Υποστηρίζοντας ψυχιατρικά τον ασθενή με ΙΦΝΕ

Παρουσίαση με θέμα: "Υποστηρίζοντας ψυχιατρικά τον ασθενή με ΙΦΝΕ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Υποστηρίζοντας ψυχιατρικά τον ασθενή με ΙΦΝΕ
Δρ Γεώργιος Λυράκος Ψυχολόγος Υγείας MSc. MPH. PhD. PostDoc ΓΝΝ. Αγ. Παντελεήμων Program Director MSc Health Psychology City Unity-Cardiff MET

2 Λίγα εισαγωγικά…. Η πίστη στη σχέση των ψυχολογικών παραγόντων με τα ιδιοπαθή φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (ΙΦΝΕ) δεν είναι νέα. Δεκαετία του '30  γαστρεντερολόγοι και οι ψυχίατροι πρότειναν ότι: τα συναισθηματικά γεγονότα και οι εμπειρίες της ζωής πιθανότατα σχετίζονται με την επιδείνωση των συμπτωμάτων στο έντερο (1). Οι ΙΦΝΕ θεωρήθηκαν ψυχοσωματικές ασθένειες και η σχέση τους με το στρες και άλλους ψυχολογικούς παράγοντες θεωρήθηκε τόσο ισχυρή ώστε οι ερευνητές δεν ένιωθαν την ανάγκη να χρησιμοποιήσουν οποιαδήποτε ομάδα ελέγχου στις έρευνες τους. Μερικές δεκαετίες αργότερα, το εύρημα αυτό αμφισβητήθηκε κυρίως λόγω μεθοδολογικών αδυναμιών και της χρήσης μη ελεγχόμενων μελετών που δημοσιεύτηκαν σε αυτόν τον τομέα. Για κάποιο διάστημα οι ΙΦΝΕ θεωρήθηκαν οργανικά νοσήματα και οι ψυχολογικοί παράγοντες θεωρήθηκε ότι συμβάλουν σε αυτά. Ωστόσο, περισσότερα ανεπίσημα στοιχεία και κλινικές παρατηρήσεις έδειξαν ότι στρεσογόνες εμπειρίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν δυσμενώς την πορεία των ΙΦΝΕ (2).

3 Ποια είναι τα συχνότερα ψυχικά νοσήματα στις ΙΦΝΕ;
Οι πιο κοινές ψυχιατρικές διαταραχές στη CD είναι η κατάθλιψη και το άγχος Επιδημιολογικές και βιολογικές ενδείξεις υποδηλώνουν ότι και διαταραχές όπως η διπολική διαταραχή εμφανίζονται συχνά (2). Οι βιολογικοί μηχανισμοί που αφορούν τόσο τις ΙΦΝΕ όσο και την κατάθλιψη ή το άγχος εξηγούν την ευαισθησία στην ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών στις ΙΦΝΕ. Οι αλληλεπιδράσεις του άξονα του εντέρου στον εγκέφαλο, οι ανοσολογικές διαταραχές, το οξειδωτικό στρες και η δυσλειτουργία στο πνευμονογαστρικό νεύρο παίζουν ρόλο στην παθοφυσιολογία των ΙΦΝΕ και των ψυχικών διαταραχών. Η ψυχιατρική συνοσηρότητα στις ΙΦΝΕ μπορεί: να επηρεάσει την πορεία της εντερικής νόσου να αυξήσει την απαίτηση και τη σοβαρότητα των υποτροπών να παρεμποδίσει τη θεραπεία Έτσι η γνώση σχετικά με τη σχέση μεταξύ των ΙΦΝΕ και της ψυχικής υγείας φαίνεται ζωτικής σημασίας για την ορθή διαχείριση των ασθενών αυτών.

4 Τι έχει φανεί μέχρι σήμερα από την έρευνα;
Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ έχουν υψηλότερο μετεγχειρητικό κίνδυνο κατάθλιψης σε σύγκριση με τους ασθενείς που χειρουργούνται για εκκολπωματίτιδα και βουβωνοκήλη[3]. Οι ασθενείς με UC, εμφανίζουν μικρότερα επίπεδα κατάθλιψης στην κλίμακα Beck μετά από χειρουργική επέμβαση αναστόμωσης, σε σύγκριση με ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου. Οι διαφορές αυτές μπορεί να σχετίζονται με το γεγονός ότι η χειρουργική επέμβαση είναι θεραπευτική για την UC [4]. Οι ασθενείς με UC και ειλεοστομία είχαν υψηλότερα επίπεδα άγχους σε σύγκριση με ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου με κολοστομία [4]. Στη σύγκριση των ασθενών με ΙΦΝΕ με άλλους πληθυσμούς ασθενών, υπάρχει ο κίνδυνος τα αποτελέσματα να αντικατοπτρίζουν απλώς τη διαφορά μεταξύ των ομάδων ασθενών και όχι την επίδραση της χειρουργικής επέμβασης στις διάφορες ασθένειες. Είναι πιθανό ότι οι προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει μεγαλύτερο κίνδυνο σε ασθενείς με ΙΦΝΕ γενικά σε σύγκριση με άλλες ασθένειες [5].

