Διάλεξη 3: Θεωρίες για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών

Παρουσίαση με θέμα: "Διάλεξη 3: Θεωρίες για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Διάλεξη 3: Θεωρίες για την ηθική ανάπτυξη των παιδιών
Εαρινό εξάμηνο Αγλαΐα-Λία Σταμπολτζή, Δρ. Ετήσιο πρόγραμμα παιδαγωγικής κατάρτισης ΕΠΠΑΙΚ ΑΣΠΑΙΤΕ

2 Ηθική ανάπτυξη και κοινωνική υπευθυνότητα
Η ηθική ανάπτυξη αναφέρεται στις πεποιθήσεις των ανθρώπων σχετικά με το Σωστό ή το Λάθος, καθώς και σε προκοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως ο σεβασμός και η ειλικρίνεια. Τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με ηθικά ζητήματα στο σχολείο (Gibbs, 2010). Ηθικός τομέας: βασικές αρχές για το σωστό ή λάθος Συμβατικός τομέας: κοινωνικές νόρμες και πρότυπα συμπεριφοράς σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Προσωπικός τομέας: αποφάσεις που δεν υπόκεινται σε κοινωνικό έλεγχο ή δεν επηρεάζουν τους άλλους. Πχ. κατατάξτε στους παραπάνω τομείς τις απόψεις: Το να χτυπάς κάποιον σκόπιμα δεν είναι σωστό. Το τατουάζ είναι κάτι ωραίο. Μπορώ να φωνάζω στο γήπεδο για να υποστηρίξω την ομάδα μου.

3 Θεωρία της ηθικής ανάπτυξης του Piaget
Στάδιο της ετερόνομης ηθικής: περίπου μέχρι τα 10 έτη. Τα παιδιά θεωρούν τους κανόνες ως μόνιμους, σταθερούς και επιβαλλόμενους από πρόσωπα εξουσίας. Στάδιο της αυτόνομης ηθικής: Μετά τα 10 έτη. Τα παιδιά αναπτύσσουν εξορθολογισμένες αντιλήψεις για την έννοια του δικαίου, θεωρούν τη δικαιοσύνη ως αμοιβαία διαδικασία, στηρίζονται στον εαυτό τους για τη ρύθμιση της ηθικής τους συμπεριφοράς (Eggen & Kauchak, 2017).

4 Τα στάδια ηθικής σκέψης κατά τον Kohlberg
Η βάση του Kohleberg τα ηθικά διλήμματα. Από τον εαυτό μας στους άλλους. Μέχρι τα 2 έτη τα παιδιά καταλαβαίνουν τις δικές τους προθέσεις. Από τα 3 έτη περίπου αρχίζουν να καταλαβαίνουν τις προθέσεις των άλλων. Προσυμβατική ηθική σκέψη (4-10 ετών περίπου) Συμβατική ηθική σκέψη (10-13 ετών περίπου) Μετασυμβατική ηθική σκέψη (13 και άνω) Οι κανόνες θεσπίζονται από άλλους Το άτομο βάζει σε δεύτερη μοίρα τις ανάγκες του για χάρη της ομάδας. Τα άτομα ορίζουν τις αξίες τους με βάση τις ηθικές αρχές που έχουν επιλέξει Στάδιο 1: Ηθική της τιμωρίας και της υπακοής. Το άτομο υπακούει στους κανόνες για να αποφύγει την τιμωρία Στάδιο 3: Ηθική του καλού παιδιού. Η επιδοκιμασία κατακτάται με το να είναι κανείς καλός και ευγενικός. Στάδιο 5: Ηθική του κοινωνικού συμβολαίου. Το σωστό ορίζεται με βάση τα καθολικά ατομικά δικαιώματα. Στάδιο 2: Ηθική της προσωπικής ανταμοιβής. «Μου προσφέρεις, σου ανταποδίδω» Στάδιο 4: Ηθική της έννομης τάξης: Το άτομο πρέπει να σέβεται τους νόμους, την εξουσία και να τηρεί την κοινωνική τάξη. Στάδιο 6: Ηθική των Οικουμενικών Ηθικών Αρχών. Το καλό και το κακό είναι θέματα συνείδησης του ατόμου, και αφορούν έννοιες όπως η δικαιοσύνη, η αξιοπρέπεια και η ισότητα.

