ΙΝΕ 357 (ΣΤ΄ και Η΄ εξάμηνο)

Παρουσίαση με θέμα: "ΙΝΕ 357 (ΣΤ΄ και Η΄ εξάμηνο)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΙΝΕ 357 (ΣΤ΄ και Η΄ εξάμηνο)
ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ, ΝΟΟΤΡΟΠΙΕΣ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΙΝΕ 357 (ΣΤ΄ και Η΄ εξάμηνο)

2 Γενικές επισημάνσεις – Σκοπός του μαθήματος
Το μάθημα εξετάζει τις σημαντικότερες Ιδεολογίες και Νοοτροπίες που αναδύθηκαν στην ελληνική κοινωνία και διατυπώθηκαν ως πολιτικά ή κοινωνικά αιτήματα, κατά την περίοδο διαμόρφωσης του ελληνισμού σε κρατική οντότητα, 19ος αιώνας – αρχές 20ου αιώνα Οι συγκεκριμένες Ιδεολογίες και Νοοτροπίες θα αναλυθούν, επίσης, ως «πραγματοποιημένοι» συμβολισμοί της κρατικής εξουσίας, όπως αυτοί των εθνικών επετείων και κάθε είδους δημόσιων εορτών και τελετών. Βασικός ερμηνευτικός άξονας, είναι η σχετική «αυτοδυναμία» των ιδεολογικών, νοητικών και συμβολικών φαινομένων, σε συνάρτηση, όμως, με την πολιτική και οικονομική πραγματικότητα της εποχής. Ο σκοπός του μαθήματος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με σύγχρονες διεπιστημονικές προσεγγίσεις που αφορούν θέματα Εθνικισμού, Ιδεολογίας και Συμβολικής Εξουσίας.

3 Συνοπτικό Διάγραμμα Διαλέξεων
1. Ευρωπαϊκός και Ελληνικός Διαφωτισμός 2. Φιλελληνισμός - Ελληνική Επανάσταση: η Παγκόσμια διάσταση 3. Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 4. Ιδεολογικά ρεύματα και πολιτικά αιτήματα: προοπτικές από τον ελληνικό 19ο αιώνα – «Της Μεγάλης ταύτης Ιδέας» 5. Προσπάθεια δημιουργίας δυτικού τύπου κράτους και κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις 6. Πανεπιστήμιο και Φοιτητές στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα 7. Ανάπτυξη της εθνικής ιστοριογραφίας - Μια καινούργια επιστήμη γεννιέται: η Λαογραφία 8. Γένεση της κρατικής τελετουργίας στη δημόσια ζωή της Νεώτερης Ελλάδας, 9. Ο φεμινισμός της Εφημερίδος των Κυριών: 10. Οι δυνατότητες πρόσληψης του Μαρξισμού στην Ελλάδα 11. Ιστοριογραφικό διάγραμμα: οι συμβολικοί σταθμοί στη διαμάχη για την εθνική γλώσσα - Το περιοδικό ο Νουμάς και ο δημοτικισμός της διασποράς 12. Μπροστά στο κοινωνικό ζήτημα – από το ιδιωτικό στο δημόσιο: ο κρατισμός – ο εθνικισμός – η επιστράτευση της θρησκείας – το τέλος των ψευδαισθήσεων» 13. Οι Εορτές του Πολέμου και οι Πόλεμοι της Εορτής: Οι Βαλκανικοί πόλεμοι ως γιορτή του έθνους-κράτους

4 Το Πολιτικό νόημα του Διαφωτισμού
18ος αιώνας: χειραφέτηση του πνεύματος από τα δεινά της μεσαιωνικής κοσμοθεωρίας Καρτέσιος: εναντίον των αυθεντιών Hobbes, Spinoza: εναντίον της δεισιδαιμονίας John Locke: ο «πατέρας» του Διαφωτισμού

