Hemijski sastav polena

Παρουσίαση με θέμα: "Hemijski sastav polena"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Hemijski sastav polena
Membrane polena grade pektin, celuloza i sporopolenin Prisutni su ugljenihidrati -važan izvor energije za klijanje polena Od 20 amino kis. najzastupljeniji je prolin (čak i 1,65% od s. m.) Prolin je a.k. koja pri niskom sadržaju H20 (10-30%) u živom polenu nalazi u rastvorljivom – fiziološki aktivnom obliku. Prolin učestvuje u izgradnji polenove cevčice i stvaranju osmotskog potencijala pri klijanju polena Polenova zrna sadrže:lipide, nukleinske kiseline , enzime (katalazu, peroksidazu, amilazu, invertazu,celulazu,) Fiziološki akt. mat. (IAA, askorbinsku i pentotensku kiselinu, tiamin, riboflavin i biotin), vitamine (A,D,E) Bojene materije (grupa antocijana,anto-ksantina i karotenoida) štite polen od veće doze ultraljubičastog zračenja Sadržaj pepela (min.mat) je od 2-11%. U pepelu polena kukuruza čak oko 36% otpada na kalijum

2 Klijanje polena Unutrašnja opna (intina) izrasta kroz pore spoljašne opne (egzine) obrazujući polenovu cev. Debela egzina (30-40 pora). Tanka egzina (1-3 pore). Potrebno je da polen bubri, klija i proraste Klijanje na tučku - “ in vivo“.Klijanje u veštačkoj sred. - “ in vitro" Bubrenje koloida p.z. savladava otpor spoljašnje membrane Značajne su supstance koje izlučuje žig tučka Polenova cev prodire između papila na žigu tučka, ulazi u tkivo stubića i najkraćim putem se upravlja prema semenom zametku Polenova cev -prosečna brzina rastenja od 1,5-3mm/h. Polenova cev raste vrhom.Dužina polenove cevi u momentu oplodnje je različita (kod kukuruza od cm). Vreme od oprašivanja do oplođivanja - od min do nekoliko dana (većina biljnih vrsta od 10 – 50h) U toku klijanja polena vegetativno jedro i spermije redovno se nalaze na određenom rastojanju od vrha polenove cevi.

3 Činioci koji utiču na klijanje i dugovečnost
Uticaj na klijanje polena pokazuju biotički i abiotički činioci. Preterano visoke t-re i niska relativna vlažnost vazduha – negativan uticaj na klijanje polena.Niske temperature i visoka vlažnost ne pogoduju klijanju polena. Stranooprašivanje i oprašivanje sa većom količinom polena-oplodnja je bolja.Povoljno dejstvo bora na obrazovanje i klijanje polena kao i na rast polenove cevi. Muška sterilnost cvetova (hemikalije 2,3-dihlorizobutirat) Dugovečnost polena iz prašnika Paspalum dilatatum je samo 30 min a kod većine biljaka 2 – 3 dana. Zavisi od relativne vlažnosti, t-re, koncentacije O2. Polen nekih voćaka očuvao je klijavost u određenim uslovima u frižideru čak i do 9 godina.Tečni azot temperature -196 °C pokazao se podesnim pri čuvanju polena na duže vreme. Ispitivanje klijavosti polena- kao podloga za klijanje polena se koristi supstrat koji sadrži 1% agara i saharozu (0,5% do 20 %). Na osnovu ukupnog broja i broja klijalih zrna izračunava se procenat klijavosti. Histohemijski put-bojenje sa rastvorom joda.

4

5 Sjeme Organ za polno razmnožavanje golosjemenica i skrivenosjemenica; nastaje iz sjemenog zametka Sjemenjača (od integumenta); klica (od oplođene jajne ćelije); endosperm (od oplođene centralne ćelije) Raznovrsnost: oblik (loptast, elipsoidan, valjkast...), veličina, debljina i boja sjemenjače, izgled površine, težina...