5 Νεότερα δεδομένα Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, ο επιπολασμός της κατάθλιψης (34,3% έναντι 5%, p <0,0001, OR 9,7) και του άγχους (18,6% έναντι 2%, p = 0,0002, OR 11,17) ήταν υψηλότερος σε ασθενείς με ΙΦΝΕ σε σύγκριση με τους μάρτυρες. Η σοβαρότητα της κατάθλιψης ήταν υψηλότερη στους ασθενείς σε σύγκριση με τους μάρτυρες (μέση κατάταξη 17 έναντι 7, p = 0,04). Ο επιπολασμός της κατάθλιψης δεν ήταν διαφορετικός μεταξύ των ασθενών με UC και CD. Όλοι οι ασθενείς με άγχος είχαν ιστορικό UC. Η μέση διάρκεια της νόσου και του ιστορικού της θεραπείας με κορτικοστεροειδή ή η χειρουργική επέμβαση για ΙΦΝΕ δεν συσχετίστηκε με την παρουσία κατάθλιψης ή άγχους. Οι ασθενείς με σοβαρή CD (δείκτης δραστηριότητας της νόσου του Crohn, CDAI> 450) είχαν πιο σοβαρή κατάθλιψη. Η σοβαρότητα της UC δεν συσχετίστηκε με τη σοβαρότητα του άγχους ή της κατάθλιψης στην UC.(6) Bhamre R, Sawrav S, Adarkar S, Sakaria R, Bhatia SJ. Psychiatric comorbidities in patients with inflammatory bowel disease. Indian Journal of Gastroenterology Jul 1;37(4):307-12

6 Συσχέτιση στρες με τις ΙΦΝΕ
Ενώ ο ρόλος του στρες στην εμφάνιση των ΙΦΝΕ δεν έχει αποδειχθεί, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το στρες είναι ένας παράγοντας που προκαλεί και επιδεινώνει σε σχέση με την πορεία και τα συμπτώματα τους [7, 8, 9-10]. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες της υποτροπής της νόσου [9, 11, 12]. Ανακριβείς αναφορές σχετικά με μια σχέση μεταξύ του στρες και της εμφάνισης της νόσου, όπως αυτή των Li και συν. [13] ο οποίος, με βάση μια μελέτη παρακολούθησης της εμφάνισης ΙΦΝΕ σε γονείς που έχασαν παιδί στη Δανία, βρήκε μια αρνητική σχέση μεταξύ ψυχολογικού στρες και ανάπτυξης της ΙΦΝΕ. Αυτά τα συμπεράσματα υποστηρίζουν τις πεποιθήσεις σχεδόν 75% των ασθενών με ΙΦΝΕ που τονίζουν ότι το στρες ή η προσωπικότητά τους αποτελεί μείζονα παράγοντα στην ανάπτυξη της νόσου [8, 9] και πάνω από το 90% ότι επηρεάζει τη δραστηριότητα της νόσου [ 10, 14]. Τέλος έχει βρεθεί πως η χορήγηση κορτικοστεροειδών μπορεί να οδηγήσει σε: αϋπνία (δυσκολία στον ύπνο) διακυμάνσεις της διάθεσης ψύχωση και άλλα ψυχιατρικά συμπτώματα (15)

7 Μηχανισμός επίδρασης στρες στις ΙΦΝΕ
Πιθανοί Μηχανισμοί των Επιπτώσεων του Ψυχολογικού στρες σε Ασθενείς με ΙΦΝΕ Μηχανισμός επίδρασης στρες στις ΙΦΝΕ Μη Ειδικές Επιδράσεις Εντερική διαπερατότητα Ανοσολογικοί Μηχανισμοί Έμμεσες επιπτώσεις

