Εγκέφαλος και γνωστικές λειτουργίες

Παρουσίαση με θέμα: "Εγκέφαλος και γνωστικές λειτουργίες"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Εγκέφαλος και γνωστικές λειτουργίες
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ Εγκέφαλος και γνωστικές λειτουργίες Στο σεμινάριο: «Θέματα Γνωστικής Ψυχολογίας» (Β01Π03) Εκπονήτριες: Τάσση Διονυσία (5286) Τερζιώτη Αλίκη (5338) Διδάσκουσα: Βασιλάκη Ελένη

2 Εγκέφαλος και γνωστικές λειτουργίες
Οι γνωστικές λειτουργίες όπως η αντίληψη, η γλώσσα, η μνήμη, η σκέψη, η συνείδηση και η προσοχή συνδέονται με τα συστήματα του εγκεφάλου. Οι επιστήμονες έχουν επινοήσει διάφορα επίπεδα ανάλυσης και οργάνωσης για την κατανόηση και τη μελέτη του εγκεφάλου.

3 Δομικά επίπεδα οργάνωσης
Δομικά επίπεδα οργάνωσης Συστήματα: Ορισμένα συστήματα, όπως το οπτικό σύστημα, αντιστοιχούν σε αισθητηριακές ενότητες (modalities). Τα συστατικά στοιχεία αυτών των συστημάτων δεν είναι χωροθετημένα σε ξεχωριστά διαμερίσματα, αλλά είναι κατανεμημένα σε όλο τον εγκέφαλο και συνδέονται με μακρείς ινώδεις συνδέσμους (fiber tracts) Τοπογραφικοί χάρτες: μια οργανωτική αρχή στο εσωτερικό πολλών αισθητικών και κινητικών συστημάτων Πχ., οι νευρώνες στις οπτικές περιοχές του εγκεφάλου, όπως η V1, είναι τοποθετημένοι τοπογραφικά, με την έννοια ότι παρακείμενοι νευρώνες έχουν παρακείμενα οπτικά δεκτικά πεδία, και όλοι μαζί συνθέτουν ένα χάρτη του αμφιβληστροειδούς Στιβάδες – στήλες: είναι οριζόντιες διατάξεις νευρώνων συντονισμένες με άλλες στιβάδες, και μια συγκεκριμένη στιβάδα υπόκειται σε ένα εξαιρετικά κανονικό μοντέλο του προς τα πού προβάλλει και από πού δέχεται προβολές.

4 Τοπικά δίκτυα :Ένα κυβικό εκατοστό φλοιώδους ιστού περιέχει περίπου 105 νευρώνες και περίπου 109 συνάψεις, που η μεγάλη πλειοψηφία τους προκύπτει από κύτταρα που βρίσκονται στο φλοιό. Αυτά τα τοπικά δίκτυα είναι πολύ δύσκολο να μελετηθούν λόγω της πολυπλοκότητας της περιπεπλεγμένης μάζας αξόνων, συνάψεων και δενδριτών που λέγεται νευροπίλημα. Νευρώνας: στοιχειώδης μονάδα επεξεργασίας στο νευρικό σύστημα Συνάψεις: είναι οι κυρίως πύλες μέσω των οποίων οι νευρώνες επικοινωνούν μεταξύ τους και συνίστανται σε εξειδικευμένες προσυναπτικές δομές που απελευθερώνουν νευροχημικές ουσίες και σε μετασυναπτικές δομές που υποδέχονται αυτές τις ουσίες και αντιδρούν σε αυτές. Μόρια: οι μεμβράνες που προστατεύουν τους νευρώνες σχηματίζουν συνδέσμους (associations) ακέραιες μεμβρανικές πρωτεϊνες (membrane proteins) και άλλα μόρια.

5 Φυσιολογικές και ανατομικές τεχνικές
Βλάβες - Μελέτες σε ανθρώπους: Μερικές φορές ο εγκέφαλος υφίσταται βλάβες εξαιτίας ενός εγκεφαλικού επεισοδίου, ενός τραύματος όγκων ή άλλων ασθενειών. Οι εκτιμήσεις των νευρολόγων για τις ελλείψεις και τις εναπομένουσες ικανότητες των ασθενών με εγκεφαλική βλάβη αποτελούν μια σημαντική πηγή πληροφοριών σχετικά με την εξειδίκευση των λειτουργιών. Πειραματόζωα: Επειδή δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ανθρώπους ως υποκείμενα πειραματικών βλαβών και καταγραφών, είναι απαραίτητο να προσεγγίσουμε πολλά ζητήματα που αφορούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο έμμεσα, μέσω μελετών με πειραματόζωα.

6 PET(positron emission tomography)
Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων: στηρίζεται στην καταγραφή της αυξημένης κατανάλωσης γλυκόζης στις εγκεφαλικές περιοχές που είναι ενεργές κατά τη διάρκεια ορισμένου τύπου επεξεργασίας πληροφοριών. Προκειμένου να εντοπιστεί γλυκόζη, δίνεται στους συμμετέχοντες ένα είδος ελαφριάς ραδιενεργού γλυκόζης η οποία εκπέμπει ποζιτρόνια καθώς μεταβολίζεται. Στη συνέχεια γίνεται σπινθηρογράφηση για την ανίχνευση ποζιτρονίων και μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή γίνεται ανάλυση των δεδομένων ενώ παράγει απεικονίσεις κατά τη διάρκεια μιας φυσιολογικής λειτουργίας.

7 fMRI(Functional magnetic resonance imaging)
Λειτουργική μαγνητική τομογραφία: χρησιμοποιεί την αύξηση κατανάλωσης οξυγόνου στον εγκέφαλο για την δημιουργία απεικονίσεων της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Η βασική ιδέα είναι ίδια με αυτή της PET αλλά δεν απαιτεί χρήση ραδιενεργών σωματιδίων. Ο συμμετέχοντας εκτελεί ένα έργο καθώς βρίσκεται στον μαγνητικό τομογράφο . Ο μαγνητικός τομογράφος δημιουργεί ένα μαγνητικό πεδίο που προκαλεί αλλαγές στα σωματίδια των ατόμων του οξυγόνου. Οι περισσότερο ενεργές εγκεφαλικές περιοχές προσελκύουν περισσότερο οξυγονωμένο αίμα σε σύγκριση με τις λιγότερο. Οι διαφορές στην ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνεται αποτελούν τη βάση για τις μετρήσεις της fMRI, οι οποίες στη συνέχεια αναλύονται από ηλεκτρονικό υπολογιστή.

8

9 Αναστρέψιμες βλάβες και μικροβλάβες
Προσωρινές βλάβες μπορούν να προκληθούν και με το τοπικό πάγωμα μιας περιοχής του εγκεφάλου ή με τη χορήγηση τοπικών αναισθητικών όπως η λιδοκαϊνη, που προκαλούν μετρήσιμες μεταβολές στη συμπεριφορά του ζώου ή στις αντιδράσεις των νευρώνων σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Έτσι μπορούν να διαχωριστούν βραχυπρόθεσμες μεταβολές που οφείλονται σε μια συγκεκριμένη βλάβη από τις γενικές ή μακροπρόθεσμες μεταβολές.

10 Μοντέλα Η αντιμετώπιση ενός μηχανισμού σαν να είναι μαύρο κουτί αντιστοιχεί με την απόφαση να αγνοηθούν ορισμένες λεπτομέρειες του μηχανισμού για να ανακαλύψουμε τις ιδιότητες που παίζουν πρωταρχικό ρόλο στη λειτουργία.

11 Η δομή και η λειτουργία των νευρώνων
Τα μεμονωμένα νευρικά κύτταρα, οι νευρώνες μεταβιβάζουν ηλεκτρικά σήματα από τη μια περιοχή του νευρικού συστήματος στην άλλη (Bear, Connors, & Paradiso, 1996˙ Carlson, 2000˙ Shepherd, 1991,1999). Η μεγάλη συγκέντρωση των νευρώνων βρίσκεται στο νεοφλοιό, το τμήμα αυτό του εγκεφάλου που σχετίζεται με τις σύνθετες γνωστικές διεργασίες. Στον ιστό αυτό βρίσκονται περίπου νευρώνες ανά κυβικό εκατοστό (Sejowski & Churchland 1989).

12 Οι νευρώνες ποικίλουν ως προς τη δομή τους, ωστόσο οι νευρώνες αποτελούνται από τέσσερα βασικά μέρη:
το κυτταρικό σώμα, τους δενδρίτες, τους νευροάξονες και τα τελικά κόμβια.

13 Το κυτταρικό σώμα, στο οποίο περιέχεται ο πυρήνας (το κέντρο του κυττάρου, υπεύθυνο για την εκτέλεση των μεταβολικών και αναπαραγωγικών λειτουργιών του κυττάρου), είναι υπεύθυνο για την διατήρηση του νευρώνα στη ζωή και συνδέει τους δενδρίτες με τον νευροάξονα. Οι πολλαπλοί διακλαδιζόμενοι δενδρίτες λαμβάνουν τις πληροφορίες από άλλους νευρώνες, τις οποίες ενοποιεί το κυτταρικό σώμα. Η λειτουργία της μάθησης συνδέεται με τη δημιουργία νέων νευρωνικών συνδέσεων και ως εκ τούτου με αύξηση της πολυπλοκότητας ή μεγαλύτερη διακλάδωση των δενδριτών στον εγκέφαλο.

14 Ο νευροάξονας είναι ένας λεπτός επιμήκης κυλινδρικός σωλήνας, ο οποίος εκτείνεται από το κυτταρικό σώμα και αντιδρά στις κατάλληλες πληροφορίες μεταβιβάζοντας ένα ηλεκτρικό σήμα που φτάνει μέχρι το τελικό άκρο του, από όπου μεταβιβάζεται σε άλλους νευρώνες. Τα τελικά κόμβια (ή προσυναπτικές απολήξεις) είναι μικροί όζοι που βρίσκονται στο τέρμα των διακλαδώσεων του νευροάξονα, οι οποίοι δεν αγγίζουν απευθείας τους δενρίτες του γειτονικού νευρώνα. Αντί αυτού, υπάρχει στο σημείο αυτό ένα πολύ μικρό κενό, η λεγόμενη σύναψη, η οποία αποτελεί τη συμβολή ανάμεσα στα τελικά κόμβια ενός ή περισσοτέρων νευρώνων, και τους δενδρίτες (ή κάποιες φορές το κυτταρικό σώμα) ενός ή περισσοτέρων άλλων νευρώνων

15 Οι συνάψεις είναι πολύ σημαντικές για τη λειτουργία του ανθρώπινου γνωστικού. Πειράματα έχουν δείξει ότι στους αρουραίους παρουσιάζεται αύξηση στο μέγεθος και τον αριθμό των εγκεφαλικών συνάψεων, ως αποτέλεσμα της λειτουργίας της μάθησης (Turner & Greenough, 1985). Η μειωμένη γνωστική λειτουργία, όπως για παράδειγμα στη νόσος Alzheimer, συνδέεται με μειωμένη απόδοση της συναπτικής μεταβίβασης των νευρικών ώσεων Selkoe, 1991). Η μεταβίβαση των σημάτων λαμβάνει χώρα όταν τα τελικά κόμβια απελευθερώνουν στη σύναψη μία ή περισσότερες χημικές ουσίες, τους νευροδιαβιβαστές. Οι νευροδιαβιβαστές παίζουν το ρόλο χημικών αγγελιοφόρων για τη μεταβίβαση των πληροφοριών διαμέσου του συναπτικού κενού προς τους δενδρίτες υποδοχείς του επόμενου νευρώνα (Cooper,Bloom, & Roth, 1986˙Wurtman, 1999)

16 Νευροδιαβιβαστές Ακετυλοχολίνη(Ach): διεγερτική δράση στον εγκέφαλο- διεγερτική ή ανασταλτική σε όλο το σώμα. Σχετίζεται με τη μνήμη καθώς απαντάται υψηλή συγκέντρωση ουσίας στον ιππόκαμπο. Ντοπαμίνη (DA): επηρεάζει την κίνηση, την προσοχή και τη μάθηση. Έχει κυρίως ανασταλτική, αλλά ορισμένες φορές και διεγερτική δράση. Συνδέεται με την ασθένεια Parkinson λόγω περιορισμένης ντοπαμίνης, ενώ πλεόνασμα ντοπαμίνης συνδέεται με συμπτώματα της σχιζοφρένειας. Επινεφρίνη-νορεπιφρίνη(αδρεναλίνη): σχετίζονται με τη ρύθμιση της εγρήγορσης , σωματικές αντιδράσεις-θυμό φόβο. Σεροτονίνη: σχετίζεται με την αφύπνιση, τα όνειρα την αλλαγή της διάθεσης και την κατάθλιψη. Γ-αμινοβουτυρικό οξύ(GABA): έχει κατασταλτική επίδραση στους προσυναπτικούς άξονες επιδράσεις στο νευρωνικό συντονισμό, επηρεάζει ορισμένους μηχανισμούς μάθησης και μνήμης.

17 Εγκέφαλος Ο εγκέφαλος αποτελεί το σημαντικότερο για τη ζωή μας και πολυπλοκότερο μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος. Προστατεύεται από μια οστέινη κάψα (το κρανίο) και τρεις μεμβράνες, τις μήνιγγες, που περιβάλλουν τον εγκέφαλο. Σκληρά μήνιγγα (dura matter) εξωτερική, σκληρή και ανθεκτική μεμβράνη. Χωρίζει μερικώς στο άνω μέρος μεταξύ τους τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Ακόμα, χωρίζει και την παρεγκεφαλίδα από τους ινιακούς λοβούς με μια άλλη πτυχή που λέγεται σκηνίδιο (tentorium). Αραχνοειδής μήνιγγα (arachnoid mater) βρίσκεται ανάμεσα στην σκληρά μήνιγγα και τον εγκέφαλο. Λεπτή μήνιγγα (pia matter) κατέρχεται στις πτυχές και σχισμές του εγκεφάλου.

