Οικονομική κρίση και αγορά εργασίας: Το τέλος των δημοσιονομικών αποκλίσεων και επιπτώσεις Σταύρος Ζωγραφάκης Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας.

Παρουσίαση με θέμα: "Οικονομική κρίση και αγορά εργασίας: Το τέλος των δημοσιονομικών αποκλίσεων και επιπτώσεις Σταύρος Ζωγραφάκης Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Οικονομική κρίση και αγορά εργασίας: Το τέλος των δημοσιονομικών αποκλίσεων και επιπτώσεις
Σταύρος Ζωγραφάκης Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ( & Παύλος Σπαθής Καθηγητής, Τμήμα Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ( Ημερίδα: «Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά, εξελίξεις και προκλήσεις» Τράπεζα της Ελλάδος 22 Μαρτίου 2010 17/9/2018

2 Οικονομική κρίση και η ελληνική οικονομία
Α. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στους μετανάστες ‘Οικονομικές Επιδράσεις Αλλοδαπού Πληθυσμού: Παρόν και Μέλλον’ Στ. Ζωγραφάκης και Θ. Μητράκος, στο συνέδριο της Ακαδημίας Αθηνών με τίτλο «Πληθυσμιακές τάσεις και προοπτικές: Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση», Πρακτικά υπό δημοσίευση (ΚΕΕΚ-ΕΔΗΜ), Μάρτιος 2009. Β. Οι μη εφικτές επιλογές της δημοσιονομικής επέκτασης ‘Οι επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης και η χρησιμότητα της δημοσιονομικής πολιτικής’ Στ. Ζωγραφάκης και Θ. Μητράκος, στον Συλλογικό Τόμο «Από τον Μπους στον Ομπάμα: Η Διεθνής Πολιτική σε ένα κόσμο που αλλάζει», Επιμέλεια Σωτήρης Ντάλης, Εκδόσεις Παπαζήση, σελ , Ιανουάριος 2010. Γ. Προσδοκίες, οικονομικό κλίμα και αγορά εργασίας ‘Οικονομική Κρίση και Αγορά Εργασίας’ Στ. Ζωγραφάκης και Π. Σπαθής, στην ημερίδα για τα 50 χρόνια από την ίδρυση του ΚΕΠΕ, Συλλογικός Τόμος υπό δημοσίευση, Φεβρουάριος 2010. Δ. Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός της τελευταίας δεκαετίας ‘Οικονομική κρίση και αγορά εργασίας: Το τέλος των δημοσιονομικών αποκλίσεων και επιπτώσεις’ Στ. Ζωγραφάκης και Π. Σπαθής, στην ημερίδα της Τράπεζα Ελλάδος με τίτλο «Η ελληνική αγορά εργασίας: χαρακτηριστικά, εξελίξεις και προκλήσεις», Μάρτιος 2010. 17/9/2018

3 Οικονομική Ύφεση ΑΕΠ -1.6%
Αγορά Εργασίας Χάνονται -96 χιλ. θέσεις (-82.8 χιλ. θέσεις γηγενών, -13.2 χιλ. θέσεις μεταναστών) Τομείς (θέσεις απασχόλησης σε χιλ.) … Ενδιάμεσα Βιομηχανικά: -3.7 Κατασκευές: -39.6 Εμπόριο: -21.8 Τουρισμός: -24.9 Μεταφορές /Επικοινωνίες: -6.3 Χρηματοπιστωτικός τομέας: -9.5 Το 13.7% των θέσεων που χάνονται αφορούν μετανάστες Εισοδήματα -9.2% στα εισοδήματα των μεταναστών -4.9% στα εισοδήματα των γηγενών Υπόθεση εργασίας: Περιορίζεται η ζήτηση από το εξωτερικό για εγχώρια παραγόμενα προϊόντα Το τουριστικό συνάλλαγμα περιορίζεται κατά 20-25% Ένα στα τέσσερα νοικοκυριά αναβάλλει την αγορά νέας κατοικίας Σενάριο 1: Πλήρη ευκαμψία μισθών (νεοκλασική προσέγγιση) Οι τιμές διαμορφώνονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα Ενώ οι πραγματικοί μισθοί μειώνονται κατά 3.3% Κατανάλωση: -0.6% Επιχειρηματικές Επενδύσεις: -13% Επενδύσεις Νοικοκυριών: -23.4% Εξαγωγές: -7.3% Εισαγωγές: -12.1% (Συνοπτική παρουσίαση των επιπτώσεων της ύφεσης στην ελληνική οικονομία – αποτελέσματα του υποδείγματος – Μάρτιος 2009) ‘Οικονομικές Επιδράσεις Αλλοδαπού Πληθυσμού: Παρόν και Μέλλον’ Οι πραγματικοί μισθοί στους μετανάστες μειώνονται κατά 5% Αύξηση του ελλείμματος στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Αύξηση του ελλείμματος της Γενικής Κυβέρνησης

