Αειφανείς, αμφιφανείς, αφανείς και μη παραδεκτοί σήμερα αστερισμοί

Παρουσίαση με θέμα: "Αειφανείς, αμφιφανείς, αφανείς και μη παραδεκτοί σήμερα αστερισμοί"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αειφανείς, αμφιφανείς, αφανείς και μη παραδεκτοί σήμερα αστερισμοί
Στράτος Θεοδοσίου Αφυπηρετήσας αναπληρωτής Καθηγητής Ε.Κ.Π.Α. Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών

2 Αστρονομία, η μητέρα όλων των επιστημών
Η Αστρονομία, η μητέρα όλων των επιστημών, έχει τις ρίζες της στις αστρικές παρατηρήσεις των Βαβυλωνίων και των Αιγυπτίων. Οι ιερείς-αστρονόμοι εκείνης της περιόδου διαπίστωσαν εμπειρικά ότι οι κλιματολογικές εποχές σχετίζονταν με τη θέση του Ήλιου και των άστρων στο στερέωμα, ότι οι εκλείψεις μπορούσαν εύκολα να προ-βλεφθούν με την περίοδο σάρο και ότι οι αστρικοί ρυθμοί κανόνιζαν τη ροή του χρόνου. Bαβυλώνιος ιερέας

3 ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ Η Αστρονομία, όμως, συστηματοποιήθηκε ως η επιστήμη των άστρων από τους αρχαίους Έλληνες φυσιολόγους φιλοσόφους και οι απαρχές της βρίσκονται στους προσωκρα-τικούς Ίωνες φιλοσόφους τον 6ο π.Χ. αιώνα. Θαλής ο Μιλήσιος και η Ιωνική Σχολή. Πυθαγόρας και οι Πυθαγόρειοι. Θαλής Πυθαγόρας

4 Αστρονομία, λοιπόν, από τις ελληνικές λέξεις: άστρο + νόμος, είναι η επιστήμη, που ως κύριο αντικείμενό της έχει τον προσδιορισμό των θέσε-ων, των διαστάσεων και των κινήσεων των ουρανίων σω-μάτων. Δηλαδή τους νόμους που διέπουν την κίνηση των άστρων. Οι πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα

5 Σκοπός της είναι επίσης και η συλλογή πληροφοριών για πρακτικούς σκοπούς της ζωής μας, όπως για τον προσανατολισμό μας τη μέρα και τη νύχτα, για τη ναυσιπλοΐα, για τη γεωργία και για τον υπολογισμό του χρόνου και των εποχών. Αυτό επιτεύχθηκε από τον Ίππαρχο, τον 2ο π.Χ. αιώνα, ο οποίος, με αφορμή την ανάλαμψη ενός υπερκαινοφανούς, το 134 π.Χ., μας έδωσε τον πρώτο κατάλογο των άστρων και των αστερισμών αποτυπώνοντας την αθάνατη ελληνική μυθολογία στον ουρανό. Έκτοτε ήταν ένα απλό παιχνίδισμα μνήμης ο προσανατολισμός στην ξηρά και ιδιαιτέρως στη θάλασσα για τους αρχαίους θαλασσοπόρους.

6 Οι αστερισμοί του βόρειου ουρανού

7 Δράκοντας και Μικρή Άρκτος
Έτσι, γεννήθηκε η υπέροχη ελληνική αστρονομική μυθολογία, αυτό το θαυμαστό παραμύθι των άστρων, που παρεμπιπτόντως επιζεί ΔΙΕΘΝΩΣ . Αυτά τα ευδιάκριτα συμπλέγματα των άστρων ονομάστηκαν αστερισμοί και η πλούσια φαντασία των αρχαίων Ελλήνων τα συνέδεσε με την ύπαρξη θεών και ηρώων. Μικρή και Μεγάλη Άρκτος, Δράκοντας, Κασσιόπη, Κηφέας, Καμηλοπάρδαλις… Αλλά, και ο Βοώτης με τον Αρκτούρο του, ο Περσέας, ο Πήγασος, η Ανδρομέδα και τόσοι άλλοι αστερισμοί, που όλοι έχουν ονόματα από τη θαυμαστή αρχαία ελληνική μυθολογία. Ίππαρχος Δράκοντας και Μικρή Άρκτος