5 Kant: sapere aude (τόλμα να γνωρίζεις)
Φιλοσοφικές προϋποθέσεις: επίκληση του ορθού λόγου, εμπειρική γνωσιολογία, φυσική θρησκεία Απόρριψη της αυθεντίας, αναγνώριση της εμπειρικής βάσης των γνωστικών δυνάμεων της νόησης, οικουμενική πρόσληψη για γνώση

6 Πολιτικές συνέπειες, εξισωτικού χαρακτήρα – Πολιτικός Φιλελευθερισμός, ανθρώπινα δικαιώματα – Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα (Νέα Θρησκεία της Ανθρωπότητας) Ώριμη φάση (συμβατικά): 1721, α έκδοση των Περσικών Επιστολών του Montesquieu – 1795, μεταθανάτια έκδοση του Σχεδιάσματος ενός ιστορικού πίνακα των προόδων του ανθρώπινου πνεύματος του Condorcet

7 Νεότερη φυσική επιστήμη, Νεύτων, κορυφαίος εκπρόσωπος των οραματισμών
Η αγωγή, ως όργανο για τη διάδοση των φώτων της νέας επιστήμης, βρήκε την έκφρασή της, στον εγκυκλοπαιδισμό και στην εκλαϊκευση των επιστημονικών γνώσεων

8 Διαμάχη αρχαίων – νεοτέρων: σχολαστικός αριστοτελισμός – Νεότερη επιστήμη
Οι αξίες του κλασικισμού επέζησαν στις αισθητικές αντιλήψεις και στη ριζοσπαστική συνιστώσα της πολιτικής σκέψης του Διαφωτισμού

9 Φωτισμένη διανόηση: ταξίδια, αντίληψη χώρου και χρόνου – ιστορικό παρελθόν των λαών και όχι βιβλική παρακαταθήκη Ενάντια στην Εκκλησία και στη κρατική λογοκρισία (όμως Βολταίρος και Diderot υποστήριξαν «φωτισμένους» μονάρχες) Ιδέα της «Χρησιμότητας» Montesquieu: «Πνεύμα των Νόμων»

10 Ο Rousseau προχωράει ακόμη παραπέρα και οραματίζεται την ηθική κοινότητα των αναμορφωμένων πολιτών
Υπήρχαν, βεβαίως, αντινομίες και διλήμματα (ιδίως σε σχέση με την πίστη). Μέσα σ’ αυτές τις αντινομίες αναδύθηκε η σύγχρονη ευρωπαϊκή συνείδηση

11 Τα «θραύσματα» του Διαφωτισμού ταξίδεψαν δυτικά πέρα από τον Ατλαντικό, αλλά και νότια και ανατολικά
1. Νεαρή κοινωνία μεταναστών, με θρησκευτική και πολιτική αμφισβήτηση, άρα άνθηση νέων ιδεών 2. Αντιμέτωπος με παγιωμένες παραδόσεις, αλλότριες προς τις αξίες του

12 Θα εξετασθούν οι διαδικασίες της διανοητικής αλλαγής από την εισδοχή του Διαφωτισμού στο συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της Ελληνικής Ανατολής Παιδευτικές παραδόσεις με ρίζες στην κοινή ελληνορωμαϊκή και χριστιανική παράδοση του ευρωπαϊκού κόσμου

13 Λόγιοι αφομοίωσαν τις νέες αξίες και έκριναν τις δικές τους κοινωνίες με όρους του αλλογενούς Διαφωτισμού Ρήξεις και ιδεολογικές διαμάχες Ο Διαφωτισμός δεν ήταν μόνο ένα πνευματικό φαινόμενο αλλά και πολιτικός παράγοντας

14 Η Μακρά Πορεία προς τον Διαφωτισμό
Ελληνική Ανατολή και Λατινική Δύση: Αριστοτελισμός ως καθιερωμένο φιλοσοφικό δόγμα Είχε αφομοιωθεί από τη Βυζαντινή φιλοσοφία ως τμήμα της Χριστιανικής σκέψης (αμφισβητήθηκε τον 11ο αιώνα από τον Μιχαήλ Ψελλό, μέσω Πλάτωνα ως πρόγονο της Θεολογίας)