4 Οικονομική Ύφεση ΑΕΠ -2.9%
Αγορά Εργασίας Χάνονται -265 χιλ. θέσεις ( χιλ. θέσεις γηγενών, -48.7 χιλ. θέσεις μεταναστών) Τομείς (θέσεις απασχόλησης σε χιλ.) … Ενδιάμεσα Βιομηχανικά: -12.2 Κατασκευές: -54.5 Εμπόριο: -52.9 Τουρισμός: -39.8 Μεταφορές /Επικοινωνίες: -18.1 Χρηματοπιστωτικός τομέας: -22.1 Το 18% των θέσεων που χάνονται αφορούν μετανάστες Εισοδήματα -2% στα εισοδήματα των μεταναστών -4.6% στα εισοδήματα των γηγενών Υπόθεση εργασίας: Περιορίζεται η ζήτηση από το εξωτερικό για εγχώρια παραγόμενα προϊόντα Το τουριστικό συνάλλαγμα περιορίζεται κατά 20-25% Ένα στα τέσσερα νοικοκυριά αναβάλλει την αγορά νέας κατοικίας Σενάριο 2: Ακαμψία ονομαστικών μισθών (κεϋνσιανή προσαρμογή) Οι τιμές διαμορφώνονται σε χαμηλότερα επίπεδα Και αυξάνουν τους πραγματικούς μισθούς Κατανάλωση: -0.6% Επιχειρηματικές Επενδύσεις: -11% Επενδύσεις Νοικοκυριών: -21% Εξαγωγές: -10.1% Εισαγωγές: -7.7% (Συνοπτική παρουσίαση των επιπτώσεων της ύφεσης στην ελληνική οικονομία – αποτελέσματα του υποδείγματος – Μάρτιος 2009) ‘Οικονομικές Επιδράσεις Αλλοδαπού Πληθυσμού: Παρόν και Μέλλον’ Αύξηση του ελλείμματος στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Αύξηση του ελλείμματος της Γενικής Κυβέρνησης

5 ‘Οικονομική Κρίση και Αγορά Εργασίας’
Επιπρόσθετα, μέσα στην περίοδο της οικονομικής κρίσης και ύφεσης που διέρχεται η ελληνική οικονομία, οι επιπτώσεις γίνονται ακόμα δυσμενέστερες εξαιτίας της κακής ψυχολογίας και της αβεβαιότητας των νοικοκυριών για το αύριο. Τα νοικοκυριά προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν την νέα κατάσταση όπου αντιλαμβάνονται ότι θα πρέπει να πληρώσουν περισσότερους φόρους, ότι τα εισοδήματά τους θα μειωθούν και ότι υπάρχει και η πιθανότητα να χάσουν την εργασία τους αρχίζουν να προβαίνουν σε συγκράτηση δαπανών. Σενάριο: Τα νοικοκυριά «σκέφτονται» περισσότερο πριν καταναλώσουν. Αυτό έχει σαν συνέπεια, μετά την προσομοίωση, η μέση δαπάνη να περιοριστεί κατά 3% σε σταθερές τιμές. Το ΑΕΠ περιορίζεται κατά 1% έως και 1.6%. Οι θέσεις εργασίας που χάνονται είναι 30 έως και 102 χιλιάδες. Οι περισσότερες από τις θέσεις που χάνονται είναι στον κλάδο του εμπορίου (15 έως 28 χιλιάδες). Τα πραγματικά εισοδήματα μειώνονται. Η μείωση είναι μεγαλύτερη στα μεσαία και στα χαμηλά εισοδήματα. Το δημοσιονομικό έλλειμμα αυξάνεται κατά 1.8 και 1.3 δισεκ. € αντίστοιχα ανάλογα με την ευελιξία της αγοράς εργασίας. Αυξάνονται οι αποταμιεύσεις (Συνοπτική παρουσίαση των επιπτώσεων εξαιτίας της αβεβαιότητας στην ελληνική οικονομία – αποτελέσματα του υποδείγματος – Φεβρουάριος 2010) ‘Οικονομική Κρίση και Αγορά Εργασίας’ 17/9/2018

