ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗΤΙΚΗ - 4η & 5η Διάλεξη - Ανθή Χαϊδά (Ιανουάριος 2017)

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗΤΙΚΗ - 4η & 5η Διάλεξη - Ανθή Χαϊδά (Ιανουάριος 2017)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗΤΙΚΗ - 4η & 5η Διάλεξη - Ανθή Χαϊδά (Ιανουάριος 2017)

2 Περιεχόμενο – στόχοι της διάλεξης
Εισαγωγή στην προσωδία Λεξική προσωδία Προτασιακή προσωδία Επιτονισμός Εμφατικός τόνος Τύποι πρότσης Ασκήσεις στο Praat

3 Τεμάχια & Υπερτεμαχιακά
 Οι φθόγγοι, τα φωνήεντα και τα σύμφωνα, μπορούν να θεωρηθούν ως τα τεμάχια (segments), από τα οποία συντίθεται η ομιλία  Μαζί σχηματίζουν συλλαβές, οι οποίες συνθέτουν φράσεις, που παράγονται ως εκφωνήματα (utterances)  Πάνω στις συλλαβές τίθενται και άλλα χαρακτηριστικά, γνωστά ως υπερτεμαχιακά (suprasegmentals)  περιλαμβάνουν διακυμάνσεις τόνου (stress) και τονικού ύψους (pitch)  Με τα υπερτεμαχιακά χαρακτηριστικά συνδέονται και η διάρκεια και η ένταση  Στα υπερτεμαχιακά αναφέρεται η προσωδία

4 ΠΡΟΣΩΔΙΑ  Προσωδία είναι η ανάλυση και η περιγραφή των τονικών, χρονικών και δυναμικών χαρακτηριστικών στοιχείων μιας γλώσσας, καθώς και η ταξινόμηση αυτών στο σύστημα των διακριτικών λειτουργιών της γλώσσας  Τονικά χαρακτηριστικά  επιτονισμός Χρονικά χαρακτηριστικά  διάρκεια – ρυθμός Δυναμικά χαρακτηριστικά  ένταση  Η προσωδία μελετάται ως προς τη φυσιολογία, την ακουστική και την αντίληψη του λόγου

5 ΠΡΟΣΩΔΙΑ  Ιδιαίτερα σημαντική η επίδραση των υπερτεμαχιακών χαρακτηριστικών για τη δήλωση συγκεκριμένων νοημάτων  διακρίσεις: στο ύψος της φωνής (pitch): επιτονισμός, τονικό εύρος στην ένταση: δυνατή - σιγανή, crescendo-diminuendo στο ρυθμό: ταχύτητα, επιμήκυνση συλλαβών-φθόγγων, διάταξη τονικών ομάδων  παραγλωσσικά στοιχεία  συνδυασμός στοιχείων που συμβάλλουν στην απόδοση συγκεκριμένου νοήματος, συναισθήματος, κατάστασης κ.λπ.

6 ΠΡΟΣΩΔΙΑ Το τονικό ύψος (δηλ. τα τονικά στοιχεία, pitch) καθορίζεται από τον αριθμό των παλμών των φωνητικών χορδών ανά μονάδα χρόνου (δευτερόλεπτο) Ως προς την ακουστική του πραγμάτωση, αντιστοιχεί στη θεμελιώδη συχνότητα της φωνής (fundamental frequency, F0) - με μονάδα μέτρησης το Hertz (Hz)

7 ΠΡΟΣΩΔΙΑ Η διάρκεια (δηλ. τα χρονικά στοιχεία, duration), ως προς τη φυσιολογία, καθορίζεται από το χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή των συστατικών του λόγου (φθόγγος, συλλαβή, λέξη, φράση κ.λπ.) από τα όργανα ομιλίας  Ως προς την ακουστική, αντιστοιχεί στη χρονική διάρκεια της ακουστικής πραγμάτωσης των φωνητικών συστατικών του λόγου (length) - με συνήθη μονάδα μέτρησης το χιλιοστό του δευτερολέπτου (ms)

8 ΠΡΟΣΩΔΙΑ Η ένταση (δηλ. τα δυναμικά στοιχεία, loudness), ως προς τη φυσιολογία καθορίζεται από την πνευμονική (ή υπογλωττική) πίεση του αέρα  Ως προς την ακουστική, αντιστοιχεί στην ένταση της φωνής (intensity) - με μονάδα μέτρησης το decibel (dB)

9 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Γλωσσική κατάκτηση -
 Η προσωδία είναι το πρώτο στοιχείο της γλώσσας που αποκτούν τα νεογνά  Πειράματα έχουν δείξει πως 4 μέρες μετά τη γέννηση, το βρέφος είναι ικανό να διακρίνει τον επιτονισμό της μητρικής του γλώσσας  Η επικοινωνία με τα βρέφη και τα μικρά παιδιά παρουσιάζει συνήθως έναν ορισμένο βαθμό μουσικότητας  μητρική ομιλία (“motherese”)  έχει συγκεκριμένα ακουστικά χαρακτηριστικά (υψηλό τονικό ύψος, επιμήκυνση των φωνηέντων, έντονες επιτονικές διακυμάνσεις)  συντελεί στην κατάκτηση της γλώσσας  Επίσης, η προσωδία είναι το τελευταίο στοιχείο το οποίο χάνεται π.χ. σε περιπτώσεις αφασίας ή κατά την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας

10 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Τι εκφράζει; -
 Θεωρείται ότι η προσωδία – και ιδιαίτερα ο επιτονισμός – έχει την ιδιαίτερη λειτουργία να εκφράζει τη στάση του ομιλητή  Το προσωδιακό νόημα τροποποιεί το λεξικό νόημα μίας πρότασης, προσθέτοντας σε αυτό τη στάση του ομιλητή απέναντι στο περιεχόμενο αυτής της πρότασης (ή μία ένδειξη αυτής, με την οποία ο ομιλητής περιμένει τον ακροατή να αντιδράσει)  Εκφράζει πάνω και πέρα από τις λέξεις και τις γραμματικές δομές που χρησιμοποιούνται, τη στάση του ομιλητή στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται  Επιπλέον, η προσωδία μπορεί να εκφράσει κοινωνικές στάσεις και συναισθήματα: ... «δεν είναι αυτό που είπε, αλλά ο τρόπος που το είπε!»

11 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Κοινωνικοί συσχετισμοί -
Βασικές κοινωνικές συσχετίσεις της προσωδίας αναφέρονται στις εξής βασικές κατηγορίες, σε γενικές γραμμές: Φύλο Ηλικία Status Επάγγελμα - ενασχόληση Επικοινωνιακές λειτουργίες

12 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Κοινωνικοί συσχετισμοί -
 Φύλο Συγκεκριμένα προσωδιακά χαρακτηριστικά στην ομιλία ανδρών- γυναικών σε ποικίλες επικοινωνιακές λειτουργίες  βάσει διαφορών φυσιολογίας-ανατομίας, αλλά και χρήσης  διαφορές ανά γλώσσα Π.χ. επίδοση θηλυκότητας  μεγαλύτερο τονικό εύρος, glissando, πιο πλούσιος επιτονισμός, βραχνή ή αναπνευστική φωνή, επιτηδευμένα υψηλότερο τονικό ύψος (falsetto) Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην προσωδία των ομοφυλόφιλων

13 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Κοινωνικοί συσχετισμοί -
 Status Συγκεκριμένα προσωδιακά χαρακτηριστικά ανά κοινωνική τάξη Διαλεκτικά προσωδιακά χαρακτηριστικά στην ομιλία ανθρώπων από επαρχία ή πόλη Επίσημος – ανεπίσημος λόγος  διαφορές π.χ. στην ταχύτητα  Επάγγελμα - ενασχόληση Συγκεκριμένος «τόνος φωνής» κατά την άσκηση ορισμένων επαγγελμάτων, π.χ. κληρικοί, δικηγόροι Π.χ. Κληρικοί  περιορισμένο τονικό εύρος, αργή ταχύτητα, μονότονος ρυθμός Ρόλοι εξουσίας «Επαγγελματική φωνή»

14 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Κοινωνικοί συσχετισμοί -
 Επικοινωνιακές λειτουργίες Συγκεκριμένα προσωδιακά χαρακτηριστικά για την επίτευξη συγκεκριμένων επικοινωνιακών λειτουργιών Π.χ. διάλογος για παζάρεμα Στυλ ομιλίας  π.χ. διακωμώδηση, χιούμορ τυποποιημένη ομιλία (π.χ. αθλητικά αποτελέσματα) πολιτικός λόγος δημόσιος λόγος επίσημα ανακοινωθέντα αθλητικός σχολιασμός αγώνων τηλεοπτικές διαφημίσεις κ.ά.

15 ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Προσωδιακές κατηγορίες -
Βασική ταξινόμηση σε: λεξικό επίπεδο  λεξική προσωδία προτασιακό επίπεδο  προτασιακή προσωδία κειμενικό επίπεδο  κειμενική προσωδία Σε λεξικό επίπεδο γίνεται αναφορά στον λεξικό τόνο και σε προτασιακό επίπεδο στον προτασιακό τόνο

16 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Λεξικός τόνος -

17 ΛΕΞΙΚΗ ΠΡΟΣΩΔΙΑ  Οι λεξικοί τόνοι αναφέρονται σε διακρίσεις προσωδίας σε λεξικό επίπεδο, όπως: ο δυναμικός τόνος στη Νέα Ελληνική και στην Αγγλική γλώσσα ο μουσικός τόνος στην Κινεζική και σε άλλες ασιατικές γλώσσες ο μουσικοδυναμικός τόνος στη Σουηδική και στη Σερβοκροατική

18 Λεξικοί τόνοι - Δυναμικός τόνος -
 Ο δυναμικός τόνος έχει συνταγματική σχέση π.χ. οι λέξεις ['nomos ~ no'mos] («νόμος ~ νομός») στην Ελληνική και ['ɒbdʒɛkt ~ əb'dʒɛkt] (“object”) στην Αγγλική = «αντικείμενο» ή «αντιτίθεμαι», ανάλογα με τη θέση του τόνου  μία συλλαβή έχει ιδιαίτερη βαρύτητα σε σχέση με άλλες συλλαβές  Η διάκριση του δυναμικού τόνου βασίζεται κυρίως στη μετατροπή της διάρκειας και της έντασης της φωνής αλλά και μετατροπές της θεμελιώδους συχνότητας (ύψος φωνής) έχουν δυνητική συνεισφορά σε διακρίσεις δυναμικού τόνου, σύμφωνα κυρίως με τη γλώσσα και το φωνητικό περιβάλλον διάκρισης

19 Δυναμικός τόνος νόμος νομός
 Στα Νέα Ελληνικά η κατανομή του δυναμικού τόνου σε μία συλλαβή αντί άλλης προσδίδει διαφορετική λεξική έννοια νόμος νομός

20 Λεξικοί τόνοι - Μουσικός τόνος -
 Ο μουσικός τόνος έχει παραδειγματική σχέση π.χ. η λέξη /ma/ στα Κινέζικα  μπορεί να φέρει 4 διακριτικούς τόνους: «χαμηλό», «υψηλό», «ανοδικό», «καθοδικό»  προσδίδοντας διαφορετικές έννοιες στην ομόηχη ως προς τους φθόγγους λέξη  Η διάκριση του μουσικού τόνου βασίζεται, κατά κανόνα, σε διακυμάνσεις της θεμελιώδους συχνότητας στο περιβάλλον κατανομής του, το οποίο είναι κατά κανόνα το φωνήεν χαμηλή, υψηλή, ανοδική και καθοδική, σε σχέση με τις αντίστοιχες διακρίσεις  Ο παραδειγματικός χαρακτήρας του μουσικού τόνου έχει άμεση σχέση με την κατανομή του  σε συλλαβικό επίπεδο  μία λέξη μπορεί να φέρει τόσους τόνους όσες και συλλαβές  μία πολυσύλλαβη λέξη μπορεί να φέρει τον ίδιο, αλλά και διαφορετικούς τόνους σε κάθε συλλαβή

21 Λεξικοί τόνοι - Μουσικοδυναμικός τόνος -
 Ο μουσικοδυναμικός τόνος έχει κυρίως συνταγματική σχέση, η οποία προϋποθέτει και την ύπαρξη παραδειγματικής σχέσης π.χ. η λέξη “tanken” της Σουηδικής  επιτρέπει διάκριση των μουσικοδυναμικών τόνων “acute” (οξύς) και “grave” (βαρύς) στην πρώτη συλλαβή  στην 1η περίπτωση σημαίνει «δεξαμενόπλοιο» και στη 2η «σκέψη»  Η διάκριση του μουσικοδυναμικού τόνου βασίζεται τόσο σε διακυμάνσεις της διάρκειας και της έντασης της φωνής κατά τη συνταγματική σχέση, όσο και διακυμάνσεις της θεμελιώδους συχνότητας, κατά την παραδειγματική σχέση του φωνητικού περιβάλλοντος κατανομής

22 Τόνοι κατανομής  Οι τύποι τόνων έχουν βασικές διαφορές σε διαφορετικές γλώσσες  τόσο ως προς την κατανομή όσο και ως προς την λειτουργία τους  ανεξάρτητα από το συνδυασμό και την λειτουργία των παραμέτρων της φωνής και τη φωνητική δομή  Δύο βασικοί τόνοι κατανομής απαντώνται σε λεξικό επίπεδο: ο ελεύθερος τόνος ο σταθερός τόνος  η ύπαρξη του ενός σε μία γλώσσα αποκλείει εξ ορισμού τον άλλο

