ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Παρουσίαση με θέμα: "ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
ΨΥΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

2 Διδακτικό μοντέλο για τη διδασκαλία της ανάγνωσης και της γραφής στην Α΄ τάξη
Συνδυαστικό μοντέλο (συνθέτει στοιχεία της αναλυτικοσυνθετικής μεθόδου με στοιχεία του αναδυόμενου γραμματισμού αλλά και της ολικής προσέγγισης της γλώσσας) Αναλυτικοσυνθετική μέθοδος (έμφαση στην αντιστοίχιση φθόγγων και γραμμάτων, μέσα από τη συστηματική άσκηση στην κατάτμηση και επανασύνθεση πρότυπων λέξεων) Αναδυόμενος γραμματισμός (σπουδαιότητα των προγενέστερων γνώσεων και εμπειριών στο γραπτό λόγο) Η γλώσσα ως όλο, αδιαίρετη ενότητα (ακρόαση, ομιλία, ανάγνωση και γραφή εμφανίζονται και εξελίσσονται παράλληλα) Η γραπτή γλώσσα προσεγγίζεται λειτουργικά. Η πορεία διδασκαλίας ξεκινά από το ολοκληρωμένο κείμενο, το μόνο που ουσιαστικά έχει νόημα για τα παιδιά, προς τις μικρότερες μονάδες που το απαρτίζουν

3 Οι αναγνώστες χρησιμοποιούν:
Την εξοικείωσή τους με το θέμα- αντικείμενο Την προηγούμενη εμπειρία τους από το γραπτό υλικό Τη γνώση τους γύρω από την ανάγνωση Την προσδοκία νοήματος, προκειμένου να κάνουν προβλέψεις σχετικά με το περιεχόμενο και τις λέξεις Τη γνώση τους σχετικά με γράμματα, φθόγγους, λέξεις, μεγέθη λέξεων, τις μεταξύ τους αποστάσεις, τη σύνταξη Βοηθητικά στοιχεία που προκύπτουν από τη σελίδα (οργάνωση στο χώρο, παρουσία εικόνων, πλαισίων, χρωμάτων)

4 Παράγοντες που συνδέονται με τη μάθηση της ανάγνωσης
Φωνολογική αποκωδικοποίηση Φωνολογική επίγνωση Ταχεία κατονομασία ερεθισμάτων ΑΝΑΓΝΩΣΗ Λεξιλόγιο Ορθογραφική επεξεργασία Μορφολογική επίγνωση

5 Φωνολογική επίγνωση Μια μεταγλωσσική ικανότητα
Κεντρικές έννοιες για τη μεταγλωσσική ικανότητα: ο συνειδητός συλλογισμός η ανάλυση και ο σκόπιμος έλεγχος πάνω στη δομή και τη χρήση της γλώσσας, η θεώρηση της γλώσσας ως αντικειμένου σκέψης η μετατόπιση της προσοχής του υποκειμένου από το νόημα στον ίδιο το γλωσσικό τύπο

6 Φωνολογική επίγνωση Εναλλακτικοί όροι: φωνολογική ενημερότητα, φωνολογική συνειδητοποίηση, μεταφωνολογική ικανότητα Η συνειδητοποίηση των φωνολογικών μερών των λέξεων (συλλαβών, φωνημάτων) και ο συνειδητός χειρισμός τους χωρίς αναφορά στο νόημα ή την επικοινωνιακή φύση της γλώσσας Φωνημική επίγνωση Συλλαβική επίγνωση

7 Φωνολογική αποκωδικοποίηση
(στενή σχέση με τη φωνολογική επίγνωση) Ικανότητα μετατροπής των γραμμάτων σε ήχους (γραφοφωνημική αντιστοίχιση) Ψευδολέξεις ήβα άρχοβα μερτιστακό

8 Tαχύτητα κατονομασίας ερεθισμάτων
Αναφέρεται στην ταχύτητα με την οποία τα παιδιά κατονομάζουν διάφορες σειρές οπτικών ερεθισμάτων Εικόνων Χρωμάτων Αριθμών Γραμμάτων

9 Ορθογραφική επεξεργασία
Ικανότητα χρήσης ολιστικών στρατηγικών ανάγνωσης με τη χρήση ορθογραφικών μοτίβων (συλλαβών, μορφημάτων, λέξεων) αυτοκίνητο αυτοκόλλητο Ταχύτερη ανάγνωση Εμπειρίες γραπτού λόγου

