«Φύλο και μεταβολική διαδικασία».

Παρουσίαση με θέμα: "«Φύλο και μεταβολική διαδικασία»."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 «Φύλο και μεταβολική διαδικασία». https://users.auth.gr/hadjipav
"Φύλο και ισότητα: κοινωνική προσέγγιση διαμέσου των βιολογικών επιστημών" «Φύλο και μεταβολική διαδικασία». Δήμητρα Χατζηπαύλου-Λίτινα, καθηγήτρια Φαρμακευτικής Χημείας Τμήμα Φαρμακευτικής

2 Το ανθρώπινο σώμα… Αποτελεί ένα πολύπλοκο χημικό εργοστάσιο στο οποίο λαμβάνουν χώρα ένας μεγάλος αριθμός απλών αλλά και πολύπλοκων αντιδράσεων που στοχεύουν στην διατήρηση της υγείας και της καλής του κατάστασης. Χιλιάδες μόρια αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και η διαδικασία αυτή των βιοχημικών αντιδράσεων που στοχεύει στην ομοιόσταση του συστήματος αποτελεί τον μεταβολισμό.

3 Ο Μεταβολισμός ως έννοια προέρχεται από την λέξη "μεταβολή"
Ο Μεταβολισμός ως έννοια προέρχεται από την λέξη "μεταβολή" αναφέρεται στις αλλαγές που συμβαίνουν στα συστατικά που υπάρχουν στο ανθρώπινο σώμα στοχεύοντας στη μετατροπή των διαφόρων ουσιών, έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε δύο κύριες κατευθύνσεις.

4 Λειτουργίες: Δομική κατασκευή και αναδόμηση ιστών Παραγωγή ενέργειας
διατήρηση της ζωής 

5 Μεταβολισμός-μεταβολικές αντιδράσεις
Καταβολισμός Εξώθερμες αντιδράσεις διάσπασης πολύπλοκων ουσιών σε απλούστερες, με παράλληλη συνήθως απόδοση ενέργειας Αναβολισμός Ενδόθερμες αντιδράσεις σύνθεσης πολύπλοκων χημικών ουσιών με κατανάλωση ενέργειας Η ενέργεια που παράγεται στα κύτταρα των οργανισμών αποθηκεύεται στους χημικούς δεσμούς των βιομορίων πχ ATP. Τα μόρια αυτά λειτουργούν ως φορείς ενέργειας

6 μεταβολικές αντιδράσεις
 οδηγούν στη δημιουργία ή διάσπαση χημικών ενώσεων. Κάθε στάδιο της «μεταβολικής οδού» καταλύεται από διαφορετικό  ένζυμο κάθε φορά, η δομή του οποίου φέρεται να κωδικοποιείται από συγκεκριμένο γονίδιο. Το τελικό προϊόν μιας μεταβολικής αντίδρασης είναι ο μεταβολίτης Ο μεταβολισμός συνδέεται στενά με τη διατροφή και τη διαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών

7 όργανα το ήπαρ είναι ένας ιστός που υπόκειται σε φυλετικό διμορφισμό.
έτσι, πολλά ένζυμα μεταβολισμού φαρμάκων και ξενοβιοτικών εκφράζονται διαφορετικά στα δυο φύλα. Η δραστηριότητα των [ηπατικών ισοενζύμων CYP] που συνδέονται με τον μεταβολισμό διαφέρει σε σχέση με το φύλο. Οι άνδρες έχουν μεγαλύτερη δραστηριότητα των [ισοενζύμων CYP1A2 και CYP2E1], ενώ οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη δραστηριότητα των ισοενζύμων [CYP2D6 και CYP3A4].

8 Υδατάνθρακες-Πρωτεϊνες-Λίπος- ο ρόλος τους
υδατάνθρακες: καταβολίζονται σε γλυκόζη που καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες του σώματος Πρωτεϊνες: βοηθούν στη δομή των κυττάρων, στις λειτουργίες, στον σχηματισμό αιμοσφαιρίνης για την μεταφορά οξυγόνου, στα ένζυμα για να πραγματοποιήσουν ζωτικές αντιδράσεις.Παρέχουν άζωτο για να παραχθεί το γενετικό υλικό του DNA και του RNA και την παραγωγή ενέργειας

9 Λίπος Συμβάλλει στη διαμόρφωση της κυτταρικής δομής
Σχηματίζει ένα προστατευτικό «μαξιλάρι» και μόνωση γύρω από ζωτικά όργανα Βοηθά στην απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών Παρέχει εφεδρική αποθήκευση ενέργειας

10 Μεταβολισμός και διατροφή
Κάποια θρεπτικά συστατικά που είναι απολύτως απαραίτητα για τις γυναίκες δεν είναι το ίδιο απαραίτητα για τους άνδρες και αντίστροφα.

