Ψυχοπαιδαγωγική του Αναδυόμενου Γραπτού Λόγου

Παρουσίαση με θέμα: "Ψυχοπαιδαγωγική του Αναδυόμενου Γραπτού Λόγου"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ψυχοπαιδαγωγική του Αναδυόμενου Γραπτού Λόγου
Χειμερινό εξάμηνο Γρηγοράκης Γιάννης

2 Προφορικός λόγος και ανάγνωση
Η παραγωγή και πρόσληψη του προφορικού λόγου Η ανάγνωση ως γλωσσική λειτουργία Σχέση ανάγνωσης και προφορικού λόγου Γλωσσική ανάπτυξη και αναγνωστική δεξιότητα Λεξιλογική ανάπτυξη και αναγνωστική δεξιότητα Προϋποθέσεις της ανάγνωσης Η νοημοσύνη Η αντίληψη των γραμμάτων Η διαδικασία της αναγνώρισης των γραμμάτων Τα χαρακτηριστικά των γραμμάτων Ο ρόλος της μνήμης στην ανάγνωση Η λειτουργία της μνήμης κατά την ανάγνωση Η βραχύχρονη μνήμη Γραπτός λόγος και ελληνικό ορθογραφικό σύστημα Η ορθογραφία της ελληνικής γλώσσας – κατηγορίες λέξεων Διάκριση συστημάτων γραπτού λόγου - ο προσδιορισμός του ελληνικού ορθογραφικού συστήματος σε σχέση με το βαθμό διαφάνειάς του Οι αντιστοιχίες φθόγγων-γραφημάτων στην ελληνική γλώσσα στην κατεύθυνση της ανάγνωσης και της γραφής Η ορθογραφία ως γλωσσική λειτουργία Οι ψυχογνωστικές βάσεις της ορθογραφικής δεξιότητας Αλφαβητική αρχή Νοητικό λεξικό

3 Προφορικός λόγος και ανάγνωση
Η πρόσληψη (από τον ακροατή ή τον αναγνώστη), η αποκωδικοποίηση και η κατανόηση είναι πολύπλοκη διαδικασία. Η επιτυχημένη διεκπεραίωση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν τις επιμέρους λειτουργίες που συμβάλλουν στην παραγωγή και την πρόσληψη της γλώσσας

4 Παραγωγή και πρόσληψη του προφορικού λόγου
Η διαδικασία επικοινωνίας μέσω του προφορικού λόγου χαρακτηρίζεται από ταχύτητα, αποτελεσματικότητα, πλαστικότητα και πλούτο έκφρασης Σύνθετη φύση της κωδικοποίησης (έννοια σε ηχητικό ερέθισμα και αποκωδικοποίηση από τον παραλήπτη) Φωνολογική παραγωγή Η πρόσληψη της ομιλούμενης γλώσσας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάγνωση, διότι και κατά την ανάγνωση έχουμε πρόσληψη πληροφοριών με σκοπό την επεξεργασία τους και την κατανόηση του μηνύματος που μεταφέρουν

5 Πρόσληψη της ομιλούμενης γλώσσας
Ακουστική αντίληψη, αναγνώριση και κατανόηση του προφορικού λόγου Υπόκειται στις βασικές αρχές της επεξεργασίας των πληροφοριών (γρήγορη, επιφανειακή και παράλληλη επεξεργασία –ηχομνήμη - και λεπτομερή, επιλεκτική και διαδοχική επεξεργασία- βραχύχρονη συγκράτηση) Γνωστική διαδικασία επεξεργασίας και οργανωμένης δόμησης των στοιχείων του προφορικού λόγου

6 Πρόσληψη της ομιλούμενης γλώσσας
Ολοκληρώνεται με μια διαδικασία ανάλυσης και σύνθεσης των προσλαμβανόμενων πληροφοριακών στοιχείων Συνδέεται και επηρεάζεται από τη δομημένη γνώση που υπάρχει στη μνήμη για τα διάφορα επίπεδα της γλώσσας (σημασιολογικό, συντακτικό, φωνολογικό, μορφολογικό) Παραγωγή και πρόσληψη (πρωτογενείς γλωσσικές δραστηριότητες)

7 Διαδικασία που χαρακτηρίζεται από αλληλεπίδραση και δημιουργικότητα
Γνωστική επεξεργασία των πληροφοριών που συντελούνται κατά τη διεκπεραίωση και των δύο λειτουργιών του προφορικού λόγου Διαδικασία που χαρακτηρίζεται από αλληλεπίδραση και δημιουργικότητα Ομιλητής: φωνητική αναπαράσταση > σημασιολογική αναπαράσταση Ακροατής: φωνητική αναπαράσταση > σημασιολογική αναπαράσταση Σύμφωνα με τους κανόνες της ομιλούμενης γλώσσας

