Κοινωνική ταυτότητα και Αυτοκατηγοριοποίηση

Παρουσίαση με θέμα: "Κοινωνική ταυτότητα και Αυτοκατηγοριοποίηση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κοινωνική ταυτότητα και Αυτοκατηγοριοποίηση
Αναγνώσεις για τον Εθνικισμό και τον Πατριωτισμό Ελπίδα Μαρκοπούλου, Ψυχολόγος – Πολιτική επιστήμονας, Υποψήφια Διδάκτορας ΕΚΠΑ

2 Η έννοια της κοινωνικής ταυτότητας θεωρείται συγχρόνως κοινωνική και ατομική κατασκευή και λειτουργεί ως η βάση για την κατανόηση κοινωνικών σχημάτων της ανθρώπινης δράσης. Αυτο-κατηγοριοποίηση είναι η γνωστική διαδικασία κατάταξης του εαυτού σε μια κατηγορία με βάση τις ομοιότητες του με άτομα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία και τις διαφορές του από άλλα άτομα που ανήκουν σε άλλες κατηγορίες.

3 Η προσωπική ταυτότητα συνιστά το μέρος της αυτοαντίληψης που πηγάζει από τα προσωπικά χαρακτηριστικά και τις ιδιοσυγκρασιακές προσωπικές σχέσεις που έχουμε με άλλους ανθρώπους. Η κοινωνική ταυτότητα είναι εκείνο το μέρος της αυτοαντίληψης που πηγάζει από την υπαγωγή στην ομάδα. Προσωπική και κοινωνική ταυτότητα δεν είναι αλληλοαποκλειόμενες έννοιες, αλλά αποτελούν τους δύο πόλους ενός συνεχούς.

4 Θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας Tajfel και Turner (1979)
Η κοινωνική ταυτότητα αποτελείται από όψεις της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες ή τις ομάδες στις οποίες θεωρεί το άτομο ότι ανήκει. Η θεωρία στηρίζεται στις εξής βασικές αρχές: Τα άτομα επιδιώκουν να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μια θετική κοινωνική ταυτότητα η οποία συμβάλει θετικά στην αυτοεικόνα τους. Η κοινωνική ταυτότητα στηρίζεται σε συγκρίσεις που γίνονται ανάμεσα στην ομάδα που ανήκει κάποιος και σε άλλες ομάδες. Το αποτέλεσμα της σύγκρισης καθορίζει αν η ταυτότητα είναι θετική ή όχι. Κατά συνέπεια, η ενδο- ομαδική εύνοια, δηλαδή η τάση να ευνοείται η ομάδα στην οποία ανήκει (και παράλληλα, αν και όχι απαραίτητα, να μειώνεται η εξω- ομάδα), είναι μια διαδικασία που συμβάλει στη διατήρηση ή και την εξύψωση της κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου. Τα μέλη μιας ομάδας που βιώνουν αρνητική ταυτότητα θα επιδιώξουν είτε να φύγουν από την ομάδα κι αν αυτό δεν είναι εφικτό να επιδιώξουν αλλιώς τη θετική διάκριση.

5 Το αίσθημα της υπαγωγής στην ομάδα και οι σχετικές ταυτίσεις είναι δυνατές διότι υπάρχουν άλλες, «ξένες», ομάδες, στις οποίες το άτομο δεν ανήκει. Η κοινωνική ταυτότητα επιτρέπει στο άτομο να τοποθετείται απέναντι στα μέλη των άλλων ομάδων, να αναγνωρίζει όμοιους και διαφορετικούς. Οι κοινωνικές ταυτότητες εκτός του ότι περιγράφουν χαρακτηριστικά και ιδιότητες, υπαγορεύουν τι πρέπει κάποιος να σκέπτεται και πώς να συμπεριφέρεται ως μέλος μιας ομάδας.

6 Το ερώτημα αυτό δεν απαντάται από τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας.
«Ποιες είναι οι διαδικασίες μέσω των οποίων οι άνθρωποι οδηγούνται να αντιληφθούν τους εαυτούς τους με όρους κοινωνικών κατηγοριών;» Το ερώτημα αυτό δεν απαντάται από τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας.

7 Θεωρία της αυτοκατηγοριοποίησης Oakes, Haslam και Turner (1994)
«Όταν τα άτομα βρίσκονται σε διομαδικές συνθήκες, η συμπεριφορά τους καθορίζεται με βάση τα γνωστικά πρότυπα των χαρακτηριστικών και των συμπεριφορών που ορίζουν την ομάδα ή τις ομάδες που ανήκουν». Η κοινωνική ταυτότητα που διαμορφώνει το άτομο εξαρτάται από τις κατηγοριοποίησεις που διαμορφώνει σε σχέση με άλλα άτομα, συμπεριφορές και κοινωνικές καταστάσεις και τις κοινωνικές συγκρίσεις που κάνει σε κάθε δεδομένο πλαίσιο.