11 οι διαφορές και οι ανάγκες κάθε φύλου για συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά
Θερμίδες περισσότερες θερμίδες για τους άνδρες καθώς οι μύες είναι πιο μεταβολικά ενεργοί από το λίπος.

12 Πρωτεΐνες Η πρωτεΐνη είναι σημαντική για την ανάπτυξη και την αναδόμηση των ιστών δίνει ενέργεια. Η μεγαλύτερη μυϊκή μάζα των ανδρών αλλά και οι μεγαλύτερες ενεργειακές (θερμίδες) ανάγκες τους, χρειάζεται να καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες πρωτεΐνης από τις γυναίκες (όχι ως ποσοστό). Ο γενικός κανόνας λέει πως τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες πρέπει να καταναλώνουν 0,8 γραμμάρια πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους. η υψηλή πρόσληψη πρωτεΐνης είναι επικίνδυνη και για τα δύο φύλα, καθώς οδηγεί σε υπερβολική αποβολή ασβεστίου μέσω των ούρων αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης (μεγαλύτερος για τις γυναίκες) και τον κίνδυνο εμφάνισης πέτρας στα νεφρά.

13 Ασβέστιο Το ασβέστιο είναι ένα μακροστοιχείο, το οποίο είναι σημαντικότερο για τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. το συμπληρωματικό ασβέστιο μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης της οστεοπόρωσης στις γυναίκες. Μία δίαιτα με υψηλή κατανάλωση ασβεστίου και βιταμίνης D μειώνει επίσης τον κίνδυνο οστικών καταγμάτων. Επιπλέον, το ασβέστιο παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Για γυναίκες κάτω των 50 ετών, η συνιστώμενη ημερήσια ποσότητα ασβεστίου είναι 1000 mg και για τις γυναίκες άνω των 50 η σύσταση αυξάνεται στα 1200 mg. Για τους άνδρες η ημερήσια συνιστώμενη δόση είναι τα 800 mg για όλες τις ηλικίες. η υπερκατανάλωση ασβεστίου από τους άνδρες αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.

14 Σίδηρος Μικροστοιχείο που είναι περισσότερο αναγκαίο για τις γυναίκες απ' ό,τι για τους άνδρες (οι γυναίκες έχουν μεγάλη απώλεια σιδήρου στο αίμα κατά την έμμηνο ρύση). Για τις γυναίκες κάτω των 50 η ημερήσια συνιστώμενη ποσότητα είναι 18 mg ενώ μετά την εμμηνόπαυση η ποσότητα μειώνεται στα 8 mg ημερησίως. Για τους άνδρες η σύσταση είναι 8 mg ημερησίως, για όλες τις ηλικίες. Όπως και για το ασβέστιο, η υψηλή πρόσληψη σιδήρου μπορεί να είναι επιβλαβής για τους άνδρες (συνδέεται με υψηλό κίνδυνο καρδιακών προσβολών).

15 Φυτικές Ίνες Οι φυτικές ίνες προσφέρουν προστασία από τις καρδιακές παθήσεις, καθώς μειώνουν την κακή LDL χοληστερόλη, τη δυσκοιλιότητα, τις αιμορροΐδες και τις εγκολπώσεις του εντέρου. βοηθούν στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης ορισμένων χρόνιων παθήσεων όπως καρκίνο του παχέος εντέρου και καρκίνο του στήθους. μειώνουν τα επίπεδα σακχάρου του αίματος, συμβάλλοντας στον έλεγχο του διαβήτη. Οι γυναίκες χρειάζονται 21 έως 25 γραμμάρια φυτικών ινών ημερησίως, ενώ οι άνδρες χρειάζονται 38 γραμμάρια ημερησίως στις ηλικίες κάτω των 50 και 30 γραμμάρια ημερησίως για τους άνδρες άνω των 50.

