Αυτογνωσία – Αυτοαντίληψη - Aυτοεκτίμηση

Παρουσίαση με θέμα: "Αυτογνωσία – Αυτοαντίληψη - Aυτοεκτίμηση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αυτογνωσία – Αυτοαντίληψη - Aυτοεκτίμηση
DGC516 ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Δρ. Λουκια δημητριου ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΟ εξαμηνο 2014

2 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Στην υποενότητα αυτή ορίζονται οι έννοιες της αυτογνωσίας, της αυτοαντίληψης, της αυτοεικόνας και της αυτοεκτίμησης. Αναλύεται η σημασία και η σπουδαιότητα της αυτοαντίληψης για τον άνθρωπο και ειδικότερα για τους μαθητές. Περιγράφονται οι κύριοι παράγοντες που βοηθούν στην ανάπτυξη της αυτοαντίληψης και της αυτοεκτίμησης και τέλος, Γίνεται λόγος για της μεθόδους αξιολόγησης των εννοιών αυτών και τη σχέση τους με την επαγγελματική συμβουλευτική και τον επαγγελματικό προσανατολισμό.

3 Έννοια και περιεχόμενο των όρων
Ο άνθρωπος συχνά προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτημα «ποιος είμαι», με στόχο να γνωρίσει πλήρως τον εαυτό του. Η έννοια του εαυτού σχετίζεται με τις έννοιες της αυτοαντίληψης και της αυτογνωσίας. Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος τον εαυτό του πηγάζει από Τις αξίες Τα συναισθήματα Το γνωστικό του υπόβαθρο Και έχει άμεση σχέση με τη συμπεριφορά του και την εξωτερίκευση του συναισθηματικού του κόσμου

4 Αυτογνωσία -Αυτοαντίληψη
Οι έννοιες αυτογνωσία και αυτοαντίληψη θεωρούνται από μερικούς ερευνητές ταυτόσημες ενώ από άλλους συμπληρωματικές. Με τη δεύτερη άποψη συμφωνεί και ο Δημητρόπουλος (1998), ο οποίος υποστηρίζει ότι: «Εαυτογνωσία είναι η αντικειμενική γνώση για τον εαυτό, κάθε σχετικά αντικειμενικό στοιχείο για τον εαυτό που μπορεί να αναφέρεται σε κάθε όψη του: σωματική, κοινωνική, επαγγελματική, συναισθηματική, ψυχολογική κ.ο.κ.» Για τη διαμόρφωση αυτής της «σχετικής» και «εν πολλοίς» αντικειμενικής γνώσης για τον εαυτό, τον κυρίαρχο ρόλο παίζει ο γνωστικός τομέας στο άτομο. Η αυτοαντίληψη κτίζεται πάνω στην αυτογνωσία.

5 Αυτογνωσία Αυτογνωσία σημαίνει γνωριμία και επίγνωση των αντιδράσεων του εαυτού. Είναι, δηλαδή, η γνώση που έχει το άτομο για τη συμπεριφορά του, τις στάσεις, τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τα συναισθήματά του. Δε βρίσκονται όλοι οι άνθρωποι στο ίδιο επίπεδο αυτογνωσίας. Άλλοι γνωρίζουν τον εαυτό τους περισσότερο κι άλλοι λιγότερο. Σημαντικό ρόλο στην αυτογνωσία παίζει ο αριθμός, η ποιότητα, η ποικιλία και η διάρκεια της επικοινωνίας που έχει κάθε άνθρωπος με τα άλλα άτομα του περιβάλλοντός του  Για να αποκτήσει κάποιος αυτογνωσία, πρέπει να έχει και την εμπειρία του πώς αντιδρούν οι άλλοι μαζί του. Μπορεί να πιστεύει κάποια πράγματα για τον εαυτό του, τα οποία, όμως θα επιβεβαιωθούν ή θα απορριφθούν από τις αντιδράσεις των άλλων απέναντί του. Οι αντιδράσεις των άλλων δεν επικυρώνουν ή απορρίπτουν μόνο αλλά βοηθούν και στη γνωριμία με τον εαυτό.

6 Αυτοεικόνα Είναι το τελικό αποτέλεσμα της σύνθεσης της αυτογνωσίας με την αυτοαντίληψη. Η αυτοεικόνα μας παίζει καθοριστικό ρόλο στις επιλογές μας, είτε είναι κοινωνικές είτε εκπαιδευτικές είτε επαγγελματικές. Η αυτοαντίληψη είναι αυτή που καθορίζει τον «τρόπο ζωής» (life style) που το άτομο αποδέχεται και υιοθετεί για τον εαυτό του. Η συμπεριφορά μας δεν είναι τίποτε άλλο από την έκφραση αυτού που είμαστε ή αυτού που πιστεύουμε ή νιώθουμε ότι είμαστε. Η θεώρηση μας για τον «εαυτό « μας, για το «εγώ» μας παίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οργανώνουμε τη ζωή μας ή καθορίζουμε τους σκοπούς μας. Ιδιαίτερα κατά την εφηβική ηλικία, όπου το άτομο συγκεκριμενοποιεί την αντίληψη του εαυτού του με το να αρχίζει να αποδέχεται μια ταυτότητα, σύμφωνα με τον E. Erikson.