18 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εγκεφάλου:
Έλικες: Υψώματα που “καλύπτουν” την εξωτερική επιφάνεια του φλοιού του εγκεφάλου. Αύλακες: Μικρά “αυλάκια” που διαχωρίζουν τις έλικες. Σχισμές: Βαθιά αυλάκια, που γενικά διαχωρίζουν μεγάλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως είναι οι λοβοί του εγκεφάλου έλικα αύλακα σχισμή

19

20 βρίσκεται πίσω από τη γέφυρα
1. Ρομβοειδής εγκέφαλος Προμήκης μυελός Παρεγκεφαλίδα Γέφυρα βρίσκεται άνω του νωτιαίου μυελού και περιλαμβάνει κέντρα που είναι υπεύθυνα για λειτουργίες, όπως η πέψη, η αναπνοή, η μάσηση και ο έλεγχος του καρδιακού ρυθμού βρίσκεται πίσω από τη γέφυρα Τροποποιεί τη δύναμη και το εύρος της κίνησης και παίζει ουσιαστικό ρόλο στην εκμάθηση των κινητικών δεξιοτήτων. βρίσκεται άνω του προμήκους και από εκεί διέρχονται οι νευρικές οδοί του κινητικού συστήματος και συντονίζονται οι κινήσεις δεξιού και αριστερού τμήματος του σώματος. Η γέφυρα επίσης συντελεί στον έλεγχο του ύπνου.

21 2. Μέσος εγκέφαλος Σχηματίζεται από: το τετράδυμο πέταλο (πέταλο φαιάς ουσίας) τα εγκεφαλικά σκέλη (90 λεπτές πεπλατυσμένες ταινίες λευκής ουσίας) τη μέλαινα ουσία (στρώμα φαιάς ουσίας που διαχωρίζει την καλύπτρα του μεσεγκεφάλου από το εγκεφαλικό σκέλος) Συνεργεί στον έλεγχο των οφθαλμικών κινήσεων και του συντονισμού των οπτικών και ακουστικών αντανακλαστικών.

22 3. Διάμεσος εγκέφαλος θάλαμος υποθάλαμος Επεξεργάζεται τις περισσότερες πληροφορίες που φτάνουν στο φλοιό των ημισφαιρίων, προερχόμενες από το υπόλοιπο νευρικό σύστημα. Λόγω των πολλαπλών συνδέσεών του μέσα στον εγκέφαλο, συμμετέχει σε πολλές από τις λειτουργίες του, όπως η μνήμη, αίσθηση, ομιλία και προσοχή. βρίσκεται κάτω από τον θάλαμο. Ο ρόλος του αφορά γενικά τη ρύθμιση της ισορροπίας του εσωτερικού περιβάλλοντος του ανθρώπου. Η ρύθμιση των ορμονών, η διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματος, η λήψη της τροφής, η ενυδάτωση του οργανισμού, η σεξουαλική αλλά και η συγκινησιακή συμπεριφορά εξαρτώνται από τον υποθάλαμο

23 Ο εγκέφαλο ς χωρίζεται σε δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια, το δεξί και το αριστερό.

24 Τα εγκεφαλικά ημισφαίρια αποτελούνται από τρεις δομές:
Βασικά γάγγλια αμυγδαλή ιππόκαμπος συστοιχία περιοχών που συνδέονται μεταξύ τους και βρίσκονται κάτω από το φλοιό, στο βάθος των εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Συμμετέχουν στην ρύθμιση της εκτέλεσης της κίνησης αν και ο τρόπος με τον οποίο το επιτυγχάνουν, δεν είναι καθόλου σαφής. συντονίζει αυτόνομες και ενδοκρινικές αποκρίσεις σε συνδυασμό με συναισθηματικές καταστάσεις. Όσον αφορά τη μνήμη (δεδομένου ότι βρίσκεται πολύ κοντά στον ιππόκαμπο) σχετίζεται με τη μνήμη συναισθηματικά φορτισμένων γεγονότων. Έχει καταδειχθεί ότι επιδρά στην επιθετικότητα, το φόβο και το άγχος, τη σεξουαλική ζωή και γενικότερα στη διάθεση. σχετίζεται με πλευρές της αποθήκευσης της μνήμης, συμβάλλει τόσο στην καταχώρηση νέων πληροφοριών όσο και στην ανάκλησή τους.

25 Κάθε ημισφαίριο διαιρείται σε τέσσερις λοβούς.
Μετωπιαίος λοβός Βρεγματικός λοβός Κροταφικός λοβός Ινιακός λοβός

26 Μετωπιαίος λοβός Έχει σχέση με την ομιλία τα περισσότερα γλωσσικά επίπεδα (σύνταξη, γραμματική, λεξιλόγιο) καθορίζονται από το αριστερό ημισφαίριο, ενώ οι μη λεκτικές πλευρές της ομιλίας (χιούμορ, υπονοούμενα, τόνος φωνής και συναίσθημα) από το δεξιό ημισφαίριο. Η σημαντικότερη όμως λειτουργία τους και ιδιαίτερα των προμετωπιαίων λοβών (prefrontal lobes), δηλαδή το πρόσθιου τμήματος, έχει σχέση με την προσωπικότητα, την κρίση, τις συγκινήσεις και τη μετάφραση των σκέψεων σε πράξεις. Ο σχεδιασμός για το άμεσο ή απώτερο μέλλον καθορίζεται από τους μετωπιαίους λοβούς.

27 Βρεγματικοί λοβοί Είναι υπεύθυνοι για την εκδήλωση ηθελημένων κινήσεων, για χρήση αντικειμένων και για την σύνθεση πληροφοριών που προέρχονται από διάφορες αισθήσεις. Επίσης στο βρεγματικό λοβό βρίσκεται η θέση ελέγχου για την οπτική περιοχή και για την αντίληψη της αφής. Σε περίπτωση βλάβης στον βρεγματικό λοβό εμφανίζεται αδυναμία ονομασίας αντικειμένων, προβλήματα στην ανάγνωση, δυσκολία στην εκτέλεση μαθηματικών πράξεων, αδυναμία επικέντρωσης της οπτικής προσοχής, καθώς και αδυναμία αναγνώρισης μερών του σώματος ή του περιβάλλοντα χώρου.

28 Κροταφικός λοβός Είναι υπεύθυνος για την ακοή, την αντίληψη σύνθετων εικόνων, την κατανόηση της ομιλίας (στο αριστερό ημισφαίριο) καθώς και συμπεριφορές που είναι υπεύθυνες για τα κίνητρα και το συναίσθημα. Βλάβη στην περιοχή του δεξιού κροταφικού λοβού, οδηγεί σε διαταραχές στην κατανόηση της συναισθηματικής ποιότητας του λόγου, π.χ. στην εκτίμηση από τον τόνο της φωνής αν αυτός που μιλά περιγράφει ένα λυπηρό ή ένα ευχάριστο γεγονός. Αντιθέτως, βλάβη στην αριστερή περιοχή του κροταφικού λοβού οδηγεί σε δυσκολία στην έκφραση των συναισθηματικών όψεων του λόγου.

29 Ινιακός λοβός Η κύρια λειτουργία του σχετίζεται με την επεξεργασία, την ολοκλήρωση και ερμηνεία των οπτικών ερεθισμάτων δηλ. με την όραση. Πρωτοταγής Οπτικός Φλοιός: Αυτή η περιοχή είναι υπεύθυνη για την αναγνώριση του μεγέθους, του χρώματος, του φωτός, κίνησης, διαστάσεων κλπ. Οπτικός Δευτεροταγής Φλοιός: Ερμηνεύει τις πληροφορίες που προέρχονται από τον πρωτοταγή οπτικό φλοιό και τον θάλαμο. Οπτικός Τριτοταγής Φλοιός: Ολοκληρώνει οπτικές με άλλες αισθητικές πληροφορίες, συσχετίζει αυτές και καθιστά δυνατή την αναγνώριση των αντικειμένων (επεκτείνεται και προς βρεγματικό και προς κροταφικό λοβό).

30 Πρωτοταγής Οπτική Περιοχή
Ινιακός λοβός Δευτεροταγής Οπτική Περιοχή

31 Αντίληψη Αντίληψη είναι η διαδικασία ερμηνείας των πληροφοριών που εισέρχονται στον εγκέφαλο μέσω των αισθητηριακών οργάνων, για τη σχηματοποίηση αντικειμένων, εικόνων, ήχων, προτάσεων κ.λ.π. Ερεθίσματα οπτικά, ηχητικά κ.λπ. μεταφέρονται από τα αισθητήρια όργανα μέσω του νευρικού συστήματος στον εγκέφαλο, όπου ερμηνεύονται ως διαφορετικά είδη αισθήσεων. Οι άνθρωποι προκειμένου να αντιληφθούν όσα τους περιβάλλουν χρησιμοποιούν πέντε βασικές αισθήσεις: την όραση, την ακοή, την αφή, την όσφρηση και τη γεύση.

32 Όραση Το οπτικό σύστημα αποτελείται από τους οφθαλμούς, διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και τις οδούς που τα ενώνουν. Η όραση αρχίζει με τον κερατοειδή χιτώνα, ο οποίος πραγματοποιεί τα τρία τέταρτα περίπου της εστίασης Οι ακτίνες του φωτός εισέρχονται σε αυτό το σημείο και κατευθύνονται προς τα μέσα για να αρχίσει η δημιουργία του ειδώλου. Ο φακός ολοκληρώνει τη διαδικασία της εστίασης του φωτός στον αμφιβληστροειδή χιτώνα και δημιουργείται ένα ευκρινές είδωλο του οπτικού κόσμου. Οι πληροφορίες από τους οπτικούς υποδοχείς περνούν κατά μήκος του ενός εκατομμυρίου περίπου ινών του οπτικού νεύρου και φτάνουν στο οπτικό χίασμα, όπου μερικές νευρικές ίνες χιάζονται, με αποτέλεσμα οι πληροφορίες από το ένα ήμισυ του κάθε αμφιβληστροειδούς να περνά στην αντίθετη πλευρά του εγκεφάλου Τα αντικείμενα δηλαδή στο δεξιό τμήμα του οπτικού πεδίου προβάλλονται στο αριστερό τμήμα του αμφιβληστροειδούς και αντίστροφα. Επίσης, τα αντικείμενα στο άνω τμήμα του οπτικού πεδίου προβάλλονται στο κάτω τμήμα του αμφιβληστροειδούς και αντιστρόφως.

33

34 Ακοή Όλοι οι τόνοι που υφίστανται επεξεργασία από το όργανο της ακοής γίνονται αντιληπτοί με ένα μηχανισμό γνωστό ως μετάδοση μέσω της αέρινης οδού. Σε αυτή τη διαδικασία, τα ηχητικά κύματα οδηγούνται πρώτα μέσω του εξωτερικού ορατού τμήματος του αυτιού, το πτερύγιο, και του έξω ακουστικού πόρου στον τυμπανικό υμένα, που δονείται διαφορετικά με την κάθε ταχύτητα. Η σφύρα, που συνδέεται με τον τυμπανικό υμένα, διαβιβάζει τις δονήσεις στον άκμονα. Αυτός τις μεταβιβάζει στον αναβολές και στην ωοειδή θυρίδα, η οποία τις μεταβιβάζει στο έσω ους. Η ακουστική πληροφορία φθάνει μέσω του θαλάμου στις κροταφικές έλικες, την περιοχή του φλοιού του εγκεφαλικού ημισφαιρίου που ενέχεται στην πρόσληψη και στην αντίληψη του ήχου. Στη συνέχεια, η ανάλυση της πληροφορίας γίνεται από νευρώνες που απαντούν σε τόνους που έχουν μόνο μία νότα διαφορά. Μερικοί νευρώνες απαντούν μόνο σε μικρή κλίμακα συχνοτήτων, ενώ άλλοι αντιδρούν σε ευρύτερη. Μερικοί νευρώνες επίσης, αντιδρούν μόνο στην αρχή ενός ήχου, ενώ άλλοι μόνο στο τέλος ενός ήχου.

35

36 Γεύση και όσφρηση Αυτές οι δύο αισθήσεις αν και διαφορετικές, είναι στενά συνδεδεμένες. Δρουν μαζί για να μας επιτρέψουν να διακρίνουμε χιλιάδες διαφορετικές γεύσεις και οσμές. Αυτός ο συνδυασμός εξηγεί γιατί η απώλεια της αίσθησης της όσφρησης προκαλεί σοβαρή μείωση στη γεύση. Η γεύση μόνη της είναι μία σχετικά πρωτόγονη αίσθηση, καθώς μπορεί να διακρίνει μόνο μεταξύ γλυκού, αλμυρού, ξινού και πικρού. Τα γευστικά ερεθίσματα ανιχνεύονται από ειδικά όργανα, τους γευστικούς κάλυκες. Οι χημικές ουσίες των τροφών αφού διαλυθούν στο σάλιο, εισέρχονται στους πόρους της γλώσσας και έρθονται σε επαφή με τους γευστικούς κάλυκες, που βρίσκονται μέσα σε θηλές, κυρίως στη γλώσσα, ενώ λιγότεροι υπάρχουν στην οπίσθια μοίρα του στόματος και στον ουρανίσκο. Κάθε κάλυκας αποτελείται από 100 περίπου υποδοχείς που απαντούν στους τέσσερις τύπους ερεθισμάτων. Κατά την αναπνοή ή γενικά τη ροή αέρα, σωματίδια από την ουσία αιχμαλωτίζονται από τους νευρικούς αισθητήρες και αυτοί ταυτοποιούν το σχήμα και το μέγεθος του σωματιδίου στέλνοντας την πληροφορία στον εγκέφαλο. Κάθε αισθητήρας μπορεί να ταυτοποιήσει έως και εκατό διαφορετικά σωματίδια.

