NAGY :Oral traditions, written texts and questions of authorship

Παρουσίαση με θέμα: "NAGY :Oral traditions, written texts and questions of authorship"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 NAGY :Oral traditions, written texts and questions of authorship
Επεξεργασία: Φανουράκη Ευαγγελία

2 Κύκλος, Όμηρος: σημασίες και Μια μεταφορά
Η πρώιμη σημασία του όρου «κύκλος»: ο όρος αυτός αναφέρεται σε όλη γενικά την ποίηση που είχε συντεθεί από τον Όμηρο. Αυτή η σημασία του όρου σχετίζεται με μια μεταφορική χρήση της λέξης με τη σημασία «ρόδα του άρματος». Πιο συγκεκριμένα στην Ιλιάδα «κύκλος» σημαίνει «τροχός άρματος». Τη μεταφορική αυτή σύνδεση μια ωραίας ποιητικής σύνθεσης και μια καλά κατασκευασμένης ρόδας την βρίσκουμε στις ποιητικές παραδόσεις των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Στις ελληνικές ποιητικές παραδόσεις υπάρχει η σύγκριση του καλού ποιητή με τον καλό τεχνίτη/ μαραγκό. Η ετυμολογία της λέξης Όμηρος: από το πρόθημα ομο- που σημαίνει «μαζί» και το ρήμα «αραρίσκω»= βάζω μαζί, ταιριάζω. Όποτε το όνομα «Όμηρος» είναι μια μεταφορά για κάποιον ο οποίος « ενώνει- συνθέτει [ένα τραγούδι]. Άρα σύμφωνα με τις παραπάνω σημασίες των λέξεων: ένας κορυφαίος ποιητής ταιριάζει τα «τμήματα της ποίησης» που θα αποτελέσουν ένα όλον όπως ο ξυλουργός ταιριάζει τα κομμάτια του ξύλου για να αποτελέσουν όλα μαζί τη ρόδα του άρματος.

3 Αν ο Όμηρος κατά την πρώιμη εποχή θεωρούνταν ο ποιητής του Επικού Κύκλου, συμπεριλαμβανομένης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, αυτά τα δυο έπη σταδιακά ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΗΚΑΝ από τον Κύκλο στη συνέχεια. Πιο συγκεκριμένα αυτός ο διαχωρισμός είναι σαφής σε πηγές του 4ου αι. (όταν ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον όρο «κύκλος» αναφέρεται σε ένα μέρος της επικής ποίησης που δεν είχε γραφτεί από τον Όμηρο. ) Και ο Ηρόδοτος όμως στο δεύτερο μισό 5ου αι. ακολουθεί αυτή τη γραμμή. Σύμφωνα με τον Nage ο Ηρόδοτος ακολουθεί τον τρόπο σκέψης των Αθηναίων, οι οποίοι τον 5ο αι. Θεωρούσαν ότι μόνο Ιλιάδα και Οδύσσεια ανήκαν στον Όμηρο .

4 Κατά τη διάρκεια του 6ου αι
Κατά τη διάρκεια του 6ου αι. και κατά τη διακυβέρνηση της Αθήνας από τους Πεισιστρατίδες τα έπη του Κύκλου μπαίνουν στο περιθώριο, ενώ η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αποκτούν κεντρικό ρόλο στις εκτελέσεις επικών ποιημάτων στα Παναθήναια. (Κανονισμός των Παναθηναίων [τέλη 6 ου αι.] ) Αυτός ο κεντρικός ρόλος Ιλιάδας και Οδύσσειας ίσως ανάγεται ακόμα πιο πριν: τέλη 8ου / αρχές 7ου αι.- Πανιώνια( όπως έχει δείξει ο Frame Ιλιάδα και Οδύσσεια βρέθηκαν στο επίκεντρο προσοχής επειδή το κάθε έπος χωρίζεται σε 6 μέρη απαγγελίας, το σύνολο δηλαδή 12 και έτσι κάθε μέρος αντιστοιχούσε σε μια πόλη της Δωδεκαπόλεως. Σύμφωνα με τον Nagy αυτήν ακριβώς την παράδοση των Ιώνων για την κεντρικής θέση Ιλιάδας και Οδύσσειας υιοθετούσε και η Αθήνα με τον Κανονισμό των Παναθηναίων.