8 Η απορία!!!!!! Παρά την πολυπλοκότητα των λειτουργιών και το σύνθετο χαρακτήρα των μετασχηματισμών και των κωδικοποιήσεων που μεσολαβούν μεταξύ της έννοιας και της φωνολογικής παραγωγής του μηνύματος, το σύνολο σχεδόν των παιδιών κατορθώνει και αποκτά τον προφορικό λόγο Αναπτυξιακά δεδομένα (Γλώσσα και επικοινωνία στο παιδί: Κατή Δήμητρα: εκδόσεις Οδυσσέας) Γιατί όμως δεν είναι ίδια εικόνα και στην περίπτωση της μάθησης της ανάγνωσης, η οποία χαρακτηρίζεται από συστηματικότητα;

9 Πρωτογενής γλωσσική δραστηριότητα Προφορικός λόγος ακρόαση ομιλία
Γλώσσα Πρωτογενής γλωσσική δραστηριότητα Προφορικός λόγος ακρόαση ομιλία Δευτερογενής γλωσσική δραστηριότητα Γραπτός λόγος ανάγνωση γραφή

10 Η ανάγνωση ως γλωσσική λειτουργία
Η ανάπτυξη του προφορικού λόγου χαρακτηρίζεται από τη φωνολογική, τη σημασιολογική και τη συντακτική και μορφολογική ανάπτυξη Η ανάπτυξη του γραπτού λόγου περιλαμβάνει την ανάπτυξη του συστήματος γραφής, της σημασιολογικής κωδικοποίησης και των συντακτικών κανόνων Η ανάπτυξη της γραφής αρχίζει με την ικανότητα και ασχολία του παιδιού να μουντζουρώνει χαρτιά με ένα μολύβι. Η διάκριση των λεξικών, συλλαβικών και γραφημικών μονάδων παρατηρείται αργότερα και ολοκληρώνεται με την απόκτηση των κανόνων ορθ. δομής

11

12

13

14

15

16 Η ανάγνωση ως γλωσσική λειτουργία
Η σημασιολογική πλευρά της ανάγνωσης και γραφής παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι συνδέεται με τον τρόπο πρόσβασης στο σημασιολογικό περιεχόμενο του γραπτού λόγου Η συντακτική πλευρά της ανάγνωσης και γραφής φαίνεται ότι διευκολύνεται από την αντίστοιχη ανάπτυξη στον προφορικό λόγο Φαίνεται να υπάρχει μια ομοιότητα στη διαδοχή των σταδίων ανάπτυξης του προφορικού και του γραπτού λόγου

17 Επανερχόμαστε στο ερώτημα
Ο σημασιολογικός παράγοντας είναι ενιαίος και δε διαφοροποιείται με βάση τη μορφή του λόγου Ο παράγοντας που αναφέρεται στη γνωστική επεξεργασία Ο σημασιολογικός παράγοντας είναι αυτός που θα καθιστά τη μάθηση της ανάγνωσης ευκολότερη από την κατάκτηση του προφορικού λόγου; Διαφορετικές απόψεις Ύπαρξη ενός σχεδόν κοινού μηχανισμού γνωστικής επεξεργασίας (παράλληλη σχέση) Η γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης όχι μόνο δεν είναι ευκολότερη ή έστω της ίδιας δυσκολίας με εκείνη του ΠΛ αλλά φαίνεται να είναι πολύ πιο δύσκολη και εξαρτημένη από τον ΠΛ

18 Σχέση ανάγνωσης και προφορικού λόγου
Υπόθεση της παράλληλης σχέσης Η διαδικασία μάθησης της ανάγνωσης είναι μια διαδικασία μεταβίβασης από τα ακουστικά ερεθίσματα των γλωσσικών σημάτων, τα οποία ήδη γνωρίζει το παιδί, στα νέα οπτικά ερεθίσματα των ίδιων γλωσσικών σημάτων Εφόσον ο αναγνώστης μπορεί να ξεχωρίζει την ταυτότητα των γραμμάτων και ορθογραφικών συνόλων και επιπλέον κατέχει την ΦΓΑ του ορθογραφικού συστήματος της γλώσσας του, τότε για τη διεκπεραίωση της ανάγνωσης χρησιμοποιεί την ίδια διαδικασία με την πρόσληψη και επεξεργασία του ΠΛ