15 14ος αιώνας: θωμάς Ακινάτης, σύνθεση Χριστιανισμού και Αριστοτελισμού – μετάφραση στα ελληνικά το 1354 από τον Δημήτριο Κυδώνη Η σοβαρότερη αμφισβήτηση του Αριστοτελισμού από Πλήθωνα Γεμιστό (15ος αιώνας) κατά τη παρακμή του Βυζαντίου. Αναβίωση του Πλατωνισμού ως πνευματικού και πολιτικού δόγματος

16 Οι Λόγιοι έβλεπαν τις απαρχές μιας συλλογικής ελληνικής ταυτότητας – Έλληνες το γένος όπως πιστοποιούσαν γλώσσα και παιδεία – Νεοελληνικός «πρωτο-εθνικισμός» - Καταποντίζεται το 1453, 1460 (Μυστράς), 1461 (Τραπεζούντα)

17 Χριστιανικός Αριστοτελισμός: βυζαντινά ιδεώδη της οικουμενικής μοναρχίας και της ιεραρχικής κοινωνίας Παραχώρηση προνομίων στην Εκκλησία, οικουμενικός θεσμός, Millet Η Εκκλησία αποδέχεται τον αλλόθρησκο Σουλτάνο παραλείποντας το «άγιος», «ορθόδοξος» και «ευσεβής»

18 Εκκλησία – Υψηλή Πύλη: σύμπτωση συμφερόντων κατά της Δύσης
Οι Λόγιοι πήγαν στη Δύση και απουσιάζουν χειρόγραφα φιλοσοφικών έργων αντιγραμμένων εκείνη την περίοδο. Η φιλοσοφία επιστρέφει τον 17ο αιώνα

19 Βενετοκρατούμενες περιοχές της Ελληνικής Ανατολής και Ελληνικές παροικίες, κυρίως της Βενετίας
Πάδοβα: Βενετική πολιτεία, αντιπαπική πολιτική, μακρυά από Ιερά Εξέταση, ανάπτυξη του Νεοαριστοτελισμού από πρωτότυπα Ελλήνων λογίων Μεταφέρεται στην Ανατολή από Έλληνες σπουδαστές της Πάδοβας

20 Θεόφιλος Κορυδαλεύς, 1624, κλήθηκε από τον Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρη να αναδιοργώσει την Πατριαρχική Ακαδημία σε κεντρικό ίδρυμα για ολόκληρη την Ανατολή – Ήθελε να αναχαιτίσει στην καθολική προπαγάνδα 1638 πεθαίνει ο Κύριλλος και ο Κορυδαλεύς δέχεται να χειροτονηθεί μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτας

21 1639, πηγαίνει στην Αθήνα, ιδρύει σχολή και διδάσκει μέχρι το θάνατό του, το 1646
Τα υπομνήματα του Κορυδαλλέα στον Αριστοτέλη έγιναν το πρότυπο της θύραθεν παιδείας και μεταδόθηκαν στα σχολεία του Ιασίου, του Βουκουρεστίου, της Τραπεζούντας, της Πάτμου, της Χίου και αλλού

22 ~ Τραγική ειρωνεία: ο Κορυδαλισμός από «ελεύθερος στοχασμός» του ιδρυτή του καταλήγει να θεωρείται στείρα επανάληψη και τελικά αντίπαλος του Διαφωτισμού

23 Δεύτερο μισό του 17ου αιώνα άνοδος της Φαναριώτικης «αριστοκρατίας» - Παράδοση και ανανέωση – σύνεση και ρεαλισμός: αρθρώνεται η ιδεολογία στήριξης του νέου πολιτικού τους ρόλου (Αλέξανδρος Μαυρογορδάτος – Νικόλαος Μαυρογορδάτος)