8 Αποτέλεσμα της κατηγοριοποίησης είναι η επίταση τόσο των ομοιοτήτων μεταξύ των ερεθισμάτων που ανήκουν στην ίδια κατηγορία, όσο και των διαφορών μεταξύ των ερεθισμάτων που ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες. Η διαδικασία της αυτοκατηγοριοποίησης οδηγεί στην αποπροσωποίηση και συνεπώς στη στερεοτυπική αντίληψη του εαυτού και των άλλων. Ανάλογα με τις συνθήκες τα άτομα αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους άλλους στερεοτυπικά (με βάση συγκεκριμένες κατηγορίες) και όχι ως υποκείμενα που φέρουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

9 Βασική υπόθεση των θεωριών αυτών είναι ότι οι άνθρωποι ως μέλη ομάδων προσπαθούν, μέσα από τη σύγκριση με άλλες ομάδες και τη διαφοροποίηση από αυτές, να διατηρούν μια θετική κοινωνική ταυτότητα. « Η αίσθηση του ανήκειν σε μια εθνική ομάδα ενισχύει θετικά την κοινωνική ταυτότητα των ατόμων » Όταν τα άτομα ταυτίζονται ως μέλη εθνικών ομάδων, τείνουν να αξιολογούν θετικά το έθνος στο οποίο ανήκουν. Τα θετικά συναισθήματα για την εθνική ομάδα κάποιου, υπό το πρίσμα του εθνικισμού συσχετίζονται με εχθρότητα και απόρριψη εξω- ομάδων.

10 Ο εθνικισμός αντιπροσωπεύει την επιζήμια πτυχή της θετικής αξιολόγησης της εσω-ομάδας, δεδομένου ότι περιλαμβάνει την άποψη ότι η χώρα του ατόμου είναι «ανώτερη» από τις άλλες και ως εκ τούτου θα πρέπει να είναι κυρίαρχη. (Kosterman, R., & Feshbach, S.,1989). Ο πατριωτισμός γίνεται αντιληπτός ως μια ουσιαστικά πολύτιμη πτυχή, επειδή αντιπροσωπεύει τα συναισθήματα δεσμού ενός ατόμου με την πατρίδα του. (Kosterman, R., & Feshbach, S., 1989), (Blank, T., & Schmidt, P., 2003)

11 Ο “τυφλός πατριωτισμός” αντιστοιχεί στην άκριτη υποστήριξη κάθε ενέργειας της εσω-ομάδας, δηλαδή στην τυφλή υπακοή των προσταγμάτων της πατρίδας και μη κριτική αποδοχή των πολιτικών που αυτή υιοθετεί, ανεξάρτητα από τα αν είναι αντίθετες με ευρύτερες ηθικές αξίες ή αν βλάπτουν άλλες χώρες. Ο “επικοδομητικός πατριωτισμός” αφορά τον συναισθηματικό δεσμό με την πατρίδα, δηλαδή το άτομο αφοσιώνεται στην εσω-ομάδα ενώ παράλληλα έχει κριτική επίγνωση και διατηρεί τις προσωπικές του αξίες και την ατομικότητα του.

12 Με όρους Θεωρίας Κοινωνικής Ταυτότητας:
Ο εθνικισμός θεωρείται δια-ομαδική διαφοροποίηση- συσχετίζεται εγγενώς με την υποτίμηση της εξω-ομάδας. Ο πατριωτισμός αποτελεί πτυχή μιας θετικής αξιολόγησης της εσω-ομάδας- δηλώνει μια θετική σχέση με την εσω-ομάδα και δεν συσχετίζεται απαραίτητα με υποτίμηση της εξω-ομάδας. O πατριωτισμός συνδέεται με τον συναισθηματικό δεσμό προς την εσω-ομάδα και εμπεριέχει την αίσθηση του ανήκειν, της ευθύνης και της υπερηφάνειας.

13 Οι δια-ομαδικές συγκρίσεις δεν αποτελούν τα μόνα μέσα με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί μια θετική αξιολόγηση για την εσω-ομάδα. Εντοπίζονται τρεις τύποι σύγκρισης που συμβάλουν στην αξιολόγηση της εσω-ομάδας: α) η δια-ομαδική (σύγκριση με άλλες χώρες) β) η χρονική (σύγκριση με το πώς η χώρα τα είχε πάει στο παρελθόν ή το πως θα μπορούσε να πάει στο μέλλον) γ) η σε σχέση με κάποιο συγκεκριμένο κριτήριο ή αφηρημένο πρότυπο (σύγκριση πχ. με το πρότυπο για την «ιδανική» κοινωνία) (Mummendey, A., & Simon, B., 1997)

14 Στην έρευνα των Mummendey, A. , Klink, A. , & Brown, R
όταν το άτομο ταυτίζεται με την εθνική ομάδα στην οποία ανήκει την αξιολογεί θετικά, υποτιμά άλλες εθνικές ομάδες ενώ ταυτίζεται με τη δική του, μόνο στην περίπτωση που συγκρίνει μεταξύ εθνικών ομάδων, όταν η σύγκριση αφορά μια «ιδανική» κοινωνία ή έχει χρονική διάσταση (παρελθόν/ μέλλον), η υποτίμηση των ξένων εθνοτήτων είναι μικρή.

