Πομώνη Ελένη-Ιωάννα Α.Μ. :

Παρουσίαση με θέμα: "Πομώνη Ελένη-Ιωάννα Α.Μ. :"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Πομώνη Ελένη-Ιωάννα Α.Μ. :1001789
΄Βιργίλιοσ –Αινειασ Πομώνη Ελένη-Ιωάννα Α.Μ. :

2 Αφού η Σίβυλλα δηλώνει στον Αινεία ότι πρέπει να συνεχίσουν την πορεία τους και να εναποθέσουν τον χρυσό κλώνο στην Πύλη της Περσεφόνης περνάμε στα Ηλύσια πεδία. Ο Αινείας με τη Σίβυλλα στέκονταν κοντά στο σημείο που χωρίζουν οι δρόμοι για τον Τάρταρο και τα Ηλύσια.

3

4 637-78: Ο Αινείας και η Σίβυλλα φτάνουν στα Ηλύσια Πεδία, όπου βλέπουν τις ψυχές των μακάρων τυλιγμένες σε ακτινοβόλο φως. Ο Μουσαίος τους δείχνει που πρέπει να πάνε για να βρουν τον Αγχίση. Η βεργιλιανή αφήγηση περνά τώρα από το σκότος στην κατοικία του φωτός. Και πάλι κάποια πρόσωπα αναφέρονται με το όνομά τους, ενώ άλλα κατατάσσονται σε γενικές κατηγορίες (βλ. σχ. Στ.663). Οι εδώ ευτυχείς απολαύσεις αντιπαρατίθενται προς τα μαρτύρια του Ταρτάρου.

5 Ηλύσια πεδία: Η ιδέα των Ηλυσίων απαντά πρώτη φορά στην Οδ. 4
Ηλύσια πεδία: Η ιδέα των Ηλυσίων απαντά πρώτη φορά στην Οδ κεξ, στην προφητεία του Πρωτέα ότι ο Μενέλαος δεν θα πέθαινε στο Άργος, αλλά οι αθάνατοι θα τον έστελναν στην πεδιάδα των Ηλυσίων, στα όρια της γης: τ[η… Στον Ησίοδο ο παράδεισος αυτός εντοπίζεται επίσης στα όρια της γης αλλά τοποθετείται στα Νησιά των Μακάρων, όπου ο Δίας παραχώρησε σε συγκεκριμένους ήρωες της γενιάς πριν από τον Ησίοδο μια κατοικία ευτυχίας (Εργα 170 κεξ.) . Ο Βεργίλιος συλλαμβάνει τα Ηλύσια ως μια ειδική περιοχή του Κάτω Κόσμου αλλά το fortuunatorum nemora του στίχου 639 φαίνεται να υπαινίσσεται την παράδοση των Νήσων, την οποία όμως όπως παρατηρεί ο Σέρβιος, ο Βιργίλιος δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει. Ο Βιργίλιος είναι φανερά επηρεασμένος από τον Πίνδαρο Ολ ( μια ωδή προορισμένη για σικελικό ακροαατήριο, με ορφικές πυθαγόρειες τάσεις. Και από τον υπέροχο θρήνο που διασώθηκε από τον Πλούταρχο Παραμυθία προς Απολλώνιον 35: και τα δύο χωρία μεταφέρουν όπως και του Βεργιλίου μια άισθηση φωτός χρωμάτων και γαλήνης υπάρχουν οι ίδιες αθώες απολαύσεις και η ίδια δίκαιη ανταμοιβή των δικαίων. Υπάρχει ωστόσο και πλατωνική επιρροή . Γοργ. 526c όπου ο Ραδάμανυθς στέλενι στα νησιά των μάκαρων όσουν είχαν ζήσει με καλοσύνη και αλήθεια Φαίδων 114c όπου όσοι έχουν εξαγνιστεί μέσω της φιλοσοφίας φθάνουν σε ένα τελικό τόπο-κατοικία ιδιαίτερης ηδύτητας όπου ζουν χωρίς υλικό σώμα. Αξίοχος (ψευδοπλατωνικό) 371c-d όπου οι καλοί κατοικούν σε μια περιοχή καθαρά ρύακια και ευχάριστα λουλούδιασμένα λιβάδια χωρίς το κρύο του χειμώνα και την υπερβολική ζέστη του θερους. Η παρουσία του Ορφέα εδώ και του Μουσαίου αποτελεί δείκτη της σκέψης του Βιργιλίου Η οφειλή τοπυ σε ορφικά – πυθαγόρεια δόγματα είναι αδιαμφισβήτητη στην αφήγηση του Αγχίση περί μετενσάρκωσης (στ.724 κεξ.)

6 hic demum exactis: η πράξη του καθαρμού και της απόθεσης του κλωναριού.
perfecto munere divae: διακριτική μετάβαση. Η εντολή που δόθηκε από τη Σίβυλλα στ.142 (hoc sibi pulchra suum ferri Proserpina munus/instituit – η όμορφη Περσεφόνη όρισε να προσφέρεται σε αυτή μονο ως δώρο της) τελικά ολοκληρώνεται. locos laetos : ολόκληρη η περιοχή είναι χαρούμενη. Το επίθετο εδώ χρησιμοποιείται για να διατηρηθεί η παραδοσιακή εικόνα των χαρούμενων/ εύθυμων Ηλυσίων (Norden). Προφανώς δεν είναι ένα επίθετο που χρησιμοποιείται με την μεταφορική έννοια του χαρούμενος για τόπο (δηλαδή γόνιμος, καλοδιατηρημένος) αλλά αναφέρεται στους κατοίκους.

7 amoena virecta: αλλαγή από το χρώμα τον τόνο και την διαθεση της νύχτας και των φλογών της Κόλασης. Το amoena χρησιμοποιείται για όμορφο φυσικό τοπίο. Η λέξη amoena σημαίνει ό, τι προκαλεί έρωτα. fortunatorum nemorum: υποκατάστατο της φράσης μακάρων νῆσοι. Τα Ηλύσια του Βιργιλίου είναι δασώδη όπως και ο παράδεισος ήταν ήδη (π.χ. στο Genesis 2.8, στον Πίνδαρο, Ολυμπ κ.α.). H χρήση του fortunatorum είναι αρκετά υποδηλωτική. Ο Σέρβιος γράφει: adlutit autem ad insulas fortunatas. Η χρήση του fortunatas για αναφορά στα «νησιά των μακάρων» υπάρχει στα λατινικά από τον Πλαύτο στην Τρινομίδα και μετά τον Ησίοδο Ἐργα 171 ἐν μακάρων νήσοισι.