24 Προδρομική φάση του Διαφωτισμού: Μεθόδιος Ανθρακίτης (δίδαξε στα Ιωάννινα και στη Καστοριά), Αντώνιος Κατήφορος (Ζάκυνθος), Βικέντιος Δαμοδός (Κεφαλλονιά) Επόμενη γενεά ανανεωτών: ο πολιτισμικός μετασχηματισμός της ελληνικής κοινωνίας έγινε συνειδητός στόχος και συγκεκριμένο πρόγραμμα

25 Ευγένιος Βούλγαρης ( , Κέρκυρα), Νικηφόρος Θεοτόκης ( , Κέρκυρα) (εισήγαγαν στην ελληνική παιδεία τις προϋποθέσεις της φιλελεύθερης σκέψης) Μαθητές του Βούλγαρη: Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Χριστόδουλος Παμπλέκης, Δημήτριος Καταρτζής Τρίτη γενιά: Γρηγόριος Κωνσταντάς, Δανιήλ Φιλιππίδης, Ρήγας Βελεστινλής, Κωνσταντίνος Σταμάτης Κύκλος του Κοραή στο Παρίσι – Κύκλος του Αθανάσιου Ψαλίδα στα Ιωάννινα

26 Γεωγραφία και Πολιτική της ελληνικής παιδείας
Ιόνια νησιά (βενετική επικράτεια έως 1797) Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (Μολδαβία-Βλαχία, εσωτερική αυτονομία υπό την Υψηλή Πύλη, ηγεμόνες οι Φαναριώτες, ) Ιωάννινα, Θεσσαλονίκη, βορειοδυτική Μακεδονία (κύρια Οθωμανική επικράτεια) Σμύρνη, Χίος, Κυδωνίες

27 Η Γαλλική Επανάσταση και ο Ρήγας
Ο Ρήγας ως εκφραστής του ριζοσπαστικού Διαφωτισμού, κατά την εποχή της χρεωκοπίας της φωτισμένης απολυταρχίας και των ελπίδων της Γαλλικής Επανάστασης Η πολιτική πρόταση του Ρήγα: 1. πολιτισμική αλλαγή 2. επαναστατική ανατροπή και δημοκρατία

28 Φεύγει από το Βελεστίνο και πηγαίνει στην Κων/πολη και στις Ηγεμονίες
Μαθητής του Μοισιόδακα, κύκλος Καταρτζή, αξιωματούχος στη Βλαχία, εκδοτική παραγωγή στη Βιέννη (δεκαετία 1790) (διαφωτισμός των ιδεών αλλά και των συναισθημάτων) – «Σχολείο των ντελικάτων εραστών» 1797 χάρτα της Ελλάδος: ολόκληρη η νότια περιοχή του Δούναβη, νησιά του Αιγαίου, δυτικό τμήμα της Μικράς Ασίας

29

30

31

32 Επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα: Νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας (περιλαμβάνει επαναστατική προκήρυξη, τη διακήρυξη των «δικαίων του ανθρώπου», το σχέδιο πολιτεύματος για την Ελληνική Δημοκρατία, το Θούριο)

33 Η Γαλλική Επανάσταση και ο Κοραής
΄Εμπορος στο ΄Αμστερνταμ, προσωρινός πάροικος στη Βενετία, ολοκλήρωσε τις σπουδές ιατρικής στο Montpellier και από το 1788 εγκαταστάθηκε για πάντα στο Παρίσι Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ήταν υπέρ της Γαλλικής Επανάστασης (η αιμοτοχυσία τον τρόμαζε αλλά δεν αμφισβητούσε το δίκαιο της λαϊκής οργής)

34 Θεωρούσε τους Βασιλείς και τους καλόγηρους χειρότερους τυράννους από τους Τούρκους
΄Εφοδος του όχλου στα ανάκτορα του Κεραμεικού τον Αύγουστο του Από το “Vive le roi” στο “Vive la nation”. 21η Ιανουαρίου 1793,ο βασιλιάς καρατομείται