6

7 Seme Svako seme ima dva osnovna dela: klica (buduća biljka) i endosperm (spremište hrane za klicu odnosno klijanac do osamostaljenja u primanju biofaktora iz sredine). Seme gajenih biljaka se po građi razlikuje u osnovi na dve grupe. Ono koje pripadaju botaničkoj grupi monokotiledona (jednosupnice- žitarice i trave) i dikotiledona (dvosupnice – leguminoze, suncokret, repice, repe itd). Seme monokotiledona se sastoji od osnovna tri dela, a to su: ljuska ili omotač, endosperm ili kotiledon i klica), a kod dikotiledona: ljuska ili omotač, dva kotiledona i klica). Seme je ljuskom ili omotačem zaštićeno od nepovoljnih vanjskih uticaja. Endosperm služi kao izvor hrane za klicu prilikom klijanja i nicanja do momenta kada biljka prelazi na autotrofnu ishranu. Klica je kako je ranije bilo naglašeno buduća biljka i glavni je deo semena. Klica se sastoji od sledećih delova: 1. Klicin korenčić (radicula). 2. Klicin listić (coleoptila kod žita i trava), i cotiledonae kod dvosupnica. 3. Klicino stabaoce (plumula). 4. Klicin štitić (scutelum).

8 Seme monokotiledonih biljnih vrsta (pšenica)

9 Seme Klicin listić obmotava klicino stablo i štiti ga prilikom probijanja kroz zemljište. Kod dikotiledona, na površinu izbijaju dva kotiledona koji služe za početak asimilacije do pojave prvog pravog lista. Klicin štitić prenosi za vreme klijanja hranu iz endosperma ili kotiledona. Klicin korenčić leži u donjem, a stabaoce u gornjem delu klice i oni u procesu klijanja počinju rasti. Kod monokotiledonih (crni luk) na površinu izbija jedan klicin listić. Odlika semena je da sadrži malo vode (od 12-15%). Zato su životni procesi u semenu svedeni na minimum (latentni život). Po hemijskom sastavu endospermi (kotiledoni) se u zavisnost od vrste biljaka razlikuju. Praktično su zastupljene tri grupe: skrob, proteini i ulje. Seme strnih žitarica sadrže najviše skroba, seme leguminoza proteine a seme uljarica ulje (suncokret, uljana repica, ricinus). Seme dikotiledonih biljnih vrsta (soja)

10

11 Oplodnja Polinacija Površina tučka→kutikula obrasla dlačicama→sloj proteina Stigmatoidno tkivo povezuje žig sa plodnikom Viskozna tečnost kanala se sastoji od pektina,proteina i u.h. Supstanca koju izlučuje stigmatoidno tkivo hemotropski upravlja rastom polenove cevi Sinergide (privlače pol. cev izlučivanjem enzima, izazivaju prskanje cevi) Jedna spermija ulazi u jajnu ćeliju i spaja se sa njenim jedrom-nastaje zigot → embrion(klica) 2n Druga spermija se sa sekundarnim jedrom embrionove kesice sjedinjuje nastaje endosperm 3n Angiospermae- dvojna oplodnja; Gymnospermae-nemaju dvojnu oplodnju Povecava aktivnost goldži kompleksa Smanjuje broj monozoma a povećava se broj polizoma Jajna ćelija ima krupno jedro i gustu citoplazmu; veoma bogata proteinima, u.h. , lipidima, ima visok sadržaj RNA i visok intezitet metaboličkih procesa.

12 Hemiski sastav semena Voda + suva materija(mineralne materije + organske materije) Voda – potpuno zrelo seme, uobicajni uslovi cuvanja → 8-17% Smanjenje sadržaja vode na 7,5% kod žita ne održava se nepovoljno na klijavost U semenu se nalazi hemijski, adsorpciono; kapilarno i osmotski vezana voda Hemijski vezana voda- vezana vodoničnim ili jonskim vezama Adsorbovana voda može da čini 25% od ukupne mase semena. Zahvaljujući dipolarnom karakteru vode oni se adsorbuju na površini micela. Kapilarna voda – njeno prisustvo omogućava kapilarno-porozna struktura sjemena. Ima dosta sličnosti sa adsorpciono vezanom vodom. Osmotski vezana voda – se veže vrlo malom energijom i ima veoma značajnu ulogu u životnim procesima sjemena. Niska vlažnost sjemena u skladištu je uslov da se produži život i sačuva tehnološka i biološka vrijednost sjemena. Visoka vlažnost sjemena podstiče biohemijske procese razgradnje i stimuliše razvoj mikroorganizama.