8 Αλλοίωση του προφίλ των κυτοκινών
Στρες Άμεση επίδραση Αλλοίωση του προφίλ των κυτοκινών Επιδεινώνοντας την ανοσολογική δυσλειτουργία Αύξηση της διαπερατότητας Μειώνοντας τη λειτουργία του φραγμού του βλεννογόνου Ενεργοποίηση ιστιοκυττάρων Βλεννογόνου Διεγείρει την έκκριση του κεντρικού CRF Ρυθμίζοντας το σύστημα κορτιζόλης ACTH Διεγείρει την έκκριση του περιφερικού CRF Επηρεάζοντας κινητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα Έμμεση επίδραση Διεγείρει συμπεριφορές που προωθούν την ύφεση, και προκαλούν κακή συμμόρφωση στη θεραπευτική αγωγή και το κάπνισμα

9 Πως εκδηλώνονται τα ψυχολογικά προβλήματα στις ΙΦΝΕ
Από τη στιγμή που αναπτύσσεται η ΙΦΝΕ, η αστάθεια, η αβεβαιότητα και η χρόνια εξέλιξη της νόσου μπορούν να προκαλέσουν ευρύ φάσμα ψυχολογικών και διαπροσωπικών προβλημάτων στους ασθενείς. Αυτά περιλαμβάνουν: απώλεια του ελέγχου του εντέρου κόπωση προσβολή της εικόνας του σώματος φόβο σεξουαλικής ανεπάρκειας κοινωνική απομόνωση λόγω της εξάρτησης από τη θεραπεία ανησυχία ότι μπορεί να μην φθάνει στο πλήρες δυναμικό του και να αισθάνεται βρώμικος [10, 16].

10 Η αντιμετώπιση αυτών των συναισθηματικών προβλημάτων απαιτεί:
κατάλληλες στρατηγικές αντιμετώπισης και καλή προσαρμογή στη νόσο. Τα συμπτώματα, οδηγούν σε απώλεια της αξίας του εαυτού ή προκαλούν στιγματισμό στους ασθενείς [17]. Τα συμπτώματα μπορεί να προκαλέσουν στιγματισμό στους ασθενείς [18] Οι ασθενείς βασίζονται σημαντικά σε παθητικές στρατηγικές αντιμετώπισης [18, 19] Οι ασθενείς χρησιμοποιούν λιγότερες στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων και θετικής επανεκτίμησης [20] Χρησιμοποιούν περισσότερες στρατηγικές αποφυγής [20, 21]. Αποτέλεσμα : Δυσλειτουργικό ψυχολογικό στρες [22] με κακή προσαρμογή και Κακή συμμόρφωση στην ασθένεια.

11 Επίδραση της διάγνωσης και βήματα ψυχολογικής προσαρμογής στη νόσο
Η σοβαρότητα της ασθένειας η ηλικία εμφάνισης της νόσου Ο βαθμός παρέμβασής της ασθένειας στη ζωή του ασθενούς Τα μελλοντικά σχέδια (16) Αξιολόγηση του πιθανού αντίκτυπου της νόσου στη ζωή του ασθενή Συναισθηματική αντίδραση Δυσφορία Θλίψη Ενοχή Συμπεριφορική αντίδραση Λήψη νέων φαρμάκων Αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης Τροποποίηση τη διατροφής Άρνηση ασθένειας Αποδοχή ασθένειας Πεποιθήσεις και σκέψεις για την ασθένεια και την υγεία, Το πως αντιλαμβάνεται τη νόσο Συναισθηματική κατάσταση [23] οι προηγούμενες εμπειρίες Προσωπικότητα- αλεξιθυμία Λυράκος Γ, 2019 ®

12 Πιθανές ψυχολογικές θεραπείες
Πολλές ψυχολογικές παρεμβάσεις έχουν αναπτυχθεί και μελετηθεί στις ΙΦΝΕ, με διαφορετικό εύρος αποτελεσματικότητας. Σε 2 μελέτες [25] η υποστηρικτική-εκφραστική και ψυχοδυναμική θεραπεία μπορεί να είναι αναποτελεσματική στη θεραπεία της ψυχολογικής συννοσηρότητας και της σωματικής πορείας των ΙΦΝΕ. Σε 6 μελέτες  η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία ή η αντιμετώπιση του στρες μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις στο άγχος, την κατάθλιψη και την ποιότητα ζωής, αλλά δεν έχουν καμία επίδραση στην πορεία της ΙΦΝΕ για τους ασθενείς. [26, 27-31] Αντίθετα, σε 2 μελέτες  η διαχείριση του άγχους, η εκπαίδευση χαλάρωσης και η συμβουλευτική με επίκεντρο την ΙΦΝΕ ήταν χρήσιμες τόσο για τα ψυχολογικά προβλήματα όσο και για τα κλινικά συμπτώματα της νόσου. [31-33] Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα τροποποίησης του τρόπου ζωής [34] και η θεραπεία ψυχής και σώματος [35] έχουν επίσης μελετηθεί σε ασθενείς με ΙΦΝΕ και έδειξαν σημαντικές βελτιώσεις στην ποιότητα ζωής, το άγχος και την ψυχολογική ευεξία.