7 Αυτοαντίληψη κατά τον Rogers
Το πεδίο αυτό διαμορφώνεται κατά τη συναλλαγή του ατόμου με το περιβάλλον. Η φαινομενολογική προσέγγιση εστιάζει στο νόημα και τη σημασία που αποδίδει το άτομο στην εξωτερική πραγματικότητα και στις εμπειρίες που βιώνει.

8 Αυτοεκτίμηση κατά Rogers
Ο Rogers (Rogers, C. 1959: ) υποστηρίζει τη θέση, σύμφωνα με την οποία η βασική αιτία των ανθρωπίνων προβλημάτων βρίσκεται στη θεώρηση απαξίας του εαυτού και απόρριψης από τους άλλους. Βασική αρχή της ανθρωπιστικής θεώρησης είναι ότι η αυτοεκτίμηση του ατόμου καθορίζονται κυρίως από εσωτερικούς μηχανισμούς και όχι από την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον, κατά τη φαινομενολογική προσέγγιση. Η ανάγκη για θετική εκτίμηση από τους άλλους και η αυτοεκτίμηση, είναι οι δύο βασικές ανάγκες του ατόμου που ενεργοποιούν τη συμπεριφορά του. Όσο για την αυτοεκτίμηση ο Rogers υποστηρίζει ότι είναι ένα συναίσθημα που προέρχεται από τη θετική αξιολόγηση και αποδοχή του εαυτού (Rogers, 1959 στο Λεονταρή, 1996:55).

9 Ποικιλία ορισμών Η πλειονότητα των ειδικών συμφωνεί ότι η αυτοαντίληψη είναι το σύνολο των πεποιθήσεων και των στάσεων που διαμορφώνει ένα άτομο για τον εαυτό του, οι οποίες συνεπάγονται διάφορες αυτο-αξιολογήσεις και τάσεις συμπεριφοράς. Η αυτοαντίληψη (self-concept) είναι η γνωστική ή περιγραφική διάσταση της έννοιας του εαυτού (αυτοεικόνα – self-image), ενώ η αυτοεκτίμηση είναι αξιολογική – συναισθηματική διάσταση (αυτοεκτίμηση – self-esteem) η σφαιρική αυτοαξία (global self-worth) (Φλουρής, 1989). Η έννοια του ιδανικού εαυτού είναι αναγκαία για τον ορισμό της αυτοεκτίμησης, εφόσον αυτή αναφέρεται στα αισθήματα ικανοποίησης που έχει κάποιος για τον εαυτό του και τα οποία αντανακλούν τη σχέση μεταξύ ιδανικού εαυτού και πραγματικής εικόνας του εαυτού.  Η ασυμφωνία που είναι πιθανό πολλές φορές να παρατηρείται μεταξύ πραγματικού και ιδανικού εαυτού προκαλεί άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση στον άνθρωπο.

10 Σχέση αυτογνωσίας, αυτοαντίληψης και προσωπικότητας
Ο Goleman (1998) συνδέει την αυτογνωσία με την ενδοπροσωπική νοημοσύνη του Gardner (1998), ο οποίος την ορίζει ως «τη συσχετιστική ικανότητα του ατόμου να στρέφεται προς τα μέσα. Είναι η ικανότητα να σχηματίσουμε το ακριβές, γνήσιο πρότυπο του εαυτού μας και να μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το πρότυπο για να λειτουργούμε αποτελεσματικά στη ζωή μας» (Συναισθηματική Νοημοσύνη). Ο Gardner μιλάει τια το «Γνωθι Σαυτόν» του Σωκράτη, θεωρώντας την ως την επίγνωση του εαυτού μας κάθε στιγμή. Αυτοεπίγνωση είναι η συνεχής προσοχή του ατόμου στις εσωτερικές του καταστάσεις. Η αυτοεπίγνωση δεν είναι μια προσοχή που παρασύρεται από τα συναισθήματα υπεραντιδρώντας και διευρύνοντας αυτό που γίνεται αντιληπτό.

11 Σημασία – σπουδαιότητα Αυτοεικόνα και αυτοπεποίθηση
Η έννοια του εαυτού παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή μας λειτουργία: Διατηρεί την εσωτερική μας συνοχή Καθορίζει τον τρόπο που ερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας Μας δημιουργεί ένα σύνολο προσδοκιών και φιλοδοξιών Καθένας μας λειτουργεί κατά τέτοιο τρόπο που να μπορεί να διατηρεί την εσωτερική του συνοχή. Αν έχουμε κάποιες ιδέες, συναισθήματα ή αντιλήψεις που έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους, αυτό θα μας δημιουργήσει μια δυσάρεστη ψυχολογική κατάσταση, την οποία θα αναζητήσουμε τρόπο να επιλύσουμε, ώστε να επανέλθουμε σε κατάσταση ηρεμίας.