35 Ο Κοραής εξηγούσε την Γαλλική Επανάσταση με τη σοφία της κλασικής αρχαιότητας: την βάση π.χ. της θεωρίας του Montesquieu στο Περί Νόμων, είχε υπαινιχθεί ο Ιπποκράτης Τον φόβιζαν οι διχόνοιες και οι κόλακες της ελευθερίας: η ελευθερία δεν θα ευδοκιμούσε χωρίς την αρετή (πάλι η αρχαία ελληνική εμπειρία)

36 Στα δύο χρόνια της «Τρομοκρατίας» στη Γαλλία, παραμένει σιωπηλός – αντιπαθεί όμως βαθύτατα τον Μαρά και τον Ροβεσπιέρο, ενώ θαυμάζει απεριόριστα τον Condorset «Ερωτομανής της ελευθερίας» αλλά «ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι καθαρά ληστεία»

37 Γαλλική Επανάσταση και «το γένος των Γραικών»
Δεκαετία του 1790, λυσσαλέα αντίδραση της Εκκλησίας υπό την προτροπή της Υψηλής Πύλης, κατά του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης «Διδασκαλία Πατρική» Πατριάρχης Ιεροσολύμων ΄Ανθιμος Στ΄ (1798) – «Αδελφική Διδασκαλία» Κοραής ανώνυμα (τα επιχειρήματα ανασκευάζονται συστηματικά) Η «Αδελφική Διδασκαλία» ήταν η πρώτη διακήρυξη του πολιτικού φιλελευθερισμού του Διαφωτισμού για το μέλλον του ελληνισμού

38 Στα τέλη του 18ου αιώνα διαμορφώνεται το ιδεολογικό ρήγμα για την ελληνική υπόθεση: εκκλησιαστική ηγεσία – διανόηση της διασποράς και κέντρα Διαφωτισμού εντός της ελληνικής κοινωνίας

39 Ιδεολογίες και Νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830-1880
Ο δέκατος ένατος αιώνας είναι ο πατέρας μας Αρχίζει το 1790 περίπου και φτάνει ως τους πολέμους του 1912 και ως την Μικρασιατική Καταστροφή 30 χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση αναδύεται το ιδεολογικό πλέγμα που συνέχει ακόμη την κοινωνία μας – η συνείδηση του νέου ελληνισμού

40 Αιώνας: Ρομαντικός και Εθνικός (1830-1880)
Ρομαντισμός: Πρωτεϊκός και πολύτροπος δεν απέκτησε την συνοχή του Διαφωτισμού – «δεν υποτάσσεται στους νόμους της λογικής» Ο Διαφωτισμός δεν χάθηκε αλλά περιορίστηκε σε τομείς όπως η τεχνολογία, η πολιτική, η οικονομία, η εκπαίδευση Το εθνικό στοιχείο κατορθώνει να συναιρέσει τα δύο επίπεδα: λογική στη βάση, συναίσθημα στο εποικοδόμημα

41 Η αλλαγή πολιτικού πλαισίου δεν αρκεί για να αλλάξουν οι κοινωνικές δομές και οι τρόποι παραγωγής

42

43 Ιδεολογία - Νοοτροπίες
1. Ορισμοί: Η λέξη Ιδεολογία χρησιμοποιείται σε αναφορά με ένα σύνολο στενά συγγενικών δοξασιών και ιδεών ή και στάσεων που χαρακτηρίζουν μιαν ομάδα ή μια κοινότητα (δύο επίπεδα: το «επιτηδευμένο» και το «ανεπιτήδευτο») Νοοτροπία είναι το δεύτερο επίπεδο «το απρόσωπο περιεχόμενο της σκέψης»

44 Ιδεολογία: ορθή ή πλανημένη συνειδητή και κάπως συστηματική αντίληψη για τα πράγματα
Νοοτροπία: αντίληψη πιο ασαφή και λιγότερο συνειδητή που την εντοπίζουμε εμείς στον χρήστη της