19 Υπόθεση της εξαρτημένης σχέσης
Οι διαφορές μεταξύ προφορικού λόγου και ανάγνωσης Η κατάκτηση του ΠΛ είναι φαινόμενο καθολικό και γενικό, ενώ η κατάκτηση του γραπτού λόγου δεν είναι γενική Η κατάκτηση του ΠΛ δεν προϋποθέτει συστηματική διδασκαλία, ενώ η μάθηση του ΓΛ προϋποθέτει οργανωμένη, συστηματική και πολύχρονη διδασκαλία Ακρόαση ΠΛ φυσικότερη και απλούστερη λειτουργία-ο γραπτός λόγος είναι αρκετά διαφορετικός Φύση των πληροφοριακών στοιχείων Γλωσσικό επίπεδο (ΠΛ φωνητικό – ΓΛ μορφοφωνημικό)

20 Η σχέση εξάρτησης Υπάρχουν στοιχεία αναλογίας και ομοιότητας μεταξύ ΠΛ και ΓΛ, ωστόσο δεν είναι εύκολο να θεωρηθούν παράλληλες διαδικασίες Η ανάγνωση βασίζεται και εξαρτάται από τον προφορικό λόγο Παρόλο που τα κωφά παιδιά δεν έχουν κανένα πρόβλημα στην οπτική πρόσληψη του γραπτού λόγου, το γεγονός ότι στερούνται προφορικού λόγου, καθιστά τη μάθηση της ανάγνωσης ιδιαίτερα δύσκολη

21 Γλωσσική ανάπτυξη και αναγνωστική δεξιότητα
Η κατοχή του ΠΛ αποτελεί προαπαιτούμενο για τη μάθηση του ΓΛ Σύμφωνα με την προοπτική του αναδυόμενου γραμματισμού, προφορική και γραπτή γλώσσα κατακτώνται ταυτόχρονα και καθεμιά στηρίζει και προωθεί την ανάπτυξη της άλλης Και οι δύο προσεγγίσεις υποστηρίζουν το σημαντικό ρόλο της γλωσσικής ανάπτυξης στην κατάκτηση του γραπτού λόγου, καθώς και οι δύο ουσιαστικά υποστηρίζουν τη θετική επίδραση ενός καλά αναπτυγμένου προφορικού λόγου στην αναγνωστική ανάπτυξη

22 Πολυάριθμες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι κακοί αναγνώστες κατέχουν λιγότερο αναπτυγμένες γλωσσικές δεξιότητες (φωνολογικές, συντακτικές, σημασιολογικές) από τους έμπειρους Αιτιώδης σχέση της ανάπτυξης της αναγνωστικής δεξιότητας με τις φωνολογικές δεξιότητες της προσχολικής ηλικίας Ανεξάρτητα από το γλωσσολογικό επίπεδο που εξετάζεται (σημασιολογικό, συντακτικό, φωνολογικό) πειραματικά στοιχεία συνηγορούν υπέρ της ύπαρξης ενός γλωσσολογικού ελλείμματος στους κακούς αναγνώστες Ελλείμματα σημασιολογικής ανάπτυξης Ελλείμματα φωνολογικής ανάπτυξης Ελλείμματα συντακτικής ανάπτυξης Γενικευμένα ελλείμματα γλώσσας

23 Λεξιλογική ανάπτυξη και αναγνωστική δεξιότητα
Η λεξιλογική γνώση αναφέρεται στη γνώση της σημασίας των λέξεων, η οποία περιλαμβάνει το λεξιλογικό νόημα, την κυριολεκτική δηλαδή σημασία των λέξεων και τις έννοιες που συνδέονται με αυτήν και σχετίζονται με τις κοινωνικές συνθήκες παραγωγής του μηνύματος Η δεξιότητα γρήγορης, εύκολης και ακριβούς αναγνώρισης της σημασίας των λέξεων επιταχύνει το ρυθμό της ανάγνωσης και διευκολύνει την κατανόηση του κειμένου> αναγνωστική πρόοδος Η επιρροή της ελλιπούς κατοχής λεξιλογίου στην αναγνωστική κατανόηση γίνεται εμφανής από τις μεσαίες τάξεις του ΔΣ Οι ατομικές διαφορές στη λεξιλογική γνώση αναπτύσσονται πριν από αυτή την ηλικία

24 Οι διαφορές λεξιλογικής γνώσης αποτελούν αιτιώδη παράγοντα των διαφορών της δεξιότητας αναγνωστικής κατανόησης PPVT Peabody Picture Vocabulary Test-Revised Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου Ελληνική έκδοση του Word Finding Vocabulary Test (Renfrew, 1995) Βελτίωση της αναγνωστικής κατανόησης οφειλόμενη στη διδασκαλία λεξιλογίου Η αναγνωστική εμπειρία αποτελεί παράγοντα πρόγνωσης του βαθμού ανάπτυξης του λεξιλογίου Αμοιβαία σχέση (μεγαλύτερη λεξιλογική ανάπτυξη με τη φοίτηση των παιδιών στην ΠΕ)