12 συνέχεια Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από μια θετική αυτοαντίληψη, επειδή θετική αντοαντίληψη σημαίνει θετική στάση, θετική προδιάθεση προς τον εαυτό, αλλά και τη ζωή γενικότερα. Και θετική διάθεση σημαίνει θετική προσέγγιση, σημαίνει συμμετοχή, σημαίνει προσπάθεια που θα οδηγήσει κάποτε στην «αυτοπραγμάτωση». Αν προσπαθούσε κανείς να αναζητήσει τις αιτίες που οδηγούν τα άτομα στην αποτυχία και στην άρνηση θα διαπίστωνε ότι πολλά από τα άτομα αυτά απέτυχαν να χτίσουν μια θετική αυτοεικόνα, είναι άτομα που αποθαρρύνθηκαν γρήγορα, που ο «εαυτός» τους τα πρόδωσε σε κρίσιμα σημεία.

13 Αυτοεικόνα - Επιτυχημένα άτομα
Χαρακτηρίζονται από ιδιότητες που αντανακλούν μια πολύ θετική «αυτοεικόνα-αυτογνωσία-αυτοαντίληψη». Είναι άτομα με θετική διάθεση προς τη ζωή, με αυτοπεποίθηση, με αυτοεκτίμηση, με προσωπική οντότητα, ευχαριστημένα από τον εαυτό τους, εξωστρεφή, αισιόδοξα, αυτοενθαρρυνόμενα, συνεπή, συγκροτημένα, με αυτοσεβασμό κλπ. Όλα τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά αντανακλούν μια «καλή αυτοαντίληψη». Η αυτοαντίληψη σχετίζεται άμεσα με τη συμπεριφορά του ατόμου, με τους στόχους του, με τα κίνητρά του. Ο εαυτός ο ίδιος μπορεί να είναι το κίνητρο. Μάλιστα, το άτομο ενεργοποιεί μηχανισμούς μέσω των οποίων επιδιώκεται η γεφύρωση των ασυμφωνιών στην εικόνα για τον εαυτό. Π.χ. Ένας τέτοιος μηχανισμός μπορεί να λειτουργεί προς την κατεύθυνση της διατήρησης ή και αύξησης της θετικής αυτοεικόνας για τον εαυτό και παράλληλα της μείωσης της αρνητικής.

14 ....συνέχεια Ακόμη, η εικόνα για τον εαυτό επηρεάζει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται το περιβάλλον και τη συμπεριφορά των άλλων, και τον εαυτό του μέσα σε αυτά. Αυτό το επιτυγχάνει με διαρκείς συγκρίσεις, οι οποίες μπορεί να είναι συγκρίσεις προς τα άνω ή συγκρίσεις προς τα κάτω. Το άν θα είναι προς τα άνω ή προς τα κάτω είναι συνάρτηση πάλι της ίδιας της αυτοεικόνας. Άτομα με θετική αυτοεικόνα τείνουν να συγκρίνονται με καλύτερούς τους, ενώ άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση, με αίσθηση αποτυχίας κλπ. Τείνουν να συγκρίνονται με κατώτερους τους, κι αυτός είναι ένας μηχανισμός άμυνας όπως είναι η εκλογίκευση, η απόσυρση, η άρνηση κλπ. Οι συγκρίσεις αυτές δε γίνονται όμως μόνο με άλλους. Γίνονται και με άλλες όψεις του εαυτού. Ένας μόνιμος μηχανισμός ελέγχει διαφορές, όπως π.χ. Μεταξύ πραγματικού και ιδανικού, μεταξύ επιθυμητού και υποχρεωτικού.

15 Ρόλοι συμβουλευτικής σχέσης
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι ένας από τους βασικούς ρόλους της Συμβουλευτικής σχέσης πρέπει να είναι η βοήθεια προς το άτομο να οργανώσει και να χτίσει μια θετική αυτοεικόνα. Αν δεν επιτευχθεί αυτό, τότε ίσως όλα τα υπόλοιπα να είναι περιττά. Επιπρόσθετα, όσον αφορά το «δυναμικό» του ατόμου, είναι γενικά παραδεκτό ότι μόνο ένα ποσοστό 5-10% αυτού αξιοποιεί το άτομο στη ζωή του. Το υπόλοιπο ή δεν το ανακαλύπτει ποτέ ή δε βρίσκει τρόπους να το αξιοποιήσει. Και στις δύο περιπτώσεις η ευθύνη της Συμβουλευτικής σχέσης είναι πολύ μεγάλη. Αποτελεί έναν από τους βασικούς σκοπούς η υποστήριξη του ατόμου από πλευράς της Συμβουλευτικής για εξασφάλιση της πληρέστερης και αντικειμενικότερης δυνατής αυτογνωσίας και της θετικότερης αυτοαντίληψης, ώστε να οδηγηθεί το άτομο προς τη θετικότερη δυνατή προδιάθεση – διάθεση –στάση- συμπεριφορά τόσο απέναντι στον εαυτό τους όσο και απέναντι στους άλλους.