16 Σελήνιο Το σελήνιο είναι ένα ιχνοστοιχείο που βοηθά στην πρόληψη ορισμένων καρκίνων που είναι διαδεδομένοι στους άνδρες, όπως του προστάτη, των πνευμόνων, του παχέους εντέρου, του στομάχου κ.α. οι διατροφικές απαιτήσεις των δύο φύλων για σελήνιο είναι ακριβώς οι ίδιες.

17 Αλκοόλ τα οφέλη για την υγεία και οι αρνητικές επιπτώσεις του αλκοόλ είναι ίδια για τα δύο φύλα. Ωστόσο, οι άνδρες διαθέτουν αυξημένο ποσοστό των ενζύμων που απαιτούνται για να μεταβολιστεί το αλκοόλ. Οι άνδρες καταναλώνουν 2 ποτήρια αλκοόλ ημερησίως και οι γυναίκες 1 ποτήρι.

18 Λιπαρά Συνιστάται η κατανάλωση λιπαρών να μην ξεπερνά το 30-35% των ημερήσιων θερμίδων για άνδρες και γυναίκες.

19 Οι γυναίκες έχουν χαμηλότερο μεταβολισμό από τους άνδρες
Η διαφορά στη σύσταση της μάζας σώματος μεταξύ ανδρών και γυναικών φαίνεται να παίζει καθοριστικό ρόλο στην έκφραση των απαιτήσεων σε ενέργεια μεταξύ των δύο φύλων. Οι άντρες από τη φύση τους έχουν πιο αυξημένο μεταβολισμό διότι έχουν υψηλότερα ποσοστά μυϊκής μάζας, το οποίο σημαίνει ότι δαπανούν περισσότερες θερμίδες και λίπος. Aντίθετα οι γυναίκες έχουν μικρότερες απαιτήσεις σε ενέργεια, αφού έχουν χαμηλότερη μυϊκή μάζα και περισσότερο λίπος.

20 Λόγοι: Από τη φύση τους οι γυναίκες έχουν διπλάσια µάζα λίπους από τους άντρες διαθέτουν περίπου 40 δισεκατομμύρια λιποκύτταρα, ενώ οι άντρες µόνο 20 δισεκατομμύρια. Έτσι το βάρος των γυναικών αποτελείται κατά 20-25% από λίπος, ενώ των αντρών κατά 10-15% από λίπος. το 20-25% του βάρους των γυναικών αποτελείται από µυς, ενώ των αντρών το 40%. Οι άνδρες έχουν 22 κιλά περισσότερη μυική μάζα Όσο όµως περισσότερους µυς έχει κανείς τόσο µεγαλύτερα ποσά ενέργειας χρειάζεται γιατί η μυϊκής μάζα αποτελεί την κύρια μεταβολική μάζα. Επομένως οι γυναίκες έχουν μικρότερες απαιτήσεις σε ενέργεια, αφού έχουν περισσότερο λίπος.

21 Μικρότερος/μεγαλύτερος λιπώδης ιστός:
Η φύση της γυναίκας απαιτεί περισσότερες ενεργειακές αποθήκες για να ανταποκριθεί ικανοποιητικότερα στη περίοδο της εγκυμοσύνης. οι άντρες «καταναλώνουν» περισσότερες θερμίδες από τις γυναίκες, οπότε τείνουν να είναι περισσότερο «προστατευμένοι» από την πρόσληψη περιττού βάρους, όταν οι διατροφικές τους συνήθειες δεν είναι υγιεινές. μια μικρή διατροφική παρεκτροπή δεν είναι τόσο δραματική για τους άνδρες σε αντίθεση με τις γυναίκες που μπορεί να έχει «καταστροφικά αποτελέσματα». 

22 Το «ισχυρό φύλο».. Η φύση επέλεξε τον άνδρα ως το «ισχυρό» φύλο αναθέτοντας του τις αρμοδιότητες της έμπρακτης υποστήριξης της οικογενειακής προσφοράς και ασφάλειας. φρόντισε να τον εξοπλίσει για τα κατάλληλα εφόδια ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στο ρόλο του με επιτυχία. οι γυναίκες με δεδομένη τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα του σώματος τους, σε «μεταβολικά ανενεργό» λίπος (δεν καταναλώνει ενέργεια ο λιπώδης ιστός), είναι φυσιολογικό να παρουσιάζουν μικρότερες απαιτήσεις σε ενέργεια.