8 Ο κατάλογος του Ιππάρχου δεν υπάρχει σήμερα.
Σύμφωνα με τον θρύλο, που τον αναφέρει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, τον πρώτο κατάλογο των άστρων μαζί, με μια ουράνια σφαίρα, τον έφτιαξε ο Κένταυρος Χείρωνας, ο δάσκαλος των περισσοτέρων ηρώων της αρχαιότητας. Την ουράνια αυτή σφαίρα τη χάρισε στον αγαπημένο μαθητή του, τον Ιάσονα, για να μπορούν να προσανατολίζονται αυτός και οι Αργοναύτες του στο ταξίδι τους προς την Κολχίδα. Πέρα, όμως από τον θρύλο, όπως ανέφερα ήδη, τον πρώτο κατάλογο των άστρων και των αστερισμών με αστέρια τον έφτιαξε ο Ίππαρχος τον 2ο π.Χ. αιώνα. Ο κατάλογος του Ιππάρχου δεν υπάρχει σήμερα. Κένταυρος Χείρων Ίππαρχος

9 Σήμερα υπάρχουν 88 ΠΑΡΑΔΕΚΤΟΙ αστερισμοί.
Για καλή τύχη όμως διασώθηκε ένας παρόμοιος κατάλογος του σπουδαίου αστρονόμου του 2ου αιώνα, του Κλαυδίου Πτολεμαίου, που περιέχεται σε δύο κεφάλαια ενός ξακουστού βιβλίου του, τη Μεγάλη Μαθηματική Σύνταξη, που είναι περισσότερο γνωστό με την αραβική ονομασία: Αλ-μαγέστ, η Μεγίστη. Ο Πτολεμαίος, αναφέρει 48 αστερισμούς που είναι ορατοί στο βόρειο ημισφαίριο: 21 βόρειοι, 15 νότιοι, και 12 ζωδιακοί (ανήκουν δηλαδή στους αστερισμούς των ζωδίων). Σήμερα υπάρχουν 88 ΠΑΡΑΔΕΚΤΟΙ αστερισμοί. Κλαύδιος Πτολεμαίος

10 ΝΕΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ Φυσικά οι αρχαίοι Έλληνες δεν αναφέρονταν στις νότιες περιοχές της ουράνιας σφαίρας, που άλλωστε δεν μπορούσαν να τις δουν. Γύρω στον 17ο αιώνα, διάφοροι Ευρωπαίοι αστρονόμοι πρόσθεσαν ακόμα 21 αστερισμούς, στο ΒΟΡΕΙΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ, που τους σχημάτισαν από μικρές ομάδες αστέρων. Επίσης, οι μεγάλοι θαλασσοπόροι ταξιδεύοντας στις θάλασσες του νότιου ημισφαιρίου της Γης είδαν έκθαμβοι να ανατέλλουν και να δύουν μπροστά τους νέοι αστερισμοί. Έτσι, οι Δυτικοευρωπαίοι αστρονόμοι πρόσθεσαν, κυρίως κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, 19 νέους αστερισμούς στον κατάλογο του Κλαυδίου Πτολεμαίου. Το ονόματα που τους δόθηκαν, σε αντίθεση με τις ποιητικές ονομασίες των αρχαίων Ελλήνων, ήταν πιο πρακτικά και τεχνικά: Αντλία, Εξάντας, Μικροσκόπιο, Τηλεσκόπιο, Γνώμονας, Διαβήτης κ.ά.

11 Αειφανείς, Αμφιφανείς και αφανείς αστερισμοί
Ορατοί είναι και οι 88 αστερισμοί μόνο από τον Ισημερινό. Εννοείται, ότι στην Ελλάδα δεν είναι ορατοί όλοι οι αστερισμοί, αλλά οι περισσότεροι από αυτούς. 1. Οι αστερισμοί που είναι κοντά στον Βόρειο Ουράνιο Πόλο (που τον δείχνει ο Πολικός αστέρας) ονομάζονται και είναι αειφανείς δηλαδή είναι ορατοί οποιαδήποτε νύχτα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. 2. Οι αμφιφανείς αστερισμοί, που είναι και οι περισσότεροι, είναι ορατοί σε ορισμένες εποχές και αόρατοι σε κάποιες άλλες. 3. Τέλος, οι αφανείς αστερισμοί είναι εκείνοι που βρίσκονται κοντά στον Νότιο Ουράνιο Πόλο (ο οποίος ποτέ δεν είναι ορατός στην Ελλάδα) και δεν μπορεί να τους δει κανείς από τη χώρα μας. Αειφανείς, Αμφιφανείς και αφανείς αστερισμοί