8 sedesque beatas :και πάλι η επιρροή του “μάκαρ” σε κάποιο βαθμό είναι πιθανή.
largior aether: το τι εννοεί με τον αιθέρα ο Βιργίλιος κατά τον Horsfall είναι ένα περίπλοκο ζήτημα και θεωρεί πως ίσως να υπάρχει κάποια επιρροή από το Λουκρήτιο Η σύγκριση ίσως να φέρνει στο μυαλό ἀλλὰ μάλ’ αἴθρη/ πέπταται ἀνέφελος, λευκὴ δ’ ἐπιδέδρομεν αἴγλη του Ομήρου για τον Όλυμπο. Ο Horsfall αναρωτιέται σε σχέση με τι είναι αφθονότερος ο αιθέρας; Ο Austin πιστεύει ότι είναι «αφθονότερος» από τον αέρα του θνητού κόσμου. Η ακριβής του σημασία του aether κατά τον Horsfall στα συγκεκριμενα συμφραζόμενα είναι κάτι δύσκολο, και μάλλον όπως θα δούμε στη συνέχεια θα ταυτιστεί με τον αέρα του στ (aeris in campis latis). Η ένδειξη ότι η ψυχή κινείται προς τα πάνω είναι παρούσα στο στ. 887 και μπορεί να υπάρχει και εδώ. Η επιρροή των προγόνων στο Βιργίλιο είναι εδώ πιο ξεκάθαρη από την θεολογία του. Στο στ. 641 γίνεται κάπως σαφέστερο το ότι τα Ηλύσια υπάρχουν κατά μια έννοια κάτω από τον οικείο, γήινο ουρανό.

9 campos et…vestit: Τα΄Ηλύσια πεδία εδώ είναι απλά ένα πεδίον (όπως την Οδύσσεια 4.56), ωστόσο στην ορφική παράδοση ένας λειμώνας. purpureo: εδώ σημαίνει το φωτεινό. Το κόκκινο και το μωβ έχουν στενές συνδέσεις με το θάνατο που ίσως να μην ταιριάζουν στο συγκεκριμένο σημείο που υπάρχει χαρά. Ο Austin το υποστηρίζει λέγοντας πως πρόκειται για κάποιο εκθαμβωτικό χρώμα, ομοίως στο η Αφροδίτη προικίζει τον Αινεία με lumen iuventae purpureum (με την αστραφτερή λάμψη της νιότης). Τα Ηλύσια παρέχουν την χαρά μιας λαμπρής εκθαμβωτικής ανοιξιάτικης ημέρας γεμάτη χρώματα και κίνηση.

10 solemque suum : Το θαυμαστό φως των Ηλυσίων είναι κάτι συχνό αλλά και ένα τυπικό Ορφικό στοιχείο. Η μεγάλη αλληλεπίδραση που υπάρχει ανάμεσα στα Ηλύσια και τα πιο γήινα «Νησιά των Μακάρων» ευθύνεται για αυτή την μεταφορά τέτοιων των λεπτομερειών. Κατά τον Heyne τα Ηλύσια έχουν δικό του ήλιο και αστέρια (με κάποιο τρόπο) που είναι πιο φωτεινά και πιο ένδοξα από τα δικά μας. O Horsfall σχολιάζει πως δεν υπάρχει εδώ κάποιος γραμματικός δεσμευτικός κανόνας, ούτε μπορούμε να μιλήσουμε για ποιητική ασάφεια. Στα Ηλύσια πρώτα ερχόμαστε σε επαφή με τον ουρανό και το φως που υπάρχει στην πεδιάδα. Ύστερα ο Βιργίλιος περνά από τα ουράνια στα γήινα διατηρώντας όμως τη βασική έννοια αν είναι όντως τα Ηλύσια που έχουν το δικό τους ήλιο και τα δικά τους αστέρια που υπάρχουν στον αιθέρα που δίνει φως.

11 In gramineis…palaestris: το gramineis ίσως πρώτη φορά στην ποίηση εμφανίζεται εδώ. Πρόκειται για μια κομψή έκφραση. Είναι τυπικό οι ήρωες της ελληνικής να αθλούνται και το κάνουν πάνω στο γρασίδι των Ηλυσίων. Θα δούμε ότι οι κάτοικοι των Ηλυσίων παραδοσιακά απολαμβάνουν τη μουσική, οι ήρωες έχουν τα άλογά τους, τα όπλα, τα άρματα και εδώ απολαμβάνουν και παραδοσιακές ελληνικές ασχολίες ψυχαγωγίας. contendunt ludo: αυτά τα παραδεισένια αθλήματα απεικονίζονται με απλή, συμβατική γλώσσα και αποτελούν μια μικρή στιγμή χαλάρωσης για τον αναγνώστη εν μέσω του μεγέθους και της μεγαλοπρέπειας που προσφέρουν η περιγραφή των Ηλυσίων. Η άθληση είναι μια από τις πολλές απολαύσεις των νεκρών που απεικονίζονται σε ετρουσκικές ταφικές παραστάσεις του 6ου και του 5ου αιώνα. Με το ludo εννοείται άθληση κάθε είδους και ιδιαίτερα η πάλη. Η λέξη όμως μπορεί να περιλαμβάνει και επιτραπέζια παιχνίδια καθώς υπάρχει μια σκηνή σε τάφο από την Ταρκυνία που απεικονίζει δύο άνδρες να παίζουν κότταβους.

12 lucantur: ανάμεσα στις δραστηριότητες της παλαίστρας – Καθιερωμένη γλώσσα για την «πάλη».
Threicius…sacerdos: Είναι περισσότερο περιφραστικό από μεταφορικό. Εδώ ο Ορφέας είναι και μουσικός και sacerdos διατηρώντας ακριβώς τις κατηγορίες του στ Το ότι ο Ορφέας είναι sacerdos είναι ένας υπαινιγμός στο Ορφισμό και τη σημασίας του για το περιεχόμενο του 6ου βιβλίου της Αινειάδος. Ο Βιργίλιος με την προσθήκη του sacerdos πετυχαίνει έξυπνα να τονίσει μια άλλη σημαντική διάσταση του μύθου του Ορφέα δηλ. τη σχέση του με τη θρησκεία και τα μυστήρια. Σαν sacerdos κάποιος θα τον φανταζόταν περισσότερο σαν σαμάνο παρά ως καθαρτή.