13 Φαρμακοθεραπεία- αντικαταθλιπτικά
Ο υψηλός επιπολασμός των ψυχολογικών διαταραχών, όπως το άγχος και η κατάθλιψη σε ασθενείς με ΙΦΝΕ, μπορεί να συνάδει με ψυχοφαρμακολογικές θεραπείες ειδικά αντικαταθλιπτικά ως εναλλακτική θεραπεία για αυτούς τους ασθενείς. Αν και μια ποιοτική μελέτη [36], που βασίζεται σε συνεντεύξεις με τους γαστρεντερολόγους, έδειξε ότι ορισμένοι γαστρεντερολόγοι χρησιμοποιούν αντικαταθλιπτικά για τη θεραπεία του πόνου, του άγχους ή / και της κατάθλιψης και της αϋπνίας σε ασθενείς με ΙΦΝΕ, η χρήση αυτών των φαρμάκων δεν είναι απλή. Οι Mikocka-Walus και συν. συστηματική ανασκόπηση για τα αντικαταθλιπτικά και τις ΙΦΝΕ, ανέφεραν ότι [37] τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (π.χ., Amitriptylin, dothiepin, prothiaden, doxepin, imipramin και nortriptyline) όχι μόνο ανακουφίζουν την ψυχολογική δυσχέρεια, αλλά έχουν και κάποια θετικά αποτελέσματα στην σωματική κατάσταση σε ασθενείς με ΙΦΝΕ μέσω της μείωσης του πόνου, της ευερεθιστικότητας του εντέρου και της ανάγκης για αφόδευση Τα νεότερα αντικαταθλιπτικά δεν συνταγογραφούνται τόσο πολύ παρά το ότι αναφέρεται στη βιβλιογραφία πως τα αντικαταθλιπτικά έχουν θετική επίδραση στη φλεγμονή του εντέρου στους ασθενείς με ΙΦΝΕ. Δεδομένου όμως ότι τα πιο πολλά δημοσιευμένα δεδομένα σε αυτόν τον τομέα δεν έχουν τυχαιοποιηθεί και έχουν μεθοδολογικές αδυναμίες, οι Hardt και συν. [38] κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατη η οριστική δήλωση της αποτελεσματικότητας των αντικαταθλιπτικών για την ψυχική και σωματική κατάσταση των ασθενών με ΙΦΝΕ. 36. A. Mikocka-Walus, D. A. Turnbull, N. T. Moulding, I. G. Wilson, J. M. Andrews, and G. J. Holtmann, “‘It doesn’t do any harm, but patients feel better’: a qualitative exploratory study on gastroenterologists’ perspectives on the role of antidepressants in inflammatory bowel disease,” BMC Gastroenterology, vol. 7, article 38, 2007. 37. A. A. Mikocka-Walus, D. A. Turnbull, N. T. Moulding, I. G. Wilson, J. M. Andrews, and G. J. Holtmann, “Antidepressants and inflammatory bowel disease: a systematic review,” Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health, vol. 2, article 24, 2006. 38. J. Hardt, S. Conrad, C. Muche-Borowski, and H. Raspe, “Epidemiology of depression and distress in patients with inflammatory bowel disease and validation of an indicator scale of perceived stress for psychological impairments,” European Psychiatry, vol. 26, pp. 2217–2225, 2011.

14 Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία
Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία αναπτύχθηκε αρχικά ως θεραπεία για την κατάθλιψη [39]. Στο μοντέλο CBT, η σχέση μεταξύ καταστάσεων, σκέψεων, συμπεριφορών, σωματικών αντιδράσεων και συναισθημάτων αποτελεί το κύριο επίκεντρο της θεραπείας. Οι ασθενείς δημιουργούν μια εικόνα της σχέσης μεταξύ αυτών των παραγόντων και μαθαίνουν τρόπους να παρεμβαίνουν στις σκέψεις τους, στις συμπεριφορές τους και ακόμη και στις φυσιολογικές τους απαντήσεις για τη βελτίωση της διάθεσης ή των συναισθημάτων. Για παράδειγμα, οι ασθενείς μπορεί να μάθουν να βρίσκουν και να αλλάζουν τα μη χρήσιμα πρότυπα σκέψης, να κάνουν ασκήσεις χαλάρωσης και να αλλάξουν συμπεριφορές (δηλ. αποφυγή και απομόνωση) που μπορεί να συμβάλλουν στη σωματική ή ψυχολογική δυσχέρεια. Σκέψεις Οι άλλο μπορεί να παρατηρήσουν ότι είμια πολύ ώρα στην τουαλέτα Σωματικές αισθήσεις Στομαχόπονος Πυελικό άλγος Συμπεριφορά Αποφεύγω να φάω στα πάρτι για να μην πάω τουαλέτα Συναισθήματα Άγχος ντροπή στεναχώρια