16 Διαδικασίες και μέσα οικοδόμησης αυτογνωσίας – αυτοαντίληψης
Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης ξεκινά πολύ νωρίς στη ζωή του ανθρώπου, από την προσχολική κιόλας ηλικία. Χτίζεται σταδιακά και υπόκειται συνεχώς σε αλλαγές. Τα πρόσωπα που βρίσκονται στο περιβάλλον και τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο του ανθρώπου διαδραματίζουν έναν ρόλο στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης και της αυτοεικόνας του, άλλα απ’ αυτά σημαντικότερο κι άλλα όχι τόσο. Σύμφωνα με την Mead (1934) οι πρώτοι αποκαλούνται «σημαντικοί άλλοι» και δεύτεροι «γενικοί άλλοι». Στους «σημαντικούς άλλους» εντάσσονται η οικογένεια, το σχολείο, οι συνομήλικοι, το φύλο του ατόμου, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η θρησκεία αλλά και το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγαλώνει κάποιος.

17 Το πολυδιάστατο της Αυτοαντίληψης
Πολλοί θεωρητικοί έχουν υπογραμμίσει το πολυδιάστατο της αυτοαντίληψης και δείχνουν ότι η αυτοαντίληψη δεν μπορεί να γίνει κατανοητή επαρκώς, εάν αγνοείται το πολυδιάστατο της. Οι αξιολογήσεις από τους συνομηλίκους, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και άλλα σημαντικά πρόσωπα επιδρούν στη διαμόρφωση της αυτοαντίληψης, ενώ η αυτοαντίληψη διαφοροποιείται με την πάροδο της ηλικίας, τουλάχιστον μέχρι την προεφηβεία. Επιπρόσθετα, από ένα ευρύ σύνολο ερευνητών έχει βρεθεί ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της αυτοαντίληψης και της σχολικής επίδοσης. Μοντέλο αυτοενίσχυσης Μοντέλο ανάπτυξης δεξιοτήτων Μοντέλο των αμοιβαίων σχέσεων

18 Διαφορές φύλων στην αυτοαντίληψη
Οι ερευνητές της αυτοαντίληψης έχουν εξετάσει συχνά τις διαφορές των δύο φύλων και έχουν δείξει ότι οι διαφορές αυτές ποικίλλουν συστηματικά αναλόγως των τομέων της αυτοαντίληψης. Έτσι, τα αγόρια θεωρούν ότι είναι περισσότερο ικανά από τα κορίτσια στα μαθηματικά και τη φυσική, ενώ είναι λιγότερο ικανά στα γλωσσικά μαθήματα στο Γυμνάσιο. Τα αγόρια, επίσης, θεωρούν ακόμη ότι έχουν καλύτερη εξωτερική εμφάνιση, σωματικές ικανότητες και σχέσεις με τους συνομηλίκους τους από τα κορίτσια. Τα κορίτσια, τέλος, έχουν υψηλότερη αυτοαντίληψη στους τομείς της μουσικής, της συμπεριφοράς της ανάγνωσης και γενικά στο σχολείο.

19 Συνθήκες που προάγουν ψηλή αυτοεκτίμηση
Ο Coopersmith (1967) αναγνώρισε τρεις βασικές συνθήκες που προάγουν την υψηλή αυτοεκτίμηση στο περιβάλλον της οικογένειας: Αγάπη, στοργή, αποδοχή ΑΝΕΥ ΟΡΩΝ Σωστά καθορισμένα όρια, που εφαρμόζονται με σταθερότητα Σεβασμός που εκδηλώνεται στα παιδιά εμφανώς, άμεσα και καθημερινά. Η μορφοποίηση των διαθέσεων (τάσεων) αρχίζει να αναπτύσσεται καθώς τα παιδιά πλησιάζουν τους άλλους, απαιτούν κι αρχίζουν να περπατούν. Όταν αυτές οι προσπάθειες συναντούν θετικές αντιδράσεις κι ενθάρρυνση, τότε τα παιδιά αρχίζουν να αναπτύσσουν μια αίσθηση αυτοπεποίθησης. Εάν όμως, τα παιδιά υποβιβάζονται και οι απαιτήσεις – ανάγκες τους συναντούν θυμό ή αδιαφορία, τότε τείνουν να αισθάνονται ότι είναι ανεπιθύμητα και λιγότερο σημαντικά.