13 Σαμάνος: είναι ένα άτομο ψυχικά ασταθές που δέχθηκε το κάλεσμα για θρησκευτική ζωή. Αποτέλεσμα αυτού του καλέσματος είναι πως ο σαμάνος περνά μια περίοδο αυστηρής εξάσκησης που συνήθως συνεπάγεται απομόνωση και νηστεία αλλά και μια ψυχολογική αλλαγή του φύλου. Από το θρησκευτικό αυτό «αναχωρητήριο» ο σαμάνος αναδύεται με μια δύναμη πραγματική ή υποθετική ώστε να περνά με τη θέλησή του σε μια κατάσταση ψυχικού διχασμού της προσωπικότητας. Στην κατάσταση αυτή δεν θεωρείται πως κατέχεται από ένα ξένο σώμα (όπως η Πυθία) αλλά θεωρείται ότι η ψυχή εγκαταλείπει το σώμα και ταξιδεύει σε μακρινά μέρη, πολύ συχνότερα στον κόσμο των πνευμάτων. Από τις εμπειρίες αυτές που διηγείται σε πρόχειρα ποιήματα, ο σαμάνος αποκτά την επιδεξιότητα του στη μαντεία, στη θρησκευτική ποίηση και στη μαγική ιατρική και γίνεται κοινωνικά ένας σημαντικός παράγοντας. Κατέχει μια μεγάλη υπερφυσική σοφία. [Dodds (1978), Οι Έλληνες και το Παράλογο, Καρδαμίτσα,126]

14 Ο Dodds όσον αφορά τον Ορφέα κάνει μια υπόθεση ( με επιφυλακτική στάση). Πατρίδα του Ορφέα είναι η Θράκη και λατρεύει ή συνοδεύει έναν θεό που οι Έλληνες ταύτιζαν με τον Απόλλωνα. Συνδυάζει τα επαγγέλματα του ποιητή, του μάγου, του θρησκευτικού δασκάλου και του χρησμοδότη. Όπως μερικοί μυθικοί σαμάνες της Σιβηρίας μπορεί με τη μουσική του να μαζεύει τα πουλιά και τα άγρια ζώα για να τον ακούσουν. Όπως κάνουν οι σαμάνες παντού, επισκέπτεται τον Κάτω Κόσμο και το κίνητρό του είναι πολύ κοινό στους σαμάνες- να ξανακερδίσει μια κλεμμένη ψυχή. Θεωρεί πως ο Ορφέας είναι μια θρακική μορφή που μοιάζει πολύ με το Ζάλμοξη – ένας μυθικός σαμάνος ή το πρότυπο των σαμάνων.

15 longa cum veste: είναι το μακρύ πέπλο που εμφανίζεται να φορά ο Απόλλωνας, δάσκαλος του Ορφέα, σαν κιθαρωδός. Προέρχεται λοιπόν από εκεί και από άλλους (ημί) – θεϊκούς κιθαρωδούς. Η επιρροή μπορεί να είναι από τα αγάλματα αλλά πρόκειται για μια σταθερή απεικόνιση. Πάνω από όλα επιρροή αποτελεί ο Ορφέας του Πολύγνωτου που ο Ορφέας παίζει την κιθάρα ( η παρουσία του στον Κάτω Κόσμο είναι συχνά μαζί με τον Μουσαίο (Πλάτων, Απολογια : [41a] ἀφικόμενος εἰς Ἅιδου, ἀπαλλαγεὶς τουτωνὶ τῶν φασκόντων δικαστῶν εἶναι, εὑρήσει τοὺς ὡς ἀληθῶς δικαστάς, οἵπερ καὶ λέγονται ἐκεῖ δικάζειν, Μίνως τε καὶ Ῥαδάμανθυς καὶ Αἰακὸς καὶ Τριπτόλεμος καὶ ἄλλοι ὅσοι τῶν ἡμιθέων δίκαιοι ἐγένοντο ἐν τῷ ἑαυτῶν βίῳ, ἆρα φαύλη ἂν εἴη ἡ ἀποδημία; ἢ αὖ Ὀρφεῖ συγγενέσθαι καὶ Μουσαίῳ καὶ Ἡσιόδῳ καὶ Ὁμήρῳ ἐπὶ πόσῳ ἄν τις δέξαιτ’ ἂν ὑμῶν; ἐγὼ μὲν γὰρ πολλάκις ἐθέλω τεθνάναι εἰ ταῦτ’ ἔστιν ἀληθῆ). Ο Ορφέας απεικονίζεται ως κιθαρωδός, κάποιος που τραγουδά και συνοδεύει τον εαυτό του με την κιθάρα. Η χρήση της πρόθεσης cum είναι συχνή για ρούχα, όπλα και πράγματα που τα κουβαλούμε.

16

17

18 obloquitur numeris: Horsfall: σημαίνει ότι το τραγούδι του Ορφέα είναι «σε αρμονία αριθμητικά». Μετά το obloquitur με την πρόθεση ob θα περιμέναμε δοτική στο numeris αντί για αφαιρετική (του τρόπου).. Δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο ότι ο Βιργίλιος είναι εξοικειωμένος με την δυσνόητη τεχνική γλώσσα της Ελληνικής μουσικής ή ότι γράφει, όπως καμιά φορά κάνει, και στις δύο γλώσσες. Ο Austin θεωρεί πως είναι δοτική και αναφέρεται στα τραγούδια των χορευτών. Ίσως να σημαίνει μελωδία, τόνος ( Norden). eadem…pulsat: αναφέρεται στο dicrimina vocum το pulsat είναι συχνό για το χτύπημα στα μουσικά όργανα. pectine..eburno: το δόντι της χτένας είναι εδώ η πένα. genus antiquum: : Ο Βιργίλιος συχνά αναφέρεται με αυτό τον τρόπο στα προηγούμενα στάδια της βασιλικής οικογένειας των Τρώων. (στ.500 (του Διηφόβου) genus alto a sanguine Teucri (όπως στο της Τρωικής γενιάς), 580 genus antiquum Terrae, Titania pubes) Ο Αινείας και οι άμεσοι συγγενείς του είναι δεμένοι με μια μυθογραφική παρά ποιητική κληρονομιά που βαραίνει τον ποιητή. Εδώ η αναφορά στους προγόνους του Αινεία στα Ηλύσια ίσως θέλει να δείξει ένα παρόμοιο μέλλον για τον Αινεία καθώς η δυναστεία της Alba Longa (από την οποία κατάγονται ο Ρωμύλος και ο Ρώμος) θα είναι αναπόφευκτα σαν την γέφυρα στο χρόνο ανάμεσα στην Τροία και τη Ρώμη ( στ ). Teucri: Ο Κρήτης πεθερός του Τρώα Δαρδάνου (στ. 650) επώνυμο του Τεύκρου και αυθεντικός πρόγονος του βασιλικού οίκου των Τρώων.