10 Ικανότητα συνειδητού χειρισμού της μορφολογικής δομής των λέξεων Κλίση
Μορφολογική επίγνωση Ικανότητα συνειδητού χειρισμού της μορφολογικής δομής των λέξεων Κλίση Διάβασες. Εγώ τώρα….(διαβάζω) Παραγωγή σπίτι- σπιτάκι, δόντι-……………….. Σύνθεση χαρτοπόλεμος (χαρτί + πόλεμος) ξινόγλυκος- γλυκόξινος ΚΟΥΚΛΟΘΕΑΤΡΟ

11 Γρήγορη αναγνώριση λέξεων- Κατανόηση
Λεξιλόγιο Γρήγορη αναγνώριση λέξεων- Κατανόηση Ανάγνωση ιστοριών Ασκήσεις μορφολογικής συγγένειας λέξεων Αναγνώριση εικόνων Δεκτικό λεξιλόγιο (παιχνίδια με εικόνες-επιλογή) Εκφραστικό λεξιλόγιο (Κατονομασία εικόνων-σχημάτων- αντικειμένων)

12 Πρόσληψη γραπτής λέξης
Σύστημα γραφημικής αναπαράστασης και αναγνώρισης Σύστημα μετατροπής γραφημάτων σε φωνήματα Σύστημα αναγνώρισης ορθογραφικής ταυτότητας λέξεων Σχηματισμός συλλαβών Σύστημα φωνολογικής αναγνώρισης λέξεων Σύστημα αναγνώρισης της σημασίας των λέξεων Προφορά λέξης

13 Προσχολικοί δείκτες πρόγνωσης αναγνωστικών δεξιοτήτων στην Α΄ δημοτικού (Μουζάκη, Πρωτόπαπας, Τσαντούλα, 2008) Χαρακτηριστικά υψηλού κινδύνου για αναγνωστική αποτυχία είναι εμφανή στο νηπιαγωγείο και τις αρχές της πρώτης δημοτικού. Αξιοποίηση πρώιμων ενδείξεων: Αποφασιστική συμβολή στην πρόληψη προβλημάτων στην ακαδημαϊκή και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Η ανίχνευση επιμέρους δεικτών για την πρόγνωση της αναγνωστικής επίδοσης και η διδακτική αξιοποίησή τους για την ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων αντιτίθεται προς τη σύγχρονη θεώρηση του αναδυόμενου γραμματισμού και δημιουργεί φανατικούς επικριτές στα πλαίσια της αυθεντικής εφαρμογής των αρχών του.

14 Προσχολικοί δείκτες με προβλεπτική ισχύ για τη μετέπειτα ανάπτυξη της αναγνωστικής ικανότητας (εμπειρική θεμελίωση) Η φωνολογική επίγνωση Η επίγνωση του γραπτού (η συνειδητή γνώση των λειτουργιών και συμβάσεων του γραπτού λόγου) Η γνώση του αλφαβήτου Ο προφορικός λόγος (η γενικότερη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού) Το οικογενειακό περιβάλλον (η προώθηση του γραμματισμού)

15 Προσχολικές μετρήσεις που ξεχώρισαν ως σημαντικότερες για την πρόβλεψη βασικών αναγνωστικών ικανότήτων στην Α΄δημοτικού Φωνολογική επίγνωση Φωνολογική επίγνωση Ακρίβεια Ανάγνωσης Ταχύτητα Ανάγνωσης Φωνολογική επίγνωση Αναγνωστική κατανόηση Λεξιλογική γνώση Γνώση του αλφαβήτου Γνώση του αλφαβήτου Γνώση του αλφαβήτου

16 Η σχέση της φωνολογικής επίγνωσης με τη μάθηση της ανάγνωσης
Η φωνολογική επίγνωση ως προϋπόθεση για τη μάθηση της ανάγνωσης Η φωνολογική επίγνωση ως αποτέλεσμα της μάθησης της ανάγνωσης Αμοιβαία σχέση μεταξύ φωνολογικής επίγνωσης και μάθησης της ανάγνωσης