5 Κριτική που έχει ασκηθεί στη θεωρία του Kolhberg
Σύμφωνα με τον Aaron (1977) οι μελέτες του Golhberg έγιναν σε άρρενα υποκείμενα. Τα κριτήριά του είναι μεροληπτικά υπέρ των ανδρών (Gilligan, 1982). Τα μικρά παιδιά μπορούν να εμφανίσουν πιο προηγμένους ηθικούς συλλογισμούς απ’ ότι προβλέπει η θεωρία των σταδίων. Η θεωρία του Kolhberg πραγματεύεται μάλλον την ηθική σκέψη παρά την ηθική συμπεριφορά. Πχ. η συμπεριφορά αντιγραφής σε διαγωνίσματα μαθητών Γυμνασίου επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και όχι τόσο από τα στάδια ηθικής ανάπτυξης (Murdock, Hale & Weber, 2001). Οι επιλογές ενός ατόμου σε μία περίπτωση μπορεί να αντιστοιχούν σε ένα στάδιο και οι αποφάσεις του σε μια άλλη κατάσταση να είναι σύμφωνες με άλλο στάδιο ηθικής ανάπτυξης. Στο στάδιο 6 του Kolhberg ελάχιστοι άνθρωποι μπορούν να φτάσουν. Η θεωρία του Kolhberg δε λαμβάνει επαρκώς υπόψη το φύλο και τις πολιτισμικές διαφορές (Beck, 2013). H ηθική συμπεριφορά, εκτός από την ηθική σκέψη, επηρεάζεται από τα πρότυπα και την αυτοαντίληψη του ατόμου.

6 Παραδείγματα ιστοριών με ερωτήσεις (1)
Ζεύγη ιστοριών, παράδειγμα: Ήταν μια φορά ένα αγόρι που το έλεγαν Γιάννη. Ο Γιάννης ήταν στο δωμάτιό του. Η μητέρα του το φώναξε για φαγητό. Ο Γιάννης κατευθύνθηκε προς την πόρτα του δωματίου του. Αλλά πίσω από την πόρτα βρισκόταν μία καρέκλα, πάνω στην οποία υπήρχε ένας δίσκος με 15 ποτήρια.  Μη γνωρίζοντας ο Γιάννης την ύπαρξη του δίσκου πίσω από την πόρτα, την άνοιξε απότομα με αποτέλεσμα να πέσει κάτω ο δίσκος και να σπάσουν όλα τα ποτήρια. Ήταν μια φορά ένα αγόρι που το έλεγαν Χάρη. Μια μέρα που η μητέρα του έλειπε από το σπίτι, ο Χάρης προσπάθησε να πιάσει το βάζο με τη μαρμελάδα που ήταν μέσα στο ντουλάπι της κουζίνας. Ανέβηκε πάνω σε μία καρέκλα και άπλωσε το χέρι του. Αλλά η μαρμελάδα ήταν πολύ ψηλά και δεν μπορούσε να τη φτάσει. Καθώς προσπαθούσε να την πιάσει έσπρωξε 1 ποτήρι, με αποτέλεσμα να πέσει το ποτήρι κάτω και να σπάσει. Ερώτηση Ποιο από τα δύο αγόρια είναι πιο άτακτο; Γιατί; (Kohlberg, 1969)

7 Παραδείγματα ηθικών διλημμάτων (2)
Ηθικά διλήμματα: 1. Η μητέρα της Τζένης της υπόσχεται ότι μπορεί να πάει στο χορό του Σαββάτου αν δεχτεί να πλένει τα πιάτα όλη την εβδομάδα. Η Τζένη πλένει τα πιάτα, αλλά το Σάββατο η μητέρα της τής λέει ότι άλλαξε γνώμη και ότι δεν της επιτρέπει να πάει στο χορό. Η Τζένη φεύγει κρυφά από το σπίτι, πηγαίνει στο χορό και λέει το μυστικό της στη Μαίρη, την αδερφή της. Πρέπει η Μαίρη να το πει στη μητέρα τους; Γιατί; 2. Σε μια πόλη, κάπου στην Ευρώπη, μια γυναίκα πέθαινε από καρκίνο. Υπήρχε ένα φάρμακο που μπορούσε να τη σώσει, ένα είδος ραδίου που είχε ανακαλύψει πρόσφατα ένας φαρμακοποιός της πόλης.  Ο φαρμακοποιός χρέωνε το φάρμακο ευρώ, δέκα φορές ακριβότερα από όσο του κόστιζε. Ο σύζυγος της άρρωστης γυναίκας, ο Χανς, πήγε σε όλους τους γνωστούς του να δανειστεί χρήματα, αλλά δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει παρά μόνο τα μισά από όσα κόστιζε το φάρμακο. Είπε στο φαρμακοποιό ότι η γυναίκα του πέθαινε και του ζήτησε να του πουλήσει το φάρμακο φθηνότερα ή να του επιτρέψει να το πληρώσει αργότερα. Αλλά ο φαρμακοποιός αρνήθηκε. Ο Χανς, απελπισμένος, διέρρηξε το φαρμακείο για να κλέψει το φάρμακο για τη σύζυγό του. Έπρεπε να κάνει κάτι τέτοιο; Γιατί; (Kohlberg, 1969)