15 Υπνοθεραπεία Η υπνοθεραπεία έχει χρησιμοποιηθεί σε ένα ευρύ φάσμα ιατρικών καταστάσεων και έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματική στη μείωση ή την ανακούφιση των σωματικών συμπτωμάτων του καρκίνου [40], αρθρίτιδα [41], ινομυαλγία [42], και χρόνιο πόνο[43]. Η κατευθυνόμενη από το έντερο υπνοθεραπεία είναι μια παραλλαγή της ιατρικής ύπνωσης που επικεντρώνεται με-υπνωτικές προτάσεις στην υγεία του γαστρεντερικού σωλήνα. Συνήθως περιλαμβάνει 7-12 εβδομαδιαίες συνεδρίες στις οποίες οι ασθενείς αρχικά μαθαίνουν να επιτυγχάνουν και να εμβαθύνουν την υπνωτική κατάσταση και στη συνέχεια οδηγούνται μέσω μιας σειράς σκηνοθετημένων εικόνων που εστιάζουν στο έντερο με υπνωτικές υποδείξεις σε κάθε συνεδρία. Οι ασθενείς ασκούν αυτές τις ασκήσεις στο σπίτι χρησιμοποιώντας ηχογραφήσεις και τυπικά καλούνται να παρακολουθήσουν την πρόοδό τους και τα συμπτώματα χρησιμοποιώντας φόρμες αυτοελέγχου [44].

16 Mindfulness-based therapy (MBT)
Αυτό το είδος θεραπείας απαιτεί από τα άτομα να παρατηρούν λεπτομέρειες σχετικά με το περιβάλλον τους χωρίς να αξιολογούν ή να αντιδρούν σε εξωτερικά ερεθίσματα από το περιβάλλον. Γίνεται με ειδικές ασκήσεις με στόχο να μάθουν οι ασθενείς να εμπλέκουν αυτή τη νοοτροπία του δεν επικρίνω και δεν αντιδρώ στις καθημερινές δραστηριότητές τους. Παρόλο που υπάρχουν πολλές παραλλαγές της ΜΒΤ, οι περισσότεροι βασίζονται στο πρόγραμμα Μείζονος Μείωσης Στρες (MBSR) του Jon Kabat- Zinn για την αντιμετώπιση χρόνιων ασθενειών [45]. Αναπνοή με ενσυναίσθηση Λήψη τροφής με ενσυναίσθηση Άκουσμα με ενσυναίσθηση Παρατήρηση με ενσυναίσθηση

17 Ομαδική Ψυχοθεραπεία υποστήριξης
Μέθοδος σχεδιασμένη για κλινικούς πληθυσμούς που σχεδιάστηκε για γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο του μαστού [46] και στη συνέχεια προσαρμόστηκε σε άλλες ομάδες [47,48] Επικεντρώνεται ρητά στις ανησυχίες και τα συναισθήματα που σχετίζονται με την ασθένεια [49). Η υπαρξιακής προέλευση της θεραπείας συμβουλευτικής στήριξης φαίνεται να παρέχει μια καλή παρέμβαση για τον πληθυσμό της ΙΦΝΕ, των οποίων οι βασικές ανησυχίες περιλαμβάνουν τη συνεχιζόμενη ταλαιπωρία, την αβεβαιότητα και την απώλεια της δύναμης [50], αλλά η εφαρμογή της δεν φάνηκε να είναι αποτελεσματική στη βελτίωση της ποιότητας ζωής [51] «Μερικές φορές το μόνο πράγμα που θέλει ο ασθενής είναι να γνωρίζει ότι αυτός ή αυτή θα είναι εντάξει και ό, τι συμβαίνει στο σώμα τους και πώς αισθάνονται εκείνη την στιγμή δεν είναι το πώς θα νιώσουν για το υπόλοιπο της ζωής τους». “Το να μιλάς σε άτομα που αντιμετώπισαν παρόμοια κατάσταση είναι πολύ χρήσιμο σε αυτή την περίπτωση.