37

38 Αφή Η αφή είναι η αίσθηση με την οποία προσδιορίζουμε τα χαρακτηριστικά των αντικειμένων: μέγεθος, σχήμα και υφή. Στο τριχωτό δέρμα μερικοί υποδοχείς αποτελούνται από πλέγματα απολήξεων αισθητικών νευρικών κυττάρων οι οποίες περιελίσσονται γύρω από το βολβό της τρίχας. Οι υποδοχείς ενεργοποιούνται όταν οι τρίχες μετακινηθούν. Σήματα από τους απτικούς υποδοχείς άγονται μέσω αισθητικών νεύρων στο νωτιαίο μυελό, μετά στο θάλαμο και στη συνέχεια στον αισθητικό φλοιό. Υπάρχουν και υποδοχείςστις μη τριχωτές περιοχές, όπως τα χείλη και οι ράγες των δακτύλων, και αποτελούνται από απολήξεις νευρικών κυττάρων.

39 Αντιληπτική οργάνωση Σχηματοποίηση των αντικειμένων:
Οι ψυχολόγοι της σχολής της μορφολογικής ψυχολογίας (Gestalt psychology) υποστηρίζουν ότι οι νοητικές διεργασίες αποτελούνται κυρίως από σχηματοποιήσεις σε σύνολα και όχι από ακολουθίες απλών αισθητηριακών αντιλήψεων ή από διασυνδέσεις ανάμεσα σε ερεθίσματα και αντιδράσεις. σχέση μορφής - φόντου Όταν μπούμε σε ένα οικείο δωμάτιο, αντιλαμβανόμαστε κάποια αντικείμενα που «ξεχωρίζουν» (π.χ. φωτογραφίες οικείων προσώπων) και κάποια άλλα που «σβήνουν» και αποτελούν το φόντο (π.χ. το πάτωμα). Αυτή η σχέση ανάμεσα στη μορφή και το φόντο ονομάζεται σχέση μορφής – φόντου. * Αν και μπορούμε να «περνάμε» γρήγορα από τη μια αντίληψη στην άλλη, είναι ωστόσο αδύνατο να αντιληφθούμε και τις δύο μορφές ταυτόχρονα.

40 Άλλος νόμος μορφής αφορά την εγγύτητα (proximity)
Ένας άλλος νόμος αφορά στην ομοιότητα (similarity). Σύμφωνα με αυτό το νόμο τείνουμε να αντιλαμβανόμαστε τα όμοια αντικείμενα ως μια ομάδα, ένα σύνολο. Επίσης, υπάρχει και ο νόμος της συνέχειας (continuity). Αισθήματα και μορφές που εμφανίζονται ή δημιουργούν μια συνεχή μορφή γίνονται αντιληπτά σαν να σχηματίζουν μια ομάδα.

41 Ο νόμος του εγκλεισμού (closure) συνιστά στο ότι ο άνθρωπος τείνει να αντιλαμβάνεται ως ολοκληρωμένη μορφή ένα αντικείμενο που δεν είναι ολοκληρωμένο, συμπληρώνοντας τα ελλιπή ή ατελή περιγράμματα. Ο νόμος της συμμετρίας (symmetry) αναφέρει ότι τα συμμετρικά σχήματα (τα χαρακτηριστικά των οποίων κατανέμονται συμμετρικά γύρω από έναν κεντρικό άξονα ή σημείο) τα αντιλαμβανόμαστε ευκολότερα ως μορφές, σε σύγκριση με τα ασύμμετρα. { [ ] } < ( ) > Ο νόμος της απλότητας αναφέρει ότι οι άνθρωποι τείνουν να ομαδοποιούν τα χαρακτηριστικά ενός ερεθίσματος κατά τέτοιο τρόπο που να παράγουν την απλούστερη ερμηνεία του κόσμου.

42 Τέλος, οι νόμοι της κοινής τύχης και της κοινής περιοχής μοιάζουν αρκετά με τον πρώτο να λέει ότι ομάδες αντικειμένων που κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, με την ίδια ταχύτητα, γίνονται αντιληπτές σα να πηγαίνουν μαζί, ενώ ο δεύτερος λέει ότι στοιχεία που τοποθετούνται μέσα σε κάποια όρια τείνουν και αυτά να πηγαίνουν μαζί. Το όριο στη δεύτερη περίπτωση μπορεί να δημιουργηθεί από μια κλειστή περίμετρο που τα περικλείει, μια περιοχή που έχει το ίδιο χρώμα ή άλλους παράγοντες. Η μορφολογική θεωρία για την αντίληψη και οι νόμοι μορφής αποτελούν συνεισφορά σε ό,τι αφορά την περιγραφή του τρόπου αντίληψης των διαφόρων μορφών, ωστόσο δεν επεξηγούν καθόλου τα φαινόμενα που περιγράφουν. Για να καταλάβουμε το «πώς» και το «γιατί» σε ό,τι αφορά την αντίληψη των μορφών, θα πρέπει να καταφύγουμε σε άλλες, επεξηγηματικές θεωρίες για την αντίληψη

43 Αντίληψη της απόστασης - βάθους
Η εικόνα που σχηματίζεται στον αμφιβληστροειδή, είναι επίπεδη και δεν έχει καθόλου βάθος. Αυτός ο προβληματισμός έχει οδηγήσει στην ιδέα των σημάτων απόστασης. μονοφθαλμικά σήματα Είναι διαθέσιμα στον ένα οφθαλμό και παρουσιάζονται στις δύο μόνο διαστάσεις. Μέγεθος: εάν έχουμε μια ομάδα από όμοια αντικείμενα που διαφέρουν ως προς το μέγεθος, θα αντιληφθούμε τα μικρότερα αντικείμενα σα να βρίσκονται πιο μακριά. Παρέμβαση ή επικάλυψη: εάν ένα αντικείμενο καλύπτει ένα άλλο, τότε αντιλαμβανόμαστε το επικαλυμμένο αντικείμενο σαν να βρίσκεται κοντύτερα. Σχετικό ύψος: μεταξύ όμοιων αντικειμένων, αυτά που βρίσκονται υψηλότερα σε μια εικόνα τα αντιλαμβανόμαστε σα να είμαι πιο μακριά. Η γραμμική προοπτική: οι παράλληλες γραμμές φαίνεται να αποκλίνουν καθώς απομακρύνονται στον ορίζοντα Η κινητική παράλλαξη: τα αντικείμενα που μας πλησιάζουν μεγαλώνουν με αύξουσα ταχύτητα

44 διοφθαλμικά σήματα Βασίζονται στην πρόσληψη οπτικών πληροφοριών και από τους δύο οφθαλμούς. Η αρχή που διέπει τη χρήση των διοφθαλμικών σημάτων είναι ότι οι οφθαλμοί βρίσκονται αρκετά μακριά ο ένας από τον άλλο, ώστε να μεταβιβάζουν στον εγκέφαλο δύο είδη πληροφοριών: τη διοφθαλμική ανομοιότητα και τη διοφθαλμική συγχώνευση Η διοφθαλμική ανομοιότητα περιγράφει το φαινόμενο κατά το οποίο, καθώς τα διάφορα αντικείμενα έρχονται σε μας, οι δύο οφθαλμοί στέλνουν στον εγκέφαλο, ολοένα και περισσότερο διαφορετικές εικόνες των αντικειμένων και ο εγκέφαλός μας ερμηνεύει το βαθμό της ανομοιότητας των δύο εικόνων των αντικειμένων ως ένδειξη της απόστασης των αντικειμένων από το σώμα μας. Η διοφθαλμική συγχώνευση περιγράφει το φαινόμενο για αντικείμενα που βρίσκονται ήδη σε σχετικά κοντινή απόσταση κατά το οποίο, καθώς τα διάφορα αντικείμενα έρχονται πιο κοντά μας, οι δύο οφθαλμοί κινούνται σταδιακά προς τα μέσα (ο ένας προς τον άλλο) και ο εγκέφαλος μας ερμηνεύει τις μυϊκές αυτές κινήσεις των οφθαλμών ως ένδειξη της απόστασης των αντικειμένων από εμάς.

45 Αντιληπτικές σταθερότητες
Όταν η αντίληψη ενός αντικειμένου παραμένει ίδια ακόμα και όταν το εσωτερικευμένο ερέθισμα του εξωτερικού αντικειμένου μεταβάλλεται τότε υπάρχει αντιληπτική σταθερότητα. Αντιληπτική σταθερότητα υπάρχει και στα αντικείμενα όσον αφορά όρους όπως η φωτεινότητα και τα χρώματα. Υπάρχουν δύο είδη αντιληπτικής σταθερότητας: Η αντιληπτική σταθερότητα μεγέθους είναι η γνώση ότι το μέγεθος ενός αντικειμένου παραμένει το ίδιο, έστω και αν το μέγεθος του εσωτερικού ερεθίσματος μεταβάλλεται. Μερικές από τις πιο εντυπωσιακές οπτικές πλάνες προκύπτουν όταν οι ίδιες ακριβώς πληροφορίες, που μας βοηθούν να επιτύχουμε την αντιληπτική σταθερότητα του μεγέθους, «παραπλανούν» το αισθητήριο και το αντιληπτικό μας σύστημα. πλάνη του Pronzo (οφείλεται στο σήμα του βάθους που προκαλείται από την ύπαρξη των δύο συγκλινουσών ευθειών)

46 οφθαλμαπάτη του Ebbinghaus
πλάνη του Muller – Lyer (εξηγείται με βάση τη φορά των διαγωνίων που βρίσκονται στα άκρα τους, αυτές οι γραμμές φαίνονται να είναι υπονοούμενα σήματα βάθους) οφθαλμαπάτη του Ebbinghaus (οφείλεται στο μέγεθος των κύκλων που τους περιβάλλουν)

47 Η σταθερότητα σχήματος αφορά στην προσλαμβάνουσα απόσταση των διαφόρων μερών του αντικειμένου από τον παρατηρητή. Βλέπουμε την πόρτα να έχει ένα σταθερό σχήμα παρά τις αλλαγές στον προσανατολισμό. Τα σημεία του έξω άκρου της πόρτας φαίνεται να κινούνται γρηγορότερα προς το μέρος μας, σε σύγκριση με τα σημεία του έσω άκρου της. Ωστόσο, αντιλαμβανόμαστε το σχήμα της πόρτας ως αμετάβλητο.

48 Αναγνώριση αντικειμένων
Θεωρία της ταύτισης εικόνων ή θεωρία των μικρογραφιών Το άτομο έχει αποθηκευμένο στη μακρόχρονη μνήμη του άπειρο αριθμό από εικόνες μορφών, και τις αντιπαραβάλλει με τις πληροφορίες που δέχεται από τα αντικείμενα στο οπτικό του πεδίο. Δε μπορεί να εξηγήσει πώς ένα πρότυπο μπορεί εύκολα να αναγνωριστεί ακόμα και αν έχουν αλλάξει το μέγεθος, ο προσανατολισμός, το σχήμα. Πώς ξεχωρίζουμε το «Α» από το «Η» παρόλο που αναπαρίστανται με την ίδια μορφή; Μία λύση που δόθηκε θεώρησε ότι επεξεργαζόμαστε ξεχωριστές αποθηκευτικές εικόνες για κάθε δυνατό παράδειγμα του προτύπου. Μια τέτοια λύση όμως προϋποθέτει την αποθήκευση στη μακρόχρονη μνήμη απεριόριστου αριθμού εικόνων κάτι που θα καθιστούσε τη λειτουργία της αντίληψης «δυσκίνητη» και «ασύμφορη».

49 Θεωρίες προτύπου Τα πρότυπα δεν είναι ένα άκαμπτο, συγκεκριμένο, προκαθορισμένο νοητικό μοντέλο, αλλά ένα υπόδειγμα της καλύτερης δυνατής εικασίας που μπορούμε να κάνουμε για μια μορφή από μια κατηγορία συγγενών (σχετικών μεταξύ τους) αντικειμένων ή οργανωμένων μορφών, το οποίο εμπεριέχει τα περισσότερα τυπικά (που εμφανίζονται πιο συχνά) χαρακτηριστικά της μορφής. *Το άτομο έχει την ικανότητα να σχηματίζει νοητικά πρωτότυπα, ακόμα και αν δεν έχει δει ποτέ κάποιο υπόδειγμα που να ταυτίζεται πλήρως με το πρωτότυπο Και αυτή αλλά και η προηγούμενη θεωρία είναι ασαφής όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο το εισερχόμενο ερέθισμα αντιπαραβάλλεται με το κατάλληλο πρωτότυπο. Επιπλέον, δεν εξηγείται γιατί η αναγνώριση των αντικειμένων γίνεται πιο εύκολη ανάλογα με το πλαίσιο μέσα στο οποίο παρουσιάζεται ένα ερέθισμα

50 Θεωρία της ταύτισης χαρακτηριστικών
Προσπαθούμε να ανασύρουμε από τη μνήμη χαρακτηριστικά που ταυτίζονται με τα χαρακτηριστικά μιας μορφής και όχι την πανομοιότυπη νοητική μικρογραφία ή το πρωτότυπο μιας μορφής στο σύνολό της * Όσο πιο πολλά θεμελιώδη χαρακτηριστικά υπάρχουν σε ένα αντικείμενο τόσο πιο πιθανό είναι ότι θα αναγνωρίσουμε το πολύπλοκο αντικείμενο ακόμα και αν μας παρουσιαστεί για μικρό χρονικό διάστημα Κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει εξηγήσει πώς μετά την επεξεργασία των διακριτών χαρακτηριστικών αυτά συνενώνονται και δημιουργούν μια μορφή την οποία το άτομο αναγνωρίζει ως ένα συγκεκριμένο αντικείμενο.