13 Mineralne materije Sadržaj mineral. materija u sjemenu je manji nego u vegetativnim organima Sadržaj mineral. materija u sjemenu od unutrašnjosti prema perifernim djelovima sjemena se povećava U sastav mineralne materije sjemena ulaze svi makro, mikro i ultra mikro elementi Elementarni sastav pepela pojedinih grupa biljnih vrsta pokazuje značajno odstupanje

14 Organske materije Ugljeni hidrati, proteini i ulja (najzastupljenije rezervne materije) Biljke čije sjeme sadrži pretežno ugljene hidrate – kukuruz, pšenica i pirinač Biljke čije sjeme sadrži pretežno proteine – soja i pasulj Biljke čije sjeme sadrži pretežno ulja – suncokret, badem, lan i kikiriki Kod kukuruza,pšenice,ricinusa,palme rezervne materije su u endospermu U semenu graška,kikirikija,pasulja i soje rezervne materije su u kotiledonima Ugljeni hidrati – najzastupljeniji su polisaharidi. Udeo skroba u semenu nekih žita iznosi i do 80 % od ukupne količine suve materije Celuloza je značajan sastojak ćelijskog zida. Celuloza se pretežno nalazi na spoljašnjim djelovima sjemena. Hemiceluloza – rezervna materija, učestvuje u građi ćelijskog zida Drugi polisaharidi (pentozani, levulin, sluzi, pektinske materije) Disaharid (saharoza)–1 do 4 % u klici i maltoza(samo u proklijalom semenu) Proteini – najveći dio organskih azotnih jedinjenja u semenu Ima i amida, slobodnih amino kiselina, alkaloida Jedinjenja proteina s materijama neproteinske prirode (lipoproteidi, glukopoteidi, nukleoproteidi, hromoproteidi) Osborn – ova klasifikacija podjele prostih proteina koji se nalaze u sjemenu (prema rastvorljivosti) : Albumini, globulini, prolamini , glutelini i dr.

15 Organske materije Masti Ostale organske materije
Seme sadrži proste masti trigliceride i složene masti ili lipoide U izgradnji masti može da učestvuje 40 različitih masnih kiselina Sjeme sadrži slobodne masne kiseline u maloj količini Lipoidi pored alkohola i masnih kiselina sadrže još monosaharide, neorganske kiseline, amino kiseline... Nazivaju se : galaktolipoidima, sulfolipoidima, fosfatidima i dr. Sjeme sadrži i 0,1 % voskova – najveći dio u omotaču Sjeme sadrži i sterole – provitamini i vitamina D Ostale organske materije Vitamini; najrasprostranjeniji E,C,A,B1,B2,B6,D i dr. Vitamin E (tokoferol) se prvenstveno nalazi u klici Vitamini ulaze u sastav enzima kao koenzimi Fiziološki aktivne materije Organske kiseline(sirćetna kiselina koja čini oko 80% ukupnog sadržaja OK)

16 Mirovanje semena Korisno biološko prilagođavanje kojim se sprečava prevremeno nicanje semena u nepogodno doba godine Viviparija- seme koje nema period mirovanja u određenim uslovima može da proklija i na majčinskoj biljci - pr.pšenica u ekstremno vlažnom godinama može da proklija i na majčinskoj biljci TIPOVI MIROVANJA SEMENA (PODELA I) Egzogeno- izazvani fizičko-hemijskim osobinama tkiva koje okružuje embrion Endogeno- nedovoljno razvijen embrion i njegovo fiziološko stanje Kombinovano (egzogenim i endogenim činiocima) – kajsija,glog,lipa

17 Mirovanje semena –podela II
Mirovanje izazvano prisustvom inhibitora- Derivati benzoeve kis.(salicilna k., cimetna k., ), hlorogena kis., kumarin, skopoletin, apscisinska k., U nekim biljkama inhibitori klijanja mogu da budu lokalizovani u mesnatom delu ploda (blastokolini). Mirovanje izazvano izrazito čvrstom semenjačom (mehanički fak.) Skarifikacija-ozleda semenjače mehaničkim putem (Cana indica) Ozleda hemijskim putem- razblaženom sumpornom kiselinom Mirovanje izazvano tvrdom, slabo propustljivom semenjačom Bagrem, lucerka, crvena detelina, Seme jabuke Malvaceae, Chenopodiaceae, Liliaceae i Solanaceae Embrionalno mirovanje i naknadno dozrevanje semena Mirovanje izazvano usled nerazvijenog hipokotila i epikotila često je kod nekih biljaka iz familije Rosaceae Period naknadnog dozrevanja semena (kod fiziološki nedozrelog semena)