23 Τα εφόδια αυτά είναι: ενίσχυση του ανδρικού σώματος σε μυϊκή μάζα και κατά συνέπεια σε φυσική δύναμη, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει στις αναμφισβήτητες φυσικές αντιξοότητες που υπήρχαν τα παλαιότερα χρόνια. ο μυϊκός ιστός που είναι μεταβολικά ενεργός, κατά συνέπεια απαιτεί ενέργεια για τη διατήρηση του, σε αντίθεση με το λιπώδη. Όσο δηλαδή υψηλότερο ποσοστό μυϊκής μάζας έχει κάποιος τόσο μεγαλύτερα ποσά ενέργειας (θερμίδες) χρειάζεται.

24 Με τον τρόπο αυτό μπορούν να ερμηνευθούν:
αφ΄ ενός η μείωση των ενεργειακών απαιτήσεων που παρατηρείται με την πάροδο της ηλικίας αφού συνοδεύεται ταυτόχρονα και από μείωση της μεταβολικά ενεργούς μυϊκής μάζας αλλά και το φαινόμενο του «αδρανούς μεταβολισμού» που παρατηρείται σε άτομα που έχουν επανειλημμένα χάσει και επαναπροσλάβει βάρος κι έχουν εφαρμόσει αλλεπάλληλες δίαιτες.

25 όσο περισσότερο εκτιθέμεθα σε τροφικά ερεθίσματα, τόσο περισσότερο καταναλώνουμε
Παρόλη την εξομείωση των ρόλων των φύλων…. στην πλειοψηφία των νοικοκυριών η μαγειρική είναι η τέχνη που περνά περισσότερο από τα χέρια της γυναίκας ….έτσι γυναίκες που μαγειρεύουν περισσότερο, λόγω της συνεχούς έκθεσης τους στο φαγητό, έχουν αυξημένες πιθανότητες υπερκατανάλωσης θερμίδων και η διατήρηση ή η μείωση του βάρους αποκτά δυσκολότερο χαρακτήρα σε αυτές. 

26 Έχουν αυξημένη όρεξη στις μέρες της ωορρηξίας και στο δεύτερο μισό του κύκλου τους.
παρατηρείται αυξημένη ευαισθησία των οσφρητικών υποδοχέων στη γυναίκα (πιθανότατα να αποτελεί ένα παράπλευρο μηχανισμό για να αυξηθεί η πιθανότητα σύλληψης) αυξάνοντας παράλληλα και τις πιθανότητες πρόσληψης τροφής. η πρόσληψη τροφής ξεκινά από την όραση και την όσφρηση. Διεγείρεται κατόπιν η όρεξη και έτσι αυξάνεται η πιθανότητα πρόσληψης τροφής

27 έχει βρεθεί ότι: αν και ο μεταβολισμός των γυναικών είναι 8-20% αυξημένος στη δεύτερη φάση του κύκλου της από ότι στην πρώτη, η γυναίκα τρώει % περισσότερο στο ίδιο διάστημα. Η αυξημένη τάση για κατανάλωση γλυκών, κυρίως τις τελευταίες μέρες του δεύτερου μισού του κύκλου σχετίζεται πιθανά με τα μειωμένα επίπεδα σεροτονίνης (ευθυνόμενα σε μεγάλο βαθμό και για τα υπόλοιπα συμπτώματα του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου όπως μελαγχολία, άγχος, νευρικότητα), τα οποία φαίνεται να αυξάνονται με την κατανάλωση υδατανθράκων.  Το φαινόμενο του υπερβάλλοντος σωματικού βάρους (υπέρβαρο) και της παχυσαρκίας είναι πολύ πιο συχνό στις γυναίκες, παρά στους άνδρες.

28 Μεταβολισμός των φαρμάκων
Το φύλο (υπάρχουν πολλά παραδείγματα διαφορετικής φαρμακολογικής απόκρισης μεταξύ γυναικών και ανδρών) ΓΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΕΊΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΦΥΛΟ

29 Το αυξημένο ποσοστό λίπους σημαίνει μεγαλύτερη δέσμευση των λιπόφιλων φαρμάκων και διαφορετική κατανομή του φαρμάκου στον οργανισμό. η κατανάλωση της ίδιας ποσότητας οινοπνεύματος από άνδρες και γυναίκες οδηγεί σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις στο αίμα των γυναικών με αυξημένο κίνδυνο ηπατικής κίρρωσης. Η δραστηριότητα των [ηπατικών ισοενζύμων CYP] που συνδέονται με τον μεταβολισμό πολλών φαρμάκων διαφέρει σε σχέση με το φύλο. Αυτές οι πληροφορίες δείχνουν ότι τα φάρμακα μεταβολίζονται με διαφορετικό τρόπο στις γυναίκες και στους άνδρες, γεγονός που επιβάλει την αλλαγή του δοσολογικού σχήματος αλλά και την ορθή επιλογή φαρμάκου.

