για παράδειγμα στα μεταλλεία του Λαυρίου». πηγή: 3.2

26 Απεικόνιση δούλου καθισμένου σε βωμό ενώ κοιτά το πουγκί που πρόκειται να κλέψει, περίπου 400–375 π.Χ., (Μουσείο του Λούβρου) Πηγή: 3.3 Δραστηριότητα: Παρατηρώ και περιγράφω την εικόνα. Ποια εποχή δημιουργήθηκε, ποιος ο σκοπός της δημιουργίας και σε ποιο κοινό απευθύνεται;

27 «Στην κλασική Aθήνα όλοι, εκτός από τους πένητες, διέθεταν και δούλους
πηγή: 3.4

28 «Η ισόβια παραμονή τους στο περιβάλλον του σπιτιού -δεδομένου ότι κάποιοι από αυτούς γεννιόνταν σ' αυτό- δημιουργούσε σχέσεις αφοσίωσης των οικιακών δούλων προς τον αφέντη, καθώς άλλωστε οι τύχες τους καθορίζονταν από τα πρόσωπα τα οποία υπηρετούσαν. Εξαιτίας αυτής της ειδικής σχέσης, οι οικιακοί δούλοι είχαν τις περισσότερες δυνατότητες απελευθέρωσης. Στα τελευταία χρόνια της Κλασικής περιόδου η απελευθέρωση κάποιου δούλου περιλαμβανόταν συνήθως στη διαθήκη του κυρίου του ως ανταμοιβή για την αφοσίωσή του. Ο απελεύθερος, όπως ονομαζόταν ο απελευθερωμένος δούλος, είχε τη δυνατότητα να επιστρέψει στην πατρίδα του. Αν παρέμενε όμως στην Αθήνα εγγραφόταν στην πόλη ως μέτοικος και ο πρώην κύριός του αναλάμβανε να γίνει ο προστάτης του». πηγή: 3.5

29 (Γλυπτοθήκη του Μονάχου ) Πηγή: http: //el.wikipedia.org /wiki
Ταφική στήλη της Μνησαρέτης, όπου νεαρή υπηρέτρια κοιτάζει την αποθανούσα κυρία της. Αττική, περίπου 380 π.χ. (Γλυπτοθήκη του Μονάχου ) Πηγή: http: //el.wikipedia.org /wiki 3.6 Οι γυναίκες δούλοι αναλάμβαναν τις οικιακές δουλειές, όπως το ψήσιμο του ψωμιού και την υφαντουργία .

30 «Μια όμως απ' τις φροντίδες που πέφτουν στο μερτικό σου, ίσως σου φανεί λίγο ενοχλητική, κι αυτή είναι η φροντίδα που πρέπει να έχεις για όλους τους δούλους· αν κανείς αρρωσταίνει πρέπει να φροντίζεις για τη θεραπεία του. (Γυναίκα) Ίσα-ίσα, είπε η γυναίκα μου, να είναι ασφαλώς πολύ ευχάριστη φροντίδα, αν φυσικά αυτοί, που φρόντισα για τη θεραπεία τους, πρόκειται να μου γνωρίζουν ευγνωμοσύνη και να είναι πιο φίλοι απ' ότι ήταν προηγούμενα». Πηγή: Ξενοφών, Oικονομικός 7.37: Οι οικιακοί δούλοι (διασκευή) «22. Γιατί ξέρουμε, αν δεν κάνω λάθος, πως κι η πόλη έχει απ' όλα τα είδη χίλιες φορές περισσότερα από μας· κι όμως όποιον απ' τους δούλους μας διατάξεις να σου αγοράσει κάτι απ' την αγορά και να σου το φέρει στο σπίτι, δε θα δυσκολευτεί καθόλου, μα θα αποδείξει, όποιος και να είναι σου λέω, πως ξέρει, που να πάει για ν' αγοράσει το καθετί. Κι αυτό βέβαια, της είπα εγώ, συμβαίνει γιατί ξέρει που πουλιέται το καθένα». Πηγή: Ξενοφών, Oικονομικός 8.22: Οι δούλοι (διασκευή) 3.7 3.8