5 Ο Πανελλήνιος χαρακτήρας Ιλιάδας Και Οδύσσειας
Για να συζητήσουμε για τον πανελλήνιο χαρακτήρα Ιλιαδας Οδύσσειας πρέπει να δεχθούμε ότι υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στα προαναφερθέντα έπη και αυτά του επικού κύκλου. Αυτός ο διαχωρισμός μπορεί να εξηγηθεί από 3 παράγοντες: Α) η εξέλιξη των κυκλείων επών ήταν αργή για αυτό και το υλικό τους θεωρήθηκε ξεπερασμένο( old fashioned) B) Ο τοπικός περιορισμός των Κυκλείων επών αντίθετα με Ιλιάδα και Οδύσσεια (πιο συγκεκριμένα σύγκρινε Αιθιοπίδα και Ιλίου Πέρσις με Ιλιάδα και Οδύσσεια) Γ) Το γεγονός ότι το κέντρο βάρους έπεσε στην τελειοποίηση των ομηρικών επών με αποτέλεσμα αυτά να θεωρηθούν ανώτερα ποιητικά!

6 Τα έπη του Κύκλου στο περιθώριο
Όπως είδαμε τα Κύκλεια έπη βρέθηκαν στο περιθώριο κατά τον 5ο αιώνα.(το πρόγραμμα των Παναθηναίων όριζε ότι θα περιλαμβάνονται πια μόνο εκτελέσεις της Ιλιάδας κα της Οδύσσειας) Η κλασσική εκδοχή της ομηρικής Ιλιάδας και της Οδύσσειας όπως παρουσιαζόταν στα Παναθήναια και προερχόταν από την προκλασική εκδοχή της γιορτής των Πανιωνίων εμφανίζει την τάση να εξουδετερώνει και να αφομοιώνει τις όποιες ασυμφωνίες με παλαιότερες επικές εκδοχές των Κυκλείων επών. Παράδειγμα: ο Σκάμανδρος. Σε κάποιες εκδοχές ήταν ο νόθος γιος του Έκτορα, και είχε κάποιο ρόλο κατά την άλωση της Τροίας. Στην Ιλιάδα της εκδοχής των Παναθηναίων έχουν ενωθεί οι ταυτότητες Σκάμανδρου και Αστυάνακτα. Άλλο παράδειγμα: Αιθιοπίδα και Ιλίου Πέρσις-> περιλαμβάνουν Ιωνικές παραδόσης της Μιλήτου( αφού αποδίδονται στον Αρκτίνο από την Μίλητο). Παράλληλα και η Μικρά Ιλι΄΄ας που αποδίδεται στο Λέσχη από τη Μυτιλήνη περιείχε Αιολικές παραδόσεις για το νησί της Λέσβου. ΩΣΤΟΣΟ, στην εκδοχή των Παναθηναίων η ομηρική Ιλιάδα αφομοιώνει τις δύο διαφορετικές εκδοχές της επικής παράδοσης και αναφέρεται εξίσου και στη Μίλητο και στη Λέσβο.

7 Προφορικη ποιηση Τα τέσσερα(4) βασικά στάδια προφορικής ποίησης: Σύνθεση (composition) Εκτέλεση(performance) Πρόσληψη( reception) Μετάδοση(transmission)

8 Προφορική παράδοση: συζήτηση
Σε κάθε προφορική παράδοση η διαδικασία της σύνθεσης είναι συνδεδεμένη με αυτή της εκτέλεσης και κάθε σύνθεση μπορεί να επανασυντεθεί κάθε φορά που παρουσιάζεται. Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ( recomposition-in-performance). Αυτό το είδος διάδοσης είναι το κλειδί για να καταλάβουμε την πρόσληψη. Αντίθετα με ότι συμβαίνει στη λογοτεχνία όπου η πρόσληψη του κοινού υφίσταται μόνο αφού το λογοτεχνικό έργο έχει ολοκληρωθεί και στη συνέχεια παρουσιάζεται, η πρόσληψη στην προφορική παράδοση συμβαίνει ΚΑΤΆ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. (Αυτό συμβαίνει γιατί η διαδικασία της σύνθεσης στην προφορική παράδοση επιτρέπει την επανασύνθεση σε κάθε νέα περίσταση παρουσίασης στο κοινό). Στην προφορική παράδοση υπάρχει ένας ιδιαίτερης σημασίας σύνδεσμος ανάμεσα στην πρόσληψη και στην εκτέλεση, αφού καμία εκτέλεση δεν μπορεί να είναι επιτυχημένη χωρίς την παρουσίαση στο κοινό.

9 Έχει διατυπωθεί ότι η διάδοση της ομηρικής και της ησιόδειας ποίησης βασίστηκε στα κείμενα. Δεν υπάρχουν όμως αποδείξεις για αυτό( no evidence) συγκεκριμένα για την περίοδο 8ος- 6ος αι. ΩΣΤΟΣΟ Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΩΝ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΣΙΟΔΕΙΑΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΞΗΓΗΘΕΙ ΜΕ ΟΡΟΥΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ.