45

46

47

48

49 2. ταξική ανάλυση: ιδεολογίες, νοοτροπίες, συμπεριφορές, στάσεις, αναφέρονται στα ηγετικά στρώματα της κοινωνίας (τα «ταξικά» κανάλια επικοινωνίας δεν έχουν διερευνηθεί) 3. βάση-εποικοδόμημα: πρέπει να γνωρίζουμε την «βάση» (οικονομικο-κοινωνικές και πολιτικές δομές) – όμως οι νοητικές παραστάσεις έχουν αυτόνομη ύπαρξη. Σημαντικό είναι να παρακολουθήσουμε τις ασυμφωνίες, τις εντάσεις, τις συγκρούσεις, τις αλληλεπιδράσεις

50 Ένα ανεξάρτητο ελληνικό κράτος
Το ελεύθερο ελληνικό κράτος του 1830 δεν ήταν αυτονόητο για τους ΄Ελληνες Χρειάζεται να ξαναδούμε τις πραγματικότητες της εποχής: 1. Η Επανάσταση: Τι είναι μία Επανάσταση; Ανατροπή των παλιών ιεραρχιών, καταστροφές, πρόσφυγες, πληθυσμιακές ανακατατάξεις, πολιτικές αλλαγές, ανεξαρτησία της ελληνικής εκκλησίας, νέα ήθη και έθιμα, πολεοδομία

51 2. Το κεντρικό κράτος: συγκεντρωτική διοίκηση, διάκριση εξουσιών, συνεκτικός κρίκος η εθνική συνείδηση, αλλαγές στην οικονομική οργάνωση (εθνικές γαίες, μικροί καλλιεργητές, υπεραξία στα χέρια εμπόρων-τοκογλύφων) 3. Ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο: αναντιστοιχία ανάμεσα στο θεσμικό πλαίσιο και στις οικονομικές, κοινωνικές και νοητικές δομές (τα δυτικά και ανατολικά στοιχεία ήταν κεντρική αντίφαση αλλά και πραγματικότητα)

52 4. Το ευρωπαϊκό και το οθωμανικό πλαίσιο: ανάπτυξη του καπιταλισμού σε Ευρώπη και Αμερική, το «πρότυπο» αλλάζει συνεχώς (π.χ. σιδηρόδρομος). Αλλά και η οθωμανική αυτοκρατορία μπαίνει στην επιρροή του δυτικού κόσμου, άρα και ο δεύτερος όρος σύγκρισης, μεταβάλλεται συνεχώς

53 Τα καινούργια προβλήματα
1. Η πολιτική διάσπαση: ελληνισμός ελεύθερος – αλύτρωτος, αναζήτηση ενοποιητικών δεσμών. Ελληνισμός αυτόχθων – ετερόχθων. 2. Η αμφισβήτηση της καταγωγής: o. Fallmerayer. Καταγωγή των Ελλήνων (1830). Το πλαίσιο της εποχής: υποχώρηση του φιλελληνισμού, ίδρυση του ελληνικού κράτους, ανεπάρκεια «των κληρονόμων», φυλετική καταγωγή ουσιαστικό στοιχείο του έθνους

54 3. Η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των Βαλκανίων: Βούλγαροι, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Αλβανοί, Τούρκοι. Ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης ως κριτήριο διανομής πληθυσμών και εδαφών. 4. Η διεθνής ισορροπία: Κατά τη διάρκεια του αγώνα: ουδέτερη-ευμενής-φιλική στάση. Μετά το 1830 εχθρική στάση απέναντι στην αλυτρωτική πολιτική της Ελλάδας

55 4. Τα εσωτερικά προβλήματα: Δύσκολη οικονομική ανάπτυξη, ανυπαρξία βιομηχανίας (αίσιες προοπτικές, σκληρές πραγματικότητες)

56 Κρυστάλλωση της εθνικής συνείδησης
Α. Η εθνική συνείδηση Β. Ανάπτυξη της εθνικής ιστοριογραφίας Γ. Μια καινούργια επιστήμη γεννιέται: η Λαογραφία

57 Η εθνική συνείδηση 1. Η γένεση της ελληνικής εθνικής συνείδησης: όσον αφορά στα στοιχεία της εθνικής ταυτότητας, οι ΄Ελληνες ήταν σε εξαιρετικά ευνοϊκή θέση (όσοι χριστιανοί μιλούσαν ελληνικά, μπορούσαν να θεωρηθούν ΄Ελληνες). Κοινή καταγωγή από τους Αρχαίους ΄Ελληνες. Η «Ελλάδα μέσω Ευρώπης». ΄Αρα: γλώσσα, πρόγονοι, θρησκεία. Νεοέλληνες ήταν οι απόγονοι των αρχαίων, που έγιναν χριστιανοί.