19 nati melioribus annis: πίσω από εδώ βρίσκεται η 4η γενιά του Ησιόδου (δικαότερον και ἄρειον, Εργα, 158) που αγωνίστηκε στην Θήβα και την Τροία και τώρα ζει στα «Νησιά των Μακάρων». Η γενιά των ηρώων του Ησιόδου περιλαμβάνει αυτούς που πήγαν να πολεμήσουν στην Τροία για την Ελένη (Έργα 165). Η χρονολογία ταιριάζει εύκολα εδώ με την επίσκεψη του Αινεία, που συναντά μεγαλύτερους σε ηλικία ήρωες. Οι συμπολεμιστές του θα βρίσκονται για πολύ καιρό εκεί που γίνεται η κάθαρση για πολύ καιρό ακόμα οι συμμαχητές στην Τροία και επομένως δεν είναι παρόντες εδώ , οι πολεμιστές του 479 κ.ε. ανήκουν σε διαφορετική γενιά. Illus: ο Ίλος ήταν παππούς του Πριάμου, αδελφός του ο Ασσάρακος και ο Γανυμήδης –πατέρας τους ο Τρως (Ιλ ). Assaracus: πατέρας του Κάπυ και παππούς του Αινεία. Βρίσκεται αρκετά κοντά στον Αινεία για να διατηρήσει μια σύνδεση στην Αινειάδα. Dardanus: γιος του Δία, πατέρας του Εριχθόννιου, παππούς του Τρως.

20 virum: εδώ οι ήρωες. inanis: Στο στ. 652 ο Σέρβιος σχολιάζει subaudis "inanes", item equos inanes. Ο Horsfall θεωρεί ότι μάλλον εννοείται ότι είναι άδεια από κατόχους. difixae hastae : δόρατα που δεν χρησιμοποιούνται. Οι ήρωες δεν είναι πλέον σε πόλεμο και ίσως επειδή έχουν επισκέπτες δεν εξασκούνται πλεον. Τα δόρατα (και τα άρματα) παραμερίζονται. Πρβ. Ιλ κεξ: οι δή νύν ἔαται σιγή, πόλεμος δε πέπαυται, άcπίσι κεκλιμένοι, παρά δ' έγχεα μακρά πέπηγεν quae gratia: γοητεία, χάρις. Η συγκεκομμένη γενική curum (αντί για curuum) δεν απαντά πουθενά αλλού και είναι εξαιρετικά σπάνια για την 4η συζυγία. Στην περίπτωση αυτή το –um εγγυάται από το μέτρο και δεν τίθεται υπό αμφισβήτηση. eadem…repostos: εμφανίζονται να φροντίζουν τα άλογά τους (cura, ninentis…equos), αυτή η ύπαρξη κοινών ενασχολήσεων και ενδιαφερόντων ανάμεσα στη γήινη ζωή και τα Ηλύσια πεδία είναι αρχαία και απεικονίζει μια φύση που δεν αλλάζει θεμελιωδώς με την κάθαρση. Π.χ. Ο Οδυσσέας βλέπει το φάντασμα του Ωρίωνα: θῆρας ὁμοῦ εἰλεῦντα κατ’ ἀσφοδελόν λειμῶνα (Οδ ) αλλά και στον Πινδαρικό θρήνο fr. 129 που οι ήρωες χαίρονται με μουσική, παιχνίδια, άρματα, ασκήσεις. Ας μην ξεχνάμε πως ο Μισηνός (στ.233) δέχεται πάνω στον τάφο του τα όπλα του, το κουπί και τη σάλπιγγα, όχι μόνο για να θυμίζει το τι υπήρξε στη ζωή αλλά σίγουρα γιατί θα τα χρειαστεί στην μεταθανάτια ζωή.

21 repostos: η συγκεκομένη μορφή (αντί για repositos) χρησιμοποιείται για τις ανάγκες του μέτρου.
conspicit ecce allios…silvam: Ο Αινείας εκπλήσσεται και χαίρεται βλέποντας μια νέα ομάδα ηρώων που κάθονται στο γρασίδι και τρώνε (σκηνές συμποσίου σε ετρουσκικές ταφικές παραστάσεις(Austin). O Horsfall σχολιάζει ότι η επιλογή αυτή του Austin για το ότι τρώνε στο γρασίδι είναι γοητευτική αλλά ο Bremmer βρίσκει ίχνη του Ορφικού συμποσίου των Δικαίων. laetumque…paeana: Η υπαινικτική σύνδεση με τον Απόλλωνα (πρβ. 662 Phoebo dinga locuti) ταιριάζει με τη σκηνή της μουσικής και του χορού. inter odoratum lauris nemus- την γραφή αυτή υιοθετούν οι Mynors, Geymonat με βάση τα αποσπάσματα του St. Gall. Η πλειονότητα των άλλως χειρογράφων (και του Σέρβιου) παραδίδει lauri. O Horsfall αλλά και ο Austin προτιμούν το lauris. Είναι μια ελκυστική γραφή που επικεντρώνει περισσότερο στο άρωμα των Ηλυσίων Πεδίων παρά στα δέντρα.

22 unde superne: Το πρόβλημα δημιουργείται από το ότι το superne μπορεί να σημαίνει από πάνω ή πάνω. Κατά τον Austin είναι πιθανό το «από πανω» εδώ αν σκεφτούμε το nemus να βρίσκεται πάνω σε λόφο και το ποτάμι να κυλά προς τα κάτω μέσω του δάσους (per silvam στ.659). Είναι παράλογο να διαφοροποιήσουμε το silva από το nemus και να το σχετίσουμε με κάποιο δάσος στον Πάνω Κόσμο, όπως μερικοί υποθέτουν, θεωρώντας ότι το superne σημαίνει στον Πάνω κόσμο. Ο Σέρβιος σχολιάζει: id est ad superos, δηλαδή προς τον πάνω Κόσμο – μια ασυνήθιστη χρήση αλλά την εγκρίνει και ο Norden. Για τον Horsfall σημαίνει απλά επάνω με μια πιο γενική έννοια. Στην ουσία εννοείται ότι ο Ηριδανός ξεκινά στα Ηλύσια και ρέει κανονικά, στο επίπεδο της γης ανάμεσα από δάση.