10 Στην προφορική ποίηση η σύνθεση και η εκτέλεση είναι τα δύο μέρη της ίδιας διαδικασίας. Έτσι όταν μια σύνθεση παρουσιάζεται σε διαφορετικές εποχές και σε διαφορετικά μέρη, τότε μέσα στη διαδικασίας της επανεκτέλεσης αναδημιουργείται. Αυ΄τη τη διαδικασία πρέπει να τη δούμε και διαχρονικά και στη διάρκεια μιας μόνο χρονικής περιόδου. Όταν πρόκειται για μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο ο ποιητής που παρουσιάζει το ποίημα μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτό είναι δικό του αφού και η επανεκτέλεση είναι δική του. Μέσα στο πέρασμα του χρόνου τώρα η πατρότητα του ποιήματος πηγαίνει από ποιητή σε ποιητή και έτσι προωθείται η διάδοση και του ποιήματος και του ονόματος του ποιητή. Τέλος, οι μετέπειτα βέβαια φάσεις της διάσωσης ομηρικής και ησιόδειας ποίησης συνδέθηκαν με την εμφάνιση της γραφής πια.

11 Το ζητημα της πατρότητας ενός έργου
Η πατρότητα κάθε έπους του Κύκλου πρέπει να γίνει αντιληπτή με όρους προφορικής παράδοσης. Μόνο έτσι μπορεί να γίνει κατανοητή η απόδοση ενός έργου σε πρόσωπα που γνωρίζουμε ελάχιστα για αυτούς, όπως ο Λέσχης από τη Μυτιλήνη, Ο Αρκτίνος από τη Μίλητο και ακόμα πιο δύσκολα για τον Θεστορίδη από τη Φώκαια. Ακόμη ο ζήτημα της πατρότητας των επών του Κύκλου θα πρέπει να το δούμε συνδυαστικά με το θέμα ότι ο Όμηρος θεωρείτο ο ποιητής μόνο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Η διάκριση αυτή ανάμεσα στη ομηρική ποίηση και την ποίηση του Κύκλου είναι φανερή και σύμφωνα με τις πηγές που θα συζητήσουμε στη συνέχεια.

12 Πριν προχωρήσουμε στη συζήτηση του Βίου του Ομήρου και του Αγώνα Ομήρου και Ησιόδου θα πρέπει να κάνουμε τις εξής διευκρινίσεις: -οι Αφηγήσεις αυτών των δύο κειμένων είναι μύθοι και δεν πρόκειται για ιστορικά δεδομένα. - Δεν μαθαίνουμε κανένα ιστορικό στοιχείο στα κείμενα προς συζήτηση. -ίσως θα μπορούσε να εντοπιστεί στη δομή αυτών των μύθων κάποια ιστορική αλήθεια.

13 Αυτοί οι μύθοι που περιλαμβάνουν τα εν λόγω κείμενα είναι η απόδειξη για τους πολλούς διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους υποδέχτηκαν την ομηρική ποίηση τα διαφορετικά πολιτιστικά και πολιτικά κέντρα του τότε κόσμου. Οι μύθοι αυτοί έχουν ένα κοινό στοιχείο: η ομηρική ποίηση είναι έργο αναφοράς και ο Όμηρος είναι ο κορυφαίος ποιητής (master performer).

14 Αυτοί οι μύθοι μπορούν να αποτελέσουν πηγές πληροφοριών για την πρόσληψη και μετάδοση της προφορικής ποίησης καθώς και για τη σύνθεση και την εκτέλεση αυτής της ποίησης.

15 Όμηρος και Θεστορίδης Σύμφωνα με τον Βίο του Ομήρου, ο περιπλανόμενος ο Όμηρος από πόλη σε πόλη φτάνει στη Φώκαια: «ἀπικόμενος δὲ ἐς Φωκαίην τῶι αὐτῶι τρόπωι ἐβιότευεν, ἔπεα ἐνδεικνύμενος ἐν ταῖς λέσχαις κατίζων. ἐν δὲ τῆι Φωκαίηι τοῦτον τὸν χρόνον Θεστορίδης τις ἦν γράμματα διδάσκων τοὺς παῖδας, ἀνὴρ οὐ κρήγυος· κατανοήσας δὲ τοῦ Ὁμήρου τὴν ποίησιν, λόγους τοιούσδε αὐτῶι προσήνεγκε, φὰς ἑτοῖμος εἶναι θεραπεύειν καὶ τρέφειν αὐτὸν ἀναλαβών, εἰ ἐθέλοι ἅ τε πεποιημένα εἴη αὐτῶι τῶν ἐπέων ἀναγράψασθαι καὶ ἄλλα ποιῶν πρὸς ἑωυτὸν ἀναφέρειν αἰεί. τῶι δὲ Ὁμήρωι ἀκούσαντι ἔδοξε ποιητέα εἶναι ταῦτα· ἐνδεὴς γὰρ ἦν τῶν ἀναγκαίων καὶ θεραπείης.» ( )