6 Ελληνική Αγορά Εργασίας:
Εργαζόμενοι: 4.476,8 χιλιάδες (από αυτούς το 30% είναι αυτοαπασχολούμενοι) Άνεργοι: 514,4 χιλιάδες (ποσοστό ανεργίας 10,3%) Διάρθρωση (σε %) απασχολούμενων μισθωτών κατά μέγεθος μονάδας και κλάδο δραστηριότητας >50 άτομα: μισθωτοί σε χιλ. 1/13: 430 1/5: 361 1/27: 243 1/20: 186 17/9/2018 Πηγή: Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, 40 τρίμηνο 2009, Ελληνική Στατιστική Αρχή

7 Μεθοδολογικά εργαλεία ανάλυσης
Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής (2006) CGE υπόδειγμα 15 κλάδοι δραστηριότητας 4 θεσμικοί φορείς (Νοικοκυριά, Επιχειρήσεις, Κράτος, Εξ. Τομέας) 15 ομάδες νοικοκυριών 6 συντελεστές εργασίας 1 συντελεστής κεφαλαίου Περιλαμβάνονται όλα τα κύρια μέσα φορολογίας και παροχών Δυναμικός προσδιορισμός φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων Διαφορετικοί μηχανισμοί εξισορρόπησης των αγορών εργασίας Τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν την πλήρη προβολή του ΠΚΛ, των εθνικών λογαριασμών (σε τρέχουσες & σταθερές τιμές), της αγοράς εργασίας, των δημοσίων οικονομικών κ.ά. Επιλύεται με το GAMS (4,147 ενδογενείς μεταβλητές με τις αντίστοιχες εξισώσεις) 17/9/2018

8 Ορισμένα χαρακτηριστικά του υποδείγματος
Το υπόδειγμα υπολογίζει ενδογενώς το διάνυσμα τιμών εκείνων για τις οποίες όλες οι αγορές ισορροπούν ταυτόχρονα. Οι καμπύλες προσφοράς και ζήτησης οι οποίες αλληλεπιδρούν μέσω των αγορών, παριστάνονται μέσω της μικρο-οικονομικής συμπεριφοράς των οικονομικών παραγόντων. Οι τελευταίοι είναι οι παραγωγοί, οι καταναλωτές, το κράτος και ο εξωτερικός τομέας. Ως παραγωγοί θεωρούνται οι κλάδοι - στήλες του πίνακα εισροών εκροών. Ο στόχος τους είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους τους υπό περιορισμούς που σχετίζονται με την υπάρχουσα τεχνολογία και την περιορισμένη παραγωγική τους δυνατότητα. Οι παραγωγοί είναι επίσης καταναλωτές αγαθών και υπηρεσιών (ενδιάμεση κατανάλωση), εργασίας και κεφαλαίου. Οι καταναλωτές ταυτίζονται με τα νοικοκυριά και αντιπροσωπεύονται από ομάδες αντιπροσωπευτικών καταναλωτών. Τα νοικοκυριά ζητούν αγαθά και υπηρεσίες, αποτελώντας μέρος της τελικής ζήτησης. Τα νοικοκυριά στοχεύουν στην μεγιστοποίηση της διαχρονικής συνάρτησης χρησιμότητας τους με περιορισμό το διαχρονικό τους εισόδημα. Η συμπεριφορά του κρατικού τομέα είναι ως επί το πλείστον εξωγενής και αφορά τις κρατικές δαπάνες και επενδύσεις, το σύστημα φορολογίας και την κοινωνική πολιτική. 17/9/2018