58 2. Εξάπλωση της εθνικής συνείδησης: η εθνική συνείδηση ήταν ένα από τα κέρδη της επανάστασης. «Χριστιανοί», «ρωμιοί», ή «μωραϊτες», «ρουμελιώτες», «κρητικοί» μετονομάστηκαν σε «΄Ελληνες». Για τη λογιοσύνη του Βυζαντίου και μετά, το θέμα είχε τεθεί (αλλά και «Γραικός» και «Ρωμαίος») – για τους αγροτικούς πληθυσμούς δήλωνε την ειδωλολατρεία. Στυλοβάτες της εθνικής συνείδησης: Ιστοριογραφία, Λαογραφία

59 Ανάπτυξη της εθνικής ιστοριογραφίας
1. Η ιστοριογραφία του Διαφωτισμού: η Ιστορία είναι ο «μαγικός καθρέφτης» της εθνικής συνείδησης. Ο Διαφωτισμός και η Παγκόσμια Ιστορία. 1837, Πανεπιστήμιο Αθηνών, έδρες «Γενική Ιστορία», «Ιστορία των αρχαίων εθνών». 2. Η εθνική ιστοριογραφία: γύρω στα υπάρχει αλλαγή. Από την Παγκόσμια Ιστορία στην Ιστορία του Ελληνικού ΄Εθνους. Νέα ιστορική αντίληψη (σημαντικό παράδειγμα, οι Μακεδόνες, αλλά και το Βυζάντιο)

60 «Ιδεολογικές Μετατοπίσεις»: Ο Κλασικός κόσμος εκπροσωπεί τα ιδεώδη των γραμμάτων, των τεχνών, της ανδρείας, της αρετής, της δημοκρατίας. Οι Μακεδόνες εκπροσωπούν το πολιτικό ιδεώδες της ενότητας της φυλής και της επέκτασης του ελληνισμού στην ανατολή. Ανατρέπεται η θεώρηση «Αρχαίοι-Νεότεροι», νέο σχήμα τρίσημο «αρχαιότητα-βυζάντιο-νέος ελληνισμός»

61 Μια καινούργια επιστήμη γεννιέται: η Λαογραφία
Νεότατη επιστήμη, γεννήθηκε για να απαντήσει σε κρίση της εθνικής ταυτότητας. 1774, Herder, αδελφοί Γκριμ. Από τη σχέση «ηγεμόνας-υπήκοοι» στη σχέση «ισότιμοι πολίτες» (Γαλλική Επανάσταση) Τα δημοτικά τραγούδια δεν θα αποτελούσαν στοιχείο ταξικής αλλά εθνικής διαφοροποίησης

62 1. Το ενδιαφέρον για τη λαογραφία στην Ελλάδα: 1815
1. Το ενδιαφέρον για τη λαογραφία στην Ελλάδα: περιορισμένο ενδιαφέρον που απηχεί τις ευρωπαϊκές αναζητήσεις, το «έθνος» γίνεται στατική έννοια (υπάρχει από πάντα, αναλλοίωτο). Κατά την διάρκεια της Επανάστασης χάνεται το ενδιαφέρον κι εμφανίζεται πάλι κατά την δεκαετία του 1840 (σημειώνεται το κενό). 1842, Παύλος Καλιγάς – Μάρκος Ρενιέρης, 1849, Ευθύμιος Καστόρχης (αναφορές). Εκδόσεις: 1850, Κέρκυρα, Αντώνιος Μανούσος, 1852, Μιχ. Λελέκος, Αθήνα, Σπυρίδων Ζαμπέλιος, Κέρκυρα.