25 Οι ψυχολογικές-γνωστικές προϋποθέσεις της ανάγνωσης

26 Νοημοσύνη Η ανάγνωση ως γνωστική λειτουργία αποτελεί μια ιδιαίτερη νοητική κατάκτηση του ανθρώπου Η επίδραση της νοητικής ικανότητας στη μάθηση της ανάγνωσης διαπιστώνεται από το γεγονός ότι παιδιά με χαμηλή νοημοσύνη μαθαίνουν να διαβάζουν με μια εμφανή αργοπορία στην έναρξη, στο ρυθμό και στην ολοκλήρωση της διαδικασίας κατάκτησης της ανάγνωσης (αποκωδικοποίηση και κυρίως κατανόηση) WISC> Raven Το υψηλό επίπεδο νοητικής ικανότητας δεν αποτελεί πάντοτε εγγύηση για επιτυχή και υψηλού επιπέδου κατάκτηση της ανάγνωσης. Περιπτώσεις δυσλεξίας όπου παρά το ικανοποιητικό επίπεδο νοημοσύνης, η μάθηση της ανάγνωσης είναι ιδιαίτερα δύσκολη

27 Η αντίληψη Η ανάγνωση είναι μια σύνθετη λειτουργική διαδικασία, η επιτυχής διεκπεραίωση της οποίας προϋποθέτει τη θετική συμβολή βασικών γνωστικών παραγόντων, όπως η νοημοσύνη, η αντίληψη και η μνήμη. Η αντίληψη είναι μια πρωταρχικής σπουδαιότητας γνωστική λειτουργία η οποία συνίσταται από την επιλογή, απόσπαση, οργάνωση, ερμηνεία και τελική αναγνώριση των πληροφοριών. Το παιδί των περίπου 6 ετών που αρχίζει να μαθαίνει ανάγνωση γνωρίζει ήδη να αντιλαμβάνεται αντικείμενα, πράγματα, φαινόμενα, γεγονότα κ. ά. που βρίσκονται στον κόσμο που το περιβάλλει. Σε τι διαφέρουν τα σύμβολα του γραπτού λόγου από τα άλλα οπτικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να καθίσταται δυσκολότερη η αντιληπτική τους αναγνώριση σε σύγκριση με τα αντικείμενα του περιβάλλοντος;

28 Η ανάπτυξη της αντίληψης
Η ικανότητα αναγνώρισης μορφών (προσώπων, αντικειμένων κ.ά), ενώ στην αρχή επηρεάζεται κυρίως από τη συνολική εμφάνιση (τη μορφή) του αντικειμένου ή του προσώπου, βαθμιαία κατευθύνεται προς τη διάκριση, επιλογή και απόσπαση των διαφοροποιητικών χαρακτηριστικών των αντικειμένων ή προσώπων. Η ανάπτυξη αυτής της ικανότητας για απόσπαση των διαφοροποιητικών προσδιοριστικών στοιχείων και αναγνώριση των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων θα πρέπει να θεωρείται αποφασιστική για την αναγνώριση των προσδιοριστικών χαρακτηριστικών των γραμμάτων κατά τη διαδικασία μάθησης της ανάγνωσης

29 Η αντίληψη των γραμμάτων
Η διάκριση σχημάτων Για το μικρό παιδί τα γράμματα αποτελούν αφηρημένες και σύνθετες μορφές οπτικών ερεθισμάτων, οι οποίες δεν έχουν καμία έννοια. Τα γράμματα για τα μικρά παιδιά δε θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα αρεστά (ως στερούμενα σημασιολογικού περιεχομένου), ούτε ιδιαίτερα εύκολα στην αναγνώρισή τους Τα παιδιά αναπτύσσουν από τα αντικείμενα του περιβάλλοντός τους συγκριτικά περισσότερα γνωστικά σχήματα προσδιοριζόμενα από συνεχείς και ασυνεχείς ευθείες και καμπύλες παρά προσδιοριζόμενα από κλίση και προοπτική.