51 Θεωρία του προσδιορισμού των δομικών στοιχείων
Υπάρχει κάποιο μέσο το οποίο μας επιτρέπει να σχηματίζουμε σταθερές τρισδιάστατες νοητικές παραστάσεις αντικειμένων και βασίζεται στο χειρισμό μερικών απλών γεωμετρικών σχημάτων. Ο ερευνητής Biederman πρότεινε την ύπαρξη μιας σειράς τρισδιάστατων γεωμετρικών ιόντων, που ονόμασε geons όπως π.χ. οι κώνοι, οι κύλινδροι, τα σχήματα. Με αυτή την καθιέρωση, παρατηρεί ότι αναγνωρίζουμε γρήγορα τα διάφορα αντικείμενα, παρατηρώντας τα και αναλύοντάς τα στα δομικά τους στοιχεία, δηλαδή σε γεωμετρικά ιόντα τα οποία είναι δυνατόν να επανασυντεθούν με εναλλακτικούς τρόπους. Και αυτή η θεωρία δε μπορεί να εξηγήσει το πώς αναγνωρίζουμε συγκεκριμένα είδη σκύλων, τραπεζιών ή ακόμα και συγκεκριμένα πρόσωπα ατόμων (π.χ. το πρόσωπο του καλύτερού μας φίλου).

52 Θεωρίες της αντίληψης Θεωρία της άμεσης αντίληψης Ο Gibson, ιδρυτής αυτής της θεωρίας, πιστεύει ότι η αντίληψη δεν είναι μια διαδικασία που συμβαίνει από μόνη της αλλά μέσα σε ένα πλούσιο περιβάλλον από ερεθίσματα Ο Gibson πρέσβευε ότι χρησιμοποιούμε τις διάφορες πληροφορίες του περιβαλλοντικού πλαισίου άμεσα, έχοντας την βιολογική προδιάθεση να αντιδρούμε σε αυτές τις πληροφορίες. Δηλαδή, οι πληροφορίες που χρειάζεται το άτομο για να κατανοήσει τι είναι αυτό που βλέπει, ενυπάρχουν μέσα στο ίδιο το ερέθισμα. * Βέβαια, η νοημοσύνη παίζει ρόλο στη γνωστική επεξεργασία, όμως μόνο αφού έχει ολοκληρωθεί η αντιληπτική επεξεργασία

53 Οι θεωρίες της αντίληψης ως μια ερμηνευτική διαδικασία
Ορισμένοι άλλοι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η αντίληψη είναι μια ερμηνευτική διαδικασία η οποία δεν βασίζεται μόνο σε πληροφορίες που έρχονται από το ερέθισμα αλλά επηρεάζονται από προηγούμενες εμπειρίες και γνώσεις, οι οποίες δημιουργούν προσδοκίες σχετικά με το τι πρόκειται να δούμε ή να ακούσουμε. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία το αντιληπτικό μας σύστημα θα πρέπει να κατασκευάσει μια αναπαράσταση της πραγματικότητας συναρμολογώντας τα επιμέρους τμήματα των αντιληπτικών μας πληροφοριών. Στη διαδικασία αυτή το αντιληπτικό μας σύστημα δημιουργεί και ελέγχει υποθέσεις που προέρχονται από την ερμηνεία των προσλαμβανόμενων ερεθισμάτων.

54 Υπολογιστικές θεωρίες της αντίληψης
Σε αντίθεση με τις παραπάνω θεωρίες, ο ερευνητής David Marr στη θεωρία του για την οπτική αντίληψη, λαμβάνει υπόψη του τον πλούτο των αισθητηριακών πληροφοριών, χωρίς όμως να απορρίπτει το ρόλο της προϋπάρχουσας γνώσης και εμπειρίας στη λειτουργία της αντίληψης. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ο ανθρώπινος εγκέφαλος χρησιμοποιεί μια διαδικασία τριών σταδίων για να δημιουργήσει μια τρισδιάστατη αντίληψη του τι βλέπουμε. Αρχικά, δημιουργεί ένα δισδιάστατο σχέδιο με βάση τις αισθητηριακές πληροφορίες που φθάνουν στους οφθαλμούς. Το σχέδιο αυτό είναι ένα αντικείμενο στις δύο του διαστάσεις. Στη συνέχεια δημιουργεί ένα σχέδιο (σχέδιο δυόμιση διαστάσεων), έχοντας λάβει υπόψη τα σήματα βάθους (σκίαση, διαβάθμιση υφής, κίνηση) και τους προσανατολισμούς των επιφανειών. Τέλος, ο εγκέφαλος επεξεργάζεται περαιτέρω το σχέδιο των δυόμιση διαστάσεων και δημιουργεί ένα τρισδιάστατο μοντέλο που αναπαριστά τα τρισδιάστατα αντικείμενα και τις χωρικές συσχετίσεις μεταξύ των τρισδιάστατων αντικειμένων. Το τρισδιάστατο αυτό μοντέλο περιλαμβάνει τη χωρική συσχέτιση ανάμεσα στον παρατηρητή και τα προσλαμβανόμενα αντικείμενα, ωστόσο είναι ανεξάρτητο από την οπτική γωνία του παρατηρητή.

55

56

57

58 Αντιληπτικές ανεπάρκειες
Σε βλάβες των ινιακών και βρεγματικών-ινιακών ζωνών του επικρατητικού ημισφαιρίου οφείλεται η διαταραχή αναγνώρισης των γραμμάτων. Σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής κοιτάζει τα γράμματα και τα σχέδια, προσλαμβάνει τη διευθέτησή τους στο χώρο αδιακρίτως και δεν μπορεί να αναγνωρίσει τη σημασία των γραμμένων γραμμάτων και λέξεων. Η διαταραχή αυτή ονομάζεται αλεξία γραμμάτων ή λεκτική οπτική αλεξία. Αντιθέτως, ασθενείς με βλάβες των βρεγματο-ινιακών ζωνών του δεξιού (υπολειπόμενου) ημισφαιρίου μπορούν να δουν καθαρά ένα αντικείμενο ή μια εικόνα αλλά είτε δε μπορούν να το συσχετίσουν με την προσωπική τους εμπειρία (όταν ένας ασθενής κοίταξε μια ομάδα στρατιωτών είπε: «Αυτή είναι η οικογένειά μου, ο πατέρας μου, οι αδελφές μου, τα αδέλφια μου») είτε εκτιμάνε τη σημασία μιας εικόνας με συνειρμούς. Για παράδειγμα, ένας ασθενής ερμήνευσε την εικόνα ενός παιδιού που είχε σπάσει ένα παράθυρο και είχε συλληφθεί από τον ιδιοκτήτη του σπιτιού ως εξής: «Κάποιος από τη Δημοκρατία του Μπουράτ νίκησε σε ένα διαγωνισμό και τον παρουσιάζουν με το κύπελλο».

59 Ασθενείς με βλάβη του μετωπιαίου λοβού έχουν δυσκολίες στην αντίληψη σύνθετων προτάσεων, εικόνων μέσα σε ένα ανομοιογενές φόντο καθώς και δυσκολίες στην ερμηνεία μιας σύνθετης εικόνας. Εάν παρουσιαστεί στον ασθενή μια εικόνα ζωγραφισμένη με συγκεκριμένη τεχνοτροπία είτε μια εικόνα σε ασυνήθιστη θέση τότε ο ασθενής δε θα μπορέσει να την κατονομάσει σωστά. Για παράδειγμα ασθενής με τέτοιου είδους βλάβη αντιλαμβάνεται ένα αναποδογυρισμένο καπέλο σαν πιάτο, ένα μικρόφωνο σαν ρολόι, ένα δερμάτινο λουρί σαν μια φρατζόλα ψωμί. Μια βλάβη των κατώτερων βρεγματικών περιοχών διαταράσσει τη χωρική οργάνωση της αντίληψης. Συνεπώς αυτοί οι ασθενείς δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσουν δεξιό από αριστερό, χάνουν το δρόμο τους στον περιβάλλοντα χώρο, συγχέουν τις χώρες πάνω στο χάρτη και δε μπορούν να προσδιορίσουν τις θεμελιώδεις κατευθύνσεις. Μαζική βλάβη στους μετωπιαίους λοβούς έχει ως αποτέλεσμα η φυσιολογική σύνθετη δομή της αντιληπτικής δραστηριότητας να αντικαθίσταται από απλά παρορμητικά συμπεράσματα που βασίζονται είτε στην αντίληψη μεμονωμένων λεπτομερειών είτε σε τυπικές λεκτικές απαντήσεις, χωρίς καμία προηγούμενη ανάλυση του παρουσιαζόμενου υλικού.

60 Προσοχή Η προσοχή είναι η γνωστική διαδικασία κατά την οποία γίνεται επιλεκτική συγκέντρωση σε μια πτυχή του περιβάλλοντος αγνοώντας άλλα πράγματα. Η προσοχή επίσης αναφέρεται, ως η κατανομή των πόρων επεξεργασίας (Anderson, John R. 2004).

61 Οι τέσσερις βασικές λειτουργίες της προσοχής
Κατανεμημένη προσοχή Συχνά καταφέρνουμε να εκτελούμε περισσότερα από ένα έργα ταυτοχρόνως ενώ κατανέμουμε συνετά, όπως χρειάζεται, τους νοητικούς μας πόρους (που σχετίζονται με την προσοχή) σε κάθε έργο. Παράδειγμα: Οι πεπειραμένοι οδηγοί μπορούν εύκολα να μιλούν και να οδηγούν ταυτόχρονα, κάτω από τις περισσότερες συνθήκες, ωστόσο αν κάποια στιγμή δουν ένα άλλο όχημα να έρχεται καταπάνω τους, θα εγκαταλείψουν τη συζήτηση και θα εστιάσουν όλη τους την προσοχή στην οδήγηση.

62 Επαγρύπνηση και ανίχνευση σήματος
Πολλές φορές βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε την εμφάνιση ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος που μας ενδιαφέρει (σήμα - στόχος). Όταν η προσοχή μας βρίσκεται σε επαγρύπνηση για την εμφάνιση ενός σήματος – στόχου, είμαστε προετοιμασμένοι να αναλάβουμε άμεση δράση όταν τελικά ανιχνεύσουμε το στόχο. Παράδειγμα: Σε ένα ερευνητικό υποβρύχιο, οι ερευνητές προσέχουν για την εμφάνιση ασυνήθιστων ήχων στο σόναρ (ηχοεντοπιστικό σύστημα). Όταν περπατάμε σε ένα σκοτεινό δρόμο, θα προσπαθήσουμε ίσως να ανιχνεύσουμε επικίνδυνους ήχους ή φιγούρες.

63 Συχνά διενεργούμε ενεργητική αναζήτηση συγκεκριμένων ερεθισμάτων.
Αναζήτηση Συχνά διενεργούμε ενεργητική αναζήτηση συγκεκριμένων ερεθισμάτων. Παράδειγμα: Αν ανιχνεύσουμε πχ. καπνό (μέσω της επαγρύπνησης), θα προσπαθήσουμε να αναζητήσουμε την πηγή του καπνού. Πολλές φορές επίσης, οι περισσότεροι από εμάς αναζητούμε συνεχώς που αφήσαμε τα γυαλιά μας τα κλειδιά μας ή άλλα αντικείμενα.

64 Επιλεκτική προσοχή Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας μας, κάνουμε συνεχώς επιλογές σχετικά με το ποια ερεθίσματα θα προσέξουμε και ποια θα αγνοήσουμε. Αγνοώντας ή δίνοντας λιγότερη σημασία σε κάποια ερεθίσματα, μπορούμε να δώσουμε μεγαλύτερη προσοχή σε άλλα σημαντικά ερεθίσματα. Η εστίαση της προσοχής μας σε συγκεκριμένα ερεθίσματα αυξάνει την ικανότητα μας να επεξεργαζόμαστε αυτά τα ερεθίσματα και μέσω άλλων γνωστικών διαδικασιών , όπως η λεκτική κατανόηση ή η επίλυση προβλήματος. Παράδειγμα: Μπορούμε να εστιάσουμε την προσοχή μας στο διάβασμα ενός βιβλίου ή στην παρακολούθηση μιας διάλεξης, αγνοώντας ερεθίσματα όπως ένα ραδιόφωνο ή μια τηλεόραση που παίζει ή άτομα που εισέρχονται καθυστερημένα στην αίθουσα της διάλεξης.