30 φαρμακοκινητική Τα δύο φύλα διαφέρουν σε αρκετές παραμέτρους της φαρμακοκινητικής των φαρμάκων Το σχετικά μικρότερο βάρος, η μικρότερη επιφάνεια σώματος, και το μεγαλύτερο ποσοστό λιπώδους ιστού των γυναικών επηρεάζει την κατανομή. Η κάθαρση και αποβολή των ουσιών από τους νεφρούς είναι μειωμένες και ο ηπατικός μεταβολισμός διαφέρει μεταξύ ανδρών και γυναικών.  οι γυναίκες τείνουν να έχουν μεγαλύτερη βιοδιαθεσιμότητα και βραδύτερη κάθαρση φαρμάκων σε σύγκριση με τους άνδρες (βέλτιστες δόσεις για τους άνδρες τις περισσότερες φορές να είναι σχετικά υψηλές για τις γυναίκες). 

31 Ο μεταβολισμός των φαρμάκων, η ανεκτικότητα, οι παρενέργειες αλλά και τα οφέλη διαφοροποιούνται σημαντικά ανάμεσα στο μέσο άντρα και τη μέση γυναίκα, για πληθώρα συνταγογραφούμενα φαρμάκα. Οι γυναίκες παρουσιάζουν κατά 50 έως 70% αυξημένη πιθανότητα ανεπιθύμητων παρενεργειών. Το μέγεθος του σώματος, η αναλογία λίπους - μυικού ιστού και μια σειρά άλλοι παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των ορμονικών επιδράσεων, βρίσκονται πίσω από τις διαφορές αυτές. Ομως, αυτές οι διαφορετικές δυναμικές ανάμεσα στα δύο φύλα παραμελούνται κατά τη συνταγογράφηση. Είναι περιορισμένος ο αριθμός των φαρμάκων που κυκλοφορούν σε διαφορετική συσκευασία για γυναίκες (π.χ. με χαμηλότερη δοσολογία) και για άντρες (π.χ. με τη συνήθη δοσολογία).

32 αντιπροσώπευση Η μεγάλη πλειοψηφία των ερευνών με πειραματόζωα πραγματοποιείται μόνο με αρσενικά άτομα και κυρίως με ποντίκια. Οι γυναίκες υποαντιπροσωπεύονται έντονα σε κλινικές δοκιμές με ανθρώπους. Ακόμη κι όταν περιλαμβάνονται σε αυτές άτομα και από τα δύο φύλα, συνήθως τα αποτελέσματα δεν δίνονται και κατά φύλο επειδή οι περισσότεροι συμμετέχοντες είναι άντρες, τα ευρήματα ίσως δεν έχουν εφαρμογή στις γυναίκες. Μέχρι και το 1993 οι διεθνείς οργανισμοί ελέγχου των φαρμάκων απαγόρευαν τη συμμετοχή των γυναικών σε κλινικές μελέτες δράσης των νέων φαρμάκων, λόγω πιθανών κινδύνων σε περιπτώσεις τυχαίας εγκυμοσύνης

33 παραδείγματα Κάποια από τα φάρμακα για την υπέρταση, χορηγούμενα στην ίδια δοσολογία φθάνουν σε υψηλότερα επίπεδα στο αίμα των γυναικών και μεταβολίζονται με διαφορετικό τρόπο. Οι ίδιες δόσεις φαρμάκων του καρδιαγγειακού, στις γυναίκες μπορεί να προκαλέσουν μεγαλύτερη μείωση του καρδιακού ρυθμού και της συστολικής πίεσης, ενώ η εγκυμοσύνη μεταβάλλει τον όγκο των υγρών του σώματος, το ποσό των ούρων και τον ηπατικό μεταβολισμό. Ειδικότερα κλινικές μελέτες με αντικαταθλιπτικά φάρμακα έδειξαν ότι η δόση κάποιων εξ’αυτών πρέπει να ελαττώνεται στα 2/3 στις γυναίκες.