9 Στο σημείο ισορροπίας η προσφορά ισούται με τη ζήτηση ενώ οι τιμές είναι συμβατές με την συμπεριφορά βελτιστοποίησης των οικονομικών παραγόντων. Στο σημείο ισορροπίας οι παραγωγοί επιτυγχάνουν μηδενικά κέρδη και οι καταναλωτές έχουν χρησιμοποιήσει πλήρως το διαθέσιμο εισόδημα τους. Η ισορροπία αντιστοιχεί σε κάποιου τύπου διανομή εισοδήματος μεταξύ των οικονομικών παραγόντων. Το τελικό ισοζύγιο εσόδων/εξόδων κατά οικονομικό παράγοντα μπορεί να τον οδηγεί σε έλλειμμα ή πλεόνασμα ανάλογα με την απόφαση του για κατανάλωση ή αποταμίευση. Το υπόδειγμα εξασφαλίζει ότι το έλλειμμα κάποιων οικονομικών παραγόντων χρηματοδοτείται από το πλεόνασμα των υπολοίπων κατά τρόπο ώστε το αλγεβρικό άθροισμα των πλεονασμάτων να είναι μηδέν. Αυτή η σχέση αντιστοιχεί στο νόμο του Walras για το κλείσιμο του υποδείγματος. Σε κάθε ενδιάμεσο βήμα μέχρι το σημείο ισορροπίας ο νόμος του Walras δεν ικανοποιείται αναγκαστικά. Η πορεία προς την ισορροπία έγκειται στην κατάλληλη διαφοροποίηση της συμπεριφοράς των οικονομικών παραγόντων ώστε να μετακινηθεί η λύση κοντύτερα προς το νόμο του Walras. Ο τρόπος με τον οποίο επιβάλλεται αυτή η μεταβολή συχνά καλείται και μακρο-οικονομικό “κλείσιμο” του υποδείγματος. Η επιλογή του κλεισίματος του υποδείγματος επιβάλλει ότι οι επενδύσεις πρέπει να ισούνται με τις αποταμιεύσεις. 17/9/2018

10 Συνοπτικός Πίνακας Κοινωνικής Λογιστικής - 2006

11

12 Προγραμματιζόμενο έλλειμμα* και η υπέρβαση του την τελευταία 10ετία
(σε δισεκ. Ευρώ, τρέχουσες τιμές) Προγραμματιζόμενο Έλλειμμα (α) Σύνολο περιόδου 68.7 19.2 49.5 Μέσο ετήσιο προγραμμ. έλλειμμα 6.9 4.8 8.2 ως % στο συνολικό έλλειμμα 61.4 76.8 57.0 Υπέρβαση/απόκλιση Ελλείμματος (β) 43.2 5.8 37.4 Μέση ετήσια υπέρβαση ελλείμματος 4.3 1.4 6.2 38.6 23.2 43.0 Συνολικό Έλλειμμα (α+β) 111.9 25.0 86.9 Μέσο ετήσιο συνολικό έλλειμμα 11.2 6.3 14.5 *: Κεντρικής Κυβέρνησης Σημείωση: Στα παραπάνω ποσά δεν περιλαμβάνεται το έλλειμμα για το 2010 που είναι 22.5 δισεκ. € καθώς και οι αποκλίσεις των δαπανών που αναφέρονται στα εξοπλιστικά και στα χρεολύσια. Πηγή: Επεξεργασμένα στοιχεία από τους συγγραφείς των Εισηγητικών Εκθέσεων Προϋπολογισμών των ετών 17/9/2018