20 Γονεϊκές αντιδράσεις Οι γονεϊκή αντίδραση στις πρώτες προσπάθειες του παιδιού να περπατήσει ή κατά τον έλεγχο των σφιγκτήρων, π.χ., έχει ένα σημαντικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, το παιδί έχει ήδη μάθει να είναι ευαίσθητο στα συναισθήματα της μητέρας του ή του πατέρα του. Αν, π.χ. Οι γονείς φοβούνται ότι το παιδί θα πέσει όταν κάνει τα πρώτα του βήματα, τότε το παιδί τείνει να είναι πολύ επιφυλακτικό και να φοβάται να ρισκάρει. Όταν ένα παιδί εκπαιδεύεται στον έλεγχο των σφιγκτήρων και δεν είναι έτοιμο για κάτι τόσο σημαντικό για τους γονείς, τότε το παιδί εισπράττει το αίσθημα ότι δεν ικανοποιεί τις γονεϊκές φιλοδοξίες. Η περίοδος που συχνά αναφέρεται ως «τα φοβερά 2 χρόνια» είναι το πρώτο στάδιο που το παιδί αντιλαμβάνεται την ατομική του δύναμη. Οι προσπάθειες του παιδιού να καθορίσει τι είναι «δικό μου» και τι αφορά «εμένα», οδηγούν σ’ ένα αίσθημα ταυτότητας ως ένα μοναδικό άτομο, ξεχωριστό από τους άλλους.

21 Positive Parenting Το Positive Parenting, είναι μία σχετικά νέα έννοια, που αφορά την υιοθέτηση της θετικότητας στον τρόπο που οι γονείς διαπλάθουν τα παιδιά τους, με σκοπό να τα εξοπλίσουν με αυτογνωσία,  αυτοπεποίθηση και ανθεκτικότητα και να τα βοηθήσουν να ανθίσουν. Έρευνες υποδεικνύουν πως η αισιοδοξία μαθαίνεται. O τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε τον κόσμο είναι μία στάση ζωής που αναπτύσσουμε και μία λειτουργία που εξασκούμε: Ο τρόπος που οι γονείς ερμηνεύουν τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν, διαμορφώνει και τους τρόπους με τους οποίους θα σκέφτεται και θα λειτουργεί το παιδί στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στη δική του ζωή. Οι γονείς μπορούν λοιπόν, να κληροδοτήσουν στα παιδιά τους μία αισιόδοξη στάση ζωής.

22 Η αναζήτηση, η αναγνώριση και η έμφαση στα δυνατά χαρακτηριστικά κάθε παιδιού και κάθε οικογένειας, δρουν καταλυτικά στην απελευθέρωση της αυτοπεποίθησης και της αισιοδοξίας των παιδιών. Η θετική ανατροφοδότηση, σε αντίθεση με την αρνητική κριτική, δίνει τη δυνατότητα στα παιδιά να στηριχθούν στα δυνατά τους σημεία και να χτίσουν μία πιο θετική και σταθερή στάση για τις πράξεις και τις επιλογές τους. Η διαθεσιμότητα, η εγγύτητα, η σταθερότητα και η αξιοπιστία των γονιών βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν αίσθημα εμπιστοσύνης για τον εαυτό τους και τους γύρω τους. Οι αλλαγές είναι συχνά αναπόφευκτες και επηρεάζουν διαφορετικές πτυχές στη ζωή των παιδιών. Είναι λοιπόν σημαντικό, οι γονείς να προετοιμάζουν τα παιδιά τους ώστε να αντιμετωπίσουν με ανθεκτικότητα τις αλλαγές και να αναζητούν  νέες λύσεις και δυνατότητες, μέσα από γόνιμο διάλογο.

23 Η αισιόδοξη κατεύθυνση, οδηγεί τα παιδιά στην επίτευξη στόχων, καθώς τα ενθαρρύνει να δοκιμάζουν διαφορετικές εναλλακτικές σε σχέση με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν και να αποδέχονται καλύτερα την πραγματικότητα. Το χιούμορ δυναμώνει τις σχέσεις, τονώνει την αυτοπεποίθηση και οδηγεί σε μία πιο αισιόδοξη αντίληψη για τη ζωή. Η αφήγηση ιστοριών με θετικούς χαρακτήρες, πράξεις και συναισθήματα, εμπνέει τα παιδιά να αναπτύξουν την αισιοδοξία τους, να αναζητήσουν τα δικά τους χαρίσματα και να ενισχύσουν τη θετική τους άποψη για τον κόσμο. O χρόνος για παιχνίδι και για συμμετοχή του παιδιού αλλά και όλης της οικογένειας σε αθλητικές, πολιτιστικές κι εκπαιδευτικές δραστηριότητες δίνει σε γονείς και παιδιά τη δυνατότητα για ανακάλυψη και αποκάλυψη ταλέντων και κλίσεων, δημιουργία κοινών ενδιαφερόντων και πολύπλευρη ανάπτυξη.