18 Činioci koji utiču na prekid mirovanja semena
1. Značaj temperature – stratifikacija semena (voćarstvo, šumarstvo) 2. dejsvo hemikalija – razblažena H2SO4, alkohol, H2O2 , Ca ili Na hipohlorit Skarifikacija Primena giberelinske kiseline - Davno je već utvrđeno da se period mirovanja sjemena može skratiti dejstvom spoljašnjih činilaca i hemijskim tretmanom. Period mirovanja sjemena nekih biljnih vrsta može se skratiti na taj način što se sjeme određeno vrijeme u dovoljno vlažnom stanju izloži dejstvu nižih temperatura Ovaj postupak je poznat pod nazivom stratifikacija sjemena i našao je široku primjenu naročito u voćarstvu i šumarstvu pošto je sjeme gotovo svih vrsta voćaka i šumskog drveća nesposobno da klija neposredno posle branja plodova. U toku procesa stratifikacije imitiraju se prirodni uslovi kojima je sjeme izloženo u zemljištu u toku zimskih mjeseci. Međutim,pošto se stratifikacija obično izvodi u manje-više kontrolisanim uslovima,pri optimalnoj temperaturi i vlažnosti za dozrevanje sjemena određene biljne vrste,period mirovanja je kraći nego u prirodi,gdje je usled kolebanja temperature i vlažnosti zemljišta za to potreban znatno duži period.

19 Tab.62 Prekid mirovanja semena različitim tretmanima(Barton,1965)
Vrsta Trajanje skladištenja suvog sjemena Tretman Ambrosia trifida 1-2 godine hlađenje,3 mjeseca Cyperus rofundus 7 godina H2SO4,15 minuta Festuca rubra 1-2 mjeseca Hlađenje,7 dana Gossypium hirsulum 1 mjesec Sušenje Impatients balsamina 4-6 mjeseci Hlađenje,2 nedelje Lactuca sativa var.Grand repids 3-9 mjeseci Svjetlost Lepidium virginicum 2 nedelje Svjetlost ili KNO3 Oenothera odorata 7 mjeseci KNO3 Vrste roda Triticum Ubod u sjemenjaču

20 Stratifikacija na nižim temperaturama se zavisno od biljne vrste obavlja na temperaturi od 1 do 10° C,a traje od nekoliko nedelja do nekoliko mjeseci. U toku stratifikacije naglo se ubrzava porast embriona,povećava se aktivnost hidrolitičkih enzima,intezitet disanja i sinteza jedinjenja sa makroenergetskim vezama,što omogućava bržu sintezu nukleinskih kijselina. Primećeno je da se paralelno sa ovim procesima smanjuje sadržaj inhibitora u sjemenu i poveća sadržaj aktivatora,čiji je zadatak da neutrališu dejstvo inhibitora Uopšteno bi se moglo reći da u toku stratifikacije dolazi do povećane sinteze aktivatora u semenu,u prvom redu endogenog giberilina. To potvrđuje i činjenica da se u nekim slučajevima tretiranjem sjemena giberelinskom kisjelinom postiže isti efekat kao i pri izlaganju sjemena dejstvu nižih temperatura. Uticaj temperature na prekid mirovanja sjemena zavisi od vlažnosti sjemena.U tom pogledu sjemena pojedinih biljnih vrsta mogu se svrstati u tri grupe: Suvo sjeme i visoka temperatura(20° C) Vlažno sjeme i visoka temperatura(20° C) Vlažno sjeme i niska temperatura(0-5° C). Tretiranje sjemena određenom temperaturom u prvom redu skraćuje endogeno mirovanje izazvano nedovoljno razvijenim embrionom,odnosno hipokotilom i epikotilom ili samo epikotilom.