12 Για την Αθήνα: λ = 37.9838° N, φ = 23.7275° E
Γεωγραφικό πλάτος (φ) και γεωγραφικό μήκος (λ) Για την Αθήνα: λ = ° N, φ = ° E

13 Ωρικός (ή ωριαίος) κύκλος ονομάζεται κάθε μέγιστος κύκλος της ουράνιας σφαίρας που έχει ως διάμετρο τον άξονα του κόσμου, δηλαδή διέρχεται από τους δύο πόλους, βόρειο και νότιο.

14 1. Ως αειφανείς αστέρες (ή αλλιώς παραπόλιοι αστέρες) και κατ΄ επέκταση αειφανείς αστερισμοί, χαρακτηρίζονται αντιστοίχως οι αστέρες και οι αστερισμοί που παρατηρούνται συνεχώς. Δηλαδή καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου, κατά τη φαινόμενη περιστροφή της ουράνιας σφαίρας, παραμένουν πάνω από τον ορίζοντα του τόπου παρατήρησης έτσι ώστε οι αστέρες αυτοί να μην ανατέλλουν ούτε να δύουν ποτέ. Αειφανείς αστέρες είναι όσοι έχουν απόκλιση: δ> 90° - φ. 2. Ως αμφιφανείς αστέρες και κατ΄ επέκταση αμφιφανείς αστερισμοί, χαρακτηρίζονται αντίστοιχα οι αστέρες και οι αστερισμοί που κατά τη διάρκεια του 24ώρου μπορούν περιορισμένα να παρατηρηθούν, δηλαδή μόνο για κάποιο χρόνο που βρίσκονται πάνω από τον ορίζοντα του τόπου παρατήρησης. Συνεπώς αμφιφανείς αστέρες είναι όσοι έχουν απόκλιση δ < 90° - φ. 3. Ως αφανείς αστέρες και κατ΄ επέκταση αφανείς αστερισμοί, χαρακτηρίζονται αντιστοίχως οι αστέρες και οι αστερισμοί που κατά τη φαινομενική περιστροφή της ουράνιας σφαίρας παραμένουν καθ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου, κάτω από τον ορίζοντα του τόπου παρατήρησης. Δηλαδή -φ > -90° + δ. Επειδή το νοτιότερο άκρο της Ελλάδας, νήσος Γαύδος, έχει απόκλιση = φ = 34° 50΄ 48,09΄΄ N [ένας αστέρας με φ= -56° δεν μπορεί να παρατηρηθεί από εμάς: -90° + δ = -90° + 34° 50΄ = - 55°].

15 Αειφανείς αστερισμοί (ορατοί σε όλες τις εποχές) Χειμερινοί αστερισμοί
(ορατοί ΚΥΡΙΩΣ τον χειμώνα) Ταύρος 1. Μεγάλη Άρκτος Ηνίοχος 2. Μικρή Άρκτος Δίδυμοι 3. Κηφεύς Ωρίων 4. Κασσιόπη Ηριδανός 5. Δράκων Μέγας Κύων 6. Καμηλοπάρδαλις Μικρός Κύων Λαγωός Πρύμνη Φθινοπωρινοί αστερισμοί (ορατοί κυρίως το φθινόπωρο) Πήγασος Ανδρομέδα Υδροχόος Κριός Περσεύς Ιχθύες

16 Θερινοί αστερισμοί Εαρινοί αστερισμοί Παρθένος Λέων Βοώτης
Κύκνος Αετός Λύρα Σκορπιός Οφιούχος Τοξότης Ζυγός Ηρακλής Εαρινοί αστερισμοί Παρθένος Λέων Βοώτης Θηρευτικοί Κύνες Καρκίνος Κόμη Βερενίκης