30 Διάκριση σχημάτων (που μοιάζουν με γράμματα) και ανάγνωση
Οι ικανότητες για διάκριση μορφών σχετίζονται και μπορούν να αποτελέσουν παράγοντα πρόγνωσης της επίδοσης στα πρώτα σχολικά χρόνια. Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι το παιδί από τα προσχολικά χρόνια μπορεί να ασκηθεί στην επισήμανση των προσδιοριστικών στοιχείων έτσι ώστε να ανακαλύψει τους κρίσιμους μετασχηματισμούς που προσδιορίζουν την ταυτότητα ενός σχήματος. Αιτιώδης σχέση μεταξύ της αντιληπτικής ικανότητας για διάκριση μορφών και της ευκολίας στη μάθηση της ανάγνωσης (παρ. Πόρποδας, 2002) Η μνημονική συγκράτηση σχημάτων Η μνημονική συγκράτηση των προσδιοριστικών χαρακτηριστικών των σχημάτων είναι αρκετά πιο δύσκολη από τη διαδικασία ταυτόχρονης διάκρισης

31 Παράγοντες που σχετίζονται με την αντίληψη των γραμμάτων
Η συστηματική παρατήρηση Η ικανότητα των παιδιών να παρατηρούν συστηματικά ένα οπτικό ερέθισμα (αντικείμενο, εικόνα, γράμμα) έχει άμεση σχέση με τη μάθηση της ανάγνωσης, η οποία προϋποθέτει πειθαρχημένη κατεύθυνση της προσοχής και συστηματική πρόσληψη των γραπτών πληροφοριών με κατεύθυνση από αριστερά προς τα δεξιά. Τα παιδιά μέχρι την ηλικία περίπου των 6 ετών έχουν δυσκολίες στη συστηματική παρατήρηση και αναγνώριση ενός οπτικού ερεθίσματος Η εξερευνητική παρατήρησή τους προχωρεί τυχαία και χαρακτηρίζεται από μια τάση επικέντρωσης σε ορισμένα στοιχεία του οπτικού ερεθίσματος

32 Αυτή η γνωστική αδυναμία επηρεάζει και τον τρόπο με τον οποίο το παιδί κατευθύνει τις οφθαλμικές κινήσεις του για την εξερεύνηση του ερεθίσματος Ο συστηματικός χαρακτήρας της αντιληπτικής δραστηριότητας επηρεάζεται και από την ικανότητα του παιδιού να κατανοεί το ερέθισμα Είναι αυτονόητο ότι η αντίληψη των γραμμάτων θα είναι ακόμα πιο δύσκολη καθώς δεν έχουν σημασιολογικό περιεχόμενο Η ικανότητα για συστηματική διεκπεραίωση της αντιληπτικής δραστηριότητας φθάνει σε ικανοποιητικό επίπεδο γύρω στην ηλικία των 7 ετών

33 Η φύση των γραμμάτων Το κάθε γράμμα διαθέτει οπτική και ηχητική (φωνολογική) ταυτότητα (όπως όλα τα οπτικά ερεθίσματα) αλλά δε διαθέτει σημασιολογική ταυτότητα, δηλαδή δεν έχει έννοια (εξ. τα άρθρα ο, η, τα επιφωνήματα α! ω! κ.τ.λ.) Σημασιολογικό περιεχόμενο αποκτούν οι δομημένες σειρές γραμμάτων στις οποίες το κάθε γράμμα έχει ορισμένη θέση και σχέση με τα άλλα γράμματα της σειράς, έτσι ώστε όλα μαζί να συγκροτούν μια λέξη ή ένα μόρφημα. Η απουσία σημασιολογικού περιεχομένου από μια σειρά γραμμάτων είναι επόμενο ότι θα έχει ως συνέπεια τη δυσκολία στην αντιληπτική τους πρόσληψη και επεξεργασία κατά την έναρξη της μάθησης της ανάγνωσης

34 Ο προσανατολισμός Καθοριστικός παράγοντας για τον προσδιορισμό της ταυτότητας των συμβόλων του γραπτού λόγου (αντιδιαστολή του προσανατολισμού της καρέκλας με το γράμμα -ε-) Η απόκτηση της έννοιας του προσανατολισμού από τα παιδιά και συνεπώς η αντίληψη του προσανατολισμού παρουσιάζει εξελικτική πορεία Τα παιδιά δυσκολεύονται στον προσδιορισμό του προσανατολισμού ως προς το αριστερά- δεξιά. Η δυσκολία αυτή ξεπερνιέται γύρω στην ηλικία των 7-8 ετών

35 Η θέση και η διαδοχή Η αναγνώριση της ταυτότητας ενός ερεθίσματος επηρεάζεται ή και καθορίζεται από την αντίληψη της θέσης και διαδοχής που έχουν μέσα στο χώρο τα επιμέρους στοιχεία του Ο παράγοντας αυτός είναι πολύ σημαντικός για τη σωστή αναγνώριση των λέξεων κατά την ανάγνωσή τους και την κατανόηση της σημασίας τους (π.χ. η σωστή αντίληψη της θέσης και διαδοχής των γραμμάτων στη λέξη ΣΤΗ σε αντίθεση με τη λέξη ΤΗΣ) Η απόκτηση αυτής της ικανότητας από τα παιδιά που αρχίζουν να μαθαίνουν ανάγνωση δε φαίνεται να είναι εύκολη και δεν εξαρτάται μόνο από την αντιληπτική λειτουργία, αλλά είναι συνάρτηση και της γενικότερης ικανότητας και εξελικτικής ανάπτυξης της σκέψης