24 Παιδιά με ψηλή αυτοεκτίμηση Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση
Νηπιακή ηλικία Από τη στιγμή που τα παιδιά πηγαίνουν στο νηπιαγωγείο, τα βασικά στοιχεία της αυτοεκτίμησης βρίσκονται στη θέση τους Παιδιά με ψηλή αυτοεκτίμηση Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση Εμπλέκονται εύκολα με τους άλλους μαθητές, Απολαμβάνουν νέες εμπειρίες, Είναι περίεργα και κάνουν ερωτήσεις, Προσφέρουν αυθόρμητα και Ανταποκρίνονται στις προκλήσεις. Δυσκολεύονται να αποχωριστούν τους γονείς τους Είναι κοινωνικά απόμακρα Εμπλέκονται σε δραστηριότητες όταν νιώθουν ασφαλή Παρακολουθούν τους άλλους για να αποφασίσουν τι θα κάνουν πριν δοκιμάσουν κάτι νέο. Σπάνια κάνουν ερωτήσεις ή παρορμητικά Τείνουν να σχετίζονται με περιορισμένο αριθμό παιδιών

25 Η διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης κατά τη σχολική ηλικία
Η διαμόρφωση της αυτοεκτίμησης κατά τη σχολική ηλικία Τα παιδιά της πρωτοσχολικής ηλικίας χάνουν ένα μέρος της αυτοεκτίμησής τους, γιατί πρέπει να ξεπεράσουν δυσκολίες που συναντούν με τους καινούριους συμμαθητές και τους νέους κανόνες. Ακόμη, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση η αυτοεκτίμηση σχετίζεται με τις επιτυχίες τους, την επίδοσή τους στα αθλήματα και βέβαια με την επίδοσή τους στα μαθήματα. Κάτι ανάλογο, και σε σημαντικό βαθμό διαπιστώνει έρευνα των Σίσκου και Παπαϊωάννου (Σίσκου, Β.- Παπαϊωάννου, Αθ. 2007: ) σε μαθητές που φοιτούν στην Α΄ Γυμνασίου. Στο εφηβικό αναπτυξιακό στάδιο η αυτοεκτίμηση των εφήβων επηρεάζεται από τις σωματικές και ορμονικές αλλαγές, από την εξωτερική εμφάνιση και από τη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτούς. Όταν οι έφηβοι έχουν τις προϋποθέσεις (οικογένεια, φίλους, σκοπούς) αναπτύσσουν υψηλή αυτοεκτίμηση.

26 Κατανομή ατόμων με υψηλή και χαμηλή αυτοεκτίμηση [1]
Υψηλή αυτοεκτίμηση Οι μαθητές με ψηλή αυτοεκτίμηση βλέπουν τον εαυτό τους ρεαλιστικά και μπορούν να αναγνωρίσουν τις δυνατότητές τους καθώς και τους περιορισμούς τους. Η αξιολόγηση που οι ίδιοι κάνουν για τις ικανότητές τους στηρίζεται σε μια ακριβή ανατροφοδότηση παρά σε διαστρέβλωση αυτού που θα ήθελαν να πιστεύουν για τον εαυτό τους. Όσοι μαθητές έχουν ψηλή αυτοεκτίμηση, συνήθως έχουν ένα ευρύ κύκλο φίλων και διατηρούν καλές σχέσεις με τους περισσότερους μαθητές της τάξης. Προσφέρονται εθελοντικά, είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους άλλους, αλλά και να ρισκάρουν.

27 Σε συνεργατικές συνθήκες μάθησης, τα καταφέρνουν καλά σχεδόν σε οποιαδήποτε ομάδα. Αυτοί που έχουν ψηλή αυτοεκτίμηση θέτουν στόχους για τον εαυτό τους. Γνωρίζουν τι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους και τι θα ήθελαν να πετύχουν. Τα άτομα αυτά ανταποκρίνονται θετικά στον έπαινο και την αναγνώριση και αισθάνονται καλά για τα επιτεύγματά τους, αφού νιώθουν υπεύθυνοι για τα αποτελέσματα. Όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με τα λάθη τους ή με μια λανθασμένη συμπεριφορά, αναγνωρίζουν με ρεαλιστικό τρόπο τι έχει συμβεί και ποιο είναι ακριβώς το λάθος τους.

28 Κατανομή ατόμων με υψηλή και χαμηλή αυτοεκτίμηση [2]
Χαμηλή αυτοεκτίμηση Οι μαθητές με χαμηλή αυτοεκτίμηση, πιστεύουν για τον εαυτό τους τα χειρότερα. Δεν ανταποκρίνονται στις προκλήσεις, δεν είναι ούτε τολμηροί, ούτε πρόθυμοι να δοκιμάσουν καινούρια πράγματα. Οι αλλαγές σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής τους και οι νέες καταστάσεις τους φαντάζουν απειλητικά. Τα άτομα που έχουν μειωμένη αυτοεκτίμηση οδηγούνται σε κοινωνική απομόνωση και συχνά σε αντικοινωνική συμπεριφορά. Συνήθως διακατέχονται από άγχος και συναισθηματική αστάθεια και καταβάλλουν μειωμένες προσπάθειες. Μαθητές με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορούν «εύκολα» να αναγνωριστούν. Ενδιαφέρονται περισσότερο να διατηρήσουν τη δική τους αίσθηση αυτοσεβασμού, παρά να προσπαθήσουν περισσότερο για να πετύχουν. Εμπλέκονται σε αμυντικές συμπεριφορές προκειμένου να αποτρέψουν τους άλλους να καταλάβουν πόσο ανεπαρκείς και ανασφαλείς αισθάνονται.