17 Βόρειοι αστερισμοί αμφιφανείς από την Ελλάδα (23)
16. Λύρα (Lyra) 17. Μικρός Λέων (Leo Minor) 18. Οφιούχος (Ophiuchus) 19. Όφις (Serpens) 20. Περσεύς (Perseus) 21. Πήγασος (Pegasus) 22. Σαύρα (Lacerta) Hevelius 23. Τρίγωνον (Triangulum) 1. Αετός (Aquilla) 2. Αλώπηξ (Vulpecula) Hevelius 3. Ανδρομέδα (Andromeda) 4. Aσπίς (Scutum Sobieski) Hevelius 5. Βέλος (Sagitta) 6. Βόρειος Στέφανος (Corona Borealis) 7. Βοώτης (Bootes) 8. Δελφίν (Delphinus) 9. Ηνίοχος (Auriga) 10. Ηρακλής (Hercules) 11. Θηρευτικοί Kύνες (Canes Venatici) Hevelius 12. Ιππάριον (Equuleus) 13. Κόμη Bερενίκης (Coma Berenices) 14. Κύκνος (Cygnus) 15. Λυγξ (Lynx) Hevelius ΠΡΟΣΟΧΗ: Αμφιφανείς είναι και οι 12 ζωδιακοί αστερισμοί

18 ΝΑ ΓΙΑΤΙ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΚΔΡΟΜΕΣ…
Jan III Sobieski ( ), ο νικητής της Μάχης της Βιέννης (1683)

19 Nότιοι αστερισμοί αμφιφανείς από την Ελλάδα (28)
1. Αντλία (Antlia) Lacaille 2. Βωμός (Ara) 3. Γερανός (Grus) Plancius 4. Γλύπτης (Sculptor) Lacaille 5. Γνώμων (Norma) Lacaille 6. Εξάς (Sextans) Hevelius 7. Ηριδανός (Eridanus) 8. Ιστία (Vela) 9. Κάμινος (Fornax) Lacaille 10. Κένταυρος (Centaurus) 11. Κήτος (Cetus) 12. Κόραξ (Corvus) 13. Κρατήρ (Crater) 14. Λαγωός (Lepus) 15. Λύκος (Lupus) 16. Μέγας Κύων (Canis Major) 17. Μικρός Κύων (Canis Minor) 18. Μικροσκόπιον (Microscopium) Lacaille 19. Μονόκερως (Monoceros) Plancius 20. Νότιος Iχθύς (Piscis Australis) 21. Νότιος Στέφανος (Corona Austrina) 22. Περιστερά (Columba) Royer 23. Πρύμνη (Puppis) 24. Πυξίς (Pyxis) Lacaille 25. Τρόπις (Carina) 26. Ύδρα (Hydra) 27. Φοίνιξ (Phoenix) Βayer 28. Ωρίων (Orion)

20

21 Nότιοι αφανείς αστερισμοί (19)
Αφανής ονομάζεται ο αστερισμός ο οποίος δεν είναι ορατός, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, για κάποιο συγκεκριμένο εύρος γεωγραφικού πλάτους (φ). Εννοείται ότι για κάθε περιοχή της Γης υπάρχουν και οι αντίστοιχοι αφανείς αστερισμοί. Αυτό δεν ισχύει για τη ζώνη του Ισημερινού απ' όπου είναι ορατοί και οι 88 αστερισμοί της ουράνιας σφαίρας. Από τη χώρα μας 19 αστερισμοί είναι αφανείς: Γλυφείον (Caelum) Lacaille, 1743 Οκτάς (Octans) Lacaille, 1752 3. Ύδρος (Hydrus) Petrus Plancius 4. Δίκτυον (Reticulum)  Is. Habrecht 5. Δοράς (Dorado) Petrus Plancius 6. Τράπεζα (Mensa) Lacaille 7. Ιπτάμενος Ιχθύς (Piscis Volans) Petrus Plancius 8. Χαμαιλέων (Chamaeleon) Plancius 9. Σταυρός του Νότου (Crux) Bayer, 10. Διαβήτης (Circinus) Lacaille 11. Μυία (Μusca) Petrus Plancius 12. Τηλεσκόπιον (Telescopium) Lacaille 13. Πτηνόν (Apus) Petrus Plancius 14. Ταώς (Pavo) Petrus Plancius 15. Ινδός (Indus) Plancius 16. Νότιον Τρίγωνον (Triangulum Australe) Plancius 17. Οκρίβας (Pictor) Lacaille 18. Τουκάνα (Tucana) Plancius 19. Ωρολόγιον (Horologium) Lacaille