23 Ο Ηριδανός ήταν ένα θρυλικό ποτάμι κάπου στα νοτιοδυτικά, μη ομηρικό, που αναφέρεται στον ησιόδειο κατάλογο των ποταμών (Θεογ.338). Στις όχθες του οι αδερφές του Φαέθοντα, μεταμορφωμένες σε λεύκες έριξαν κεχριμπαρένια δάκρυα για το θάνατό του. Κάποιοι είχαν διηγηθεί στον Ηρόδοτο (3.115) ότι ο Ηριδανός ήταν η πηγή του ήλεκτρου αλλά αυτός περιφρόνησε την ιστορία αυτή. Όταν οι Έλληνες γεωγράφοι άρχισαν να μαθαίνουν κάποια πράγματα για τον εμπορικό δρόμο του ήλεκτρου, από την βαλτική προς την Ελλάδα μέσω Αδριατικής, ο Ηριδανός ταυτίστηκε με τον Πάδο. Ο Βιργίλιος τον ταυτίζει με τον Πάδο, που η πηγή του είναι άγνωστη και μυστική. Στα Γεωργικά είναι ένα από τα ρυάκια που ο Αρισταίος βλέπει να πηγάζουν από τον παράξενο υποθαλάσσιο κόσμο της Κυρήνης. (quo non alius per pinguia culta/in mare purpureum violentior effluit amnis). Η υπερχείλιση του fluviorum rex Eridanus (Γεωργικά κ.ε ) ήταν ένα από τα δυσοίωνα σημάδια κατά τη δολοφονία του Καίσαρα. Ο μεγάλος ποταμός της πατρίδας του διατήρησε για αυτόν κάτι από το θρυλικό του χαρακτήρα.

24 plurimus…amnis: «με όλη του τη δύναμη»
plurimus…amnis: «με όλη του τη δύναμη». Ο Norden βλέπει στο silva έναν υπαινιγμό στις λεύκες του μύθου του Φαέθοντα. Ο Austin το θεωρεί υπερβολικό. Ο Horsfall το αναφέρει ως πιθανή επιρροή. Πρόκειται για αναφορά στην γήινη πορεία του ποταμού. στ. 660: Οι ομάδες των μακάρων αντιπαρατίθενται με τις ομάδες των αμαρτωλών του στ Και τα 2 χωρία εισάγονται με το hic, ενώ και στα δύο επαναλαμβάνεται το dum vita manebat. οb patriam: και πάλι η ρωμαϊκή pietas. Η οπτική του Βιργιλίου για τα τραύματα και το θάνατο στη μάχη είναι ίδια με αυτόν που έχουν οι Έλληνες.

25 sacerdotes casti: η «συνηθισμένη» ελληνική ή ρωμαϊκή τελετουργική καθαρότητα δεν είναι κατά τον Horsfall η προφανής ή πρωταρχική στόχευση εδώ αλλά όλο το περικείμενο, και η κατεύθυνση των μεταφορών του Βιργιλίου δείχνουν μια τυπική Ορφική επιμονή στην κάθαρση και την καθαρότητα. Κατά τον Henry η castitas και η pietas εδώ είναι μέρος της φύσης των sacerdotes και των vates και όχι μια προσπάθεια του Βιργιλίου να περιορίσει τον αριθμό των ιερέων και των ποιητών που βρίσκονται στα Ηλύσια πεδία μόνο σε αυτούς που είναι pii και casti. pii vates: προφήτες ή ποιητές. Είναι pii ακριβώς γιατί μιλούν με τρόπο που ταιριάζει στον Απόλλωνα είναι μια απάντηση εξαιρετικά απλή επομένως εδώ θα πρέπει να μιλάμε με μια αίσθηση ιερέων-μάντεων που έχουν ξεκάθαρα την τελεστική καθαρότητα που ταιριάζει στα λόγια τους, Ίσως δεν λέγεται με μια Ορφική αίσθηση αλλά σίγουρα όχι ασυνεπώς με τον Ορφικό Πουριτανισμό Το pii και το casti είναι κατά μια έννοια συνώνυμα και συμπληρωματικά.

26 et Phoebo digna locuti: ταιριάζει και σε ποιητές και σε προφήτες.
inventas…per artis: Ο στίχος αυτός του Βιργιλίου έρχεται εξαιρετικά κοντά με ένα χωρίο από τον πάπυρο της Bologna (2-3ος αι. μ.Χ.). Πρόκειται για ένα αποσπασματικό ελληνιστικό ποίημα σε εξάμετρους που απαριθμεί κατηγορίες ψυχών στον Κάτω Κόσμο. Ονομάστηκε ¨ορφικό¨. Μεταξύ των καλών ψυχών συγκαταλέγονται «αἱ δὲ βίον c[οφί]ηcιν ἐκόσμεον», μια φράση που παραπέμπει άμεσα στο συγκεκριμένο στίχο. Αναφέρεται επίσης η κατηγορία εκείνων που έζησαν αγνή ζωή (πρβ. Στ. 661) και γίνεται αναφορά στον Απόλλωνα (πρβ. 662). Μεταξύ των αμαρτωλών μνημονεύονται οι ένοχοι για αιμομιξία (πρβ. Στ. 623), αδελφοκτονία (πρβ. Στ. 608), τσιγγουνιά (πρβ. Στ.610), προδοσία φίλου (πρβ. Στ. 609). Το artis χρησιμοποιείται με μια ευρύτερη έννοια, δηλ. οποιαδήποτε τέχνη που αναπτύσσει τον ανθρώπινο νου και συμβάλλει σε έναν πολιτισμένο τρόπο ζωής.

27 aliquos: η varia lectio alios δεν προτιμάται
aliquos: η varia lectio alios δεν προτιμάται. Το aliquos περιλαμβάνει το ότι κάποιος προσφέρει κάτι σε μερικούς –που είναι κάτι που μπορούν να κάνουν και οι συνηθισμένοι άνθρωποι αλλά έχει και αυτό κάποια ανταμοιβή. Είναι μια μικρή ιστορία ευεργεσίας ή αλτρουισμού που ωστόσο δεν λύνει το πρόβλημα (ο Norden κάνει τη σύνδεση με την εμφάνιση που έχουν οι ευεργέτες στο μύθο του Ηρός στην Πολιτεία b) αλλά αυτό που λύνει το θέμα είναι η προτιμητέα σημασία από το alios, καθώς και τα πολλά παράλληλα χωρία με παρόμοια χρήση. nivea…vita: [λευκή] ταινία φορούσαν οι ιερείς (π.χ. Λαοκόων ή οι ποιητές και η οποία τόνιζε το ιερό τους καθήκον, έτσι εδώ ο λευκός κεφαλόδεσμος ξεχωρίζει όλους τους ενάρετους.