31 Ταφική στήλη δύο μικρών παιδιών με τον παιδαγωγό τους, οι οποίοι βρήκαν το θάνατο σε σεισμό, Νικομήδεια, 1ος αιώνας π.Χ., (Μουσείο του Λούβρου). Πηγή: Δραστηριότητα: Ποια μπορεί να ήταν η απασχόληση του παιδαγωγού δούλου στην αρχαιότητα; Μπορεί ένα έργο τέχνης να είναι ιστορική πηγή; 3.9

32 «…Ο παιδαγωγός, συνήθως ένας μορφωμένος δούλος, βοηθά στο σπίτι το αγόρι
στην εκμάθηση των μαθημάτων του και το συνοδεύει στο σχολείο του…» Μάθημα σ’ ένα σχολείο: Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο. (Βερολίνο, Κρατικό Μουσείο) Πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, σελ.78 3.10

33 «Στην Αθήνα ζούσαν και αρκετοί δούλοι, που έκαναν όλες τις βαριές δουλειές. Πολλοί από αυτούς ήταν αιχμάλωτοι. Η ζωή τους ήταν δύσκολη και κοπιαστική. Αν ένας δούλος είχε παράπονα από τον αφέντη του, μπορούσε να καταφύγει σ’ ένα ναό και να ζητήσει προστασία. Μετά ήταν δυνατό να πουληθεί σε άλλο αφέντη, χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι θα καλυτερέψει η ζωή του. Γενικά η ζωή των δούλων στην Αθήνα, σε σύγκριση με τη ζωή άλλων σε διάφορες πόλεις, ήταν πιο καλή. Πολλοί δούλευαν ως αστυνομικοί, λογιστές και παιδαγωγοί». πηγή: Ιστορία Δ΄ Δημοτικού, Στα Αρχαία Χρόνια, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα,σελ.67 3.11 Ο ναός του Ηφαίστου, το γνωστό Θησείο. Εδώ κατέφευγαν πολλές φορές οι δούλοι ζητώντας βοήθεια από το θεό.

34 Να δώσετε μία ερμηνεία της έννοιας «δούλος»:
Δραστηριότητα: Να συμπληρώσετε το διάγραμμα με λέξεις ή φράσεις σχετικές με την έννοια του «δούλου»: δούλος Να δώσετε μία ερμηνεία της έννοιας «δούλος»:

35 ΟΜΑΔΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Α΄ ομάδα Να διαβάσετε προσεκτικά τις πηγές 3.1 και και να προσδιορίσετε τις κατηγορίες των δούλων, τα τυχόν δικαιώματά τους και ποιος ήταν κάθε φορά ο ιδιοκτήτης τους. Β΄ ομάδα Να αναφέρετε τις ασχολίες των οικιακών δούλων, τον τρόπο ένταξής τους στον οίκο και τις δυνατότητες απελευθέρωσής τους. (πηγές 3.4 , 3.5, 3.6) Γ΄ ομάδα Να σχολιάσετε τις πληροφορίες που αντλούμε από τις πηγές 3.7και 3.8 για τον τρόπο αντιμετώπισης και την αξία των οικιακών δούλων. Δ΄ ομάδα Να αποσαφηνίσετε και να συσχετίσετε την έννοια του παιδαγωγού στην αρχαιότητα με τη σημερινή της σημασία. (πηγή 3.9, 3.10) Κοινό θέμα : Να εξηγήσετε τους λόγους που η ζωή των δούλων της Αθήνας θεωρούνταν καλύτερη από εκείνη των δούλων των άλλων αρχαίων πόλεων. ( πηγή 3.5, 3.7, 3.11) Πολυθεματική: Να ανατρέξετε σε προηγούμενο μάθημα, να καταγράψετε τα χαρακτηριστικά της ζωής των δούλων της αρχαίας Σπάρτης (είλωτες) και να κάνετε συγκρίσεις με τους δούλους της Αθήνας.

36 4η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Η κοινωνική προσφορά της τάξης των δούλων.
Οι κυριότερες αγορές δούλων και οι τιμές τους. Δυνατότητα δημιουργίας οικογένειας από τους δούλους. Η επικρατούσα αντίληψη για το θεσμό της δουλείας.