18 Η δική μας εμπειρία Eφαρμογή ατομικής ψυχοεκπαίδευσης στα πλαίσια μεταδιδακτορικής διατριβής σε 48 ασθενείς με ΙΦΝΕ, με στόχο τη μείωση του στρες και τη βελτίωση τρόπων διαχείρισής του με τη χρήση εκπαίδευσης στη διαφραγματική αναπνοή και τη χρήση trigger points. Γαστρεντερολογική κλινική ΓΝΝ. Αγ. Παντελεήμων Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης & Ποιότητας Ζωής, Τμήμα Νοσηλευτικής

19 Αποτελέσματα παρέμβασης
1o βήμα άσκηση χαλάρωσης με διαφραγματική αναπνοή για 5 λεπτά 2ο βήμα εφαρμογή πιέσεων στα σημεία πυροδότησης του στρες Paired Samples Statistics Mean N Std. Deviation Std. Error Mean Pair 1 Στρες πριν την παρέμβαση 4, ,21287 ,34989 Στρες μετά την παρέμβαση 3, ,36829 ,37446 Pair 2 Στρες πριν την παρέμβαση 5, ,97631 ,40341 Στρες μετά από εφαρμογή 2 παρεμβάσεων 3, ,11576 ,43188

20 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας !!!

21 Βιβλιογραφίες Keefer L. , Keshavarzian A. , and Mutlu E. , “Reconsidering the methodology of “stress” research in inflammatory bowel disease,” Journal of Crohn’s and Colitis, vol. 2, no. 3, pp. 193– 201, 2008. Nowakowski J, Chrobak AA, Dudek D. Psychiatric illnesses in inflammatory bowel diseases-psychiatric comorbidity and biological underpinnings. Psychiatr Pol Dec 23;50(6): Jelsness-Jørgensen L-P, Bernklev T, Henriksen M, et al. Chronic fatigue is associated with impaired health-related quality of life in inflammatory bowel disease. Aliment Pharmacol Ther 2011; 33: 106–114. Romberg-Camps MJL, Bol Y, Dagnelie PC, et al. Fatigue and health-related quality of life in inflammatory bowel disease: results from a population-based study in the Netherlands: the IBD-South Limburg cohort. Inflamm Bowel Dis 2010; 16: 2137–2147. Häuser W, Janke KH, Klump B, Hinz A. Anxiety and depression in patients with inflammatory bowel disease: comparisons with chronic liver disease patients and the general population. Inflamm Bowel Dis 2011; 17: [PMID: DOI: /ibd.21346] Bhamre R, Sawrav S, Adarkar S, Sakaria R, Bhatia SJ. Psychiatric comorbidities in patients with inflammatory bowel disease. Indian Journal of Gastroenterology Jul 1;37(4): J. A. C´amara, R. Ziegler, S. Begr´e, A. M. Schoepfer, and R. K¨anel, “The role of psychological stress in inflammatory bowel disease: quality assessment ofmethods of 18 prospective studies and suggestions for future research,” Digestion, vol. 80, no. 2, pp. 129–139, 2009. R.Maunder and S. Levenstein, “The role of stress in the development and clinical course of inflammatory bowel disease:epidemiological evidence,” CurrentMolecularMedicine, vol. 8, no. 4, pp. 247–252, 2008. T. Hisamatsu, N. Inoue, T. Yajima, M. Izumiya, H. Ichikawa, and T. Hibi, “Psychological aspects of inflammatory bowel disease,” Journal of Gastroenterology, vol. 42, supplement 17, pp. 34–40, 2007. D. A. Drossman and Y. Ringel, “Psychological factors in ulcerative colitis and Crohn’s disease,” in Kirsner’s Inflammatory Bowel Disease, R. Sartor and W. Sandborn, Eds., pp. 340–356, WB Saunders, Philadelphia, Pa, USA, 6th edition, 2004. A. Bitton, M. J. Sewitch, M. A. Peppercomet al., “Psychosocial determinants of relapse in ulcerative colitis: a longitudinal study,” American Journal of Gastroenterology, vol. 98, no. 10, pp. 2203–2208, 2003. J. E. Mawdsley and D. S. Rampton, “Psychological stress in IBD: new insights into pathogenic and therapeutic implications,” Gut, vol. 54, no. 10, pp. 1481–1491, 2005. J. Li, B. Nørgard, D. H. Precht, and J. Olsen, “Psychological stress and inflammatory bowel disease: a follow-up study in parents who lost a child in Denmark,” American Journal of Gastroenterology, vol. 99, no. 6, pp. 1129–1133, 2004. D. A. F. Robertson, J. Ray, I. Diamond, and J. G. Edwards, “Personality profile and affective state of patients with inflammatory bowel disease,” Gut, vol. 30, no. 5, pp. 623– 626, 1989.