8 Ηθική ανάπτυξη: Η ηθική του ‘νοιάζομαι’ (Gilligan, 1982).
Η θεωρία της ηθικής του ‘νοιάζομαι’ (Gilligan, 1982). Τα άτομα μεταβαίνουν από το προσωπικό συμφέρον σε μια ηθική σκέψη που βασίζεται στην αφοσίωση σε συγκεκριμένα άτομα και σχέσεις και από εκεί στις αρχές ευθύνες και στοργής για όλους τους ανθρώπους. Τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες αποδίδουν αξία στην ηθική του ‘νοιάζομαι’ και στην έννοια της ΄δικαιοσύνης’ (Skoe, 1998). Δάσκαλος νοιάζεται για τα παιδιά, τα παιδιά νοιάζονται για τους συμμαθητές τους. Ηθική συμπεριφορά: επηρεάζεται από την ηθική σκέψη, την μίμηση προτύπων και την αυτoαντίληψη του ατόμου.

9 Συναισθηματικοί παράγοντες στην ηθική ανάπτυξη
Οι προηγούμενες θεωρίες εστιάζουν βασικά στο γνωστικό τομέα. Συναισθήματα όπως η ενοχή, η ντροπή και η ενσυναίσθηση συνδέονται με την ηθική ανάπτυξη. Προς την προαγωγή της ηθικής ανάπτυξης, θα έπρεπε να διδάσκουμε τα παιδιά να βιώνουν την ενοχή, το άβολο συναίσθημα που νιώθει κανείς όταν αντιλαμβάνεται πως στεναχώρησε κάποιον άλλο. Η ενοχή μπορεί να ανασκευαστεί με τη μεταβολή της συμπεριφοράς. Η ντροπή, από την άλλη, είναι ένα οδυνηρό συναίσθημα ιδιαίτερα για τα μικρά παιδιά, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε συμπεράσματα όπως «είμαι κακός άνθρωπος». Η ενσυναίσθηση, η ικανότητα να βιώνει κανείς το ίδιο συναίσθημα που νιώθει ένα άλλο άτομο, συνιστά εξέλιξη στην ηθική ανάπτυξη. Πρόσφατα έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης στα παιδιά. (Eggen & Kauchak, 2017)

10 Εκφοβισμός: Ορισμός Ο Olweus (2009) ορίζει ως εκφοβισμό ή θυματοποίηση, την κατάσταση κατά την οποία ο μαθητής εκτίθεται επανειλημμένα και για κάποιο χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις άλλου ή άλλων μαθητών, οι οποίες εκδηλώνονται ως μορφές επιθετικής συμπεριφοράς.

11 Επιθετικότητα και βία στο σχολείο : Το φαινόμενο του εκφοβισμού
Παλληκαράδες (νταήδες) Θύματα Εκφοβισμός και βία: Αποτέλεσμα της επιθετικής συμπεριφοράς. Τα κριτήρια για να θεωρηθεί μια συμπεριφορά ως ‘εκφοβισμός’ Η συμπεριφορά να είναι σκόπιμη. Η συμπεριφορά να είναι επαναλαμβανόμενη. Να υπάρχει μια ανισορροπία δύναμης μεταξύ θύματος και δράστη. Αυτοί που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να γίνουν θύματα εκφοβισμού είναι οι μικρότεροι σε ηλικία μαθητές και οι ‘ασθενέστεροι’.

12 Μορφές εκφοβισμού Σωματικός (physical)
Κλωτσιές, σπρωξίματα, μπουνιές, χτυπήματα, χρήση «όπλων», αρπαγή της περιουσίας του άλλου, τράβηγμα μαλλιών, καταστροφή της περιουσίας του άλλου κλπ. Λεκτικός (γνωστικός) (verbal/cognitive) Πειράγματα, απειλές, προσβολές, εξευτελισμοί, χειρονομίες, απειλητικές ματιές κλπ. Έμμεσος [Κοινωνικός/Ψυχολογικός] (Indirect [social/psychological]) Διάδοση φημών, άσεμνα τηλεφωνήματα, αποστολή ανώνυμων επιστολών, αποκλεισμός από παρέες κλπ. Διαδικτυακός εκφοβισμός

13 Εκφοβιστικές συμπεριφορές και φύλο
Τα αγόρια εμπλέκονται περισσότερο σε επεισόδια εκφοβιστικής συμπεριφοράς είτε ως δράστες, είτε ως στόχος. Τα αγόρια τείνουν να εκφοβίζουν άμεσα και χρησιμοποιούν το σωματικό εκφοβισμό ή τις απειλές, ανεξάρτητα από το φύλο του παιδιού-στόχου. Τα κορίτσια εμπλέκονται πιο συχνά στη ψυχολογική μορφή εκφοβισμού, όπως είναι η διάδοση φημών, ο αποκλεισμός από την παρέα κ.ά. και τα παιδιά-στόχος είναι κορίτσια. Κατά τη μετάβαση από το Δημοτικό Σχολείο στο Γυμνάσιο παρατηρείται έξαρση του φαινομένου λόγω της αλλαγής σχολικού πλαισίου. Με την αύξηση της ηλικίας, μειώνεται το φαινόμενο. (Παραδεισιώτη & Τσιόγκουρος, 2008).