22 Είναι και δεν είναι αφανείς ……
Η Δοράς (αναφέρεται και ως Xiphias) και ο Ινδός, εκτείνονται (ένα άκρο τους) και λίγο πάνω από τον ισημερινό επομένως δεν είναι εντελώς αφανείς από τη χώρα μας. Ας σημειωθεί, πάλι, ότι φ = 34° 50΄ 48,09΄΄ N είναι το νοτιότερο γεωγρα-φικό πλάτος της χώρα μας (νήσος Γαύδος) Οι αστερισμoί Musca, Chamaeleon, Toucana, Piscis Volans, Xiphias (Dorado) και Hydrus

23 Ο Σταυρός του Νότου (Southern Crux): Acrux (= α Cruxis), Mimosa (= β Cruxis), Gacrux (= γ Cruxis) και Palida (= δ Cruxis)

24

25 Ο Νότιος Πολικός Αστέρας (Polaris Australis) είναι ο σ Οκτάντος

26 Συνδυασμός Eλληνικής μυθολογίας και τεχνολογίας

27

28 Gloria Frederici: προς τιμήν του Φρειδερίκου Β΄ της Πρωσίας
Eκτός των 88 γενικά παραδεκτών αστερι-σμών από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση, (IAU) υπάρχουν αρκε-τοί ακόμα αστερισμοί, ή τμήματα αστερισμών, που κατά καιρούς εμφανίστηκαν στη διε-θνή βιβλιογραφία, εκ των οποίων σας παρου-σιάζω τους 25 πιο γνωστούς και καταγε-γραμμένους στις Αστρονομικές Δέλτους. Gloria Frederici: προς τιμήν του Φρειδερίκου Β΄ της Πρωσίας

29 Ελληνικό Όνομα Λατινικό Ανάδοχος Αερόστατο Globus Aerostaticus La Lande, 1798 Αντίνοος Antinous Αδριανός, 132 μ.Χ. Γαλή Felis La Lande, 1805 Γλαυξ Noctua Le Monnier, 1736 Δόξα Φρειδερίκου Gloria Frederici Bode, 1800 Νειλόμετρο Norma Nilotica Burritt, 1835 Δρυς Καρόλου Robur Carolinum Halley, 1679 Ηλεκτρική Μηχανή Machina Elettrica Κέρβερος Cerberus Hevelius, 1690 Κύκλος Παρατοίχιος Quadrans Muralis La Lande, 1795 Μέδουσα Caput Medusae Ίππαρχος, 134 π.Χ. Μεσσιέ Custos Messium La Lande, 1775 Μικρό Τρίγωνο Triangulum Minor Hevelius Οίστρος (Βόρεια Μύγα) Musca Borealis Bartschius ή Habrecht Όρος Μαίναλον Mons Maenalus Σκήπτρο Βραδεμβούργου Sceptrum Bradenburgicum Kirch, 1688 Τάρανδος Tarandus Ταύρος Πονιατόβσκι Taurus Poniatowski Marcin Odlanicki Poczobutt, 1777 Τηλεσκόπιο του Χέρσελ Telescopium Herschelli Hell, 1781 Τυπογραφείο Officina Typographica

30 Ελληνικό Όνομα Λατινικό Ανάδοχος Χήνα Anser Hevelius, 1690 Ψαλτήριο του Γεωργίου Psalterium Georgianum Hell, 1781 Ηλιακόν Ωρολόγιον Solarium Miss Bouvier, 1835 Κίχλη η Μονήρης Turdus Solitarius Le Monnier, 1776 Σκήπτρο Sceptrum Royer, 1679

31 Ταύρος Πονιατόφσκι, Οφιούχος, Ασπίς Σοβιέσκι και Όφις

32 ME TA TΑΞΙΔΙΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙΣ…
Ο βασιλικός θυρεός του Stanislaus Poniatowski ( ), βασιλιά της Πολωνίας ( ) Κυριαρχεί ο ταύρος στο Οικόσημό του

33 Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.