63 Το δημοτικό τραγούδι δεν εκτοπίζει την αρχαία κληρονομιά, αποτελεί μία εκδοχή της εθνικής ταυτότητας. Πάντως το 1855 προτείνεται στη Βουλή μία εθνική έκδοση. Το 1857 μία υπουργική εγκύκλιος συνιστά στους δασκάλους της επαρχίας να τα συλλέγουν

64 2. Θεωρητικός λόγος για τα δημοτικά τραγούδια: πώς αντιμετωπίζονταν τα δημοτικά τραγούδια; Τι περίμεναν οι λόγιοι της εποχής; Α) θεωρητικός λόγος (πρόλογοι, σχόλια, μελέτες) Β) εκδοτική πρακτική. 1852, ΄Ασματα δημοτικά της Ελλάδος, εκδοθέντα μετά μελέτης περί μεσαιωνικού ελληνισμού, σελίδες 767 (595 σελίδες η μελέτη, 172 σελίδες τα τραγούδια). Παρελθόν-Παρόν-Μέλλον

65 Το ιδεολογικό σχήμα του Ζαμπέλιου: τα δημοτικά τραγούδια γεννήθηκαν αμέσως μετά την άλωση της Κων/πολης, όταν αποκατασταθεί πολιτικώς το γένος, τα τραγούδια θα αποσυρθούν από το προσκήνιο. Το σπαθί και το τραγούδι είναι οι δύο αχώριστοι σύντροφοι του γένους.

66 Το μέλλον του ελληνισμού. Η Μεγάλη Ιδέα
Το μέλλον του ελληνισμού. Η Μεγάλη Ιδέα Στενά γεωγραφικά και «πνευματικά» όρια ΄Ορος ασαφής και πολυσήμαντος – 1844, Κωλέτης στην Εθνοσυνέλευση. Τρεις αντικρουόμενες απόψεις: επέκταση, πνευματική αναγέννηση, ανασυγκρότηση του κράτους Αθήνα ή Κωνσταντινούπολη; Νεοτερικό εθνικό κράτος ή πολυεθνική-ομοσπονδιακή αυτοκρατορία;

67

68

69

70 Η αντιμετώπιση των άλλων εθνισμών από τους ΄Ελληνες: σχολεία, σύλλογοι, προπαγάνδα, βιβλία
«Οι ΄Ελληνες έζων μάλλον δια της φαντασίας ή δια της θετικότητος»

71 Πραγματικότητες και ιδεολογίες
Αθήνα, η πρωτεύουσα. Η προτίμηση του ΄Οθωνα συνόψιζε μιαν ισχυρή αντίληψη για το μέλλον (και το παρελθόν) του νεαρού κράτους Μια πόλη ευρωπαϊκή: απόλυτη ευρωπαϊκή πορεία και εικόνα Ο κεντρικός άξονας της πόλης: Ο κόσμος του πνεύματος εκπροσωπείται με τις πιο λόγιες μορφές

72 Η ηγεμονία του ιδιωτικού: σπίτια μαζί με δημόσια κτίρια – δημόσια κτίρια προσφορές ιδιωτών (Βαλλιάνειος η Βιβλιοθήκη, Σιναία η Ακαδημία, Βαρβάκειο το αρρεναγωγείο, Αρσάκειο, Ριζάρειος, Ζάππειο, Τοσίτσειο το Πολυτεχνείο, Αβερώφειο το Στάδιο). Απουσία μνημείων.

73 Το παλάτι. Από την Ακρόπολη στον «στρατώνα»
Το παλάτι. Από την Ακρόπολη στον «στρατώνα». Κυριαρχία του Νεοκλασικού ρυθμού. Στη σκιά της Ακρόπολης Η καθαρεύουσα πόλη Η απουσία του «μερικού»

74

75

76

77

78

79