14 Μύθοι και αλήθειες για τον εκφοβισμό
Το πρόβλημα του εκφοβισμού: ίδιον των μεγάλων πόλεων; Οι νορβηγικές έρευνες δείχνουν ότι αυτό είναι ένας μύθος. Το πρόβλημα του εκφοβισμού εντείνεται στα μεγάλα σχολικά συγκροτήματα και στα πολυπληθή τμήματα ; Νορβηγικές και φιλανδικές έρευνες δεν επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση. Υπάρχει εξίσου σε μεγάλα και μικρά σχολεία και άλλοι παράγοντες έχουν σημασία. Τα περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού συμβαίνουν την ώρα του διαλείμματος και του φαγητού, καθώς και στη διαδρομή από το σχολείο στο σπίτι (για τα μεγαλύτερα παιδιά). Περισσότερες πιθανότητες εκφοβισμού υπάρχουν στα σχολεία με ‘χαλαρούς’ και όχι ξεκάθαρους κανόνες για το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. Παραμένει σταθερό το πρόβλημα εκφοβισμού ως προς τα πρόσωπα στη διάρκεια του χρόνου; Σωστό. Το να είσαι θύμα ή νταής είναι κάτι που μπορεί να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως και για αρκετά χρόνια. (Olweus, 2009).

15 Εκφοβισμός: Ελληνικές έρευνες
Έρευνα (στην Ελλάδα, σε δείγμα μαθητών ηλικίας 8 έως και 12 ετών, από δημόσια και ιδιωτικά σχολεία της Αθήνας) κατέγραψε : το 14,7% των μαθητών ως θύματα, το 6,24% ως θύτες και το 4,8% σε διπλό ρόλο του θύματος και του θύτη. (Χατζή & συν., 2000).

16 Εκφοβισμός: Ελληνικές έρευνες (συνέχεια)
Sapouna, M. (2008). Bullying in Greek primary and secondary schools. School Psychology International, 29 (2), Περίληψη 1.758 μαθητές, ηλικίας 10—14 ετών, από 20 σχολεία στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. 8.2% των μαθητών ήταν θύματα, 5.8% ήταν θύτες and 1.1% θύτες και θύματα. Τα αγόρια περισσότερο ήταν θύτες. Στο δημοτικό ίσος αριθμός αγοριών και κοριτσιών αυτο-αποκαλέστηκαν θύτες. Τα μικρότερης ηλικίας παιδιά σε κίνδυνο να πέσουν θύματα εκφοβισμού. Συνηθέστερος τύπος εκφοβισμού: διάφορα παρατσούκλια. Σωματικός εκφοβισμός: περισσότερο από τα αγόρια. Λεκτικός εκφοβισμός: διάδοση φημών συνηθέστερο στα κορίτσια. Ενδιαφέρον εύρημα: 25% των θυμάτων ανέφεραν ότι εκφοβίστηκαν κατά τη διάρκεια του μαθήματος της γυμναστικής.

17 Βιβλιογραφία Eggen, P. & Kauchak, D. (2017). Εκπαιδευτική Ψυχολογία (1η έκδ.) (επιμ. Π. Δημητροπούλου). Αθήνα: Κριτική. Woolfolk, A. (2007). Εκπαιδευτική ψυχολογία (επιστ. επιμ. Μακρή- Μπότσαρη, Ε). Αθήνα: Έλλην. Παραδεισιώτη, Α. & Τσιόγκουρος, Χ. (2008). Η εκφοβιστική συμπεριφορά μεταξύ των μαθητών στο σχολείο. Λευκωσία: Υπ. Παιδείας και Πολιτισμού. Ελεύθερη πρόσβαση: Δικαίου, Ε., Ηλιόπουλος, Β. & Τασάκου,Τ. (2008). Μίλα μη φοβάσαι: 3 ιστορίες για τη βία στο σχολείο. Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε Ασημόπουλος και συνεργάτες (2010). Δραστηριότητες στην τάξη για την πρόληψη του εκφοβισμού και της βίας μεταξύ των μαθητών. Αθήνα: Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. Ελεύθερη πρόσβαση από Sapouna, M. (2008). Bullying in Greek primary and secondary schools. School Psychology International, 29 (2),

18 Βίντεο του μαθήματος http://www.youtube.com/watch?v=BbXvT2aKkjo
(βίντεο για τον εκφοβισμό) (Με μια διαφορετική ματιά_Κλήμης Πηρουνάκης)