22 Βιβλιογραφίες Irwin M. Suzanne R. Rosenthal IBD Resource Center (IBD Help Center) Fact Sheet. News from the IBD Help Center. CORTICOSTEROIDS J. L. Kiebles, B. Doerfler, and L. Keefer, “Preliminary evidence supporting a framework of psychological adjustment to inflammatory bowel disease,” Inflammatory Bowel Diseases, vol. 16, no. 10, pp. 1685–1695, 2010. J. M. Cooper, J. Collier, V. James, and C. J. Hawkey, “Beliefs about personal control and self-management in 30–40 year olds living with inflammatory bowel disease: a qualitative study,” International Journal of Nursing Studies, vol. 47, no. 12, pp. 1500–1509, 2010. J. Casati and B. B. Toner, “Psychosocial aspects of inflammatory bowel disease,” Biomedicine and Pharmacotherapy, vol. 54, no. 7, pp. 388–393, 2000. A. Sainsbury and R. V. Heatley, “Review article: psychosocial factors in the quality of life of patients with inflammatory bowel disease,” Alimentary Pharmacology and Therapeutics, vol. 21, no. 5, pp. 499–508, 2005. M. P. Jones, S. Wessinger, and M. D. Crowell, “Coping strategies and interpersonal support in patients with irritable bowel syndrome and inflammatory bowel disease,” Clinical Gastroenterology and Hepatology, vol. 4, no. 4, pp. 474–481, 2006. L. A. Graff, J. R.Walker, I. Clara et al., “Stress coping, distress, and health perceptions in inflammatory bowel disease and community controls,” American Journal of Gastroenterology, vol. 104, no. 12, pp. 2959–2969, 2009. C. Crane and M. Martin, “Social learning, affective state and passive coping in irritable bowel syndrome and inflammatory bowel disease,” General Hospital Psychiatry, vol. 26, no. 1, pp. 50–58, 2004. S. Pellissier, C. Dantzer, F. Canini, N. Mathieu, and B. Bonaz, “Psychological adjustment and autonomic disturbances in inflammatory bowel diseases and irritable bowel syndrome,” Psychoneuroendocrinology, vol. 35, no. 5, pp. 653–662, 2010. J. V. Wietersheim, P. Scheib, W. Keller et al., “The effects of psychotherapy on Crohn’s disease patients—results of a randomized multicenter study,” Psychotherapie Psychosomatik Medizinische Psychologie, vol. 51, no. 1, pp. 2–9, 2001. B. Boye, K. E. A. Lundin, K. Mokleby et al., “The INSPIRE study stress-management psychotherapy improves disease specific quality of life in distressed patients with ulcerative colitis but not in distressed patients with Crohn’s disease,” Brain, Behavior, and Immunity, vol. 22, no. 4, pp. 15–21, 2008. J. Prasko,D. Jelenova, and V.Mihal, “Psychological aspects and psychotherapy of inflammatory bowel diseases and irritable bowel syndrome in children,” Biomedical Papers of the Medical Faculty of the University Palack´y, Olomouc, Czechoslovakia, vol. 154, no. 4, pp. 307–314, M. A. D. Sibaja, M. I. Moreno, and B. M. Hess, “Protocolized cognitive-behavioural group therapy for inflammatory bowel disease,” Revista Espanola de Enfermedades Digestivas, vol. 99, no. 10, pp. 593–598, 2007. S. P. Schwarz and E. B. Blanchard, “Evaluation of a psychological treatment for inflammatory bowel disease,” Behaviour Research and Therapy, vol. 29, no. 2, pp. 167–177, 1991. M. Mussell, U. B¨ocker, N. Nagel, R. Olbrich, and M. V. Singer, “Reducing psychological distress in patients with inflammatory bowel disease by cognitive-behavioural treatment: exploratory study of effectiveness,” Scandinavian Journal of Gastroenterology, vol. 38, no. 7, pp. 755–762, 2003. E. Szigethy, S. W. Whitton, A. Levy-Warren, D. R. Demaso, J. Weisz, andW. R. Beardslee, “Cognitive-behavioral therapy for depression in adolescents with inflammatory bowel disease: a pilot study,” Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, vol. 43, no. 12, pp. 1469–1477, 2004. E. Garcia-Vega and C. Fernandez-Rodriguez, “A stress management programme for Crohn’s disease,” Behaviour Research and Therapy, vol. 42, no. 4, pp. 367–383, 2004. L. Shaw and A. Ehrlich, “Relaxation training as a treatment for chronic pain caused by ulcerative colitis,” Pain, vol. 29, no. 3, pp. 287–293, 1987. M. Wahed, M. Corser, J. R. Goodhand, and D. S. Rampton, “Does psychological counseling alter the natural history of inflammatory bowel disease?” Inflammatory Bowel Diseases, vol. 16, no. 4, pp. 664–669, 2010. J. Langhorst, T. Mueller, R. Luedtke et al., “Effects of a comprehensive lifestyle modification program on quality-of life in patients with ulcerative colitis: a twelve-month follow up,” Scandinavian Journal of Gastroenterology, vol. 42, no. 6, pp. 734–745, 2007. S. Elsenbruch, J. Langhorst, K. Popkirowa et al., “Effects of mind-body therapy on quality of life and neuroendocrine and cellular immune functions in patients with ulcerative colitis,” Psychotherapy and Psychosomatics, vol. 74, no. 5, pp. 277–287, 2005.