15 - Οι εθνικές ταυτότητες είναι σταθερές και συμπαγείς ;
Οι εθνικές ταυτότητες δεν είναι σταθερές αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τον στόχο των ομιλητών. Σε ποιους απευθύνονται τα αρνητικά και εχθρικά εθνικά αισθήματα; Η εχθρότητα προς μια εξω-ομάδα δεν είναι μια γενική τάση σε άτομα ή έθνη που διέπονται από κακόβουλα εθνικά αισθήματα, αλλά συνήθως στοχεύουν σε συγκεκριμένες έξω-ομάδες προς τις οποίες υπάρχει μια ιστορία συγκρούσεων και, ως εκ τούτου, έχουν παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της εθνικής ταυτότητας της συγκεκριμένης χώρας. Reicher & Hopkins (2001)

16 Τα αρνητικά συναισθήματα που προοικονομούν οι εθνικιστικοί λόγοι είναι, συνήθως, συναισθήματα που αναφέρονται σε συγκεκριμένα έθνη εντός ενός δεδομένου ιστορικού πλαισίου. Ο εθνικισμός χρησιμοποιεί προτάγματα όπως, η ομοιογένεια, η καθαρότητα, η μοναδική υπαγωγή έτσι ώστε να γίνεται η διάκριση ανάμεσα στο “εμείς” και οι “άλλοι”. Αυτοί οι «σημαντικοί άλλοι» εξυπηρετούν τη δόμηση του «εμείς», συνδιαμορφώνουν δηλαδή με το «δικό μας έθνος» το πλαίσιο εκείνο που κατασκευάζει εν τέλει την εθνική μας ταυτότητα μέσα από μια ορισμένη αφήγηση της ιστορίας.

17 Βιβλιογραφία Bar-Tal, D. (1993). Patriotism as fundamental beliefs of group members. Politics and the Individual, 3:2, Blank, T., & Schmidt, P. (2003). National identity in a united Germany: Nationalism or patriotism? An empirical test with representative data. Political Psychology, 24, 289–312. Κοκκινάκη, Φ., (2006), Κοινωνική Ψυχολογία, Εισαγωγή στη μελέτη της συμπεριφοράς. Αθήνα: τυπωθήτω. Kosterman, R., & Feshbach, S. (1989). Toward a measure of patriotic and nationalistic attitudes. Political Psychology, 10 (2 ): Mummendey, A., & Simon, B. (Eds.) (1997). Identitat und Verschiedenheit. Bern: Hans Huber. Mummendey, A., Klink, A., & Brown, R. (2001). Nationalism and patriotism: national identification and outgroup rejection. British Journal of Social Psychology, 40: 159–172. Oakes P.J., Haslam, S.A. & Turner, J.C. (1994). Stereotyping and Social Reality. Oxford: Blackwell. Reicher, S., & Hopkins, N. (2001). Self and Nation. London: Sage Publications. Sapountzis, A. (2008). Towards a Critical Social Psychological Account of National Sentiments: Patriotism and Nationalism revisited. Social and Personality Psychology Compass, 2 (1): Sani, F. (2008). Self Continuity: Individual and Collective Perspectives. East Sussex: Psychology Press. Schatz, R.T., & Staub, E. (1997). Manifestation of blind and constructive patriotism: Personality correlates and individual group relations. In D. Bar-Tal & E. Straub (Eds.), Patriotism in the Lives of Individuals and Nation (pp. 229–246). Nelson-Hall series in Psychology. Chicago, IL: Nelson-Hall. Staub, E. (1997). Blind versus constructive patriotism: Moving from embeddedness in the group to critical loyalty and action. In D. Bar-Tal & E. Straub (Eds.), Patriotism in the Lives of Individuals and Nations (pp. 213–228). Nelson-Hall series in Psychology. Chicago, IL: Nelson-Hall. Tajfel, H. & Turner, J. C. (1979). An Integrative Theory of Intergroup Conflict. In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.), The Social Psychology of Intergroup Relations. Monterey, CA: Brooks-Cole . Turner, J. C. (1982). Towards a cognitive redefinition of the social group. In H. Tajfel (ed.), Social Identity and Intergroup Relations. Cambridge: Cambridge University Press. Χρηστάκης, Ν. (2010). Κοινωνική ταυτότητα και ψυχολογία. Η τάση για ταύτιση αλλά και διαφοροποίηση από την ομάδα. Βήμα Ιδεών. <

18 Ευχαριστώ για την προσοχή σας !!!