21 Klijanje semena Mehanizam klijanja:1.aktivacija enzima 2. razgradnja nerastvorljivih rezervnih materija 3. transokacija i mobilizacija i 4.reakcije koje omogućavaju rastenje. Upijanje vode i bubrenje Fizičko hemijski proces Hidrofilne grupe: NH2, OH, COOH Utiču organske materije :proteini, skrob, celuloza, hemiceluloza Hidrolizom organ. mat. povećava se udeo osmotski aktivnih mat. Klica upija vodu 2-3x više u poređenju sa endospermom 30-50 % upijene vode, izaziva povećanje mase i zapremine semena Niz procesa (aktivacija enzima, disanje, deoba, sinteza proteina, nukleinskih kiselina) Za proces klijanja od bitnog značaja je količina vode, pa seme bogato celulozom treba najmanje vode za klijanje, a skrobno i bogato šećerom nešto više vode, u proseku polovini svoje mase. Mnogo više vode za klijanje treba seme bogato proteinima i uljem, ali ono prvo treba toliko koliko samo teži, a seme uljarica i više od toga.

22 Uloga fitohormona u regulaciji klijanja
Procesi razgradnje rezervnih materija kontrolisani fitohormonima Koleoptil i skutelum→sinteza giberelina→aleuronski sloj Giberelini aktiviraju hidrolitičke enzime: α- amilazu Proteazu amino kis triptofan Indolsirćetna kiselina Ribonukleazu purinske nukletide citokinini Β-1,3 –glukanazu Citokinini i IAA iz endosperma prelaze u embrion gde citokinini induciraju deobu ć-ja, a IAA njihovo izduživanje Semenjača omekšava (pektinaza, celulaza, mikro organizmi) Radikula i koleoptil Fitohormon aktivacija genetskog materijala.....aktivnost enzima

23 Mobilizacija rezernih materija - 1. mobilizacija ugljenih hidrata
Razlaganje složenih u.h. ima za cilj njihovu mobilizaciju Hidrolitička razgradnja skroba: 1. skrob ... α- amilaza...rastvorljivi oligosaharidi (dekstrini) 2. rastvorljivi oligosaharidi ...β- amilaza... Maltoza 3. Maltoza.....α-glukozidaza.....glukoza Fosforilitički način razgradnje skroba: 1. skrob + Pi → .... Fosforilaza.... Glukoza 1P 2. Glukoza 1P + UTP → .... UDPG-pirofosforilaza.....UDPG +PPi 3.UDPG + fruktoza-6-P→ .. Saharozo-sintetaza...saharoza-6-P +UDP 4. saharoza-6-P → fosfataza saharoza + Pi 5. saharoza → β-fruktofuranozidaza....glukoza + fruktoza Na početku klijanja intenzivniji je fosforilitički a u drugoj polovini klijanja hidrolitički put razgradnje skroba

24 Mobilizacija rezernih materija - 2. mobilizacija lipida
Trigliceridi (masti i ulja ) i lipoidi Kotiledoni, klica (50 % rezervnih materija) Prema načinu delovanja lipaze su hidrolaze, a u okviru njih se ubrajaju i esteraze Triglicerid + HOH→Diglicerid +masna kislina Diglicerid + HOH→Monoglicerid +masna kislina Monoglicerid + HOH→ glicerol +masna kislina β oksidacija mas. k. u mitohondrijama......CH3-CO-SCoA....Kreps α oksidacija (supstrat su masne kiseline sa C16 i C18 atoma) α oksidacija povezana sa razgradnjom H2O2 u glioksizomima Razgradnja lipida →de novo sinteza ugljenih hidrata Ključna uloga: a) ciklus glioksalne kiseline b) glukoneogeneza

25 Mobilizacija proteina, promet nukleinskih kiselina i promet fosfornih jedinjenja
Proteaze (proteolitički enzimi)- hidrolaza, cepanje peptidne veze Amino kiseline→ sinteza novih proteina Amino kiseline→ dezaminacija Transaminacijom →ketokiseline ( Crebs ; u.h., masne kiseline) Promet nukleinskih kiselina Povećava aktivnost ribonukleaze Prevashodni značaj de novo sintetizovane nuklein. k. u porastu embriona Promet fosfornih jedinjenja Fosfatni estri (glikoliza, Calvinov ciklus, sinteza nukleotida) Sistem ADP/ATP optimalno obezbeđen sa neorganskim fosfatom Fitinska kiselina (sopstvena rezerva fosfora u semenu) fitin→.. Fosfataze, fitaze..→mioinozitol + Pi → D-glukuronat → UDP-D-glukuronat → Pektini (ćelijski zid) .