23 Βιβλιογραφίες A. A. Mikocka-Walus, D. A. Turnbull, N. T. Moulding, I. G. Wilson, J. M. Andrews, and G. J. Holtmann, “‘It doesn’t do any harm, but patients feel better’: a qualitative exploratory study on gastroenterologists’ perspectives on the role of antidepressants in inflammatory bowel disease,” BMC Gastroenterology, vol. 7, article 38, 2007. A. A. Mikocka-Walus, D. A. Turnbull, N. T. Moulding, I. G. Wilson, J. M. Andrews, and G. J. Holtmann, “Antidepressants and inflammatory bowel disease: a systematic review,” Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health, vol. 2, article 24, 2006. J. Hardt, S. Conrad, C. Muche-Borowski, and H. Raspe, “Epidemiology of depression and distress in patients with inflammatory bowel disease and validation of an indicator scale of perceived stress for psychological impairments,” European Psychiatry, vol. 26, pp. 2217–2225, 2011. Beck AT. The past and future of cognitive therapy. J Psychother Pract Res 1997; 6: 276–284. Whorwell PJ. Review article: the history of hypnotherapy and its role in the irritable bowel syndrome. Aliment Pharmacol Ther 2005; 22: 1061–1067. Hudacek KD. A review of the effects of hypnosis on the immune system in breast cancer patients: a brief communication. Int J Clin Exp Hypn 2007; 55: 411–425. Horton-Hausknecht JR, Mitzdorf U, Melchart D. The effect of hypnosis therapy on the symptoms and disease activity in Rheumatoid Arthritis. Psychol Health 2000; 14: 1089–1104. Bernardy K, Füber N, Klose P et al. Efficacy of hypnosis/guided imagery in fibromyalgia syndrome--a systematic review and meta-analysis of controlled trials. BMC Musculoskelet Disord 2011; 12: 133. Jensen MP. Hypnosis for chronic pain management: a new hope. Pain 2009; 146: 235–237. Kabat-Zinn J. Full Catastrophe Living: Using The Wisdom Of Your Body And Mind To Face Stress, Pain, And Illness. Bantam Doubleday Dell Publishing: New York, NY, USA, 1990. Spiegel D, Bloom JR, Kraemer HC, Gottheil E. Effect of psychosocial treatment on survival of patients with metastatic breast cancer. Lancet 1989;888–91. Spiegel D, Morrow GR, Classen C, Rau bertas R, Stott PB, Mudaliar N, and others. Group psychotherapy for recently diagnosed breast cancer patients: A multicenter feasibility study. Psycho- oncology 1999;8:482–93. Esplen MJ, Toner B, Hunter J, Glen don G, Liede A, Narod S, and others. A supportive- expressive group intervention for women with a family history of breast cancer: results of a Phase II study. Psycho- oncology 2000;9:243–52. Leszcz M, Good win P. The rationale and foundations of group psychotherapy for women with metastatic breast cancer. International Journal of Group Psychotherapy 1998;48:245–73. Maun der RG, Esplen MJ. Facilitating adjustment to inflammatory bowel disease: a model of psychosocial intervention in non psychiatric patients. Psychother Psychosom 1999;68:230–40 Maunder GR , Esplen MJ. Supportive-Expressive Group Psychotherapy for Persons With Inflammatory Bowel Disease. Can J Psychiatry 2001;46:622–626