16 Αφού δέχτηκε λοιπόν την πρόταση του Θεστορίδη , ο Όμηρος παραμένει στη Φώκαια και συνθέτει την Μικρά Ιλιάδα και την Φωκαϊδα, αλλά ο Θεστορίδης είναι αυτός που τα έχει όλα καταγεγραμμένα: Ἴλιον ἀείδω καὶ Δαρδανίην εὔπωλον, ἧς πέρι πολλὰ πάθον Δαναοὶ θεράποντες Ἄρηος· καὶ τὴν καλουμένην Φωκαΐδα, ἥν φασιν οἱ Φωκαεῖς Ὅμηρον παρ’ αὐτοῖσι ποιῆσαι. ἐπεὶ δὲ τήν τε Φωκαΐδα καὶ τἄλλα πάντα παρὰ τοῦ Ὁμήρου ὁ Θεστορίδης ἐγράψατο, διενοήθη ἐκ τῆς Φωκαίης ἀπαλλάσσεσθαι, τὴν ποίησιν θέλων τοῦ Ὁμήρου ἐξιδιώσασθαι.

17 Από τα δύο αυτά αποσπάσματα παρατηρούμε τα εξής:
1ον ο Όμηρος δημιουργεί την ποίηση 2ον ο Θεστορίδης Σύμφωνα με την αφήγηση, ο Θεστορίδης θέλει να φύγει από τη Φώκαια. Γιατί; Γιατί έτσι θα μπορέσει να ιδιοποιηθεί το έργο του Ομήρου. Γιατί μόνο με την εκτέλεση(performance) θα μπορέσει να παρουσιάσει σαν δικές του τις συνθέσεις του Ομήρου.

18 Ο Θεστορίδης πηγαίνει λοιπόν στη Χίο και παρουσιάζει τις συνθέσεις του Ομήρου σαν να είναι δικές του. Ο Όμηρος το πληροφορείται και μετά από πολλές περιπέτειες φτάνει στη Χίο. Ο Θεστορίδης μαθαίνει για την άφιξη του και εγκαταλείπει αμέσως το νησί για να μην αποκαλυφθεί ότι εκείνος δεν είναι ο πραγματικός Όμηρος. Υποσημείωση

19 Από την αφήγηση φαίνεται σαφές ότι η παρουσία του Ομήρου είναι σημαντική όταν παρουσιάζονται οι συνθέσεις του. Βλέπουμε δηλαδή ότι είναι απαραίτητη η φυσική ή η ονομαστική παρουσία του ποιητή κατά την εκτέλεση , για να θεωρηθεί ως ο δημιουργός του έργου. (poetics of presence)

20 Η συνέχεια του Βίου Ο Όμηρος εγκαθίσταται τελικά στη Χίο και εκεί αποκτά τεράστια φήμη ως ποιητής και πολλούς θαυμαστές. Στη Χίο συνθέτει, σύμφωνα με το κείμενο την Οδύσσεια και την Ιλιάδα. Εξαιτίας της φήμης του οι θαυμαστές του τον παροτρύνουν να κάνει ταξίδια στην περιοχή της Ελλάδας. Εκείνος παραμένει στη Χίο όπου και δημιουργεί ποίηση για τη δόξα της Αθήνας και έπειτα φεύγει για να ταξιδεύσει στην υπόλοιπη Ελλάδα, καταλήγοντας στη Σάμο. ( )

21 Ασυμφωνία πηγών (βίος Ομήρου και Αγώνας Ομήρου και Ησιόδου): Στον Βίο ο Όμηρος δεν καταφέρνει να ταξιδεύσει ανά την Ελλάδα και πεθαίνει πριν φτάσει στην Ίο, ενώ στο δεύτερο κείμενο επισκέπτεται Αθήνα, Κόρινθο, Άργος και ύστερα πεθαίνει στην Ίο.