26 Činioci klijanja semena
Biološki činioci klijanja semena: mirovanje semena, mikroorganizmi, snaga usisavanja semena, poreklo semena, krupnoća i masa semena... Seme nesposobno je da klija neposredno posle žetve i ako za postoje povoljni uslovi Period mirovanja kod semena koje je požnjeveno pre pune zrelosti u nekim slučajevima kraći nego kod zrelog semena (Papaver dubium, Datura stramonium) Kod semena kod kojih je mirovanje prouzrokovano tvrdom, slabo propustljivom semenjačom (Meliolotus albus),nepotpuno zrelo seme ima obično veću klijavost nego potpuno zrelo. Mikrofloru semena pretežno čine gljive i relativno mali broj bakterija. Najnepovoljniji uticaj pokazuju gljive iz roda Penicillium, Aspergillus, Alternaria i Rhizopus. M.organizmi najčešće prouzrokuju pojavu buđavosti i samozagrevanja. Smatra se da prisustvo veće mase m.o. na semenu smanjuje klijanje usled velike potrošnje O2. Ako se nalaze ispod semenjače , tada u većoj meri ugrožavaju snabdevanje klice O2 nego ako su se nastanili na površini semenjače ili u zemljištu Postoje vrste i sojevi m.o. čiji metaboliti povoljno utiču na klijanje semena i rastenje ponika. Snaga usisavanja semena zavisi od bubrenja koloida protoplazme i rezernih materija i sadržaja osmotski aktivnih materija u semenu Značaj snage usisavanja semena naročito dolazi do i izražaja u uslovima nedovoljne vlažnosti zemljišta, na zaslanjenom i humusom bogatom z-tu.

27 Fizički činioci klijanja: Temperatura, svetlost, osmotski pritisak spoljašne sredine, skarifikacija, ostali fizički činioci. U optimalnim temperaturnim uslovima upijanje HOH, bubrenje, aktivacija enzima i klice protiče intenzivnije i zahvaljujući tome seme brže klija nego na višim i nižim t-ma. Neke biljke imaju veoma velik raspon između minimalnih i maksimalnih t-ra klijanja, što im omogućava lakše prilagođavanje različitim temperaturnim uslovima Uočeno je da svetlost kod nekih vrsta stimuliše klijanje. Seme tih biljaka u mraku uopšte ne klija ili klija veoma slabo. To su:Nicotiana tabakum, Lactuca sativa, Sinapis alba i dr. Postoje i biljne vrste kod kojih svetlost inhibira klijanje npr. Cucurbita pepo,Datura stramonium, familija Liliaceae i dr. Seme tih biljaka uvek treba naklijavati u mraku. Postoje biljne vrste čije seme podjednako klija u mraku i u prisustvu svetlosti:Phaseolus vulgaris, Pisum sativum i dr Uticaj svetlosti na klijanje semena naziva se fotoblastičnost. Povećanje osmotskog pritiska spoljašnje sredine (z. rastvora) značajno usporava dinamiku usvajanja vode. Skarifikacija. Mirovanje semena može da bude prouzrokovano tvrdom nepropustljivom semenjačom. Da bi takvo seme klijalo često je potrebno ozlediti semenjaču fizičkim , hemijskim ili biološkim metodama.Fizičke metode mogu da budu mehaničke (trljanje semena peskom i dr.)čime se značajno povećava intenzitet upijanja HOH kod tvrdih semena

28 Hemijski činioci Kiseonik (relativno niska koncentracija O2 od 4,5-8%, relativno viša koncentracija O2 od 12-16%, veoma nizak parcijalni pritisak O2-pirinač) Voda (dinamika upijanja vode nije ravnomerna, intenzitet upijanja zavisi od visine temperature, ispiranje inhibitora) Fitohormoni (giberelinska kis. može da skrati period mirovanja, kinetin između ostalog povećava i snagu usisavanja semena, stimulativno dejstvo imaju i neke materije koje imaju SH grupu npr. Cistein,glutation, vitamini) Organske kiseline- u žetvenim ostacima, najzastupljenija sirćetna kis. Pri manjoj koncentraciji O2 Inhibitori -(Sred. za zaštitu, štetni gasovi, KNO3 i tiokarbamid).