29 Συνθήκες οικογένειας Πολλά παιδιά περνούν ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους με ένα γονέα ή προέρχονται από οικογένειες όπου και οι δύο γονείς εργάζονται πολλές ώρες. Είναι πολύ δύσκολο γι’ αυτά τα παιδιά να αναπτύξουν ένα δυνατό αίσθημα ταυτότητας και να κατανοήσουν τις δυνάμεις και τις αδυναμίες τους. Λόγω των συνθηκών που επικρατούν είναι πολύ δύσκολο γι’ αυτά να πεισθούν ότι είναι σημαντικά άτομα που αξίζουν το σεβασμό και την ευτυχία. Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι παιδιά που δε λαμβάνουν προσοχή ή ανατροφοδότηση, τείνουν να έχουν φτωχότερη αντίληψη για τον εαυτό τους, από εκείνα που δέχονται θετική είτε αρνητική ανατροφοδότηση σε τακτική βάση. Τα παιδιά εξισώνουν το συναίσθημα του πόσο σημαντικά είναι με το σύνολο της προσοχής που λαμβάνουν.

30 Δάσκαλοι και αυτοεκτίμηση
Οι δάσκαλοι μπορούν να έχουν ένα σημαντικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση των μαθητών τους, μερικές φορές χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται. Αυτό είναι ιδιαίτερα αληθινό στην περίπτωση των παιδιών που προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες ή που δεν έχουν βιώσει ανατροφοδότηση ή κάποια θετική προσοχή. Ο δάσκαλος γίνεται ένας «σημαντικός άλλος» και το παιδί παίρνει πληροφορίες για την «αξία» του είτε μέσα από την όλη στάση του δασκάλου απέναντί του είτε μέσα από τα σχολικά του επιτεύγματα.

31 Εφηβεία και Αυτοεκτίμηση
Καθώς τα παιδιά πλησιάζουν την εφηβεία, οι παράγοντες που έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή στην αυτοεκτίμησή τους αρχίζουν να αλλάζουν. Από το να ευχαριστεί κανείς τους ενήλικες, τείνει να κερδίσει την αποδοχή των συνομηλίκων του. Για τα αγόρια ετών η σωματική δύναμη και η δημοτικότητα στα κορίτσια, φαίνεται να είναι παράγοντες πρωταρχικής σημασίας. Για τα κορίτσια, η δημοτικότητα στα αγόρια είναι ιδιαίτερα σημαντική. Τα παιδιά στην ηλικία αυτή αρχίζουν να αφιερώνουν ένα μεγάλο μέρος του χρόνου τους στο να περιποιούνται την εξωτερική τους εμφάνιση, στο να ενημερώνονται για το ποιος είναι φίλος με ποιον και στο να συμβαδίζουν με τον εφηβικό τους κόσμο. Το κοινωνικό στάτους σε σχέση με τους συνομήλικους γίνεται ότι σημαντικότερο για τον έφηβο.

32 Ρίσκα Μαθητές που είχαν μέχρι τότε ψηλή αυτοεκτίμηση επειδή μπορούσαν να ικανοποιήσουν τους ενήλικες, τώρα να υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση ή να απομονωθούν κοινωνικά. Οι μαθητές που δεν μπορούν να κερδίσουν την αποδοχή μέσα από τυπικά μέσα, μπορεί να κινδυνεύουν να αναπτύξουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αν συμβεί αυτό αγωνίζονται για να βρουν τρόπους με τους οποίους να αισθανθούν σημαντικοί, έστω και με αποκλίνοντες / παραβατικούς τρόπους. Τέτοιοι μαθητές συνήθως είναι αυτοί που αρχίζουν να πίνουν αλκοολ ή καταφεύγουν στα ναρκωτικά, καυχιούνται για τα σεξουαλικά τους επιτεύγματα ή ρισκάρουν επικίνδυνα.

33 Οι παράγοντες συνεχώς αλλάζουν
Οι πρωταρχικοί παράγοντες στους οποίους βασίζεται η αυτοεκτίμηση συνεχώς αλλάζουν. Καθώς τα παιδιά πηγαίνουν στο Λύκειο υπεισέρχονται κι άλλοι παράγοντες, όπως π.χ. Το αυξανόμενο άγχος των εξετάσεων ενώ η σημασία της κοινωνικής δημοτικότητας μειώνεται. Δίνεται περισσότερη σημασία στην εκτίμηση του ατόμου για τις ικανότητές του. Η «καριέρα» απασχολεί ιδιαίτερα τον έφηβο σ’ αυτή την ηλικία. Με την έναρξη της ενηλικίωσης μεγαλύτερη σημασία δίνεται στην επιτυχία, στην επίτευξη και στο εισόδημα, ενώ λιγότερη σημασία αποδίδεται στους παράγοντες που ήταν τόσο σημαντικοί στην εφηβεία – αθλητικές επιδόσεις, δημοτικότητα, κοινωνική θέση.