34 Οι επιστήμες υγείας προσπαθούν να καταγράψουν λεπτομερώς τις διαφορές και τις ομοιότητες σε φυσιολογικό και παθολογικό επίπεδο μεταξύ ανδρών και γυναικών, να ερευνήσουν τη βιολογική και τη ψυχοκοινωνική πλευρά της υγείας και να ενσωματώσουν αυτές τις πληροφορίες στην πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία με στόχο τη βελτίωση του επιπέδου υγείας των ανδρών και των γυναικών.

35 Βιβλιογραφία: Baker, M. (1987). Sex differences in human performance. Chichester: J. Wiley and sons. Shangold, M.M. (1988). Woman and exercise physiology and sports medicine. Philadelphia: F.A. Davis Co. Wyrick, W. (1971). How sex differences affect research in physical education. In: DGWS research reports:Women in sports. American Alliance for Health, Physical Education and Recreation. Washington: D.V. Harris Editions. Τσιλιγκίρογλου-Φαχαντίδου, Α. (1990). Η ανατομία του ανθρωπίνου σώματος. Β’ έκδοση. Θεσσαλονίκη:University Studio Press. Τσιλιγκίρογλου-Φαχαντίδου, Α. (1991). Υγιεινή. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

36 Arnold, A. P. , (2004) «Sex chromosomes and brain gender» Nature Rev
Arnold, A. P., (2004) «Sex chromosomes and brain gender» Nature Rev. Neurosci. 5, 701–708. Ballabio Andrea , Nelson David and Rozen Steve (2006) «Genetics of disease, The sex chromosomes and human disease» Current Opinion in Genetics & Development,16:209–212. Bird E. Chloe , Rieker P. Patricia (1999) «Gender matters: an integrated model for understanding men's and women's health» Social Science & Medicine, 48, Blair, M.L, (2007) «Sex-based differences in physiology: what should we teach in the medical curriculum?» Adv Physiol Educ. Mar;31(1):23-5Cahill Larry (2006) «Why sex matters for Neuroscience» Nature Reviews Neuroscience, 7(6):477-84 Dao TT, LeResche L.(2000) «Gender differences in pain» J Orofac Pain, 14: discussion Franconi F., Brunelleschi S, Steardo L., Cuomo V(2007) «Gender differences in drug responses» Pharmacological Research, 55, 81–95. Gandhi, M., Aweeka, F., Greenblatt, R. & Blaschke, T.(2004) «Sex differences in pharmacokinetics and pharmacodynamics» Annu. Rev. Pharmacol.Toxicol. 44, 499–523. Gochfeld Michael (2007) «Framework for gender differences in human and animal toxicology» Environ.Res., 104(1):4-21. Gorman J.M., (2002) «Gender Differences in Depression and Response to Psychotropic Medication» Gender Medicine, Vol 3,No 2, pp 1-17. Gray J, (2007) «Why Can’t a Woman Be More Like a Man?» Clinical Pharmacology & Therapeutics, Vol. 82, No. 1, Keuken G Debby, Haafkens A Joke, Hellema J Marian, Burgersand S Jako, Moerman J Clara, (2007) «Incorporating a gender perspective into the development of clinical guidelines: a training course for guideline developers» Imlementation Science,2:35,1-7. KUhl, A Parekh and S Kweder, (2007) «Females in Clinical Studies: Where are We Going?» Clinical Pharmacology & Therapeutics, Vol. 81, No. 4, Lohan Maria, (2007) «How might we understand men’s health better? Integrating explanations from critical studies on men and inequalities in health» Social Science & Medicine, 65, 493–504. Macintyre Sally , Hunt Kate and Sweeting Helen,(1966) «Gender differences in health: Are things as simple as they seem?» Soc. Sci. Med., Vol. 42, No. 4, pp Mogil JS. (1999) « Τhe genetic mediation of individual differences in sensitivity to pain and its inhibition» Proc Natl Acad Sci USA, 96: Noble Ε. Rudolf (2005)«Depression in women» Metabolism Clinical and Experimental ,54 (Suppl 1), 49–52. Rossouw JE., (2002) «Hormones, genetic factors, and gender differences in Cardiovascular disease» Cardiovasc Res., 53: Schwartz JB, (2007) «The Current State of Knowledge on Age, Sex, and Their Interactions on Clinical Pharmacology» Clinical Pharmacology & Therapeutics, Vol. 82, No. 1,87-96. Zhang MS,Xin, Overholser R. Brian,. Kays B. Michael, and Sowinski M.Kevin(2006) «Gatifloxacin Pharmacokinetics in Healthy Men and Women» J Clin Pharmacol, 46: