ΓΛΩ 372 Εισαγωγή στη Μετασχηματιστική Σύνταξη: Μινιμαλισμός

Παρουσίαση με θέμα: "ΓΛΩ 372 Εισαγωγή στη Μετασχηματιστική Σύνταξη: Μινιμαλισμός"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΓΛΩ 372 Εισαγωγή στη Μετασχηματιστική Σύνταξη: Μινιμαλισμός
ΓΛΩ 372 Εισαγωγή στη Μετασχηματιστική Σύνταξη: Μινιμαλισμός ΕΕ 2012 3ο μάθημα, Το Λεξικό Αθηνά Σιούπη

2 Λεξικό Λεξικό: πληροφορίες για τις λέξεις μιας γλώσσας, λήμματα.
Λεξικό: πληροφορίες για τις λέξεις μιας γλώσσας, λήμματα. Πληροφορίες: α) ορθογραφία, β) «καθιερωμένη προφορά», γ) ορισμό για τη/τις σημασία/ίες της λέξης, δ) μέρη του λόγου (όνομα, ρήμα…) Λεξικό: Νοητικός κατάλογος όλων των λέξεων (μορφημάτων) μαζί με συντακτικές, σημασιολογικές, φωνολογικές και μορφολογικές πληροφορίες για κάθε λήμμα Νοητικό λεξικό

3 Είδη λέξεων Λέξεις περιεχομένου (ανοικτής τάξης)
Όνομα, Επίθετο, Επίρρημα κλπ Δηλώνουν: αντικείμενα, δραστηριότητες, ιδιότητες και ιδέες: Παιδί, χαρά, πράσινο Λειτουργικές λέξεις (κλειστής τάξης) Γραμματική λειτουργία Άρθρο, Πρόθεση, Αντωνυμία κλπ

4 Λεξικό Σύνταξη Ερμηνευτικά Επίπεδα (Φωνητικό, Νοητικό)

5 Ερώτημα: πώς μπορούμε να συστηματοποιήσουμε τις πληροφορίες με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να ερμηνευθεί το γεγονός ότι η εκμάθηση μεγάλου μέρους του λεξικού μιας γλώσσας είναι δυνατή και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα.

6 Πρέπει να δείξουμε Ότι πολλές από τις συντακτικές πληροφορίες του λεξικού που φαίνεται να χρειάζεται η σύνταξη για να μπορέσει να λειτουργήσει, απορρέουν από γενικά σημασιολογικά χαρακτηριστικά των λεξικών στοιχείων Οι μεμονωμένες λέξεις ομαδοποιούνται κάτω από περιορισμένο αριθμό γενικών κατηγοριών όνομα (ουσιαστικό) ρήμα πρόθεση

7 Ότι πολλές από τις συντακτικές πληροφορίες που φαίνεται να χρειάζεται η σύνταξη ανάγονται σε καθολικές αρχές που είναι μέρος της γλωσσικής ικανότητας του ανθρώπου και επομένως δεν χρειάζεται να συμπεριληφθούν στο λεξικό

8 Ο Γιάννης φίλησε τη Μαρία
το ρήμα φίλησε είναι ένα κατηγόρημα που δεν αναφέρεται σε ένα πρόσωπο ή πράγμα. Δηλώνει μια συγκεκριμένη σχέση/λειτουργία ανάμεσα στις δύο εκφράσεις με αντικείμενο αναφοράς την ΟΦ «ο Γιάννης» και την ΟΦ «η/την Μαρία». Ο Γιάννης εξαφανίστηκε Εξωγλωσσικές έννοιες (concepts): σημαντικές για την ανθρώπινη επικοινωνία. Kατηγορήματα: oι εξωγλωσσικές έννοιες που έχουν λεξικοποιηθεί σε μία γλώσσα. Κατηγόρημα: χαρακτηρίζει μία περίσταση (situation)

9 Ειδικότερα ερωτήματα Τι είδους πληροφορίες υπάρχουν στο λεξικό για κάθε λήμμα; Πόσες πρέπει να υποθέσουμε ότι είναι αυτές οι πληροφορίες; Πώς αυτές οι πληροφορίες χρησιμοποιούνται από τη σύνταξη για την κατασκευή μιας γραμματικής και αποδεκτής πρότασης;

10 Κατηγοριακές πληροφορίες (categorial information)
Πληροφορίες σχετικά με τη συντακτική κατηγορία στην οποία ανήκει το κάθε λήμμα. Οι λέξεις ανήκουν σε διαφορετικές συντακτικές κατηγορίες, όπως όνομα (ουσιαστικό), ρήμα, επίθετο κλπ. οι οποίες ρυθμίζουν την κατανομή των λέξεων στην πρόταση:

11 (1) α. Ο Γιάννης χαιρέτησε τη Μαρία στο κυλικείο.
β. *Ο Γιάννης χαιρετισμός τη Μαρία στο κυλικείο. (2) α. Ο χαιρετισμός του Γιάννη με τη Μαρία στο κυλικείο β. *Ο χαιρέτησε του Γιάννη με τη Μαρία στο κυλικείο Η συντακτική κατηγορία κάθε λέξης είναι η πρώτη από τις πληροφορίες που συνοδεύει κάθε λήμμα στο Λεξικό.

12 Ο ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ (α) κατηγοριοποίηση: κατηγορίες {Ρ. Ο, Ε, Επιρ, Πρ, ΙΙ(ροσδιοριστικός)Δ(είκτης), Συμπληρωματικός Δ(είκτης). κ.λπ} χαιρετώ [ρήμα (Ρ)] Γιάννης [όνομα (Ο)] Μαρία Κυλικείο ο [Προσδιοριστικός Δείκτης (ΠΔ)] η [Προσδιοριστικός Δείκτης (IΙΔ)] ότι [ΣΔ] (β) κατηγοριακή επιλογή (υποκατηγοριοποίηση, πλαίσιο υποκατηγοριοποίησης)

13 Πληροφορίες Υποκατηγοριοποίησης
(3) α. Ο Γιάννης χαιρέτησε/συνάντησε/φίλησε/τη Μαρία στο κυλικείο. β. *Ο Γιάννης ήρθε/χαμογέλασε/μίλησε τη Μαρία στο κυλικείο. (4) α. Η Τόπσυ χασμουρήθηκε. β. Η Τόπσυ ήπιε το γάλα της. γ. Η Τόπσυ έδωσε το φαΐ της στα γατιά της. α'. * Η Τόπσυ χασμουρήθηκε το γάλα της. β'. *?Η Τόπσυ ήπιε. γ'. Η Τόπσυ έδωσε (*(??το φαί της) (??στα γατιά της)).

14 Αμετάβατα (μονοσθενή):
χαμογελώ, περπατάω, πεθαίνω, τρέχω Μεταβατικά (δισθενή): φιλάω, μιμούμαι, αγαπάω, φωτογραφίζω Μεταβατικά με δύο συμπληρώματα (τρισθενή): δίνω, στέλνω, βάζω, αλείφω Μηδενικού σθένους: Βρέχει, χιονίζει it rains, it seems, es regnet: It, es: Πλεοναστικά υποκείμενα (expletive).

15 (5) α. Ο Γιάννης έφαγε το κέικ.
β. Ο Γιάννης έφαγε. (6) α. Ο Γιάννης καταβρόχθισε το κέικ. β. *Ο Γιάννης καταβρόχθισε. (7) α. Ο Γιάννης ρώτησε τι ώρα είναι. β. Ο Γιάννης ρώτησε την ώρα. (8) α. *Ο Γιάννης πληροφορήθηκε τι ώρα είναι. β. Ο Γιάννης πληροφορήθηκε την ώρα.

16 Προθετικά συμπληρώματα
(9) α. Ο Γιάννης υπολογίζει στη Μαρία. β. *Ο Γιάννης υπολογίζει. (10) α. Ο Γιάννης έφτασε (στο σταθμό). β. Ο Γιάννης μίλησε (με τον καθηγητή). (11) α. Ο Γιάννης μίλησε στη Μαρία/με τη Μαρία/*από τη Μαρία. β. Ο Γιάννης έφτασε στο σπίτι/στο σταθμό/*με το σταθμό. Προαιρετικά (η ΠροθΦ προσδίδει άλλη σημασία)

17 Άλλες κατηγορίες (12) Η μεταφορά των επίπλων στο καινούργιο διαμέρισμα. (13) Κουρασμένος από τη δουλειά.

18 Συνοψίζοντας: το πλαίσιο υποκατηγοριοποίησης ανήκει σε εκείνες τις πληροφορίες που συμπεριλαμβάνονται στο λεξικό μαζί με τις κατηγοριακές πληροφορίες για κάθε ρήμα.

19 (14) χασμουριέμαι ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΗΜΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [ _] πίνω ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [_(ΟΦ)] δίνω ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [_ΟΦ ΠρΦ] Τρώω ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΗΜΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [_(0Φ)]

20 Καταβροχθίζω ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΗΜΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [_ΟΦ] Ρωτάω ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΗΜΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [_Π], [_OΦ] Υπολογίζω ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ [_[Προθ σε ΟΦ]] Μιλάω ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΗΜΑ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣ [_[Προθ με ΟΦ]]

21 Η κατηγοριακή επιλογή διαφέρει από γλώσσα σε γλώσσα ακόμα και για ρήματα με κοντινή σημασία:
(15) α. Προχτές περίμενα τον Γιάννη. β. I was waiting for John yesterday. (16) α. Ο Γιάννης πήγε τη Μαρία στο γιατρό. β. *John went Mary to the doctor.

22 (17) α. Η καταστροφή της πόλης.
β. The destruction of the city. γ. Die Zerstörung der Stadt.

23 Περιορισμοί επιλογών ('selection restrictions')
Οι πληροφορίες υποκατηγοριοποίησης δεν είναι αρκετές. Υπάρχουν περιορισμοί στο είδος του συμπληρώματος: (18) α. Ο Γιάννης ήπιε ένα ποτήρι κρασί. β. *Ο Γιάννης ήπιε το όνειρο. (19) α. Ο Γιάννης χαιρέτησε τη Μαρία. β.*Ο Γιάννης χαιρέτησε το κινητό του τηλέφωνο. περιορισμοί επιλογής

24 Διαφορά περιορισμών υποκατηγοριοποίησης από τους περιορισμούς επιλογής
Οι περιορισμοί υποκατηγοριοποίησης είναι συντακτικοί. Οι περιορισμοί επιλογής είναι σημασιολογικοί/πραγματολογικοί. Τα ρήματα δεν υποκατηγοριοποιούν τα υποκείμενα τους, αλλά θέτουν περιορισμούς επιλογής στα υποκείμενα τους: (20) α. Η αδελφή μου/η γάτα μου χασμουριέται. β. *Η καρέκλα μου χασμουριέται. (21) *Η βιβλιοθήκη έτρεξε.

25 Σημασιολογικά χαρακτηριστικά
[ +έμψυχο] [ -έμψυχο] (Anim =animate) [ +ανθρώπινο] [ -ανθρώπινο] (Hum = human) [ +αφηρημένο] [ -αφηρημένο] (Abstr = abstract) [ +τόπος] [ -τόπος] (Loc =location) Λεξική σημασιολογία (lexical semantics)

26 (22) α. Η μητέρα, ο σκύλος το ξυπνητήρι ξύπνησε το παιδί.
[± έμψυχο] β. Ο θόρυβος ξύπνησε το παιδί. [+αφηρημένο]

27 Εμπέδωση (1) Πού οφείλεται η αντιγραμματικότητα των παρακάτω προτάσεων: α. *Η Μαρία έδωσε στο παιδί. β. *Ο Πέτρος φίλησε. γ. *Η μητέρα έβαλε τα λουλούδια. δ. *Τα παιδιά κοιμήθηκαν το βιβλίο. ε. *Το τραπέζι δολοφόνησε το ποντίκι. στ. *Το αυτοκίνητο νιαουρίζει. (2) Καθορίστε το πλαίσιο υποκατηγοριοποίησης καθώς και τους περιορισμούς επιλογής των παρακάτω ρημάτων χρησιμοποιώντας δικά σας παραδείγματα: Στέλνω, τρέχω, πετώ, αγαπώ, πιστεύω.

28 Θ-Ρόλοι Ο Βρούτος μαχαίρωσε τον Καίσαρα
ΔΡΑΣΤΗΣ (AGENT/ACTOR): η οντότητα που με πρόθεση ξεκινά τη δράση/ ενέργεια που εκφράζεται από το κατηγόρημα Ο Καίσαρας μαχαιρώθηκε ΠΑΣΧΩΝ (PATIENT): η οντότητα που δέχεται υφίσταται τη δράση/ ενέργεια που εκφράζεται από το κατηγόρημα Το βάζο έσπασε με τον αέρα ΑΙΤΙΑ (CAUSE): η οντότητα που ξεκινά τη δράση/ενέργεια που εκφράζεται από το κατηγόρημα Η πέτρα κύλησε Το βιβλίο είναι κόκκινο. ΘΕΜΑ (THEME): η οντότητα που κινείται, μεταβάλλεται, επηρεάζεται (affected theme) ή δέχεται την δράση/ ενέργεια/ κατάσταση που εκφράζει το κατηγόρημα

29 Στη Μαρία αρέσουν τα τριαντάφυλλα
ΒΙΩΜΑΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ (EXPERIENCER): η οντότητα που βιώνει κάποια (ψυχολογική) κατάσταση που εκφράζει το κατηγόρημα Κάναμε ένα πάρτυ για τον Γιάννη ΕΥΕΡΓΕΤΟΥΜΕΝΟΣ (BENEFICIARY): η οντότητα που επωφελείται από τη δράση/ ενέργεια που εκφράζει το κατηγόρημα Το αεροπλάνο προσγειώθηκε στο Βερολίνο ΤΟΠΟΣ (LOCATION): ο τόπος στον οποίο τοποθετείται η δράση/ ενέργεια ή κατάσταση που εκφράζει το κατηγόρημα Ο Βασίλης πούλησε το βιβλίο στη Μαρία ΣΤΟΧΟΣ (GOAL): η οντότητα προς την οποία κατευθύνεται η δράση/ ενέργεια που εκφράζεται από το κατηγόρημα Ήπιε νερό από την πηγή ΠΗΓΗ/ΑΦΕΤΗΡΙΑ/ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ (SOURCE): η οντότητα από την οποία κάτι απομακρύνεται σαν αποτέλεσμα της δράσης/ ενέργειας που εκφράζεται από το κατηγόρημα Ο Γιάννης άνοιξε την πόρτα με ένα κλειδί ΟΡΓΑΝΟ (INSTRUMENT): το όργανο με το οποίο επιτελείται η ενέργεια

30 α. Η Τόπσυ έδωσε το φαΐ της στα γατιά της.
(δρ, θ, αποδ.) β. Πηγαίνω στην Αθήνα. (θ, στ) αναιτιατικό ρήμα γ. Το μωρό πεινάει. (Βιωμ. Υπ.) δ. Το μωρό έσπασε το τζάμι με την κουδουνίστρα του. (δρ, Θ, οργ) ε. Η πόρτα άνοιξε με τον αέρα. (θ, αιτ.) αναιτιατικό (εργαστικό) στ. Το κλειδί άνοιξε την πόρτα. (Ο, Θ.)

31 Ομοιόμορφη απόδοση ρόλων (Θ-κριτήριο) (Unique Generalization)
Κάθε θ-ρόλος πρέπει να αποδίδεται σε συστατικό της πρότασης Σε ένα συστατικό δεν αποδίδονται περισσότεροι από έναν θ-ρόλο. Anson demonized David every day. (Adger, D. 2003: 81, παράδειγμα 96) Κάθε θ-ρόλος πρέπει να αποδίδεται αλλά δεν αποδίδονται θ-ρόλοι σε όλα τα συστατικά. Ορίσματα: συστατικά στα οποία αποδίδεται θ- ρόλος

32 Αναιτιατικά-Ανεργαστικά ρήματα
Αμετάβατα (μονοσθενή) Αναιτιατικά (εργαστικά): το Υ έχει θ-ρόλο Θέματος Έφτασε στην Αθήνα φτάνω, φεύγω, επιστρέφω, ανοίγω Ανεργαστικά: το Υ έχει θ-ρόλο Δράστη Έτρεξε τρία χιλιόμετρα τρέχω, κολυμπώ, περπατώ Απρόσωπη Παθητική Φωνή: τα αναιτιατικά δεν σχηματίζουν απρόσωπη παθητική φωνή Επιλογή βοηθητικού: τα αναιτιατικά επιλέγουν το βοηθητικό ρήμα είμαι, τα ανεργαστικά το έχω

33 Χρησιμότητα Ομοιότητες ανάμεσα σε διαφορετικές χρήσεις του ίδιου ρήματος: (23) α. Ο Γιάννης άνοιξε την πόρτα. β. Η πόρτα άνοιξε. Μία ΟΦ έχει την ίδια συντακτική λειτουργία αλλά διαφορετικό θεματικό ρόλο: (24) α. Το βάζο έσπασε το τζάμι β. Το βάζο έσπασε.

34 Επιρρήματα που δείχνουν ευαισθησία σε συγκεκριμένους θεματικούς ρόλους:
(25)α. Ο Γιάννης σκόπιμα/επίτηδες έλυσε την άσκηση. β. Προσωπικά λατρεύω το καλοκαίρι. γ. *Προσωπικά έλυσα την άσκηση. δ. *Σκόπιμα λατρεύω το καλοκαίρι. Τα επιρρήματα σκόπιμα, επίτηδες: Δράστη, το επίρρημα προσωπικά: βιωματικό Υποκείμενο.

35 Οι προθέσεις δηλώνουν συγκεκριμένους θεματικούς ρόλους.
Στα Ελληνικά: σε: Τόπο, Στόχο με: Όργανο, Τρόπο κλπ. έφυγε στο Λονδίνο έφυγε από το Λονδίνο. Το φεύγω επιλέγει συντακτικά ΟΦ αλλά μπορεί να δώσει σ' αυτήν διαφορετικούς Θ ρόλους. (Η πρόθεση είναι κι αυτή φορέας θεματικού ρόλου αλλά ταυτόχρονα και δότης ρόλου στο δικό της αντικείμενο (ΟΦ). Φυσικά, ο ρόλος του ρήματος κα της πρόθεσης θα πρέπει σ" αυτήν την περίπτωση να είναι συμβατοί.

36 Donate Σύνταξη Θ-πλέγμα Σημασιολογική Θ-ρόλ.
(κατηγοριακή (λίστα θ-ρόλων) επιλογή επιλογή) Ρ Ο χ οντότητα Δράστης Ο y οντότητα Θέμα Π z οντότητα Στόχος (Adger, D. 2003: 90, πίνακας 131)

37 Εμπέδωση Με βάση τα παραπάνω, πώς περιγράφεται η θεματική δομή των προτάσεων; (1) (1) α Ο Γιάννης έστειλε το γράμμα στη Μαρία. β. Ο Γιάννης έφτιαξε καφέ στη Μαρία. γ Ο Πέτρος μαγείρεψε της Ελένης ένα πολύ νόστιμο φαγητό. δ Ο Γιάννης έφερε τον υπολογιστή του από το IDEAL. ε Η Μαρία είναι στο Λονδίνο. στ. Ο Γιάννης λατρεύει τις ιστορίες πάθους. ζ Οι ιστορίες πάθους τον εκνευρίζουν το Γιάννη. • επιλογικοί περιορισμοί (2)α Το σκοτάδι φοβίζει τα μικρά παιδιά. β #το σκοτάδι φοβίζει το δωμάτιο. (το δωμάτιο δεν έχει ανθρώπινα αισθήματα).

38 Ειδικές ιδιότητες Η ΠρΦ που εμφανίζεται στην υποκατηγοριοποίηση των "δίπτωτων" ρημάτων εκφράζει συχνά και το ρόλο του ευεργετούμενου/επωφελούμενου: (26) Η Μαρία μαγείρεψε γεμιστά στο Νίκο (=για το Νίκο) ή και το αντίθετο, δηλ. το ρόλο εκείνου που βλάπτεται: (27) Πήραν χρήματα από τη Μαρία.

39 «εναλλαγή της δοτικής»
(26´) Mαγείρεψε του Νίκου γεμιστά/του μαγείρεψε γεμιστά. (27´) Πήραν της Μαρίας χρήματα. Διττή πραγμάτωση του ρόλου του αποδέκτη/στόχου.

40 (28) α. I gave the book to John.
β. I gave John the book. γ. I bought a book for Mary. δ. I bought Mary a book. Ωστόσο, δεν επιτρέπουν όλα τα ρήματα αυτή την εναλλαγή: ε. *She cooked John meatballs. στ. *She sang him a romantic song.

41 τα ρήματα 'sing', 'cook', κ.ά. συνοδεύονται στο Λεξικό και από την "ειδική" (ιδιοσυγκρασιακή) πληροφορία: "όχι εναλλαγή δοτικής". Αυτή η πληροφορία, όπως και κάθε άλλη 'ιδιοτροπία' που συνοδεύει ένα λήμμα, συνιστά μέρος της υποσυνείδητης γνώσης του φυσικού ομιλητή που γι αυτό το λόγο δεν 'παράγει' αντιγραμματικές ακολουθίες (όπως τις (28ε-στ).