37 «Το λιμάνι του Πειραιά ήταν το κύριο κέντρο δουλεμπορίου
«Το λιμάνι του Πειραιά ήταν το κύριο κέντρο δουλεμπορίου. Οι τιμές των δούλων ήταν υψηλές και οι καλύτεροι από αυτούς αναλάμβαναν καθήκοντα σε οίκους ή μαγαζιά. Αντίθετα οι εγκληματίες που είχαν καταδικαστεί πουλούνταν φτηνά. Η μέση τιμή αγοράς ενός δούλου κυμαινόταν στις 150 με 200 δραχμές. Λέγεται ότι ο Νικίας είχε πληρώσει κάποτε 6000 δραχμές, ένα τάλαντο δηλαδή, για έναν εξειδικευμένο επιστάτη μεταλλείων. Ο Ξενοφών επίσης αναφέρει ότι ο Νικίας εκμίσθωνε τον κάθε δούλο στην τιμή του ενός οβολού την ημέρα, ενώ άλλοι πολίτες νοίκιαζαν τους 600 δούλους για μία και τους 300 για μισή μνα την ημέρα. Ο ίδιος μάς πληροφορεί ότι το ημερήσιο ενοίκιο ενός δούλου το 355 π.Χ. είχε ανέλθει στους 10 οβολούς». πηγή: Ξενοφών, Πόροι 4 (διασκευή) 4.1

38 πηγή:http://www.ime.gr/chronos/05/gr/society/ slaves_intro
«Οι κυριότερες αγορές δούλων υπήρχαν στην Δήλο, στη Χίο, στην Σάμο, στο Βυζάντιο και στην Κύπρο. Στην Αττική υπήρχαν δύο τέτοια σκλαβοπάζαρα: το ένα ήταν στο Σούνιο, και τροφοδοτούσε με εργατικά χέρια τα γειτονικά μεταλλεία του Λαυρίου, και το άλλο στην αγορά των Αθηνών, κάθε μήνα με το νέο φεγγάρι. Οι πωλήσεις γίνονταν με πλειστηριασμό. Η τιμή των δούλων άλλαζε ανάλογα με την εποχή. Εξαρτιόνταν επίσης, από τις ικανότητες και τα προσόντα κάθε δούλου. Κάθε αιχμάλωτος πολέμου, τον 5ο αιώνα, ετιμάτο περίπου, με δύο μνες, δηλαδή με διακόσιες δραχμές. Έφτασε σε πέντε μνες προς τα τέλη του 4ου αιώνα. Ένας χειρωνάκτης πουλιόνταν συνήθως δύο μνες. Οι γυναίκες, κατά κανόνα λίγο ακριβότερα, αλλά ένας ειδικευμένος εργάτης μπορούσε να στοιχίζει από τρεις έως έξη μνες». πηγή: slaves_intro 4.2

39 πηγή: http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/society/slaves_intro.
«Οι δούλοι διακρίνονταν σ’ εκείνους που γεννήθηκαν μέσα στο σπίτι του αφέντη τους και σ’ εκείνους που αγοράστηκαν. Οι αφέντες δεν ευνοούσαν τους δεσμούς ανάμεσα στους δούλους –που δεν θεωρούνταν πραγματικοί γάμοι- για να εξασφαλίσουν φτηνούς απόγονους δούλους, γιατί ήσαν αναγκασμένοι να συντηρούν τα παιδιά για πολλά χρόνια πριν και αυτά με την σειρά τους γίνουν παραγωγικά. Μόνο για να ευχαριστήσει ένα καλό δούλο του, του επέτρεπε ο αφέντης του να ιδρύσει οικογένεια. Στον «Οικονομικό» του Ξενοφώντος, ο Ισχομάχος λέει «Έδειξα στην νεαρή γυναίκα μου το διαμέρισμα των γυναικών, που μια κλειδωμένη πόρτα χώριζε από εκείνο των ανδρών έτσι ώστε να μην αποκτούν παιδιά χωρίς την άδειά μας. Γιατί στ’ αλήθεια οι καλοί δούλοι, όταν αποκτούν παιδιά, γίνονται ακόμη πιο αφοσιωμένοι, ενώ οι κακοί, μόλις αποκτήσουν οικογένεια, ευκολότερα μπορούν να κάνουν το κακό». πηγή: 4.3

40 2. (Σωκράτης) «Σαν καλά τα λες, Κριτόβουλε· γιατί αυτές οι τέχνες, που λέγονται βαναυσικές, και κακόφημες είναι, και πολύ φυσικά βέβαια δε λογαριάζονται απ' τις πολιτείες, γιατί καταστρέφουν ολότελα και εκείνων που τις δουλεύουν τα σώματα και εκείνων που τις φροντίζουν, αναγκάζοντάς τους να ζουν καθιστική ζωή κάτω απ' τον ίσκιο, ή να περνούν -όπως απαιτούν μερικές απ' αυτές τις τέχνες- ολημερίς κοντά στη φωτιά. Κι όταν τα σώματά τους εκθηλύνονται, και τα μυαλά τους γίνονται πιο άρρωστα». 3. «Επίσης, οι τέχνες αυτές κοστίζουν πάρα πολλές απασχολήσεις, έτσι που δεν μπορεί κανείς να φροντίζει για τους φίλους και για την πόλη μαζί. Γι' αυτό, αυτοί που καταγίνονται μ‘ αυτές τις τέχνες φαίνονται πως είναι ανάξιοι να έχουν φίλους και να είναι υπερασπιστές της πατρίδας. Σε μερικές πόλεις, και μάλιστα σ' αυτές που περνιούνται για πολεμικές, δεν επιτρέπεται καθόλου, σε κανένα πολίτη, να καταπιάνεται μ' αυτές τις τέχνες». πηγή: Ξενοφών, Οικονομικός 4.2-3: Αντιλήψεις για τις τέχνες και τη χειρωνακτική εργασία (διασκευή) 4.4

41 «Αρκετοί επώνυμοι Αθηναίοι του 5ου αιώνα είχαν δημιουργήσει την περιουσία τους βασιζόμενοι στη χρησιμοποίηση δούλων. Για παράδειγμα ο πατέρας του τραγικού ποιητή Σοφοκλή, ο Σοφίλος από τον Κολωνό, ήταν ιδιοκτήτης δούλων σε σιδεράδικο ή ξυλουργείο. Επίσης ο πατέρας του ρήτορα Ισοκράτη, Θεόδωρος, ήταν ιδιοκτήτης δούλων σε εργαστήριο κατασκευής αυλών (μουσικών οργάνων), ενώ ο στρατηγός Νικίας από το δήμο Κυδαντιδαίων ήταν ιδιοκτήτης 1000 δούλων, τους οποίους εκμίσθωνε με συμβόλαιο στα μεταλλεία. Σε γενικές γραμμές, μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι η εργασία των δούλων στα εργαστήρια και στα μεταλλεία επέτρεπε στους ιδιοκτήτες να έχουν ελεύθερο χρόνο και να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική ζωή της Αθήνας». Πηγή: Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 17, άρθρο «Πως ζούσαν οι δούλοι στην αρχαιότητα», Robert Flacelier, σελίδα 27. 4.5

42 Ο ιπποκόμος που εικονίζεται στον αρχαίο αυτό ελληνικό αμφορέα δεν είχε περισσότερα δικαιώματα από τα άλογα, τα οποία περιποιόταν. (πηγή: Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 17, άρθρο «Πως ζούσαν οι δούλοι στην αρχαιότητα», Robert Flacelier,σελ.26) 4.6 Δραστηριότητα: Ποιος είναι ο δημιουργός της πηγής και τι γνωρίζουμε γι’ αυτόν; Ποιο το θέμα της και ποια η άποψη του δημιουργού για το θέμα;

43 «Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ»
«Μερικοί ισχυρίζονται ότι η δουλεία δεν είναι έργο της δικαιοσύνης, αλλά της βίας. Η οικογένεια, για να είναι πλήρης, οφείλει να αποτελείται από άτομα ελεύθερα και δούλους. Πράγματι, η περιουσία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της οικογένειας, γιατί χωρίς τα αναγκαία αντικείμενα είναι αδύνατον να ζήσεις. Δεν μπορούμε να φανταστούμε οικογένεια χωρίς ορισμένα βοηθητικά εργαλεία. Ανάμεσα στα εργαλεία, άλλα είναι άψυχα και άλλα έμψυχα. Ο δούλος είναι ένα εργαλείο έμψυχο. Εάν κάθε εργαλείο μπορούσε, με μια απλή εντολή, να εκτελέσει μόνο του μια εργασία, τότε ο κύριος δε θα χρειαζόταν τους δούλους. Χρήσιμη για τους ίδιους τους δούλους, η δουλεία είναι δίκαιη». Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, IV, 1-3( μετ. Β.Σ.) πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β. , Αθήνα, σελ.75 4.7

44 «Φιλολογικές πηγές της Κλασικής περιόδου σκιαγραφούν την κατάσταση των δούλων. Έτσι, στον Ψευδοξενοφώντα παρουσιάζεται ένας Αθηναίος ολιγαρχικών πεποιθήσεων, ο οποίος κατηγορεί τους συμπολίτες του για υπερβολική ανεκτικότητα στην κακοτροπία των δούλων και των μετοίκων. Στην κωμωδία, ωστόσο, αφθονούν τα αστεία με τους δούλους που φοβούνται το βασανισμό από τα αφεντικά τους, ενώ κοινή πρακτική στα αθηναϊκά δικαστήρια αποτελούσε η υποβολή των δούλων σε βασανιστήρια, για να διαπιστωθεί η αξιοπιστία της μαρτυρίας του κυρίου τους. Για την πλειονότητα των Αθηναίων η ύπαρξη των δούλων ήταν αδιαμφισβήτητη. Κριτική κατά της δουλείας ασκήθηκε από ελάχιστους στοχαστές της κλασικής Αρχαιότητας, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης, ο μαθητής του Γοργία Αλκιδάμας και ο Φιλήμονας». πηγή: 4.8

45 Αρχαία ελληνική παράσταση που δείχνει ότι οι δούλοι είχαν, πολλές  φορές, ανεκτές συνθήκες ζωής. (Πηγή: Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 17, άρθρο «Πως ζούσαν οι δούλοι στην αρχαιότητα», Robert Flacelier, σελ.27) 4.9 Δραστηριότητα: Παρατηρήστε την εικόνα και προσπαθήστε να βρείτε τις «ανεκτές συνθήκες ζωής» που σχολιάζονται στη λεζάντα.

46 Η Ακρόπολη σε φωτογραφία του William Stilman (πηγή: Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, σελ.68 ) 4.10 Δραστηριότητα: Ποια μπορεί να ήταν η συνεισφορά των δούλων στην κατασκευή του Παρθενώνα;

47 πηγή: Κρέμμυδας Β., Ο αρχαίος κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1982, σ.237
«Η οικονομική ανάπτυξη της Αθήνας μετά τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα βασίστηκε στη φτηνή εργατική δύναμη των δούλων. Κατά την περίοδο αυτή η χρησιμοποίηση των δούλων συστηματοποιήθηκε και επεκτάθηκε σε όλους τους τομείς της παραγωγής αγαθών και προσφοράς υπηρεσιών με συνέπεια να συγκεντρωθεί στην Αττική ένας μεγάλος αριθμός δούλων. Οι δούλοι δεν είχαν δικαιώματα και ανήκαν στον κύριό τους, ο οποίος μπορούσε να τους διαθέσει όπως ήθελε προκειμένου να αποσβέσει το κεφάλαιο της αγοράς και τα έξοδα συντήρησής τους και να αυξήσει το κέρδος του. Έτσι άλλοι δούλοι εργάζονταν ως μισθωτοί σε δημόσιες και ιδιωτικές εργασίες, άλλοι είχαν δικές τους εμπορικές εργασίες (οι χωρίς οικούντες) και πλήρωναν ένα ορισμένο ποσό στον κύριό τους και άλλοι εκμισθώνονταν από τον κύριό τους σε όσους είχαν ανάγκη από εργατικά χέρια. Η παράδοση αναφέρει πως ο στρατηγός Νικίας είχε 1000 περίπου δούλους και πώς τους εκμίσθωνε στα ορυχεία. Πολλοί εξάλλου δούλοι εργάζονταν σε οικιακές εργασίες (οικέται) ή σε εργασίες της πόλης (δημόσιοι) ως γραμματείς, υπάλληλοι κ.λ.π. ένα ειδικό σώμα από Σκύθες είχε αστυνομικά καθήκοντα». πηγή: Κρέμμυδας Β., Ο αρχαίος κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1982, σ.237 Δραστηριότητα: Ποιος ο δημιουργός της πηγής; Ποιο είναι το θέμα της; Είναι αντικειμενική η άποψή του, είναι σύμφωνη με όσα διατυπώθηκαν ως τώρα; Αποτελεί ιστορική πηγή; 4.11

48 Δούλοι εργάζονται στην ανέγερση του Παρθενώνα
Δούλοι εργάζονται στην ανέγερση του Παρθενώνα. Ξενίζει πράγματι τη σύγχρονη σκέψη πώς εκείνη η κοινωνία που δημιούργησε τέτοια αριστουργήματα, η ίδια ταυτόχρονα θεωρούσε τον δούλο ως ον στερούμενο ψυχής... (Πηγή: Τρίτο Μάτι, τεύχος 124, άρθρο «Δουλεία και Ελευθερία στην αρχαία Ελλάδα», Βασίλη Μπακούρου, σελ.55) 4.12 Δραστηριότητα: Να συζητήσετε στην ομάδα σας για την άποψη που εκφράζει ο συγγραφέας της λεζάντας. Είναι πρωτογενής ή δευτερογενής η πηγή;

49 «Σε πολλές βιομηχανικές και εμπορικές πόλεις, λόγου χάρη στην Κόρινθο, οι εργάτες δεν ήταν καθόλου περιφρονημένοι. Ωστόσο στην Αθήνα τις χειρωνακτικές εργασίες τις έκαναν κυρίως οι δούλοι και οι μέτοικοι, οι ελεύθεροι πολίτες ασχολούνταν μ’ αυτές, μόνο όταν τους πίεζε η ανάγκη». πηγή: Flaceliere R., Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, (μετφ. Γ.Δ.Βανδώρου), εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1991, σ.150 4.13

50 ΟΜΑΔΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Α΄ΟΜΑΔΑ Να μελετήσετε τις πηγές 4.1 και 4.2 και να καταγράψετε τις κυριότερες αγορές δούλων και τις τιμές αγοράς και ενοικίου τους. Β΄ΟΜΑΔΑ Με βάση την πηγή 4.3 να διαπιστώσετε τις δυνατότητες δημιουργίας οικογένειας από τους δούλους. Επίσης να σχολιάσετε την αντίληψη των Αθηναίων για τη χειρωνακτική εργασία. (πηγή 4.4 και 4.13) Γ΄ΟΜΑΔΑ Να δημιουργήσετε έναν κατάλογο με τα ιδιωτικά και κοινωνικά οφέλη από την εργασία των δούλων. (πηγή 4.5 ,4.8, 4.10,4.11 ) Δ΄ΟΜΑΔΑ Να εξηγήσετε το λόγο που τότε θεωρούσαν το θεσμό της δουλείας ως δίκαιο. (πηγή 4.5, 4.7) Κοινό θέμα Να ανιχνεύσετε τις αντιλήψεις περί δουλείας που επικρατούσαν εκείνη την εποχή (πηγή 4.8, 4.12)

51 Η διδακτική αυτή πρόταση αναφέρεται στην
Ιστορία Δ΄ Δημοτικού, ειδικότερα στο Κεφάλαιο Ο «ΧΡΥΣΟΣ ΑΙΩΝΑΣ»(5Ος αιώνας π.Χ.) με τίτλο ενοτήτων: «Το πολίτευμα και η κοινωνία της Αθήνας στα χρόνια του Περικλή» και «Η καθημερινή ζωή και η εκπαίδευση των Αθηναίων»

52 ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες των 4-5 ατόμων. Κάθε ομάδα διακρίνεται σε δυο μικρές υποομάδες, οι οποίες θα ασχοληθούν με διαφορετικά είδη πηγών. Με τη βοήθεια της δασκάλας/ του δασκάλου αναζητούν πληροφορίες για το θέμα που τους απασχολεί. Τα μέλη των ομάδων συζητούν μεταξύ τους τις πληροφορίες που ανακαλύπτουν και τις επεξεργάζονται δίνοντάς τους τη μορφή σύντομων γραπτών κειμένων. Κατόπιν ανταλλάσσουν με τις άλλες ομάδες τις πληροφορίες που έχουν βρει. Με αυτόν τον τρόπο οι ίδιοι οι μαθητές θα είναι υπεύθυνοι για τη διεξαγωγή του μαθήματος και ο ρόλος της δασκάλας / του δασκάλου θα περιορίζεται καθαρά και μόνο στο ρόλο του συντονιστή-καθοδηγητή.

53 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 26.4
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1275a.7-23: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, IV, 1-3 Αριστοτέλης, Πολιτικά 1254a.7-14 Αριστοτέλης, Πολιτικά 1254a.1255a.4-7 Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, Ο.Ε.Δ.Β, βιβλίο μαθητή, Αθήνα. Ιστορία ΣΤ΄ Δημοτικού, Στα Νεότερα και σύγχρονα χρόνια, Ο.Ε.Δ.Β, Ρεπούση Μαρία, Αθήνα. (τετράδιο εργασιών) Ιστορία & Διδακτική της ιστορίας, Σημειώσεις μαθήματος και κείμενα, Α.Π.Θ., Ρεπούση Μαρία, Παν. Έτος Ξενοφών, Οικονομικός 4.2-3:Αντιλήψεις για τις τέχνες και τη χειρωνακτική εργασία Ξενοφών, Οικονομικός 7.37: Οι οικιακοί δούλοι Ξενοφών, Οικονομικός 8.22: Οι δούλοι Ξενοφών, Πόροι 2,1-2: Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 17, άρθρο «Πως ζούσαν οι δούλοι στην αρχαιότητα», Robert Flacelier. Περιοδικό Τρίτο Μάτι, τεύχος 124, άρθρο «Δουλεία και Ελευθερία στην αρχαία Ελλάδα», Βασίλη Μπακούρου. Πολυδεύκης, Ονομαστικόν 3.21: Η ιδιότητα του γνήσιου Αθηναίου Κρέμμυδας ,Β. (1982).Ο αρχαίος κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα. Flaceliere, R.(1991). Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, (μτφ. Γ.Δ.Βανδώρου), εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα.

54 ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ http://www.ime.gr/chronos/05/gr/economy/index.html
Ancient Athens εκπαιδευτικό λογισμικό ιστορίας α΄ β΄ γ΄ γυμνασίου ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΕΛΟΣ

55 Δηλωτικοί στόχοι Πηγές Δραστηριότητες 1.7, 1.8 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8
Να γνωρίσουν τις κοινωνικές τάξεις της αρχαίας Αθήνας. 1.5, 1.6, 1.7, 1.8 Μέσα από τις πηγές 1.5, 1.6, 1.7, 1.8 να καταγράψετε τα βασικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών τάξεων της αρχαίας Αθήνας. Να προσδιορίσουν τις προϋποθέσεις του Αθηναίου πολίτη 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 Μελετήστε τις πηγές 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 και προσπαθήστε να προσδιορίσετε τις προϋποθέσεις του Αθηναίου πολίτη. Να γνωρίσουν τις κύριες εργασίες των δούλων της αρχαίας Αθήνας. 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8 Να μελετήσετε τις πηγές 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8 να εντοπίσετε τις κύριες εργασίες των δούλων και να φτιάξετε αντίστοιχο πίνακα. Να γνωρίσουν την κοινωνική προέλευση των δούλων και τους τρόπους αγοραπωλησίας τους. 2.5 και 2.6 Να προσδιορίσετε την κοινωνική προέλευση και τον τρόπο αγοραπωλησίας τους. Να γνωρίσουν τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των δούλων. 2.4 ,2.8 και 2.9 Με βάση τις πηγές 2.4 ,2.8 και 2.9 να παρουσιάσετε τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας των δούλων. Να γνωρίσουν τις διάφορες κατηγορίες των δούλων. 3.1 και 3.2 Να προσδιορίσετε τις κατηγορίες των δούλων, τα τυχόν δικαιώματά τους και ποιος ήταν κάθε φορά ο ιδιοκτήτης τους.