28 Sibylla: ο Αινείας φαίνεται ότι δεν έχει τη δικαιοδοσία να μιλήσει απευθείας με τις ψυχές στα Ηλύσια και ο Βιργίλιος χρησιμοποιεί την Σίβυλλα ως διαμεσολαβητή. Ο ρόλος της γίνεται υποδεέστερος μόνο όταν συναντούν τον Αγχίση. Μusaeum: η παρουσία του είναι σχεδόν αναπόφευκτη καθώς συνδέεται σταθερά με τον Ορφέα (π.χ. Πλ. Απολ. 41α, Ιων 536b, Πρωτ. 316d, Πολ. 364e.) αλλά και με ανώνυμους παραδοσιακούς ήρωες: επώνυμο της (λατρείας των) Μουσών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Μουσαίος θεωρούταν μαθητής, βοηθός –δηλαδή ο γραφέας του Ορφέα που κατέγραψε καθ’ υπαργόρευσιν τα ορφικά ποιήματα. Έχει θεωρηθεί ακόμα και γιος του Όρφέα, πατέρας του Ευμόλπου (γενάρχης ιερατικού γένους των Ευμολπίδων, έχει θεωρηθεί από κάποιους ιδρυτής των Ελευσινίων) αλλά και ποιητής ο ίδιος, είτε εφευρέτης (inventor), μουσικός αρκετά επιφανής στα Ορφικά αλλά και Ελευσίνια συμφραζόμενα και κείμενα. Από κοινού με τον Εύμολπο οδηγός και οργανωτής των Συμποσίων των Δικαίων. Στον Αριστ. Βατραχοι 1033 ο Αισχύλος παρουσιάζεται να λέει ότι ο Μουσαίος δίδασκε θεραπευτικές τέχνες :θα μπορούσε επομένως να υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ της παράδοσης και του γεγονότος πως ο πάπυρος της Bologna αναφέρει κάποιον νούσων σωτῆρα (fol.3. στ.11) που συγκαταλέγεται μεταξύ των ενάρετων ανθρώπων.

29 ante omnis: Μια συζήτηση ανάμεσα στους χήρους Αινεία και Ορφέα ίσως να ήταν λίγο δύσκολη να αναπτυχθεί (συμβατικά ομώνυμες γυναίκες που χάθηκαν με στενά παράλληλες συνθήκες), ενώ σαν οδηγός για να βρεθεί ο Αγχίσης ο Μουσαίος είναι καταλληλότερος, στέκεται στο μέσο ενός πλήθους και για να ξεχωρίσει αλλά και για να τοποθετηθεί στο κέντρο της προσοχής μας. Ο Austin θεωρεί όμως λίγο παράξενο που η plurima turba περιτριγυρίζει αυτόν και όχι τον ίδιο τον Ορφέα. Ο H. Lloyd-Jones (Μaia 19, 1967 σ.223 κεξ.) υποθέτει ότι αυτή η ειδική υπεροχή ίσως οφείλεται στη σύνδεσή του με την Ελευσίνα και τα Μυστήρια suspicit: Η υπεροχή του Μουσαίου από το πλήθος δεν είναι απλά θέμα εμφάνισης. Υψώνεται πάνω από τους θαυμαστές που τον περιβάλλουν και επομένως τον κοιτάζουν από κάτω προς τα πάνω.

30 669-71, 673-6: Ο Βιργίλιος πρέπει διακριτικά να αφαιρέσει τον Αινεία από το κέντρο της δράσης και να τον αντικαταστήσει με τον Αγχίση. Αυτό το κάνει μέσω του Μουσαίου, η Σίβυλλα τον βλέπει και τον ρωτά για το που είναι ο Αγχίσης, εκείνος απαντά και δείχνει το δρόμο. Στο στ. 669 καθώς ο Αινείας, ο Μουσαίος και η Σίβυλλα κατεβαίνουν από την κορυφή ο Βιργίλιος επικεντρώνεται στον Αγχίση που μένει το κέντρο της αφήγησης μέχρι το τέλος του βιβλίου. Αυτή η ήπια και συμβατική ερώτηση και απάντηση είναι όχι μόνο ένα μέσο για την παροχή πληροφοριών αλλά και ξεκάθαρα κομμάτι της δομής. στ. 669: Η Σίβυλλα πιθανότατα δεν χρειαζόταν την καθοδήγηση των μακάρων αλλά η παράκληση της εκφράζει μια φυσική ευγένεια προς τον σπουδαίο Μουσαίο. Πρβ. Αριστ. Βάτραχοι, 431 κεξ: όπου ο Διόνυσος αφελώς ρωτάει τους μύστες ἒχοιτ’ ἄν οὖν φράσαι νῷν/ Πλούτων ὃπου ΄νθάδ΄ οἰκεῖ;/ ξένω γαρ ἐσμεν ἀρτίως ἀφιγμένω . O Norden συμπεραίνει ότι μια τέτοια ερώτηση για την κατεύθυνση που έπρεπε να ακολουθήσει κάποιος αποτελούσε μοτίβο της κατάβασης.

31 Hoc…iugum: Ο Μουσαίος δείχνει (hoc) τον λόφο παραπάνω, όπου πρέπει να σκαρφαλώσουν για να δουν το μονοπάτι που βρίσκεται από πίσω: η εικόνα εισηγείται ένα αλπικό λιβάδι ψηλά πάνω σε μια κοιλάδα. Σε λίγο θα κοιτούν μια άλλη περιοχή των Ηλυσίων: a conuallis ante…gressum: Ο Μουσαίος προχωρεί μπροστά, δείχνοντας τον δρόμο. camposque ninentis: 640: Διατηρεί ακριβώς την συγκέντρωση του Βιργιλίου στο φως. Οι πεδιάδες που βρίσκονται πιο χαμηλά έχουν την ίδια φωτεινότητα με τους loci laeti, όπου ο Αινείας και η Σίβυλλα βρίσκονται τώρα. Έχουν επίσης την λάμψη του όμορφου και υγιούς εδάφους (Γεωργικά : ninentia culta) summa cacumina: μάλλον πομπώδες αλλά βοηθά στη σύλληψη του περιγράμματος. Ο Norden σημειώνει ότι η θέα από ύψωμα είναι συχνό μοτίβο σε αποκαλυπτικά κείμενα