13 Αποκλίσεις* μεγεθών Τακτικού Προϋπολογισμού των ετών 2000 - 2009
Αποκλίσεις* μεγεθών Τακτικού Προϋπολογισμού των ετών σε εκατ. ευρώ Συνολική Απόκλιση Μέση ετήσια απόκλιση Τακτικός Προϋπολογισμός ΤΠ Έσοδα -16,159 -1,616 -16,821 -2,804 662 166 Φορολογικά Έσοδα -14,476 -1,448 -16,018 -2,670 1,542 385 Άμεσοι Φόροι (1α) -3,549 -355 -5,751 -959 2,202 550 Φόρος Εισοδήματος -1,219 -122 -2,609 -435 1,390 348 Φυσικών προσώπων 1,460 146 534 89 926 232 Νομικών Προσώπων -2,679 -268 -3,143 -524 464 116 Φόροι στην Περιουσία -1,941 -194 -1,971 -329 30 7.6 Έμμεσοι Φόροι (1β) -10,928 -1,093 -10,267 -1,711 -661 -165 ΦΠΑ -7,409 -741 -7,655 -1,276 246 62 Μη Φορολογικά Έσοδα (2) -1,103 -110.3 -224 -37.3 -879 -220 Επιστροφές φόρων 2,227 223 3,972 -1,745 -436 Σύνολο Καθαρών Εσόδων ΤΠ -18,386 -1,839 -20,793 -3,466 2,407 602 Πρωτογενείς Δαπάνες 18,536 1,854 13,620 2,270 4,916 1,229 Αποδοχές και Συντάξεις 2,614 261 1,363 227 1,251 313 Ασφάλιση, περίθαλψη 9,135 914 6,993 1,166 2,142 536 Καταναλωτικές & άλλες δαπ. 2,143 214 1,927 321 216 54 Τόκοι 1,430 143 770 128 660 165 Σύνολο Δαπανών ΤΠ 19,966 1,997 14,390 2,398 5,576 1,394 Έλλειμμα ΤΠ -38,352 -3,835 -35,183 -5,864 -3,169 -792 Πηγή: Επεξεργασμένα στοιχεία από τους συγγραφείς των Εισηγητικών Εκθέσεων Προϋπολογισμών των ετών 17/9/2018 * Πραγματοποιηθέντα- Προϋπολογισθέντα

14 Αποκλίσεις* μεγεθών Προϋπολογισμού Δημοσίων Επενδύσεων των ετών
σε εκατ. ευρώ Συνολική Απόκλιση Μέση ετήσια απόκλιση Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων ΠΔΕ Έσοδα -6,557 -656 -1,578 -263 -4,979 -1,245 Δαπάνες -1,742 -174 613 102 -2,355 -589 Έλλειμμα ΠΔΕ -4,815 -481 -2,191 -365 -2,624 * Πραγματοποιηθέντα- Προϋπολογισθέντα Πηγή: Επεξεργασμένα στοιχεία από τους συγγραφείς των Εισηγητικών Εκθέσεων Προϋπολογισμών των ετών 17/9/2018

15 Γενικός Κρατικός Προϋπολογισμός ΓΚΠ - Κεντρική Κυβέρνηση ΚΚ
Αποκλίσεις* μεγεθών Γενικού Κρατικού Προϋπολογισμού και Δημοσίου Χρέους των ετών σε εκατ. ευρώ Συνολική Απόκλιση Μέση ετήσια απόκλιση Γενικός Κρατικός Προϋπολογισμός ΓΚΠ - Κεντρική Κυβέρνηση ΚΚ Έσοδα -24,943 -2,494 -22,371 -3,729 -2,572 -643 Δαπάνες 18,225 1,823 15,003 2,501 3,222 806 Έλλειμμα ΚΚ -43,168 -4,317 -37,374 -6,229 -5,794 -1,449 Χρεολύσια 3,301 330 -834 -139 4,135 1,034 Εξοπλιστικά 3,053 305 1,915 319 1,138 285 Χρέος ΚΚ 112,063 11,206 65,284 10,881 46,779 11,695 Ενδοκυβερνητικό Χρέος 25,296 2,530 13,613 2,269 11,683 2,921 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 137,359 13,736 78,897 13,150 58,462 14,615 * Πραγματοποιηθέντα- Προϋπολογισθέντα Πηγή: Επεξεργασμένα στοιχεία από τους συγγραφείς των Εισηγητικών Εκθέσεων Προϋπολογισμών των ετών 17/9/2018