17 Η εξάσκηση στη φωνολογική επίγνωση και η σχέση της με τη μάθηση της ανάγνωσης (Παλαιοθόδωρου, 2004)
1η Πειραματική Ομάδα (Εξάσκηση στη ΦΕ) Α΄ τάξη Ακρίβεια ανάγνωσης Β΄ τάξη Ακρίβεια ανάγνωσης 2η Πειραματική Ομάδα (Εξάσκηση σε ΟΧΔ) Α΄ τάξη Χρόνος ανάγνωσης Β΄ τάξη Χρόνος ανάγνωσης 3η Ομάδα Ελέγχου

18 Ερευνητικά δεδομένα (Τάφα, 2001)
Η ΦΕ των παιδιών απαραίτητη ικανότητα για την εκμάθηση της ανάγνωσης Τα παιδιά με υψηλή ΦΕ, πριν διδαχτούν ανάγνωση και γραφή, είχαν αργότερα καλύτερη επίδοση στην ανάγνωση Η ΦΕ είναι δυνατόν να ενισχυθεί κατά τη διάρκεια της προσχολικής εκπαίδευσης των παιδιών Η εξάσκηση της ΦΕ έχει θετική επίδραση στην εκμάθηση της ανάγνωσης Τα παιδιά με πολύ χαμηλή ΦΕ, πριν διδαχθούν ανάγνωση και γραφή, εντάσσονται στην ομάδα κινδύνου και αργότερα ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην εκμάθηση της ανάγνωσης

19 Η ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης στην προσχολική ηλικία
Ηχητική ταξινόμηση Κατάτμηση π.χ. /γάλα/- /γάτος/- /μέλι/ /νερό/ - /νε/ /ρο/ /κότα/- /γάτα/, /μολύβι/, /καλάθι/ /μέλι/ - /μ/ /ε/ /λ/ /ι/ Ομοιότητα ή διαφορά Σύνθεση π.χ. /φύγε/ - /φίδι/ (ΝΑΙ) /λε/ /μο/ /νι/ > /λεμόνι/ /δ/ > /καπέλο/- /δώρο/ /ε/ /γ/ /ω/ > /εγώ/ Ομοιοκαταληξία Απαλοιφή π.χ. /ρόδα/ - /βίδα/, /σήμερα/ > /μέρα/ /φως/ > /ως/ Μεταγλωσσικό επίπεδο Σαφής οργάνωση της φωνολ. δομής: τα στοιχεία της μπορούν να αναλυθούν Επιγλωσσικό επίπεδο Ασαφής οργάνωση της Φωνολογικής δομής

20 Η συνειδητοποίηση της συλλαβικής δομής είναι πολύ πιο εύκολη σε σχέση με τη φωνημική επίγνωση

21 Το επιγλωσσικό επίπεδο κατακτάται ταχύτερα από το μεταγλωσσικό

22 Οι επιδόσεις στην αναγνώριση κοινού αρχικού φωνήματος

23 Η επίδραση της πρώιμης ανάγνωσης

24 Η εξάσκηση της φωνολογικής επίγνωσης στο νηπιαγωγείο (Κριτήριο φωνημικής ανάλυσης Παλαιοθόδωρου, 2004)

25 Εργασίες ομοιοκαταληξίας
Αναγνώριση ομοιοκαταληξίας πόδι- βόδι (ναι) πόδι- χέρι (όχι) Επισήμανση ομοιοκαταληξίας (τη λέξη που ομοιοκαταληκτεί) ψάρι> ξύλο, χέρι Διάκριση της διαφοράς (τη διαφορετική λέξη) γάλα> μάτι, μήλα Παιχνίδι σχηματισμού ομοιοκατάληκτων λέξεων πίνω> δίνω, λύνω, σβήνω……… Τραγουδάκια με ομοιοκαταληξίες

26 Εργασίες αναγνώρισης συλλαβής
Αναγνώριση συλλαβής π.χ. αρχίζει η λέξη μέλι με τη φωνούλα /με/ Επισήμανση της ομοιότητας στην αρχική συλλαβή τόπι- τώρα (ναι) χέρι- ξύλα (όχι) γάλα- χέρι, γάτα Διάκριση της διαφοράς (τη διαφορετική λέξη) δέκα> τώρα, δένω