34 Μπορεί ο δάσκαλος /καθηγητής να βοηθήσει;
1. Φροντίζοντας ώστε κανένας μαθητής να μην αισθάνεται απομονωμένος ή κοινωνικά απορριπτέος. Σε μερικές περιπτώσεις ίσως να πρέπει να διδαχτούν βασικές κοινωνικές δεξιότητες, όπως το πώς να συναναστρέφονται τους άλλους ώστε να κερδίζουν την αποδοχή. 2. Τονίζοντας στους μαθητές τη σημασία της εσωτερικής αίσθησης της αυτοεκτίμησης συγκριτικά με αυτήν που προέρχεται από εξωτερικές πηγές όπως: το να ευχαριστούν τους άλλους, η εμφάνιση, η δημοτικότητα, η κοινωνική θέση. Οι εσωτερικές πηγές βασίζονται στη δυνατή αίσθηση ταυτότητας ή της αντίληψης του «ποιος είναι κάποιος», την ξεκάθαρη γνώση του ατόμου που «κάποιος θέλει να είναι» και αυτά που «θέλει να πετύχει». 3. Ενθαρρύνοντας τους μαθητές να έχουν διορατικότητα και σχετική πρόβλεψη του μέλλοντος, με την έννοια του να θέτουν στόχους για τον εαυτό τους αλλά και να χρησιμοποιούν τα κατάλληλα μέσα για να τους πετύχουν.

35 Σχέση αυτογνωσίας – αυτοαντίληψης με την ψυχομετρία
Η αξιολόγηση της αυτοαντίληψης και της αυτοεκτίμησης είναι πολύ σημαντικές στη διαδικασία της συμβουλευτικής και επαγγελματικής συμβουλευτικής / επαγγελματικού προσανατολισμού. Η μέτρησή της παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες γιατί δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθούν ποσοτικά όλες οι διαστάσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας. Χρησιμοποιούνται ωστόσο διάφορες μέθοδοι για την αξιολόγηση της αυτοαντίληψης, οι οποίες κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: (α) στις μη συστηματικές και στις (β) συστηματικές (Φλουρής, 2004).

36 Συστηματικές / Μη-συστηματικές μέθοδοι αξιολόγησης
Συστηματικές / Μη-συστηματικές μέθοδοι αξιολόγησης Οι μέθοδοι που εντάσσονται στις «συστηματικές» είναι πιο πρακτικές και βασίζονται κυρίως στην παρατήρηση του ατόμου και στην ανάλυση της συμπεριφοράς του. Μία τέτοιου είδους εκτίμηση μπορεί να πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο της σχολικής τάξης, με την προϋπόθεση ότι ο εκπαιδευτικός να είναι σε θέση να προκαλέσει άμεσα ή έμμεσα ερεθίσματα στους μαθητές, με στόχο την εκδήλωση συμπεριφορών που εκφράζουν τις στάσεις και τις αντιλήψεις που έχουν για τον εαυτό τους. Στις μη-συστηματικές μεθόδους εντάσσονται διάφορα ψυχομετρικά τεστ, από τα οποία ξεχωρίζουν: Το τεστ του Coopersmith (Coopersmith’s Self-Esteem Inventory – S.E.I.) Η κλίμακα αυτοαντίληψης Tennessee (Tennessee Self-Concept Scale – TSCS) Η κλίμακα αυτοεκτίμησης (Self-Appraisal Scale – Davidson &Greenberg).

37 Μονοπάτια απασχόλησης και καριέρας
Εδώ και λίγα χρόνια – στο πλαίσιο του σχεδίου «Μονοπάτια Απασχόλησης και Καριέρας» (Υποέργο 9: Εργαλεία Αξιολόγησης) της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας EQUAL – έχει αναπτυχθεί και σταθμιστεί στην Ελλάδα το Τεστ Αυτοεκτίμησης – Αυτάρκειας. Αποτελεί εργαλείο διάγνωσης του βαθμού της αυτοεκτίμησης και της αυτάρκειας. Περιλαμβάνει 50 προτάσεις ποικίλης θεματολογίας, οι οποίες εξετάζουν το κατά πόσο ο εξεταζόμενος αισθάνεται σίγουρος και ευχαριστημένος από τον εαυτό του όσον αφορά τις διαπροσωπικές του σχέσεις, τις προκλήσεις, τους στόχους και τις δραστηριότητες της ζωής. Ο ερωτώμενος καλείται να υποδείξει τον βαθμό στον οποίο κρίνει ότι διαθέτει κάθε μια από αυτές τις ικανότητες επιλέγοντας τον αντίστοιχο αριθμό από μια 5βάθμια κλίμακα. Κάθε αριθμός της κλίμακας εκφράζει διαφορετικό βαθμό αποδοχής ή απόρριψης της συγκεκριμένης πρότασης.