36 Η διαδικασία της αναγνώρισης των γραμμάτων
Η επιλογή των πληροφοριών- προσοχή Η απόσπαση των πληροφοριών που έχουν ήδη επιλεγεί και προσληφθεί (κωδικοποιημένη αναπαράσταση) Η οργάνωση των πληροφοριών (σε περιπτώσεις όπου η οργάνωση είναι ελλιπής) Η ερμηνεία των πληροφοριών (επηρεάζεται από παράγοντες του περιβάλλοντος των πληροφοριών όσο και από τις γνώσεις που έχει ήδη το άτομο που προσλαμβάνει τις πληροφορίες

37 Η συχνότητα χρήσης των γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου στο παλιό βιβλίο της Γλώσσας στην Α΄ τάξη (1998) α + ά 1η μ 13η ι + ί 2η λ 14η ο + ό 3η γ 15η ε + έ 4η δ 16η τ 5η ω + ώ 17η σ + ς 6η χ 18η ν 7η θ 19η υ + ύ 8η φ 20ή κ 9η β 21η ρ 10η ζ 22η π 11η ξ 23η η + ή 12η ψ 24η

38 Το γράμμα με το οποίο αρχίζει το όνομα του παιδιού
Το πρώτο γράμμα που αναγνωρίζει το παιδί Όταν το μάθουν το εντοπίζουν παντού Η γνώση αυτή καθίσταται βασική – επηρεάζει τη γραφική τους παραγωγή (π.χ. τα παιδιά που το όνομά τους αρχίζει από γράμμα με ευθείες γραμμές (Α), «γράφουν» κυρίως ευθύγραμμα «γράμματα», ενώ για όσα το όνομά τους αρχίζει με πολλές καμπύλες (Ο), προτιμούν να δημιουργούν τέτοια γράμματα)

39 Ο Φ Ω Ψ Θ Ρ Ο Θ Φ Ο Ω Θ Ρ Θ Ο Φ Ω Ψ Ο Ζ Θ Ω Φ Ψ Ε Μ Χ Ε Λ Σ Χ Ε Ξ Σ Χ Μ Μ Χ Ξ Ε Σ Λ Σ Ζ Ε Ξ Μ Σ

40 Ο ρόλος της μνήμης στην ανάγνωση
Η επιτυχής μάθηση και διεκπεραίωση της ανάγνωσης προϋποθέτει τη λειτουργία βασικών γνωστικών λειτουργιών, όπως η αντίληψη, η μνήμη, η γλώσσα, η σκέψη, η λύση προβλημάτων κ.ά. Μνήμη: η πλέον απαραίτητη γνωστική λειτουργία, χωρίς τη συμβολή της οποίας δεν μπορεί να γίνει ούτε καν η αναγνώριση ενός γράμματος Η αναγνώριση ακόμη κι ενός γράμματος προϋποθέτει τη μνημονική συγκράτηση και ανάκληση των βασικών προσδιοριστικών στοιχείων του γράμματος αναγκαία και για τη διεκπεραίωση της αντίληψης

41 <πορτοκάλι> Γραφημική αποκωδικοποίηση (αναγνώριση των γραμμάτων με βάση την προϋπάρχουσα μνημονική συγκράτηση) Φθογγική ταυτότητα του κάθε γράμματος (μνημονική συγκράτηση και ανάσυρση των πληροφοριών σχετικών με τους φθόγγους και την αντιστοιχία τους προς τα γραφήματα) Απόδοση της φωνολογικής ταυτότητας της λέξης ( αξιοποίηση της μνημονικής συγκράτησης των φωνολογικών πληροφοριών- γνωστές από τον ΠΛ) Κατανόηση (προϋπάρχουσα μνημονική συγκράτηση της σημασίας)

42 Η λειτουργία της μνήμης κατά την ανάγνωση
Για να μπορέσει ένα άτομο να μάθει να διαβάζει είναι απαραίτητο να λειτουργούν σωστά και αποτελεσματικά τόσο η συγκράτηση όσο και η ανάσυρση όλων των πληροφοριών που εμπλέκονται στην ανάγνωση Συγκράτηση των πληροφοριών στη μνήμη και γνψστική επεξεργασία τους κατά τη διάρκεια της συγκράτησης Η συγκράτηση των πληροφοριών μπορεί να είναι βραχύχρονη ή μακρόχρονη Η λειτουργία της μακρόχρονης μνήμης προϋποθέτει την καλή λειτουργία της βραχύχρονης μνήμης