16 Εξέλιξη βασικών μακροοικονομικών μεταβλητών (ποσοστιαίες μεταβολές σε σταθερές τιμές)
Σενάριο: Περιορισμός της απόκλισης των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού κατά 5 περίπου δισεκ. €. Νεοκλασική αγορά εργασίας Κεϋνσιανή προσαρμογή στους ονομαστικούς μισθούς Πλήρης ευκαμψία μισθών Σταθεροί ονομαστικοί μισθοί -30% στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους -20% σε όλους τους μισθωτούς σταθεροί ονομ. μισθοί στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους ΑΕΠ σε τιμές αγοράς -0.9 -1.4 -0.6 -0.3 -0.7 Ιδιωτικές Επενδύσεις -3.7 -3.3 -3.9 -4.2 -4.0 Εξαγωγές (Σύνολο) 1.6 0.5 2.1 2.6 1.9 Εισαγωγές (Σύνολο) -2.4 -4.7 -5.3 -4.3 Ιδιωτική Κατανάλωση -0.4 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή -8.8 -3.6 -11.3 -13.1 -10.2 Πραγματικός Μισθός Σύνολο Οικονομίας -2.2 2.5 -4.9 -6.0 -2.7 Μεταβολή στο έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (δισ. ευρώ) -4.8 -5.5 -4.5 Πηγή: Αποτελέσματα υποδείγματος γενικής ισορροπίας 17/9/2018

17 Επιπτώσεις στους πραγματικούς μισθούς (ποσοστιαίες μεταβολές σε σταθερές τιμές)
Σενάριο: Περιορισμός της απόκλισης των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού κατά 5 περίπου δισεκ. €. Νεοκλασική αγορά εργασίας Κεϋνσιανή προσαρμογή στους ονομαστικούς μισθούς Πλήρης ευκαμψία μισθών Σταθεροί ονομαστικοί μισθοί -30% στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους -20% σε όλους τους μισθωτούς σταθεροί ονομ. μισθοί στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους μισθός μεταναστών με (-) ειδίκευση -2.8 3.6 -18.7 -6.9 10.2 με (+) ειδίκευση -2.6 μισθός μισθωτών -1.8 1.3 0.2 -8.7 -9.8 μισθός αυτοαπασχολούμενων -1.3 -0.2 -2.3 -0.9 με (+) ειδίκευση -0.4 -3.4 -3.8 -3.2 Πηγή: Αποτελέσματα υποδείγματος γενικής ισορροπίας 17/9/2018

18 Μεταβολές στην Απασχόληση (σε χιλιάδες)
Μεταβολές στην Απασχόληση (σε χιλιάδες) Νεοκλασική αγορά εργασίας Κεϋνσιανή προσαρμογή στους ονομαστικούς μισθούς Πλήρης ευκαμψία μισθών Σταθεροί ονομαστικοί μισθοί -30% στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους -20% σε όλους τους μισθωτούς σταθεροί ονομ. μισθοί στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους Απασχολούμενοι -46.1 -115.6 8.6 21.6 -66.2 Μισθωτοί μετανάστες -6.0 -20.1 68.2 3.4 -51.8 με (–) ειδίκευση -5.1 -17.1 57.1 2.8 -43.1 με (+) ειδίκευση -0.9 -3.0 11.1 0.6 -8.7 Μισθωτοί -31.2 -94.0 -46.8 34.1 -15.7 -55.5 -57.6 32.9 -28.1 με (+) ειδίκευση -15.6 -38.5 10.8 1.2 22.1 Αυτοαπασχολούμενοι -8.8 -1.4 -12.9 -15.8 -8.4 -5.7 -8.2 -10.5 -4.0 -3.1 -0.6 -4.7 -5.3 -4.4 Σενάριο: Περιορισμός της απόκλισης των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού κατά 5 περίπου δισεκ. €. Πηγή: Αποτελέσματα υποδείγματος γενικής ισορροπίας 17/9/2018