32 : Καθώς ο Αινείας και η Σίβυλλα κατηφόριζαν τον λόφο για να συναντήσουν τον Αγχίση, αυτός επιθεωρούσε τα πνεύματα που ήταν προορισμένα να αναγεννηθούν στον Πάνω Κόσμο ως επίγονοί του. Βλέπει τον Αινεία να έρχεται και τον χαιρετά με συγκίνηση και αγάπη. Ο Αινείας προσπαθεί να τον αγκαλιάσει άλλα το φάντασμα γλιστρά μέσα από τα χέρια του. Η τέχνη του Βιργιλίου κάνει τη συνάντηση να φαίνεται τυχαία: ο γιος κατεβαίνει τον λόφο και βαδίζει στην κοιλάδα όπου βρίσκεται ο Αγχίσης. Η όλη σκηνή απέχει πάρα πολύ από το πρωτότυπο της, που είναι η συνάντηση Οδυσσέα με τη μητέρα του στην Οδύσσεια. ( κεξ) Ο Όμηρος παρουσιάζει έναν Οδυσσέα που δεν γνωρίζει ότι η μητέρα του έχει πεθάνει. Η μητέρα εκπλήσσεται που βλέπει το γιο της και δεν μπορεί να καταλάβει πως βρέθηκε εκεί. Η συζήτηση τους είναι οικογενειακή και αφορά μόνον το παρελθόν. Στον Βιργίλιο, η συνάντηση του Αγχίση είναι η αιτία του ταξιδιού του Αινεία. Ο Αγχίσης γνὠριζε΄από πριν για την έλευση του γιου του. Η συνάντηση αποτελεί το σκηνικό για την μελλοντική ελπίδα και το μελλοντικό μεγαλείο μαζί με τους υπαινιγμούς (και τίποτε παραπάνω ως εδώ) στο μεγάλο δόγμα της αναγέννησης των ψυχών (στ.680). Το χωρίο δεν έχει το ανεπιτήδευτο πάθος του Ομήρου που είναι εντονότερο στην Οδ κεξ. όπου ο Οδυσσέας συναντά για πρώτη φορά τον ζώντα πατέρα του στην Ιθάκη. Το βιργιλιανό χωρίο έχει το δικό του συναίσθημα αλλά η λειτουργία του έγκειται στο να αποτελέσει το πρελούδιο μιας μεγάλης αποκάλυψης.

33 at pater Anchises: Με το at αρχίζει ένα νέο κεφάλαιο
at pater Anchises: Με το at αρχίζει ένα νέο κεφάλαιο. Ο Αγχίσης ονομάζεται εδώ pater όχι ως πατέρας του Αινεία αλλά ως διακριτικό των ευθυνών που είχε και το σεβασμό που του έδειχναν. supermque ad lumen: στο φως του Πάνω κόσμου, το επίγειο φως. πρβ. Πλ. Πολιτεία, 616b lustrabat…recolens: επέβλεπε, περνούσε από εξέταση τις ψυχές. Εδώ κυριαρχεί η σημασία της αργής και προσεκτικής κίνησης, αλλά σε αυτά τα συμφραζόμενα η λέξη είναι άκρως υπαινικτική και συγκινησιακή, που υποβάλλει σε έναν Ρωμαίο αναγνώστη τον πενταετή καθαρμό ( lustratio ) που τελούσαν κήνσορες. Ο Αγχίσης επέχει θέση Ρωμαίου κήνσορα που οργανώνει τον επίσημο κατάλογο, μόνο που ο κατάλογος είναι κατάλογος φαντασμάτων που θα ξαναζήσουν- Austin. O Horsfall θεωρεί ότι το lustratio αφορά τους ανθρώπους στο Πεδίον του Άρεως στο συμπέρασμα (lustrum conditum) της τελεστικής quinquenium – μια θρησκευτική τελετουργία. recolens: «αναγυρνώντας στι μυαλό του». Ο Αγχίσης θα περάσει σε μεγαλύτερη και πιο σημαντική επιθεώρηση της οποίας αυτή πρέπει να θεωρηθεί ως προσμονή. forte: μοιάζει τυχαίο αλλά μια τέτοια σύμπτωση δεν μπορεί να εξηγηθεί με την έννοια κατά λάθος – η στιγμή είναι η πιο κατάλληλη

34 moresque manusque: είναι κατά τον Horsfall μια ασυνήθιστη φράση και ούτε η ηλεκτρονική αναζήτηση στο TLL απέδωσε παράλληλα με ίδια χρήση. Η διάκριση του mores σε συνήθειες και χαρακτήρα δεν είναι μια διάκριση που αφορά τα λατινικά και η χρήση από τον Βιργίλιο του πληθυντικού mores δείχνει μια μεγαλύτερη ευρύτητα στη σημασία- θα το μετέφραζε ως χαρακτήρα. Το manus είναι μια μεταφορά που αναφέρεται στην αρετή των μελλόντων Ρωμαίων και τις πράξεις τους. alacris palmas utrasque: Το palmas συχνά χρησιμοποιείται ως ένα χρήσιμη εναλλακτική με σπονδείους για το manus. To alacris είναι ονομαστική αρσενικού (ο Βιργίλιος χρησιμοποιεί και το alacer στα , )

35 tetendit: η επανάληψη μετά το tetendem (στ
tetendit: η επανάληψη μετά το tetendem (στ.684) με αλλαγή της σημασίας είναι ένα αξιοπρόσεκτο γνώρισμα του βεργιλιανού ύφους. Στο στίχο 684 vidit Aenean tetentem : είδε τον Αινεία να τρέχει και εδώ alacris palmas utrasque tetendit: άπλωσε τα χέρια με προθυμία – φαίνεται η επιθυμία του Αγχίση να αγκαλιάσει τον Αινεία αν και γνωρίζει ότι δεν μπορεί να το κάνει. effusaeque genis: Το genae-arum εδώ σημαίνει τα «βλέφαρα» - palebris όπως σχολιάζει ο Σέρβιος. Μερικές φορές υπάρχει δυσκολία κατανόησης για το αν πρόκειται για τα μάτια ή τα μάγουλα.

36 687-694: Ο σύντομος λόγος καλωσορίσματος του Αγχίση ( Οδ. 11
: Ο σύντομος λόγος καλωσορίσματος του Αγχίση ( Οδ ) στον οποίο ο θαυμασμός για την pietas του γιου του επισκιάζεται από το άγχος του για το πόσο κοντά στην ηθική καταστροφή ήρθε ο Αινείας στη Λιβύη. Πρέπει να του δώσει περαιτέρω ηθική καθοδήγηση και με exempla. venisti tandem: (Οδ , 16.23) στ. 670 travanimus – με δυνατή συναισθηματική επίδραση. Ο Σέρβιος σχολιάζει – hoc ad adfectum pertinet desiderantis Ο Αγχίσης δεν κατηγορεί τον Αινεία για καθυστέρηση αν και θα του πει ότι δεν ξόδεψε καλά το χρόνο του στη Λιβύη. tuaque parenti: o Austin αποδίδει το pietas ως αγάπη με κάποια στοιχεία της υπακοής του γιου στον πατέρα. Ο Horsfall σχολιάζει ότι πατέρας και γιος είναι ξεκάθαρα περιχαρείς που συναντιούνται αν και ο γιος βρίσκεται εκεί επειδή του το ζήτησε ο πατέρας του. Αυτή η υπακοή είναι που δημιουργεί την περίσταση με ένδειξη της άφθονης αγάπης και από τις δύο πλευρές. parenti: αναφέρεται συγκεκριμένα στον Αγχίση.