27 Εργασίες αναγνώρισης φωνήματος
Αναγνώριση του φωνήματος π.χ. αρχίζει η λέξη βόδι με /β/ (ναι) (αρχίζει με την ίδια φωνούλα;) μήλο- μέλι (ναι) γάτα- χέρι (όχι) Επισήμανση συγεκριμένου φωνήματος π.χ. δώρο- χώμα: ποιο από τα δύο αρχίζει με τη φωνούλα /δ/ Ταύτιση φωνήματος π.χ. ρύζι- δώρο: ποιο από τα δύο αρχίζει με την ίδια φωνούλα όπως και το δένω Διάκριση του διαφορετικού φωνήματος π.χ. Ποια από αυτές τις λέξεις αρχίζει με διαφορετική φωνούλα: μέρα, δώρο, δέκα ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΩΝ (αναγνώριση αρχικού φωνήματος με βάση το όνομα κάθε παιδιού και παραγωγής λέξεων από το συγκεκριμένο φώνημα)

28 Εργασίες συλλαβικής κατάτμησης
Το παιδί μετράει, χτυπώντας παλαμάκια ή ένα ξύλινο ραβδί, τον αριθμό των συλλαβών μιας λέξης (αρχικά δισύλλαβες) π.χ. πόσες φωνούλες ακούς στη λέξη γάτα; /γα/ /τα/ Το παιδί εκφωνεί με τη σωστή σειρά κάθε συλλαβή μιας λέξης χωριστά χτυπώντας ρυθμικά για κάθε συλλαβή τα χέρια ή τις αντιστοιχεί με κύβους(αρχικά δισύλλαβες) Σε κάθε συλλαβή μετακινεί έναν κύβο διαφορετικού χρώματος

29 Εργασίες φωνημικής κατάτμησης
Το παιδί μετράει, χτυπώντας παλαμάκια ή ένα ξύλινο ραβδί, τον αριθμό των φωνημάτων μιας λέξης ή συλλαβής (αρχικά δύο γραμμάτων) π.χ. πόσες φωνούλες ακούς στη λέξη να; /ν/ /α/ Το παιδί εκφωνεί με τη σωστή σειρά κάθε φώνημα χωριστά χτυπώντας ρυθμικά για κάθε φώνημα τα χέρια ή το αντιστοιχεί με έναν κύβο (αρχικά λέξεις δύο γραμμάτων) Κάθε φορά που αναγνωρίζει ένα φώνημα μετακινεί έναν κύβο διαφορετικού χρώματος Συνδυασμός των δύο παραπάνω

30 Εργασίες φωνολογικής σύνθεσης
Συλλαβικής σύνθεσης Διαδοχή μεμονωμένων συλλαβών με παύση ενός δευτερολέπτου και αναγνώριση της λέξης που αυτές συγκροτούν (αρχικά δισύλλαβες) /το/- /πι/ > τόπι Φωνημικής σύνθεσης Διαδοχή μεμονωμένων φωνημάτων με παύση ενός δευτερολέπτου και αναγνώριση της λέξης που αυτά συγκροτούν (αρχικά δύο γράμματα) /τ/- /ο/ > το

31 Εργασίες φωνολογικού χειρισμού- ελέγχου
Εργασίες απάλειψης αρχικών φωνολογικών τμημάτων (το τμήμα της λέξης που απομένει είναι λέξη) Απάλειψη συλλαβής (π.χ. κάτω -/κα/ > τω, μεγάλα - /με/ > γάλα) Απάλειψη φωνήματος (π.χ. ένα - /ε/ > /να/, σέλα- /σ/ > έλα) Εργασίες απάλειψης τελικών φωνολογικών τμημάτων (το τμήμα της λέξης που απομένει είναι λέξη) (π.χ. μέρα- /ρα/ > με, καλάθι - /θι/ > καλά) (π.χ. μας - /ς/ > μα )

32 Σημείωση Η χρήση ψευδολέξεων βοηθάει:
στον έλεγχο των φωνολογικών τύπων του ερεθίσματος στην αποφυγή οποιασδήποτε επίδρασης από τη σημασία της λέξης Η χρήση ψευδολέξεων επιβαρύνει τις μνημονικές απαιτήσεις Η χρήση εικόνων στην προσχολική ηλικία βοηθά στη μείωση του άσχετου μνημονικού φορτίου