19 Μεταβολές στην Απασχόληση κατά κλάδο/τομέα (σε χιλιάδες)
Μεταβολές στην Απασχόληση κατά κλάδο/τομέα (σε χιλιάδες) Σενάριο: Περιορισμός της απόκλισης των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού κατά 5 περίπου δισεκ. €. Νεοκλασική αγορά εργασίας Κεϋνσιανή προσαρμογή στους ονομαστικούς μισθούς Πλήρης ευκαμψία μισθών Σταθεροί ονομαστικοί μισθοί -30% στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους -20% σε όλους τους μισθωτούς σταθεροί ονομ. μισθοί στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους Πρωτογενής Τομέας 4.9 -3.2 7.1 13.3 2.5 Ορυχεία, ενέργεια 0.1 -1.0 0.7 1.3 -0.1 Παραγωγή τροφίμων, ποτών 2.2 4.1 5.4 1.5 Παραγωγή κλωστουφαντ. 1.9 -0.3 3.0 Βιομηχ. ξύλου, χάρτου, εκδόσεις, εκτυπώσεις 0.2 -1.5 1.7 Βιομηχανίες ενδιάμεσων αγαθών -3.3 2.4 3.5 -0.6 Βιομηχανίες κεφαλαιουχικών αγαθών 0.8 -1.4 2.9 Κατασκευές -18.5 -25.7 -4.3 -12.2 -27.0 Εμπόριο -6.5 -19.7 -1.7 6.8 -8.4 Υπηρεσίες αναψυχής, τουρισμός 4.0 -2.6 9.1 10.6 Υπηρεσίες μεταφορών, επικοινωνιών 2.8 -2.0 4.5 7.6 Διαχείριση ακίνητης περιουσίας, χρηματοπιστ. Υπηρεσίες -2.1 -7.7 2.1 3.2 Δημόσιες Υπηρεσίες -21.4 -10.6 -16.1 -27.9 Υπηρεσίες εκπαίδευσης -11.3 -10.7 -10.5 Υπηρεσίες υγείας -7.0 -0.9 -1.1 Σύνολο -46.1 -115.6 8.6 21.6 -66.2 Πηγή: Αποτελέσματα υποδείγματος γενικής ισορροπίας 17/9/2018

20 Μεταβολές στα πραγματικά εισοδήματα των νοικοκυριών (ποσοστιαίες μεταβολές σε σταθερές τιμές)
Σενάριο: Περιορισμός της απόκλισης των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού κατά 5 περίπου δισεκ. €. Νεοκλασική αγορά εργασίας Κεϋνσιανή προσαρμογή στους ονομαστικούς μισθούς Πλήρης ευκαμψία μισθών Σταθεροί ονομαστικοί μισθοί -30% στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους -20% σε όλους τους μισθωτούς σταθεροί ονομ. μισθοί στους μετανάστες -10% στους ανειδίκευτους -20% στους ειδικευμένους Νοικοκυριά Μεταναστών -5.0 -2.0 -9.6 -7.4 Φτωχά -4.4 -1.6 -8.6 -6.6 -1.5 Μεσαία -5.4 -2.2 -10.2 -7.9 -2.3 Πλούσια -2.7 -0.8 -6.3 -4.6 0.0 Αγροτικά -2.9 -3.3 -2.5 -3.8 -3.9 -4.3 -3.4 -2.6 -1.9 -2.4 -1.7 Μη Αγροτικά με (-) ειδίκευση -3.7 -3.1 -3.2 -4.7 -3.6 -4.2 -5.7 -4.1 -4.0 -0.9 -1.8 -0.2 -0.5 -0.4 Μη Αγροτικά με (+) ειδίκευση -1.4 -2.8 -1.3 -7.3 -6.5 -6.9 -0.7 -1.1 Μη εργαζόμενα -5.8 -7.0 -5.6 -8.9 -7.2 -5.9 Σύνολο Νοικοκυριών -6.4 Πηγή: Αποτελέσματα υποδείγματος γενικής ισορροπίας 17/9/2018