43 Η βραχύχρονη μνήμη Πρόσκαιρη συγκράτηση των πληροφοριών που προσλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στο γνωστικό σύστημα να τις υποβάλει σε επεξεργασία, να τις αξιοποιήσει και να τις συνδυάσει με τις επερχόμενες πληροφορίες (με τη ροή της ανάγνωσης) Το σύστημα της βραχύχρονης συγκράτησης των προσλαμβανόμενων πληροφοριών στη μνήμη, με τη λειτουργία και εργασία του οποίου καθίσταται δυνατή η διεκπεραίωση της σύνθετης γνωστικής επεξεργασίας των πληροφοριών, έχει ονομαστεί εργαζόμενη μνήμη

44 Γραπτός λόγος και ελληνικό ορθογραφικό σύστημα
Γραπτός λόγος και ελληνικό ορθογραφικό σύστημα

45 Φωνήεντα Τα γραφήματα είναι πολύ περισσότερα από τους φθόγγους
/a/ <α>, /u/ <ου> /i/ (ι, η, υ, ει, οι, υι) /o/ (ο, ω) /e/ (ε, αι) Δυσκολίες στην ορθογραφημένη γραφή (Απαιτείται αναφορά σε γλωσσικά επίπεδα πέραν του φωνολογικού- μορφολογία- ετυμολογία) Λιγότερες δυσκολίες στην ανάγνωση (Η ομαδοποίηση των γραμμάτων σε γραφήματα και η μετατροπή των γραφημάτων σε φθόγγους είναι γενικά προβλέψιμη, αν και σε πολλές περιπτώσεις σύνθετη) <α> - /a/ , <αι> - /e/ ***(αλήθεια, κάποια, μάτια) Η αναγνωστική κατάτμηση των γραφημάτων που αντιστοιχούν στο /i/ είναι μπερδεμένη λόγω του φαινομένου ΣiΦ.

46 Σύμφωνα Οι φθόγγοι είναι περισσότεροι από τα γραφήματα- Πολλοί συμφωνικοί φθόγγοι γράφονται με σύνθετα γραφήματα Η ανάγνωση των συμφώνων είναι συνήθως προβλέψιμη, με προφανέστερη εξαίρεση το φαινόμενο ΣiΦ Στην κατεύθυνση της γραφής, η γραφημική απόδοση των συμφώνων είναι συνήθως προβλέψιμη αλλά όχι πάντοτε απλή Ιστορική ορθογραφία το /m/ στο κομμένος, το /s/ στη θάλασσα, το /k/ στον κόκκο, το /l/ στην κόλλα Τα σύμφωνα /v/ και /f/ γράφονται συνήθως με <β> και <φ> αλλά και με το γράφημα <υ> (αυγή, αυτή) Το /z/ γράφεται συνήθως με <ζ>, αλλά όταν ακολουθεί φωνούμενο σύμφωνο γράφεται με <σ> (ασβός, κόσμος)

47 Ορθογραφική διαφάνεια
Αναφερόμαστε στην κανονικότητα με την οποία το ορθογραφικό σύστημα μιας γλώσσας αναπαριστά τον τρόπο με τον οποίο προφέρονται οι λέξεις Διαφανές (ή ρηχό) ορθογραφικό σύστημα Απεικονίζει με συνεπή και συστηματικό τρόπο τους φθόγγους με γράμματα ή συνδυασμούς γραμμάτων (γραφήματα) Αδιαφανές (ή βαθύ) ορθογραφικό σύστημα Οι λέξεις γράφονται με τρόπο που δεν μπορεί να αποδοθεί άμεσα και με συστηματικό τρόπο σε αντιστοιχία μεταξύ φθόγγων και γραφημάτων Γράφημα ονομάζεται κάθε γράμμα ή συνδυασμός γραμμάτων που αντιστοιχεί σε έναν φθόγγο (μπαίνω /beno/ <μπαίνω>)

48 Ταξινόμηση ευρωπαϊκών ορθογραφικών συστημάτων με βάση τη δομή της συλλαβής και το βάθος της ορθογραφίας (Seymour , 2005) Βάθος ορθογραφίας Δομή Συλλαβής Ρηχό………………………………… Βαθύ Απλή Φινλανδικό Ελληνικό Ιταλικό Ισπανικό Πορτογαλικό Γαλλικό Σύνθετη Γερμανικό Νορβηγικό Ισλανδικό Ολλανδικό Σουηδικό Δανικό Αγγλικό* (have-rave)