29 Određivanje klijavosti semena
Kvantitativno određivanje klijavosti je najmerodavnije za ocenjivanje proizvodne klijavosti i izračunavanje količine semena nekog useva po jedinici površine. Ona se može određivati na najjednostavniji način pa do serijskog ispitivanja velikog kapaciteta u laboratorijama za kontrolu semena. Tada se koristi germinator po Jacobsenu koji ima električno grejanje semena. Jednostavniji način utvrđivanja klijavosti je da se seme stavi u petrijevu ili neku drugu posudicu sa sterilnim peskom ili nekom drugim materijalom (tucana cigla, filter papir, gaza, sterilisana zemlja). Uzima se nekoliko proba (3-6) po 100 semenki. Raspored semenki u posudi mora biti tačan i pravilno raspoređen. Semenke se ne smeju dodirivati da ne bi došlo do prelaska biljnih bolesti s jednog zrna na drugo. Podloga se navlaži i stavlja u termostat na klijanje u kojem se može regulisati potrebna temperatura, vlažnost isvetlost. Važna je dužina ispitivanja klijavosti, a ona je različita, zavisno o vrsti. Za strne žitarice i kukuruz, klijavost se određuje nakon 10 dana, za repe 14 dana, a za većinu trava nakon 21 dan. Nakon ovog vremena, prebrojavaju se isklijale semenke i podele sa brojem proba gde dobijena aritmetička sredina izražava prosek klijavosti.

30 Određivanje klijavosti semena
Kvalitativno određivanje klijavosti semena je brz način, ali je neprecizniji u odnosu na kvantitativno određivanje Koristi se uglavnom u trgovačkim kućama za promet semenskom robom. Kod ovog određivanja klijavosti koriste se metode sa selenskim jedinjenjima, tetrazolium solima i jodnim rastvorom Rastvor tetrazolium soli u koncentraciji 0.5-2% oboji klijave semenke crvenom, a neklijave ostaju neobojene. Proba ovom metodom daje rezultate već osam sati nakon tretiranja semena. Sa jodnim rastvorom radi se tako da se seme tretira sa 10% kalijum jodidom dve minute. Posle toga se seme ispere čistom vodom i ostavi da se osuši. Neklijave semenke potamne, a zdrave ne potamne. Tetrazolium metoda (crvena klica)

31 Izmena semena kao praktična metoda
Izmena semena se sastoji od sledećih postupaka: 1. Introdukcija stranih sorata iste biljne vrste. Ona u sebi nosi rizik zbog nepoznavanja kako će se strana sorta ponašati u novoj sredini. Zato se te sorte proveravaju setvom u ograničenom opsegu. Introdukcija u novoj sredini daje različite rezultate, jednake, bolje ili slabije u odnosu na ishodišnu sredinu. To prvenstveno zavisi od razlike u klimatskom pogledu između ishodišne i nove sredine. Ako se iz aridnijeg područje sorta introducira u vlažnije područje, tada će ta sorta imati veću i bujniju masu a u skladu s tim i veći prinos. To važii obrnuto, samo tada treba očekivati manje prinose ukoliko se ne vrši navodnjavanje. 2. Zamena stare sorte iste biljne vrste domaćom novom sortom. Ovde je također potreban oprez, odnosno pre uvođenja u proizvodnju, treba takve sorte ispitati na manjim površinama. Prelaz na nove domaće sorte znači u osnovi setvu iste gajene vrste ali druge sorte veće rodnosti odnosno bolje kvalitete. Uvođenjem novih sorata veće rodnosti iziskuje primenu agrotehničkih zahvata koji moraju odgovarati zahtevima nove sorte sa svrhom iskorišćavanja njezinog biološkog potencijala. 3. Osveženje semena iste sorte, ali druge provenijencije. To je provereni način zamene semena. Potreba osveženja dolazi zbog dugotrajnijeg gajenja iste sorte u istoj sredini opada prinos uprkos održavanju dobre agrotehnike i zaštite. Prinos zbog nepovoljnih uticaja ambijentalnih faktora (abitoskih i biotskih). Vrlo je dobro poznata degeneracija krompira u nizinskim predelima što prisiljava na osveženje semenskog materijala iz zdravih, po pravilu visinskih zona. Spomenuta meridionalizacija semena mogla bi se ograničeno svrstati pod osveženje semena ako se može iskoristiti geografska razlika: sever-jug Sav semenski materijal mora biti sertifikovan ..