21 Συμπεράσματα… Ένα σημαντικό μερίδιο της ανάπτυξης της προηγούμενης περιόδου θα μπορούσε να αποδοθεί στην άτυπη, δανεική, επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, όπου η μέση ετήσια απόκλιση (υπέρβαση) των μεγεθών του κρατικού προϋπολογισμού (Κεντρική Κυβέρνηση) για την περίοδο έφθανε τα 6.2 δισεκ. €. Το συνολικό έλλειμμα (προγραμματιζόμενο + απόκλιση) την ίδια περίοδο έφθανε τα 14.5 δισεκ. € κατά μέσο όρο κάθε χρόνο. Ο περιορισμός της απόκλισης κατά 5 περίπου δισεκ. € (στα μεγέθη που είχαν καταγραφεί αποκλίσεις) θα είχε ως συνέπεια στη μείωση του ΑΕΠ κατά 0.9 μέχρι και 1.4 ποσοστιαίες μονάδες, ανάλογα με τον βαθμό ευελιξίας της αγοράς εργασίας. Στην πρώτη περίπτωση (νεοκλασική αγορά) υπάρχει πλήρης ευκαμψία μισθών, ενώ στη δεύτερη περίπτωση (κεϋνσιανή προσαρμογή) οι ονομαστικοί μισθοί είναι σταθεροί. Οι πραγματικοί μισθοί στην πλήρη ευελιξία μειώνονται κατά 2.2%, έναντι αύξησης κατά 2.5% στην ακαμψία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα στην πλήρη ευελιξία να χάνονται 46 χιλιάδες θέσεις απασχόλησης, ενώ στην ακαμψία χιλιάδες. Οι περισσότερες θέσεις που χάνονται αφορούν την μισθωτή απασχόληση. 17/9/2018

22 Τα πραγματικά εισοδήματα μειώνονται κατά 4% περίπου και στις δύο εκδοχές της αγοράς εργασίας. Στην αγορά με περισσότερο ευελιξία η μείωση των εισοδημάτων κατανέμεται δικαιότερα έναντι του σεναρίου της ακαμψίας. Και στις δύο εκδοχές, τα φτωχά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες πιέσεις έναντι των άλλων νοικοκυριών. Η μείωση των εισοδημάτων τους είναι 3 φορές μεγαλύτερη έναντι της μείωσης των εισοδημάτων των πλουσίων νοικοκυριών. Στην περίπτωση που οι ονομαστικοί μισθοί δεν παραμένουν σταθεροί, αλλά μπορούν εξωγενώς να καθορίζονται και σε χαμηλότερα επίπεδα, οι θέσεις απασχόλησης που χάνονται περιορίζονται σημαντικά. Φαίνεται ότι η διαχείριση της δημοσιονομικής προσαρμογής διευκολύνεται, αν υποθέσουμε ότι η αύξηση της ανεργίας μπορεί να έχει μεγαλύτερο πολιτικό κόστος από την μείωση των μισθών. Πάντως, η μείωση του πληθωρισμού περιορίζει τις σημαντικές απώλειες στους ονομαστικούς μισθούς. Τα πραγματικά εισοδήματα μειώνονται και πάλι κατά 4%. Αν και η μείωση των ονομαστικών μισθών ήταν μεγαλύτερη στους περισσότερο ειδικευμένους, τα φτωχά νοικοκυριά αντιμετωπίζουν και πάλι τις μεγαλύτερες πιέσεις. Η διαφορά τώρα είναι ότι δεν υπάρχουν πρόσθετοι άνεργοι στην οικονομία. Οι επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής εξαντλούνται στους μισθούς. Κλειδί της παραπάνω προσαρμογής είναι η μείωση των τιμών των αγαθών. 17/9/2018