65 Η λειτουργία της προσοχή «δεν εντοπίζεται ούτε σε μια μεμονωμένη εγκεφαλική περιοχή ούτε σε ολόκληρη την έκταση του εγκεφάλου» (Posner & Dehaene 1994) Η Farah, με τις έρευνες που πραγματοποίησε με ασθενείς που παρουσίαζαν αμέλεια, μια δυσλειτουργία της προσοχής στην οποία το άτομο αγνοεί το μισό μέρος του οπτικού του πεδίου, συνήθως λόγω μονόπλευρων αλλοιώσεων στους βρεγματικούς λοβούς, αποκάλυψε ότι το πρόβλημα μπορεί να είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης συστημάτων προσοχής που παρεμποδίζουν αμοιβαία το ένα τη λειτουργία του άλλου. Όταν έχει υποστεί βλάβη μόνο η μία από τις δύο πλευρές που σχετίζονται με το σύστημα, τότε η μια πλευρά του οπτικού πεδίου των ασθενών «μπλοκάρεται», καθώς το άλλο μισό του συστήματος δεν λειτουργεί πλέον παρεμποδιστικά.

66 Συστήματα προσοχής Ο Posner (1995) έχει αναγνωρίσει ένα πρόσθιο σύστημα της προσοχής (δίκτυο προσοχής) στο μετωπιαίο λοβό και ένα οπίσθιο σύστημα προσοχής στο βρεγματικό λοβό. Το πρόσθιο σύστημα προσοχής ενεργοποιείται σταδιακά όλο και περισσότερο όταν εκτελούνται έργα που απαιτούν την επίγνωση του ατόμου και στα οποία το άτομο πρέπει να επικεντρώσει την προσοχή του στη σημασιολογική αναγνώριση των λέξεων. Το σύστημα αυτό σχετίζεται επίσης με την «προσοχή δράσης (attention for action), όπου το άτομο προσχεδιάζει ή επιλέγει κάποια δράση από μια σειρά εναλλακτικών περιπτώσεων δράσεων. (Sternberg)

67 Το οπίσθιο σύστημα προσοχής, συνδέεται με τον βρεγματικό λοβό του φλοιού με μέρος του θαλάμου, καθώς και με κάποιες περιοχές του μεσεγκεφάλου που σχετίζονται με την κίνηση των οφθαλμών. Το σύστημα αυτό ενεργοποιείται έντονα κατά την εκτέλεση έργων οπτικοχωρικής προσοχής, στα οποία το άτομο πρέπει άλλοτε να απομακρύνει και άλλοτε να επαναφέρει την προσοχή του (πχ. έργα οπτικής αναζήτησης ή επαγρύπνησης) (Posner & Rauchle, 1994). Η λειτουργία της προσοχής συνδέεται επίσης με νευρική δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα αντίστοιχα στον οπτικό, τον ακουστικό τον κινητικό φλοιό, καθώς και στις συνειρμικές περιοχές του φλοιού που εμπλέκονται σε συγκεκριμένα οπτικά, ακουστικά, κινητικά έργα ή έργα ανώτερων διεργασιών (Posner ,Petrsen, Fox & Rachle).

68 Διαταραχές της Προσοχής
Ημιαγνωσία: διαταραχή της οπτικής προσοχής Η ημιαγνωσία εμφανίζεται συνήθως έπειτα από εγκεφαλική βλάβη στον δεξιό βρεγματικό λοβό και συχνά είναι αποτέλεσμα εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι ασθενείς με ημιαγνωσία δεν ανταποκρίνονταιi σε αντικείμενα που παρουσιάζονται στο αριστερό μέρος του οπτικού τους πεδίου. « Οι ασθενείς με ημιαγνωσία συχνά συμπεριφέρονται λες και ο μισός κόσμος δεν υπάρχει πια. Στην καθημερινή ζωή, μπορεί να λησμονούν αντικείμενα και ανθρώπου που βρίσκονται στο αγνοούμενο μέρος του δωματίου, μπορούν να τρώνε μόνο από τη μια πλευρά του πιάτου τους [...] και να μακιγιάρουν ή να ξυρίζουν μόνο τη μία πλευρά του προσώπου τους».

69 Εξάλειψη του αντικειμένου: διαταραχή της οπτική προσοχής
Η εξάλειψη του αντικειμένου είναι ένα φαινόμενο που συναντάται συχνά σε ασθενείς με ημιαγνωσία. Ο βασικός λόγος για τον οποίο συναντώνται στους ίδιους ασθενείς είναι επειδή εμπλέκονται βλάβες σε ανατομικά κοντινές περιοχές του εγκεφάλου ( Karnath, Himmelbach, & Kuker, 2003). Στις περιπτώσεις εξάλειψης του αντικειμένου, ο ασθενής μπορεί να κρίνει εξίσου καλά όπως τα υγιή άτομα ένα και μόνο ερέθισμα σε οποιαδήποτε πλευρά του οπτικού πεδίου. Ωστόσο, όταν δύο ερεθίσματα παρουσιάζονται μαζί, εκείνο που βρίσκεται προς την πλευρά του οπτικού πεδίου που αγνοούν (στην αντίθετη πλευρά της εγκεφαλικής βλάβης) τείνει να παραμείνει μη ανιχνεύσιμο.

70 Η παρουσία εξάλειψης του αντικειμένου μόνο κατά την αμφίπλευρη παρουσίαση ερεθισμάτων υποδηλώνει έντονα ότι υπάρχει ένας ανταγωνιστικός μηχανισμός, εξαιτίας του οποίου η παρουσία ενός πιο έντονου (κυρίαρχου) ερεθίσματος που παρουσιάζεται στην ίδια πλευρά του χώρου με αυτήν της εγκεφαλικής βλάβης συλλαμβάνει την προσοχή και εμποδίζει την αντίληψη ενός λιγότερου έντονου ερεθίσματος στην αντίθετη πλευρά.

71 Πως εξηγείται η ημιαγνωσία
Σύμφωνα, με τους Corbetta και Shulman (2002) υπάρχουν δύο μείζονα συστήματα προσοχής. Το ένα είναι εκούσιο ή στοχοκατευθυνόμενο, ενώ το άλλο είναι ακούσιο ή κατευθυνόμενο από ερεθίσματα. Το στοχοκατευθυνόμενο σύστημα εμπλέκεται στην επιλογή αισθητήριων πληροφοριών και ανταποκρίσεων. Αυτό το σύστημα επηρεάζεται από την προσδοκία την γνώση και τους τρέχοντες στόχους Αντίθετα το κατευθυνόμενο από ερεθίσματα εμπλέκεται στην ανίχνευση έντονων ή ύποπτων απροσδόκητων οπτικών ερεθισμάτων ( πχ. φλόγες στο δωμάτιο). Αυτό το σύστημα έχει μια λειτουργία «αλλαγή κυκλώματος», που σημαίνει ότι η οπτική προσοχή αλλάζει κατεύθυνση από την τρέχουσα εστίαση της.

72 Το στοχοκατευθυνόμενο σύστημα αποτελείται από ένα ραχιαίο μετωπο-βρεγματικό δίκτυο, ενώ το κατευθυνόμενο από ερεθίσματα σύστημα αποτελείται από ένα κοιλιακό μετωπο-βρεγματικό δίκτυο του δεξιού ημισφαιρίου. Αυτά τα δύο συστήματα συνήθως επηρεάζονται αμοιβαία και αλληλεπιδρούν για να καθορίσουν σε τι στρέφεται η προσοχή κάθε στιγμή. Οι ασθενείς με ημιαγνωσία συνήθως παρουσιάζουν βλάβη στο κατευθυνόμενο από ερεθίσματα σύστημα προσοχής. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από το εύρημα ότι πολλοί ασθενείς με ημιαγνωσία έχουν βλάβη στη δεξιά κροταφο-βρεγματική σύνδεση. Επίσης, η ημιαγνωσία είναι πολύ πιο συνηθισμένη έπειτα από βλάβη στο δεξιό ημισφαίριο παρά στο αριστερό.

73 Πείραμα: Οι Duncan, Bundesen, Olson, Humphreys, Chavda και Shibuya (1999) παρουσίασαν σειρές γραμμάτων με συντομία και ζήτησαν από τους ασθενείς με ημιαγνωσία να αναγνωρίσουν είτε όλα τα γράμματα είτε τα γράμματα με ένα χρώμα που τους είχαν ορίσει από πριν (στόχος). Η υπόθεση ήταν ότι το στοχοκατευθυνόμενο σύστημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά μόνο αν τα γράμματα στόχοι αναγνωρίζονταν από το χρώμα τους. Όπως ήταν αναμενόμενο, η ανάκληση των γραμμάτων που παρουσιάστηκαν στην αριστερή (αγνοημένη) πλευρά ήταν πολύ χειρότερη από την ανάκληση που παρουσιάστηκαν στη δεξιά πλευρά, όταν έπρεπε να αναφερθούν όλα τα γράμματα. Ωστόσο, οι ασθενείς με ημιαγνωσία έμοιαζαν με τα υγιή άτομα της ομάδας ελέγχου, δείχνοντας συγκρίσιμη ανάκληση των γραμμάτων που παρουσιάστηκαν σε κάθε πλευρά του οπτικού πεδίου, όταν έπρεπε να αναφέρουν μόνο τα γράμματα ενός συγκεκριμένου χρώματος.

74 Συνείδηση Η συνείδηση συνδέεται άμεσα με την επίγνωση και σχετίζεται τόσο με το αίσθημα της επίγνωσης όσο και με το περιεχόμενο της επίγνωσης μέρος του οποίου είναι τα πράγματα, οι καταστάσεις ή οι σκέψεις, στα οποία στρέφουμε συνειδητά την προσοχή μας. Ωστόσο, μέρος της ενεργητικής επεξεργασίας των αισθητικών και γνωστικών πληροφοριών και των πληροφοριών που βρίσκονται αποθηκευμένες στη μνήμη που πραγματοποιείται από το σύστημα της προσοχής, λαμβάνει χώρα εκτός της συνειδητής μας επίγνωσης. Οι πληροφορίες που είναι διαθέσιμες προς γνωστική επεξεργασία και εκτός της συνειδητής επίγνωση υπάρχουν σε προσυνειδητό επίπεδο και μπορούμε να τις ανακαλέσουμε αν χρειαστεί

75 Συνείδηση και Προσοχή Η συνειδητή προσοχή εξυπηρετεί τρεις βασικούς σκοπούς: ελέγχει το πώς αλληλεπιδρούμε με το περιβάλλον μας και συντηρεί έτσι την επίγνωση μας σχετικά με το πόσο καλά προσαρμοζόμαστε στις διάφορες καταστάσεις της ζωής μας συνδέει το παρελθόν μας (αναμνήσεις) με το παρόν μας (αισθήσεις) δίνοντας μας μια αίσθηση συνέχειας ως προς τα βιώματα μας, πράγμα που αποτελεί τη βάση της προσωπικής μας ταυτότητας ελέγχει και σχεδιάζει τις μελλοντικές μας δράσεις, με βάση τις πληροφορίες από τον έλεγχο της αλληλεπίδρασης μας με το περιβάλλον και τη σύνδεση ανάμεσα στις αναμνήσεις του παρελθόντος και τις αισθήσεις του παρόντος.

76 Ελεγχόμενες και αυτόματες διαδικασίες
Ελεγχόμενες διαδικασίες: απαιτούν εμπρόθετη προσπάθεια και την εξ ολοκλήρου συνειδητή επίγνωση του ατόμου, χρησιμοποιείται μεγάλο μέρος των νοητικών πόρων ενώ χρειάζονται πολύ χρόνο για να επεξεργαστούν και να εκτελεστούν. Αυτόματες διαδικασίες: απαιτούν ελάχιστη ή καθόλου πρόθεση ή προσπάθεια, λαμβάνουν χώρα εκτός της συνειδητής επίγνωσης αν και ορισμένες αυτόματες διαδικασίες μπορούν να γίνουν διαθέσιμες στη συνείδηση, χρησιμοποιούν αμελητέα ποσότητα νοητικών πόρων και εκτελούνται σχετικά γρήγορα. Πολλά έργα που στη αρχή απαιτούν ελεγχόμενες διαδικασίες στο τέλος γίνονται αυτόματα.

77 Σε πολλές περιπτώσεις οι αυτόματες διαδικασίες μπορούν να σώσουν τη ζωή του ατόμου, όμως σε κάποιες άλλες μπορεί να αποτελέσουν απειλή για τη ζωή του ατόμου. «Το 1982, ένας κυβερνήτης αεροπλάνου και ο συγκυβερνήτης του πραγματοποιούσαν έναν έλεγχο ρουτίνας πριν από την απογείωση, κατά τον οποίο δεν πρόσεξαν ότι το κουμπί του αντιψυκτικού οργάνου ήταν στο “off”, όπως δηλαδή έπρεπε να είναι σε καλές καιρικές συνθήκες, αλλά όχι σε συνθήκες παγετού κάτω από τις οποίες θα πραγματοποιούνταν η συγκεκριμένη πτήση. Η εν λόγω πτήση κατέληξε σε συντριβή του αεροπλάνου»

78 Το φαινόμενο στην άκρη της γλώσσας
Πολλές φορές προσπαθούμε να θυμηθούμε κάτι που γνωρίζουμε (προσυνειδητή γνώση) ότι είναι αποθηκευμένο στη μνήμη μας αλλά δεν μπορούμε να το ανασύρουμε. Σε μία έρευνα των R.Brown και McNeil (1996) διαβαζόταν στους συμμετέχοντες ένας εννοιολογικός ορισμός και οι ίδιοι καλούνταν να βρουν την αντίστοιχη λέξη. Π.χ.: « όργανο που χρησιμοποιείται στην πλοήγηση για τη μέτρηση της γωνίας ανάμεσα σε ένα ουράνιο σώμα και ένα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα». (εξάντας) Οι συμμετέχοντες δεν μπορούσαν να βρουν τη λέξη αλλά πίστευαν ότι την ξέρουν. Επιπλέον απαντούσαν με ακρίβεια σε ερωτήσεις όπως: ποιο είναι το πρώτο γράμμα της λέξης ή πόσες συλλαβές έχει. Στο τέλος κάποιοι συνειδητοποιούσαν ότι η λέξη που έψαχναν ήταν «εξάντας»

79 Τυφλή όραση Σε άτομα που παρουσιάζουν αλλοιώσεις στον πρωτοταγή οπτικό φλοιό έχει παρατηρηθεί ότι έχουν ένα είδος προσυνειδητής αντίληψης. Οι ασθενείς αυτοί είναι ουσιαστικά τυφλοί, όσον αφορά στις περιοχές αυτές του οπτικού τους πεδίου οι οποίες συνδέονται με τις περιοχές που έχουν υποστεί βλάβη, είναι ανίκανοι να αναφέρουν κάποιες λεπτομέρειες ή και όλες γύρω από τον κόσμο τους. Ωστόσο, μερικοί απ’ αυτούς παρουσιάζουν ίχνη αντιληπτικής ικανότητας στις τυφλές περιοχές - τυφλή όραση. Για παράδειγμα όταν τους ρωτούν την κατεύθυνση μιας φωτεινής πηγής που εμφανίζεται στην κατεύθυνση του οπτικού πεδίου που έχει αλλοιώσεις συχνά δείχνουν τη σωστή κατεύθυνση. Άλλοι ασθενείς απλώνουν τα χέρια τους, για να αγγίξουν ένα αντικείμενο που δε βλέπουν, με τέτοιο τρόπο ανάλογο του σχήματος, του μεγέθους και του προσανατολισμού της τρισδιάστατης θέση που βρίσκεται στην τυφλή περιοχή του οπτικού τους πεδίου.

80 Εξαιτίας αυτής της βλάβης είναι ανίκανοι να αντιληφθούν συνειδητά την οπτική πληροφορία. Ωστόσο η αισθητηριακή πληροφορία πηγαίνει σε άλλα μέρη στον εγκέφαλο που διαβιβάζεται πέρα από τον φλοιό. Στο άνω διδύμιο μια περιοχή που σχετίζεται με την όραση, (υπάρχει σε όλα τα σπονδυλωτά), η οπτική πληροφορία δεν μπορεί να γίνει συνειδητά αντιληπτή αλλά μπορεί να καθοδηγήσει πράξεις όπως η εστίαση και η κίνηση των ματιών.

81 Η απουσία συνείδησης μπορεί να έχει επέκταση και στις πράξεις μας
Η απουσία συνείδησης μπορεί να έχει επέκταση και στις πράξεις μας. Έρευνες έχουν δείξει ότι περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για την διέγερση των κινήσεων, άρχισαν να παράγουν δραστηριότητα μισό λεπτό πριν γίνει οποιαδήποτε κίνηση. Ωστόσο τα άτομα είχαν επίγνωση της απόφασης τους μόνο λίγα δέκατα του δευτερολέπτου αργότερα, λίγο πριν αρχίσει η κίνηση. Η συνειδητή απόφαση να αναλάβουμε δράση, ένα γεγονός που συνδέεται με την ελεύθερη βούληση συμβαίνει μόνο αφού η διέγερση της πράξης έχει ήδη ξεκινήσει στον εγκέφαλο. Φαίνεται ότι η επίγνωση των ίδιων μας των πράξεων μπορεί κάποιες φορές να εμφανιστεί αφού έχουμε πάρει μια απόφαση.

82 Μνήμη Η μνήμη ορίζεται ως η ικανότητα ενός ατόμου να αποθηκεύει, να επεξεργάζεται και να ανακτά πληροφορίες που προέρχονται από τον έξω κόσμο.

83 Η μνήμη αποτελείται από τρία στάδια:
Η κωδικοποίηση χρησιμεύει στην εισαγωγή των πληροφοριών στη μνήμη. Οι πληροφορίες που αποθηκεύονται στη μνήμη κωδικοποιούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνονται αποδεκτές και να χρησιμοποιούνται από το μνημονικό μας σύστημα. Η αποθήκευση συνιστά το δεύτερο στάδιο της μνήμης και αναφέρεται στη διατήρηση πληροφοριών για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Η ανάσυρση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας η πληροφορία που είχε αποθηκευτεί νωρίτερα, μπορεί να ανακτηθεί στη συνείδηση. ανάκληση: όταν μας ζητάνε να παραγάγουμε ένα οποιοδήποτε πληροφοριακό στοιχείο ανασύροντάς το από τη μνήμη μας. (ασκήσεις τύπου συμπληρώστε τα κενά των παρακάτω Ανάσυρση προτάσεων ή όταν γράφουμε διαγώνισμα στο σχολείο) Αναγνώριση: έχουμε να επιλέξουμε ή να αναγνωρίσουμε ανάμεσα σε διάφορες πληροφορίες, την κατάλληλη πληροφορία που χρειαζόμαστε. (ασκήσεις πολλαπλών επιλογών (multiple-choice test) και ασκήσεις με τη μορφή «σωστό- λάθος»)

84 Διαδικασίες της μνήμης
Η θεωρία των Atkinson και Shiffrin Το μοντέλο των Atkinson και Shiffrin αποτελείται από τρία επιμέρους μνημονικά συστήματα συγκράτησης: την αισθητηριακή μνήμη, τη βραχυπρόθεσμη μνήμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμη

85 Αισθητηριακή μνήμη Πιστεύεται ότι είναι ο αρχικός αποθηκευτικός χώρος για μεγάλο αριθμό πληροφοριών, οι οποίες σταδιακά θα εισέλθουν στην βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Οι πληροφορίες συγκρατούνται σε αυτή με μορφή εικόνων. Υπό φυσιολογικές συνθήκες οι πληροφορίες αυτές είτε θα περάσουν στο επόμενο μνημονικό σύστημα, είτε θα σβηστούν αν κάποιες άλλες πληροφορίες τις επικαλύψουν, προτού προλάβει να μεσολαβήσει ο χρόνος που χρειάζεται για να γίνει η μεταβίβασή τους στο επόμενο μνημονικό σύστημα.

86 Βραχύχρονη μνήμη ή βραχυπρόθεσμη μνήμη
Στο σύστημα της βραχυπρόθεσμης μνήμης μπορούν να αποθηκευτούν πληροφορίες για λίγα δευτερόλεπτα ή κάποιες φορές για 1-2 λεπτά. Συνήθως οι πληροφορίες μένουν στην βραχυπρόθεσμη μνήμη για δευτερόλεπτα, εκτός και αν το άτομο χρησιμοποιήσει την εσωτερική επανάληψη για να τις συγκρατήσει για περισσότερο χρόνο. Η διάρκεια της βραχύχρονης μνήμης έχει όρια και υποστηρίζεται ότι η ικανότητα συγκράτησης της είναι περίπου 7 ± 2 στοιχεία. Το όριο λοιπόν που προτείνεται εκφράζει τους όρους τμημάτων πληροφορίας που έχουν κάποια σημασία. Αν έχουμε για παράδειγμα μια σειρά 21 συνεχόμενων στοιχείων, είναι ανέφικτο να μπορέσουμε να τα ανακαλέσουμε χωρίς κάποια οργάνωση. Αν όμως τα οργανώσουμε σε 7 διακριτές περιεκτικές κατηγορίες μπορούμε να τα συγκρατήσουμε και να τα θυμηθούμε όλα. Παράδειγμα: Έστω ότι έχουμε τα γράμματα ΚΣΛΥΟΣΓΤΑΑΚΡΑΚΛΕΑ και μας ζητήσουν να τα απομνημονεύσουμε ώστε να τα ανακαλέσουμε αργότερα, είναι σχεδόν αδύνατο να τα θυμηθούμε όλα. Αν όμως τα αναδιοργανώσουμε δημιουργούν τις λέξεις: ΣΚΥΛΟΣ ΓΑΤΑ ΚΑΡΕΚΛΑ μια ακολουθία που είναι πολύ πιο εύκολη να την ανακαλέσουμε.

87 Άλλοι παράγοντες που επιδρούν στην ικανότητα συγκράτησης της βραχύχρονης μνήμης:
Οποιαδήποτε καθυστέρηση ή παρέμβαση μπορεί να μειώσει την ικανότητα συγκράτησης της βραχυπρόθεσμης μνήμης από 7 σε 3 περίπου στοιχεία. *Έχει άλλωστε υποστηριχθεί ότι σε γενικές γραμμές το πραγματικό όριο στην ικανότητα συγκράτησης του συστήματος αυτού είναι μάλλον τα 3 με 5 στοιχεία, παρά τα 7 στοιχεία. Ο βαθμός στον οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την προϋπάρχουσα γνώση για να κωδικοποιήσουμε το υλικό που θέλουμε να απομνημονεύσουμε σε τμήματα που έχουν σημασία.  

88 Μακρόχρονη μνήμη ή μακροπρόθεσμη μνήμη
Τα όρια της μακρόχρονης μνήμης δεν τα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα καθώς δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να ανακαλύψουμε το μέγιστο αριθμό πληροφοριών που μπορούμε να συγκρατήσουμε. Οι περισσότεροι ερευνητές πιστεύουν ότι η μακρόχρονη μνήμη μας είναι απεριόριστη, καθώς για παράδειγμα δεν υπάρχει καμία περίπτωση ατόμου που να μην μπορεί να μάθει κάτι καινούργιο επειδή είχε αποθηκεύσει πάρα πολλές πληροφορίες στη μνήμη του. Επίσης, δε γνωρίζουμε ούτε για πόσο χρονικό διάστημα συγκρατούνται οι πληροφορίες στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Γνωρίζουμε μόνο ότι τις πληροφορίες που υπάρχουν σε αυτή τη μνήμη οι άνθρωποι συχνά τις θυμούνται αρκετά καλά για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

89 (ανάλογα με την πληροφορία που γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας)
Τρία είδη μακρόχρονης μνήμης (ανάλογα με την πληροφορία που γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας) επεισοδιακή σημασιολογική διαδικαστική αποθηκεύει προσωπικές εμπειρίες όπως π.χ. τι φάγαμε για πρωινό, ποιον είδαμε στο δρόμο αφορά στη γνώση αντικειμένων, γεγονότων, εννοιών, λέξεων και της σημασίας τους εμπλέκει την εκμάθηση συμπεριφορών και δεξιοτήτων, όπως π.χ. το πώς βουρτσίζουμε τα δόντια μας, ή το πώς ντυνόμαστε.

90 η ακούσια ανάμνηση και επίδραση των προϋπαρχουσών εμπειριών.
Άλλη κατηγοριοποίηση: έκδηλη ή συνειδητή άδηλη ή ασυνείδητη αφορά στα έργα όπου το άτομο καλείται να εκτελέσει και απαιτούν συνειδητή χρήση της μνήμης η ακούσια ανάμνηση και επίδραση των προϋπαρχουσών εμπειριών. και πάλι χρησιμοποιούμε προϋπάρχουσες εμπειρίες μας, όμως δεν προσπαθούμε συνειδητά να τις θυμηθούμε

91 Το μοντέλο βάθους ή η θεωρία των επιπέδων επεξεργασίας
Η μνήμη δεν αποτελείται από τρία ή από οποιονδήποτε αριθμό διακριτών συστημάτων συγκράτησης, αλλά η ποιότητα της μνημονικής συγκράτησης ποικίλλει ανάλογα με το «βάθος» ή αλλιώς το επίπεδο της κωδικοποίησης (της επεξεργασίας) που υφίστανται οι πληροφορίες ορισμένοι ερευνητές έχουν κατακρίνει τον κυκλικό χαρακτήρα των επιχειρημάτων αυτού του μοντέλου, όπου το επίπεδο επεξεργασίας είναι βαθύτερο, επειδή συντελεί στην καλύτερη συγκράτηση των πληροφοριών, και αντιστρόφως, η καλύτερη συγκράτηση των πληροφοριών οφείλεται στη βαθύτερη επεξεργασία. Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω κριτική καθώς και κάποια αντιθετικά ερευνητικά ευρήματα, τροποποιήθηκε κάπως το μοντέλο ώστε να συμπεριλάβει την ανακάλυψη ότι το μεγαλύτερο βάθος κωδικοποίησης δεν είναι τόσο σημαντικό, όσο είναι η ύπαρξη αντιστοιχίας ανάμεσα στον τύπο της επεξεργασίας της κωδικοποίησης και το είδος της ανάσυρσης που απαιτείται από το έργο.

92 Το μοντέλο της μνήμης εργασίας
Αυτό που διαφοροποιεί το μοντέλο αυτό από τα υπόλοιπα είναι η ύπαρξη της μνήμης εργασίας, η οποία θεωρείται ότι αποτελεί μέρος και της βραχυπρόθεσμης αλλά και της μακροπρόθεσμης μνήμης. Η μνήμη εργασίας συγκρατεί μόνο τις πληροφορίες της μακροπρόθεσμης μνήμης που ενεργοποιήθηκαν περισσότερο πρόσφατα και τις μεταφέρει μέσα και έξω από τη βραχυπρόθεσμη. Και σε αυτό το μοντέλο οι πληροφορίες παραμένουν στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Όταν δραστηριοποιηθεί η ανάσυρσή τους όμως, οι πληροφορίες μεταβιβάζονται σε εκείνο το μέρος της μακροπρόθεσμης μνήμης που περιλαμβάνει τη μνήμη εργασίας.

93 Μνήμη και βλάβες Οι ερευνητές δεν είναι ακόμα σε θέση να καθορίσουν τη συγκεκριμένη σχέση αιτίας-αιτιατού ανάμεσα σε μια δεδομένη εγκεφαλική αλλοίωση και μια συγκεκριμένη μνημονική ανεπάρκεια. Το γεγονός ότι μια συγκεκριμένη δομή ή περιοχή του εγκεφάλου συνδέεται με τη διακοπή μιας λειτουργίας δεν σημαίνει ότι η περιοχή αυτή είναι η μόνη υπεύθυνη για τον έλεγχο αυτής της λειτουργίας

94 ασθενείς που έχουν υποστεί βλάβη στον ιππόκαμπο δε μπορούν να σχηματίσουν νέες επεισοδιακές μνήμες, ωστόσο μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη διαδικαστική τους μνήμη. Του είδους αυτή η αμνησία είναι γνωστή ως «εμπροσθοδρομική». άτομα με αλλοιώσεις στον αριστερό βρεγματικό λοβό παρουσιάζουν σοβαρή ανικανότητα συγκράτησης πληροφοριών στη βραχυπρόθεσμη μνήμη, ενώ δεν εμφανίζουν καμία ανεπάρκεια στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Εξακολουθούν, με ελάχιστη δυσκολία, να κωδικοποιούν να συγκρατούν και να ανασύρουν πληροφορίες από τη μακροπρόθεσμη μνήμη. αντιθέτως άτομα με αλλοιώσεις στην περιοχή του μέσου κροταφικού λοβού εμφανίζουν σχετικά φυσιολογική ικανότητα βραχυπρόθεσμης συγκράτησης λεκτικού πληροφοριακού υλικού (π.χ. γράμματα και λέξεις), αλλά παρουσιάζουν σοβαρή ανικανότητα συγκράτησης νέου λεκτικού υλικού στη μακροπρόθεσμη μνήμη

95 Alzheimer Μία από τις πιο σοβαρές ασθένειες που προκαλούν απώλεια μνήμης -είναι υπεύθυνη για περίπου θανάτους ετησίως. Απώλεια μνήμης, διαταραχές προσανατολισμού στο χώρο και το χρόνο και δυσχέρεια για συγκέντρωση και αριθμητικούς υπολογισμούς αποτελούν τα πρώτα συμπτώματα που αρχίζουν συνήθως στα μέσα της έβδομης δεκαετίας της ζωής των ασθενών. Στα τελικά στάδια η νόσος καθιστά τον ασθενή ανίκανο να αυτοεξυπηρετείται. Ο θάνατος συνήθως είναι αποτέλεσμα πνευμονίας ή κάποιας άλλης επιπλοκής. Νεκροτομική εξέταση σε άτομα που έπασχαν από αυτή τη νόσο, δείχνει συσσώρευση μη φυσιολογικών πρωτεϊνών στους νευρώνες και σωρούς εκφυλισμένους νευρικών απολήξεων στις περιοχές του εγκεφάλου που είναι σημαντικές για τη μνήμη. Επίσης, πρόσφατα μελετητές ανακάλυψαν ότι σε ασθενής που πέθαναν από Alzheimer υπήρξε ελάττωση του μεγέθους του ιππόκαμπου σε σύγκριση με ασθενείς που πέθαναν χωρίς ενδείξεις ότι έπασχαν από τη νόσο αυτή. Άλλες εξετάσεις φανέρωσαν την παρουσία μη φυσιολογικών πρωτεϊνών που είναι μοναδικές για τη νόσο Alzheimer. Προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία για τη νόσο αλλά τουλάχιστον 12 φάρμακα που δρουν ανακουφιστικά βρίσκονται υπό μελέτη. Επίσης, η υπερδιέγερση, το άγχος, η απρόβλεπτη συμπεριφορά, οι διαταραχές ύπνου και η κατάθλιψη, όλα παρενέργειες της νόσου, μπορούν να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά.

96 Σκέψη Η σκέψη είναι ένα σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών που λαμβάνει πληροφορίες, αναπαριστά τις πληροφορίες με σύμβολα και στη συνέχεια επεξεργάζεται αυτές τις αναπαραστάσεις. Δομικά της στοιχεία είναι οι έννοιες, οργανωμένες σε εννοιολογικές δομές που μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές αναπαράστασης.

97 Θεωρίες για τη φύση των εννοιών
Κλασική άποψη: Οι έννοιες περιγράφονται ως ένα σύνολο αναγκαίων και επαρκών καθοριστικών γνωρισμάτων, που ορίζουν σαφώς ποιες περιπτώσεις ανήκουν σε μια δεδομένη εννοιολογική κατηγορία και ποιες όχι. Έχει αμφισβητηθεί διότι ορισμένες έννοιες δεν είναι δυνατόν να περιγραφούν με βάση κάποια αναγκαία και επαρκή γνωρίσματα (π.χ. η έννοια παιχνίδι) Μια άλλη προϋπόθεση της θεωρίας αυτής είναι ότι όλα τα μέλη της πρέπει να την αντιπροσωπεύουν εξίσου καλά, όμως οι άνθρωποι θεωρούν μερικά μέλη μιας κατηγορίας πιο αντιπροσωπευτικά από άλλα.

98 Θεωρία των προτύπων: Η κατηγοριοποίηση ενός νέου αντικειμένου σε αυτή τη θεωρία γίνεται με βάση την ομοιότητά του με τα πρωτοτυπικά μέλη της κατηγορίας. Δεν είναι όμως δυνατόν να οργανωθούν όλες οι έννοιες γύρω από κάποια πρωτοτυπικά μέλη. Επίσης, υπάρχουν διαφορές στην επιλογή προτύπων από το ένα άτομο στο άλλο.

99 Εννοιολογικές δομές Σημασιολογικά δίκτυα: οι έννοιες αναπαρίστανται σε ένα πυκνό δίκτυο διασυνδέσεων. Σχήματα: «πακέτα» πληροφοριών, τα οποία περιέχουν όλα τα στοιχεία καθώς και τις σχέσεις μεταξύ των στοιχείων, που συνιστούν τη γενικευμένη έννοια που αντιστοιχεί σε ένα αντικείμενο, σε ένα συμβάν, σε ενέργειες και σε ακολουθίες ενεργειών. Παράλληλα κατανεμημένα διαδικαστικά δίκτυα : είναι εμπνευσμένα από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι νευρώνες. Προσφέρουν ένα τρόπο εξήγησης του πώς οι σημασιολογικές και οι επεισοδιακές πληροφορίες συγκροτούνται σε εποικοδομητικές μνήμες. Νοητικά μοντέλα

100 Νοητικά μοντέλα Μια μορφή γνωστικής δομής, που δείχνουν πώς οι γνώσεις οργανώνονται και αποθηκεύονται στη μνήμη. ή Μεταβατικές αναπαραστάσεις που σχηματίζονται στη στιγμή για να αντιμετωπιστούν συγκεκριμένες καταστάσεις (θα πάρουν μια πιο μόνιμη μορφή εάν γίνεται συχνή χρήση στην καθημερινότητα). Χωρικά: συλλαμβάνουν απόψεις του φυσικού κόσμου Αναπαριστάνουν με αναλογικό τρόπο τη δομή μιας αλληλουχίας γεγονότων

101 Μηχανισμοί σκέψης Συλλογιστική σκέψη είναι η διαδικασία εξαγωγής συμπερασμάτων από κάποια δεδομένα στη διάρκεια μιας διαλογικής διαδικασίας. Παραγωγικός συλλογισμός: Αρχίζουμε με μια γενική πρόταση που θεωρείται αληθής και με την επικουρία ενός ακόμη δεδομένου τερματίζουμε σε μια άλλη πρόταση που επιβάλλεται με λογική αναγκαιότητα ως ακολουθία των προηγούμενων προτάσεων. Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί Όλοι οι ψυχολόγοι είναι άνθρωποι Όλοι οι ψυχολόγοι είναι θνητοί Επαγωγικός συλλογισμός: Εκκινεί από το ειδικό και το συγκεκριμένο και καταλήγει στο γενικό και το αφηρημένο. Όταν το αντικείμενο Α δεν στηρίζεται πέφτει Όταν το αντικείμενο Β δεν στηρίζεται πέφτει Όταν το αντικείμενο Γ δεν στηρίζεται πέφτει Μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι «όλα τα αντικείμενα που δεν στηρίζονται πέφτουν».

102 Η επαγωγή είναι ένας ατελής συλλογισμός, διότι το συμπέρασμα δεν προκύπτει ως λογική αναγκαιότητα.
Στην καθημερινότητά μας αλλάζουμε συνέχεια από παραγωγικούς σε επαγωγικούς συλλογισμούς. Οι πεποιθήσεις μας καθοδηγούν τις παρατηρήσεις μας και οι παρατηρήσεις μας αλλάζουν τις πεποιθήσεις μας.

103 Αναλογική σκέψη Η αναλογική σκέψη χρησιμοποιείται όταν κάποιος μεταφέρει πληροφορίες από έναν τομές (τομέας –βάσης) με σκοπό να τον βοηθήσουν να σκεφτεί για έναν άλλο τομέα (τομέας –στόχος). Η αναλογική σκέψη εμπλέκει τις ακόλουθες διαδικασίες: Αναγνώριση της αναλογίας Χαρτογράφηση ομοιοτήτων και διαφορών Μεταβίβαση λύσης Αξιολόγηση

104 Γλώσσα και εγκέφαλος Το 1864 ο Paul Broca συσχέτισε τη γλώσσα με το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Bλάβη στο πρόσθιο μέρος του αριστερού ημισφαιρίου (περιοχή Broca ) οδηγεί σε απώλεια της δυνατότητας ομιλίας, ενώ αντίθετα η βλάβη στο δεξί ημισφαίριο δεν φέρει τέτοιες συνέπειες. Aυτοπτική εξέταση οκτώ ασθενών που παρουσίαζαν διαταραχές στο λόγο έπειτα από τραυματισμό του εγκεφάλου τους έδειξε ότι όλοι παρουσίαζαν βλάβη μόνο στο μετωπιαίο λοβό του αριστερού ημισφαιρίου. Συνεπώς η γλώσσα είναι πλευρικά εξειδικευμένη. Ο όρος αναφέρεται σε οποιαδήποτε γνωσιακή λειτουργία που εντοπίζεται κυρίως σε μία από τις δύο πλευρές του εγκεφάλου.

105 Οι ασθενείς με τραύματα στην περιοχή Broca μπορεί να παρουσιάζουν τη λεγόμενη αφασία Broca.
To 1874, ο Carl Wernicke παρουσίασε ένα άλλο είδος αφασίας το οποίο εμφανιζόταν σε ασθενείς με βλάβες στο οπίσθιο μέρος του αριστερού ημισφαιρίου ( περιοχή Wernicke - ασθενείς με αφασία Wernicke ).

106 Στο πόρισμα της έρευνας τους σημειώνουν:
Για την επιβεβαίωση της πλευρικής εξειδίκευσης της γλώσσας, ερευνητές στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Μπάφαλο έκαναν ένα πείραμα χρησιμοποιώντας σαρώσεις PET για να εντοπίσουν και να μετρήσουν τη φλοιώδη δραστηριότητα όταν ζητούσαν από τα υποκείμενα να παράγουν παρελθοντικούς τύπους ομαλών, ανώμαλων και μη υπαρκτών ρημάτων. Στο πόρισμα της έρευνας τους σημειώνουν: «Εντοπίσαμε πολύ διαφορετικές τιμές και περιοχές φλοιώδους δραστηριότητας στις ομαλές και ανώμαλες περιπτώσεις…» Ωστόσο όλη η ενεργοποίηση του φλοιού σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου ανάλογα με το είδος του ρήματος εντοπίστηκε στο αριστερό ημισφαίριο. Τα πειράματα αυτά υποστηρίζουν αφενός την υποσυστημική φύση της γραμματικής, αφετέρου την αριστερή πλευρική εξειδίκευση της γλώσσας. .

107 Εγκεφαλικές αλλοιώσεις κατά την παιδική ηλικία
Μελέτες ημιπληγικών παιδιών που είναι απαραίτητο να αφαιρεθεί χειρουργικά το ένα από τα δύο ημισφαίρια, έχει παρατηρηθεί, ότι το ημισφαίριο που απομένει, αναλαμβάνει τις λειτουργίες του ημισφαιρίου που αφαιρέθηκε. Παρ ’όλα αυτά φαίνεται πως, ήδη από τη γέννησή του ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι προδιατεθειμένος να εξειδικεύσει πλευρικά τη γλώσσα στο αριστερό ημισφαίριο.

108 Διαιρεμένος εγκέφαλος
Τα άτομα που πάσχουν από βαριάς μορφή επιληψία μπορούν να θεραπευτούν με τον αποκλεισμό της επικοινωνίας μεταξύ των δύο ημισφαιρίων – διατομή του μεσολοβίου και του ινώδες δικτύου που συνδέει τα δύο ημισφαίρια. Ο Michael Gazzaniga (1970) αναφέρει: «Με ανέπαφο το μεσολόβιο οι δύο πλευρές του σώματος δεν έχουν μυστικά μεταξύ τους. Όταν αυτό τέμνεται, τα δύο ημισφαίρια καθίστανται δύο διαφορετικές σφαίρες νοητικής συνείδησης, η καθεμιά με τη δική της βάση εμπειρίας και το δικό της σύστημα ελέγχου των διεργασιών συμπεριφοράς» […]

109 Πρόσθιο τμήμα στη κορυφή - Μεσολόβιο ορατά στο κέντρο, σε ανοιχτό γκρι.
(πρόσωπο αντιμετωπίζει προς τα αριστερά)

110 Στους ασθενείς με διαιρεμένο εγκέφαλο οι πληροφορίες του δεξιού ημισφαιρίου δεν είναι προσπελάσιμες από το αριστερό ημισφαίριο. Εάν βάλουμε ένα μήλο στο αριστερό χέρι ενός ασθενούς με διαιρεμένο εγκέφαλο που έχει κλειστά τα μάτια, τότε αυτός μπορεί να το χρησιμοποιήσει κατάλληλα, αλλά δεν μπορεί να το ονομάσει. Το δεξί εγκεφαλικό ημισφαίριο έχει την αίσθηση του μήλου και το διακρίνει από άλλα αντικείμενα, αλλά η πληροφορία αυτή δεν μπορεί να μεταβιβαστεί στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο για να ονομαστεί γλωσσικά. Αντίθετα, αν ένα μήλο τοποθετηθεί στο δεξί χέρι, το άτομο θα είναι σε θέση αμέσως να το ονομάσει και να το περιγράψει.

111 Πειράματα με ERP Πειράματα με ERP (βιωματικά εγκεφαλικά δυναμικά) έχουν δείξει ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ERP που προκύπτουν όταν το υποκείμενο ακούει γλωσσικούς ήχους (φθόγγους) και των ERP που προκύπτουν όταν το υποκείμενο ακούει μη γλωσσικούς ήχους. Τα πειράματα δείχνουν επίσης ότι υπάρχει διαφορά των ERP στο χρόνο και την περιοχή αντίδρασης όταν τα υποκείμενα ακούνε προτάσεις χωρίς σημασία όπως: *«Ο άντρας θαύμασε τον πονοκέφαλο του Γιάννη με το τοπίο». σε αντιδιαστολή με προτάσεις με σημασία, όπως: «Ο άντρας θαύμασε τον πίνακα του Γιάννη με το τοπίο». Το αριστερό ημισφαίριο υστερεί στην επεξεργασία των ήχων

112 Μελέτες της νευρωνικής δραστηριότητας του εγκεφάλου έχουν γίνει σε άτομα που καλούνται να διαβάσουν διαφορετικά είδη γραφής: Τα ιαπωνικά έχουν δύο συστήματα γραφής. Το ένα σύστημα το kana, βασίζεται στο φωνητικό σύστημα της γλώσσας – το κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή. Το άλλο σύστημα το kanji, είναι ιδεογραφικό – το κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια λέξη. Το kanji δε βασίζεται στους φθόγγους. Οι Ιάπωνες ασθενείς με βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο χάνουν την ικανότητα τους να διαβάσουν το kana, ενώ οι ασθενείς με βλάβη στο δεξί ημισφαίριο χάνουν την ικανότητα τους να διαβάσουν το kanji. Επιπλέον πειράματα σε φυσιολογικούς Ιάπωνες ομιλητές που απομονώνουν τα δύο ημισφαίρια δείχνουν ότι το δεξί ημισφαίριο είναι καλύτερο από το αριστερό για την ανάγνωση του kanji.

113 Αφασία Νεολογική αφασία
Ασθενείς με νεολογική αφασία υποκαθιστούν λέξεις οι οποίες είναι σημασιολογικά ή φωνολογικά παρόμοιες με αυτές που είχαν πρόθεση να χρησιμοποιήσουν, παράγοντας έτσι λάθη παρόμοια με τα φυσιολογικά λάθη υποκατάστασης λέξεων που ενδέχεται να παράγουν μη πάσχοντα άτομα. (πχ. καρέκλα –τραπέζι). Οι γλωσσικές δυσκολίες που εμφανίζουν οι αφασικοί δεν οφείλονται σε κάποια γενική ή γνωσιακή ανεπάρκεια. Ούτε σε απώλεια του κινητικού ή αισθητηριακού ελέγχου των νεύρων και των μυών που συγκροτούν φωνητικά ή ακουστικά όργανα. Η υστέρηση τους αφορά μόνο την παραγωγή ή την κατανόηση της γλώσσας ή της γραμματικής. Οι κωφοί τραγουδιστές με βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο εμφανίζουν αφασία στη νοηματική γλώσσα παρόμοια με τη γλωσσική διαταραχή που εμφανίζουν οι αφασικοί με φυσιολογική ακοή

114 Οι «αγραματικοί» αφασικοί Broca αντιμετωπίζουν δυσκολίες με προτάσεις των οποίων η κατανόηση εξαρτάται από τη συντακτική δομή. Για παράδειγμα, ένας αγραμματικός αφασικός μπορεί να βρεθεί σε σύγχυση σε σχέση με το ποιος κυνηγά ποιον σε μια παθητική πρόταση όπως: «Η γάτα κυνηγήθηκε από το σκύλο» Αντίθετα αντιμετωπίζουν λιγότερες δυσκολίες αν η παθητική πρόταση έχει τη μορφή: «Το αυτοκίνητο κυνηγήθηκε από το σκύλο» Γνωρίζουν δηλαδή ότι δεν είναι πιθανό τα αυτοκίνητα να κυνηγηθούν από σκύλους και χρησιμοποιούν αυτή τη γνώση για να ερμηνεύσουν την πρόταση. Ενώ στην πρώτη πρόταση η ερμηνεία εξαρτάται από την γνώση της παθητικής δομής.

115 Ένας ασθενής περιέγραψε ένα πιρούνι ως «ανάγκη για πρόγραμμα».
Οι αφασικοί Wernicke από την άλλη πλευρά, συχνά παράγουν ρέουσα αλλά μη κατανοητή ομιλία. Ένας ασθενής περιέγραψε ένα πιρούνι ως «ανάγκη για πρόγραμμα». Ένας άλλος όταν ρωτήθηκε σχετικά με τα προβλήματα όρασης του, απάντησε: «Τα καλώδια μου δεν προσλαμβάνονται σωστά».

116 Ασθενείς με βλάβες σε εγκεφαλικές περιοχές (εκτός Broca καιWernicke)
Έχουν δυσκολία να εκφωνήσουν το όνομα ενός ανθρώπου, άλλοι έχουν πρόβλημα να ονομάσουν ένα ζώο, ενώ άλλοι δεν μπορούν να βρουν τα ονόματα εργαλείων. Οι ασθενείς κάθε ομάδας έχουν εγκεφαλικές αλλοιώσεις σε διακεκριμένες περιοχές του αριστερού κροταφικού λοβού. Μελέτες MRI αποκάλυψαν τη μορφή και την περιοχή των εγκεφαλικών αλλοιώσεων μερικών από αυτούς τους ασθενείς. Δε βρέθηκε επικάλυψη των περιοχών των αλλοιώσεων ανάμεσα στις τρεις ομάδες. Σε επαναληπτική εξέταση φυσιολογικών υποκειμένων, στο πλαίσιο μελέτης ανάκλησης λέξεων με τη χρήση PET, οι επιστήμονες εντόπισαν διαφορική ενεργοποίηση μόνο στις πληγείσες περιοχές των ασθενών με εγκεφαλικές αλλοιώσεις όταν ζητήθηκε από αυτούς να ονομάσουν πρόσωπα, ζώα ή εργαλεία. [

117 Η αυτονομία της γλώσσας
Μπορεί η γλώσσα να αναπτυχθεί φυσιολογικά με διαταραγμένη τη γενική νοημοσύνη; Όλο και περισσότερα στοιχεία τεκμηριώνουν την άποψη ότι τα ανθρώπινα όντα είναι βιολογικά εφοδιασμένα από τη γέννησή τους με μια αυτόνομη έμφυτη γλωσσική ικανότητα που από μόνη της είναι ιδιαίτερα πλευρικά εξειδικευμένη και δεν προκύπτει από τη γενική νοητική ικανότητα του ανθρώπου.

118 Μελέτη περίπτωσης (case study)
H Laura ήταν μια νεαρή γυναίκα με νοητική καθυστέρηση (ΔΝ 41-44). Δεν κατείχε καμία αριθμητική έννοια, μπορούσε να ζωγραφίσει μόνο σε προσχολικό επίπεδο , ενώ είχε πολύ χαμηλή αντιληπτική μνήμη. Παρ’όλα αυτά μπορούσε να παράγει πολύπλοκες συντακτικά προτάσεις(ηλικία 16 ετών) όπως: “He was saying that I lost my battery-powered watch that I loved” «Έλεγε ότι έχασα το ρολόι μου με μπαταρία που αγαπούσα» “Last year at school when I first went there, three tickets were gave out by a police last year” «Πέρσι στο σχολείο όταν πρωτοπήγα εκεί, είχαν δόθηκαν τρεις κλήσεις από μια αστυνομία» Η Laura δεν μπορεί να προσθέσει 2+2, δεν ήταν σίγουρη πότε ήταν «πέρσι» η σε ποια χώρα ζούσε. Ωστόσο, με πολύ μικρές αποκλίσεις, είναι σε θέση να σχηματίζει παρελθοντικούς χρόνους να χρησιμοποιεί παθητικές προτάσεις και να παράγει σύνθετες προτάσεις.

119 Η υπόθεση της κρίσιμης ηλικίας
Τα παιδιά που δεν εκτίθενται σε γλωσσικά δεδομένα καθόσον διαρκεί η γλωσσική τους διαμόρφωση δεν αποκτούν τη γραμματική ικανότητα του φυσικού ομιλητή. Συμπεριφορικά τεστ και μελέτες απεικόνισης του εγκεφάλου δείχνουν ότι η καθυστερημένη έκθεση στη γλώσσα αλλοιώνει τη στοιχειώδη οργάνωση του εγκεφάλου όσον αφορά τη γλώσσα. Τα παιδιά που στερούνται γλωσσικών ερεθισμάτων κατά τη περίοδο της γλωσσικής διαμόρφωσης εμφανίζουν άτυπα σχήματα πλευρικής εξειδίκευσης του εγκεφάλου. …

120 Περιπτώσεις όπως ο Victοr και οι Genie, παιδιά που είχαν απομονωθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα (ως την ηλικία των ετών) δεν ήταν σε θέση να κατακτήσουν τη γλώσσα μετά την έκθεση τους σε αυτήν, ακόμα και έπειτα από σκόπιμη και επίμονη γλωσσική διδασκαλία. Η Genie κατάφερε να αποκτήσει κάποια γλωσσική γνώση που μοιάζει με αυτή του δίχρονου παιδιού και ασθενών με αφασία Broca. Πχ. «Ανοίγω πόρτα κλειδί», «Genie γεμάτο στομάχι».

121 Αντίληψη των φθόγγων ομιλίας σε παιδιά
Ελεγχόμενα πειράματα δείχνουν ότι οι ενήλικες δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τα αλλόφωνα ενός φωνήματος, αλλά για τα βρέφη είναι κάτι φυσικό. Τα βρέφη των Ιαπώνων μπορούν να ξεχωρίσουν το [r] από το [l], ενώ οι γονείς τους όχι. Τα μωρά μπορούν να ακούσουν τη διαφορά μεταξύ δασυνόμενων και μη δασυνόμενων κλειστών, παρ’ όλο που σπουδαστές της γλωσσολογίας δυσκολεύονται.

122 Τα παιδιά δομούν γραμματικές
Μελέτες σε παιδιά που κατακτούν διαφορετικές γλώσσες κάτω από διαφορετικές πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες αποκαλύπτουν ότι τα στάδια της ανάπτυξης είναι παρόμοια, ίσως ακόμα και καθολικά. Το νευρικό σύστημα των παιδιών είναι αρκετά ώριμο ώστε αυτά να είναι σε θέση να μάθουν όλα τα στοιχεία που συνθέτουν τη γραμματική, την φωνητική και την πραγματολογία. Η ανάπτυξη της γραμματικής γλωσσική ικανότητας των παιδιών προηγείται χρονικά σε σχέση με τις ικανότητες παραγωγής λόγου.

123 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βοσνιάδου Σ. , Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Gutenberg, Αθήνα 2001. Eysenck W. Michael, Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας, επιμέλεια Ελένη Βασιλάκη, Gutenberg, 2010. Fromkin V. -R.Rodman-N.Hyams, Εισαγωγή στη μελέτη της γλώσσας, μετάφραση, Ε.Βάζου-Γ.Ξυδόπουλος,Β.Παπαδοπούλου, Πατάκη, Αθήνα: 2010. Kandel E., Schwartz J., Jessell T. , Βασικές αρχές νευροεπιστημών, Ιατρικές εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης, Αθήνα, 2004 Λυμπεράκης Σ. , Εγκέφαλος και Ψυχολογία. Εισαγωγή στη Νευροψυχολογία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1997 Λούρια Α. Ρ., Η λειτουργία του εγκεφάλου, εισαγωγή στη Νευροψυχολογία, Καστανιώτη, μετάτφραση. Αγγελόπουλος Ν., Αθήνα, 1999. Posner, I. Michael, Foundations of Cognitive Science, MIT PRESS, 1993. Σάντρα Άαμοντ, Σαμ Γουάνγκ, Καλωσήλθατε στον εγκέφαλο σας μετάφραση Βικτωρία Τζούμα, Αβγό, Αθήνα: 2008. Society for Neuroscience Τι γνωρίζουμε για τον εγκέφαλο, (Ελληνική εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες) μετάφραση – επιμέλεια Γιάννης Βαράκης, Αζαρίας Καραμανλίδης Γιώργος Κωστόπουλος, Άντα Μήτσακου, Καστανιώτη , Αθήνα, 1996. Sternberg J. Robert, Γνωστική ψυχολογία, επιμέλεια έκδοσης: Γ. Ξανθάκου-Μ. Καΐλα, μετάφραση.: Ιωάννα Βραχωρίτου. Ατραπός-Περιβολάκι, Αθήνα : 2007.