37 ducebam: υποδηλώνει υπολογισμό
rebarque futurum: δηλώνεται η επίπονη σκέψη του Αγχίση για την κατάβαση του Αινεία. Ο Αγχίσης γνώριζε ότι ο Αινείας θα έκανε το καθήκον του και το είχε επεξεργαστεί αρκετά στο μυαλό του. tempora dinumerans: δείχνει τον υπολογισμό του για το χρόνο που ο Αινείας θα κατέβαινε στον κάτω κόσμο. quam metui, ne quid Libyae tibi regna nocerent: πρόκειται για έναν αποκαλυπτικό στίχο. Ο Horsfall σχολιάζει ότι ο Αγχίσης αν ζούσε, σαν paterfamilias σε Ρωμαϊκά συμφραζόμενα θα αρνούταν να δώσει τη συγκατάθεσή του για το γάμο με τη Διδώ, επειδή είναι νεκρός μπορεί μόνο να δηλώσει τις ανησυχίες αλλά και την αποδοκιμασία του. Ο Austin θεωρεί ότι το regna δηλώνει πως τον Αγχίση δεν τον απασχολούσαν μόνο οι κίνδυνοι του ταξιδιού του γιου του αλλά ο ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος από την Διδώ, από τον πειρασμό της οποίας ο Αινείας παραλίγο να ξεφύγει από την pietas. Τα λόγια δείχνουν ότι ο Αγχίσης γνωρίζει ότι ο γιος του έχει ανθρώπινες αδυναμίες και αποκαλύπτουν εναγώνια αγάπη του πατέρα που παρατηρούσε τον Αινεία από τον κόσμο των πνευμάτων. Ο Horsfall θεωρεί πως το ότι ο Αγχίσης δεν κατονομάζει την Διδώ ίσως να δείχνει μια αναφορά στην συγκεκριμένη πρόταση της Διδούς για συμμαχία ανάμεσα σε αυτή και στους Τρώες (1.569 κεξ). Ο κίνδυνος είναι τόσο πολιτικός όσο και προσωπικός. Ο Αινείας έχει ξεπεράσει όλες τις φυσικές δοκιμασίες που του έχουν τεθεί, έχει φτάσει ακόμα και τα Ηλύσια, υπάρχει όμως μια ηθική αποτυχία που ανησυχεί ακόμα τον Αγχίση. Που ίσως θα πρέπει να προστεθεί στην ιδέα που έχουμε για το σκοπό και το περικείμενο της παρέλασης των Ηρώων.

38 695: Όπως ο Αγχίσης σκεφτόταν συνέχεια το γιο του, έτσι και ο Αινείας σκεφτόταν συνεχώς τον πατέρα του. Η αναφορά στον Αινεία αφορά ρητά τις οδηγίες του φαντάσματος του Αγχίση στο κεξ.. Ήδη στο κεξ. έχει γίνει υπαινιγμός ότι ο Αγχίσης είχε παρουσιαστεί στον Αινεία και σε άλλα οράματα. tristis imago: tristis ίσως γιατί ο Αινείας γνωρίζει ότι ο πατέρας του είναι νεκρός. stant…classes: ένας μάλλον παράξενος τρόπος για να πει ο Αινείας ότι πέρασε με ασφάλεια όλους του κινδύνους και ότι έχοντας φτάσει στην Κύμη ( που βρέχεται από το Τυρρηνικό πέλαγος) πέρασε στον κάτω Κόσμο. sale Tyrrheno: τα πλοία έχουν τραβηχτεί στην ξηρά και έχουν αγκυροβολήσει μακριά από την ακτή.

39 iungere dextram: η χειρονομία αυτή υπάρχει και σαν χαιρετισμός που δείχνει αγάπη ( εκτός από την οικεσία. Πρβ cur dextrae iungere dextram/non datur…? ( ο Αινείας προς τη μητέρα του) teque … nostro: τα χέρια του Αγχίση είναι απλωμένα προς το μέρος του (στ. 685), αλλά ο Αινείας δεν μπορεί να αγγίξει το φάντασμα. Τα λόγια του Αινεία απηχούν την παράκληση του ίδιου στην Διδώ (στ.465): siste gradum teque aspectu ne subtahe nostro

40 700-2: Αυτοί οι στίχοι επαναλαμβάνονται από το 2. 792 κεξ
700-2: Αυτοί οι στίχοι επαναλαμβάνονται από το κεξ. όπου το φάντασμα της Κρέουσας έρχεται να παρηγορήσει τον Αινεία. Αλλά εκεί η γυναίκα του εξαφανίζεται, ενώ εδώ ο πατέρας μένει μαζί του. Η περίπλοκη παρήχηση δίνει ένα υπέροχο ηχητικό και οπτικό αποτέλεσμα (ιδιαίτερα ο στίχος 702). Ο Βιργίλιος ανατρέχει στην Οδ κεξ (ο Οδυσσέας συνάντά το φάντασμα της μητέρας του: τρὶς μὲν έφορμήθην, ἐλέειν τέ με θυμὸς άνώγει/τρἰς δέ μοι έκ χειρῶν σκιῇ εἲκελον ἢ καί ὀνείρω/ ἒπτατ’ ἐμοὶ δ΄ ἂχος ὀξὺ γενέσκετο κηρόθι μᾶλλον.) Η επανάληψη κατά τον Horsfall πρέπει να ειδωθεί σαν μια σειρά αποτυχημένων εναγκαλισμών. Το μοτίβο πρωτοεμφανίζεται όταν ο Αχιλλέας αποτυγχάνει να αγκαλιάσει το πνεύμα του Πατρόκλου(Ιλ ) και ο Οδυσσέας την Αντίκλεια ( Οδ ).

41 levibus ventis : Γεωργικά 4
Στο τέλος τίποτα δεν θα θεραπεύσει τα τραύματα της Καρχηδόνας ούτε θα υπάρξει γέφυρα ανάμεσα στην θνητότητα του Αινέια που τον απομονώνει και τις αγαπημένες αγκαλιές των γονιών του, πόσω μάλλον με τον γιο του. Το μοτίβο χρησιμοποιείται με μεγάλη συχνότητα και είναι ένα κεντρικό σημείο στην αναπαράσταση του Αινεία από το Βιργίλιο σαν μια απομονωμένη και μοναχική φιγούρα.