49 «Η ευκολία με την οποία μπορεί κανείς να διαβάζει και να γράφει σε κάποια γλώσσα εξαρτάται από τη διαφάνεια του ορθογραφικού της συστήματος» Καθοριστικός παράγοντας η συστηματικότητα της αντιστοίχισης μεταξύ γραμμάτων και φθόγγων Ευκολότερη η αναγνωστική ανάπτυξη σε συστήματα με υψηλή γραφοφωνημική συστηματικότητα (COST A8) Διαφανή ορθογραφικά συστήματα > αναγνωστική ταχύτητα ως δείκτης ευχέρειας > μεγάλη η σημασία των χρονικών μετρήσεων Η επιλογή κατάλληλων διδακτικών υλικών για παιδιά που είτε βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης είτε έχουν δυσκολίες θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις γραφοφωνημικές αντιστοιχίες που εμφανίζονται

50 Διαφανές ως προς την ανάγνωση
Ο προσδιορισμός του ελληνικού ορθογραφικού συστήματος σε σχέση με το βαθμό διαφάνειάς του Διαφανές ως προς την ανάγνωση Ημιδιαφανές ως προς την ορθογραφημένη γραφή Η ασυμμετρία στη διαφάνεια μεταξύ γραφής και ανάγνωσης είναι μεγάλη. Οι περισσότερες λέξεις μπορούν να διαβαστούν σωστά με βάση το πώς γράφονται. Για να γραφτούν σωστά δεν αρκεί να γνωρίζουμε πώς προφέρονται.

51 Αλφαβητική αρχή Οι ήχοι που αποτελούν τις λέξεις (φθόγγοι) αντιπροσωπεύονται από σύμβολα (γράμματα) με τρόπο που ένας συγκεκριμένος φθόγγος σε οποιαδήποτε θέση κι αν βρίσκεται μέσα σε μια λέξη, αντιστοιχεί πάντα στο ίδιο γράμμα. Η ανακάλυψη της αλφαβητικής αρχής από το παιδί θεωρείται βασική προϋπόθεση για την εκμάθηση της ανάγνωσης και της γραφής. Για να μάθει ένα παιδί να διαβάζει και να γράφει χρειάζεται να κατανοήσει αφενός ότι οι μεμονωμένοι φθόγγοι του προφορικού λόγου αντιπροσωπεύονται από (ένα ή περισσότερα) γράμματα του αλφαβήτου και αφετέρου ότι οι φθόγγοι αντιπροσωπεύονται σταθερά από τα ίδια γράμματα ανεξάρτητα από τη θέση τους μέσα στη λέξη.

52 Η επινοημένη γραφή είναι ένα εξαιρετικό μέσο για την κατάκτηση της αλφαβητικής αρχής (Ehri, 1988), γιατί βοηθά το παιδί να πειραματιστεί και να αναπτύξει την επίγνωση της αντιστοίχισης των φθόγγων με γράμματα. Ανάγνωση, γραφή, ακρόαση και ομιλία είναι αλληλοσχετιζόμενες δραστηριότητες, οι οποίες, αναπτυσσόμενες ταυτόχρονα οδηγούν στη γνώση της γλώσσας. Τα περισσότερα παιδιά που μαθαίνουν να διαβάζουν εύκολα, έχουν έρθει από νωρίς σε επαφή με τη γραφή και έχουν πειραματιστεί με αυτήν

53 Οι ψυχογνωστικές βάσεις της ορθογραφικής δεξιότητας
Η νοημοσύνη Η αντίληψη και προσοχή - Ακουστική αντίληψη - Οπτική πρόσληψη ορθογραφικών πληροφοριών - Αντιληπτικός έλεγχος γραφικών κινήσεων Μνήμη - Νοητικό ορθογραφικό λεξικό - Μνήμη εργασίας

54 Το νοητικό λεξικό Το νοητικό λεξικό(mental lexicon) θεωρείται ότι αποτελεί την «καρδιά» του γνωστικού συστήματος και η λειτουργία του διαπερνά όλα τα στάδια επεξεργασίας του γραπτού λόγου Σύμφωνα με τη γλωσσολογική θεωρία οι πληροφορίες αφορούν τα φωνολογικά, μορφολογικά, συντακτικά, σημασιολογικά και πραγματολογικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν το κάθε καταχωρημένο στοιχείο Η ψυχογλωσσολογική θεωρία υποστηρίζει ότι το νοητικό λεξικό δεν είναι απλώς ένας χώρος αποθήκευσης νοητικών αναπαραστάσεων λέξεων και μορφημάτων, αλλά περιέχει πληροφορίες για το πώς οργανώνονται οι νοητικές αναπαραστάσεις και για το πώς υφίστανται επεξεργασία κατά τις διαδικασίες κατανόησης και παραγωγής του λόγου

55