22 Από τη στιγμή του θανάτου του όμως του Ομήρου, τι συμβαίνει με την αρχή της άρνησης του να είναι δημιουργός απών(absent author); Αν η παρουσία του Ομήρου είναι απαραίτητη σε κάθε παρουσίαση ποιημάτων του, ποιος θα δίνει τις τώρα εγγυήσεις για λογαριασμό του αφού ο ίδιος είναι νεκρός; Η απάντηση είναι οι Ομηρίδες. Στα Παναθήναια για παράδειγμα οι εκτελέσεις της ομηρικής ποίησης προϋπέθεταν τη δική τους έγκριση(Πλάτων, ΙΩΝ, 530 D)

23 ΑΓΩΝΕΣ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΚΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΕΩΝ
Πώς εξηγείται ότι ενώ στο Βιο του Ομήρου ο Θεστορίδης ιδιοποιείται τη Μικρή Ιλιάδα, ενώ σε άλλη πηγή (Σ Ευρ. Τρω. 822) αναφέρεται ως ο συγγραφέας της; Η απάντηση είναι ότι στο Βίο συναντάμε τον προ-κλασικό Όμηρο, δηλαδή τον Όμηρο που αποδίδονται σε αυτόν όλα τα έπη του Κύκλου, ενώ αντίθετα στον όμηρο κατά την κλασική περίοδο αποδίδονται ΜΟΝΟ η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.

24 Οι ποιητικοί αγώνες επικών παραδόσεων είναι η απάντηση στο γιατί τίτλοι έργων σώζονται με πολλά διαφορετικά ονόματα δημιουργών Παράδειγμα: ξέρουμε από έναν μύθο ότι ο Λέσχης από τη Μυτιλήνη νίκησε σε ένα τέτοιο αγώνα τον Αρκτίνο από τη Μίλητο και στη συνέχεια τους αποδόθηκαν και τα έργα Μικρά Ιλιάδα στον πρώτο και Αιθιοπίδα και Ιλίου Πέρσις στον δεύτερο

25 Λέσχες Ακόμα και το όνομα Λέσχης παραπέμπει στις Λέσχες, τα μέρη δηλαδή όπου διεξάγονταν οι αγώνες ποιητικών επικών εκτελέσεων: «ἀπικόμενος δὲ ἐς Φωκαίην τῶι αὐτῶι τρόπωι ἐβιότευεν, ἔπεα ἐνδεικνύμενος ἐν ταῖς λέσχαις κατίζων…»[Βίος 192-4] Και « [Μελησιγένης] κατίζων ἐν ταις λέσχαις των γερόντων …» (βλ. το χωρίο στην 3η σελίδα από το τέλος του άρθροy του Nage και πιο αναλυτικά την Εισαγωγή Χριστόπουλου)

26 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τα Κύκλεια έπη απαξιώθηκαν στα Παναθήναια τον 6ο αι.
Εχουμε βέβαια κάποιες ενδείξεις ότι γίνονταν παρουσιάσεις των επών του Κύκλου για λίγο ακόμη. Παράδειγμα: υπάρχει αναφορά στη διάσωση της μητέρας του Θησέα από τους γιους του Ακάμαντα και Δημοφώντα μετά την άλωση της Τροίας στο έργο Ιλίου Πέρσις, καθώς και στην Μικρά Ιλιάδα εντοπίζονται τα συγκεκριμένα πρόσωπα.

27 Σημαντικές επισημάνσεις
1) Υπάρχουν διαφορές του Nagy με τον Burgess στη χρονολόγηση ιδιαίτερα ( Διαφάνειες 43 και 47 από τη εργασία Σταματίας-Έλεάννας-> “Κατά την Κλασσική Εποχή όμως με το όνομα «Όμηρος» συχνά εννοείτο η επική ποίηση γενικότερα” KAI ο Αριστοτέλης με τον όρο «κύκλος» αναφέρεται στην ποίηση του Ομήρου. Αλλά όπως προαναφέρθηκε την εποχή αυτή στον Όμηρο συχνά αποδιδόταν ολόκληρη η επική παραγωγή) 2)Λέξι κλειδί άρθρου: Προφορική παράδοση 3)Ουσιαστικά στο άρθρο γίνεται μια αναδρομή από τοτε που όλα τα έπη αποδίδονταν στον όμηρο γενικά μέχρι τον 5ο αι που έφτασε στο σημείο να του αποδίδονται ειδικά και μόνο η ιλιάδα και η οδύσσεια 4) Κλασική περίοδος κατά Nage = Όμηρος μόνο Ιλιάδα κ Οδύσσεια 5)Η εισαγωγή Χριστόπουλου θα σας βοηθήσει να συλλάβετε καλύτερα το περιεχόμενο ψευδο-ηροδότειου βίου.