56 Να εμβαθύνουν στην γνώση των οικιακών δούλων και στα «δικαιώματά» τους.
3.4 ,3.5, 3.6 Να αναφέρετε τις ασχολίες των οικιακών δούλων, τον τρόπο ένταξής τους στον οίκο και τις δυνατότητες απελευθέρωσής τους. Ό.π. 3.3, 3.7, 3.8 Να σχολιάσετε τις πληροφορίες που αντλούμε από τις πηγές 3.3, 3.6 και 3.7 για τον τρόπο αντιμετώπισης και την αξία των δούλων. Να προσδιορίσουν την κοινωνική προσφορά της τάξης των δούλων. 4.5 ,4.8, 4.10,4.11 Να δημιουργήσετε έναν κατάλογο με τα ιδιωτικά και κοινωνικά οφέλη από την εργασία των δούλων. Να κατανοήσουν την επικρατούσα αντίληψη της εποχής για το θεσμό της δουλείας. 4.5, 4.7 Να εξηγήσετε το λόγο που τότε θεωρούσαν το θεσμό της δουλείας ως δίκαιο. 4.8 και 4.12 Να ανιχνεύσετε τις αντιλήψεις περί δουλείας που επικρατούσαν εκείνη την εποχή

57 Να προσδιορίσουν τις αντιλήψεις για τη χειρωνακτική εργασία.
Να εμβαθύνουν στην γνώση των οικιακών δούλων και στα «δικαιώματά» τους. 4.4 και 4.13 4.3 Με βάση την πηγή 4.3 να διαπιστώσετε τις δυνατότητες δημιουργίας οικογένειας από τους δούλους. Επίσης να σχολιάσετε την αντίληψη των Αθηναίων για τη χειρωνακτική εργασία. (πηγή 4.4 και 4.13) Να γνωρίσουν τις κυριότερες αγορές δούλων και τις τιμές αγοράς και ενοικίου τους. 4.1 και 4.2 Να μελετήσετε τις πηγές 4.1 και 4.2 και να καταγράψετε τις κυριότερες αγορές δούλων και τις τιμές αγοράς και ενοικίου τους.

58 Μεθοδολογικοί στόχοι Πηγές Δραστηριότητες 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8
Να μάθουν να αξιοποιούν τις πηγές και να αντλούν ιστορικές πληροφορίες. 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8 Να μελετήσετε τις πηγές 2.1,2.2,2.3, 2.7,2.8 να εντοπίσετε τις κύριες εργασίες των δούλων και να φτιάξετε αντίστοιχο πίνακα. Να αναγνωρίζουν την αιτιότητα ενός ιστορικού φαινομένου μέσα από ιστορικές πηγές. 4.5, 4.7, 4.8 Να εξηγήσετε το λόγο που τότε θεωρούσαν το θεσμό της δουλείας ως δίκαιο. Να είναι σε θέση να ξεχωρίζουν τις πρωτογενείς από τις δευτερογενείς ιστορικές πηγές. 2.1, 2.7, 2.9 Να παρατηρήσετε τις πηγές 2.1, 2.7 και 2.9 και να τις χαρακτηρίσετε αν είναι πρωτογενείς ή δευτερογενείς. Να κατανοήσουν τη σημασία των ιστορικών πηγών για την ιστορία. 4.8, 4.12 4.4, 4.13 Να ανιχνεύσετε τις αντιλήψεις περί δουλείας που επικρατούσαν εκείνη την εποχή. Επίσης να σχολιάσετε την αντίληψη των Αθηναίων για τη χειρωνακτική εργασία.

59 Εννοιολογικοί στόχοι Πηγές Δραστηριότητες ΤΕΛΟΣ 2.5 1.1, 1.2, 1.3, 1.4
Να κατανοήσουν τις ιστορικές έννοιες: αργυρώνητοι-αλώνητοι δούλοι, ο παιδαγωγός, ο μέτοικος, ο δεσπότης, ο Αθηναίος πολίτης, ο απελεύθερος, οι οικιακοί δούλοι κ.ά. 2.5 Να δώσετε την ερμηνεία των όρων αργυρώνητοι και αλώνητοι δούλοι. Ό.π. 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 Μελετήστε τις πηγές 1.1, 1.2, 1.3, 1.4 και προσπαθήστε να προσδιορίσετε τις προϋποθέσεις του «Αθηναίου πολίτη». 3.9, 3.10 Να αποσαφηνίσετε και να συσχετίσετε την έννοια του παιδαγωγού στην αρχαιότητα με τη σημερινή της σημασία. ΤΕΛΟΣ