23 Τόνοι κατανομής Ελεύθερος τόνος
 Ο ελεύθερος τόνος μπορεί να κατανέμεται σε διαφορετικές συλλαβές της λέξης και η θέση του καθορίζεται αφενός από το λεξικό και αφετέρου από τη γραμματική της αντίστοιχης γλώσσας  Η κατανομή του τόνου στις λέξεις π.χ. «νόμος» και «νομός» καθορίζεται από το λεξικό  οι λέξεις ανήκουν στην ίδια γραμματική κατηγορία ο τόνος της λέξης π.χ. «ταξίδεψα» καθορίζεται από τη γραμματική, καθώς δηλώνει, μέσω της κατάληξης, τον αόριστο χρόνο

24 Τόνοι κατανομής Σταθερός τόνος
 Ο σταθερός τόνος κατανέμεται σε συγκεκριμένη συλλαβή της λέξης σε γλώσσες με προσωδιακό σύστημα σταθερού τόνου π.χ. η αρχική συλλαβή στη Ουγγρική και η παραλήγουσα στην Πολωνική και δεν απαντάται σε άλλη συλλαβή παρά τις εναλλακτικές μορφές της σύνθεσης του λεξικού  Ως προς την λειτουργία: ο ελεύθερος τόνος έχει διακριτική λειτουργία σε λεξικό επίπεδο  αλλάζει την λεξική σημασία ο σταθερός τόνος έχει οριοθετική λειτουργία, σύμφωνα με την κατανομή του σε σχέση με την αρχή ή το τέλος της λέξης

25 Διακριτική λειτουργία λεξικού τόνου
 Ο λεξικός τόνος έχει διαχρονική υπόσταση στα Ελληνικά, σύμφωνα με την αρχή της τρισυλλαβίας  κατανέμεται σε μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές της λέξης  Η κατανομή του έχει διακριτική λειτουργία σε βασικές λεξικές κατηγορίες, όπως το όνομα, το επίθετο και το ρήμα π.χ. ['nomos ~ no'mos] («νόμος ~ νομός») [Ο] ['monos ~ mo'nos] («μόνος ~ μονός») [Επιθ.] ['piname ~ pi'name] («πίναμε ~ πεινάμε») [Ρ]

26 Κατανομή του λεξικού τόνου
 Κατά την κλίση των λέξεων, η κατανομή του λεξικού τόνου έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά: Σταθερότητα του τόνου  δεν παρουσιάζεται μετάθεση του τόνου σε άλλη συλλαβή π.χ. ['nomos ~ 'nomu] («νόμος ~ νόμου») Μεταβλητότητα του τόνου  παρουσιάζεται μετάθεση του τόνου προς το τέλος της λέξης π.χ. [fi'losofi ~ filo'sofon] («φιλόσοφοι ~ φιλοσόφων») Ελεύθερη εναλλαγή του τόνου  παρουσιάζεται εναλλακτική κατανομή του τόνου π.χ. [fil'losofu ~ filo'sofu] («φιλόσοφου ~ φιλοσόφου»)

27 Κατανομή του λεξικού τόνου
 Κατά την παραγωγή λέξεων, ο λεξικός τόνος κατανέμεται τόσο στα θέματα όσο και στα προσφύματα, είτε είναι προθήματα είτε είναι επιθήματα π.χ. ['sidaksi ~ si'daso ~ sida'ksula] («σύνταξη ~ συντάσσω ~ συνταξούλα»)  Σε σύνθετες λέξεις, ο τόνος κατανέμεται είτε στο 1ο είτε στο 2ο συνθετικό π.χ. [ta'çiploo ~ taçi'ðromos] («ταχύπλοο ~ ταχυδρόμος»)  Ο τόνος των σύνθετων λέξεων μπορεί να συμπίπτει με τη θέση του τόνου σε σε ένα από τα συνθετικά, χωρίς να αποτελεί κανόνα κατανομής τόνου π.χ. [siði'roðromos ~ siðiroðromi'kos] («σιδηρόδρομος ~ σιδηροδρομικός»)  Σύνθετες λέξεις μπορεί επίσης να αποτελούν ελάχιστα ζεύγη π.χ. [ço'noðromos ~ çono'ðromos] («χιονόδρομος ~ χιονοδρόμος»)  σπανίζει τόσο στην Ελληνική, όσο και σε άλλες γνωστές γλώσσες

28 Κατανομή του λεξικού τόνου
 Η σύνθεση του λεξικού περιλαμβάνει επίσης λεξικοποιημένες φράσεις, οι οποίες φέρουν, όπως και οι σύνθετες λέξεις, έναν λεξικό τόνο, κατά την αρχή της μονοτονίας στην Ελληνική π.χ. [pije'nela ~ kalo'kaγaƟos] («πηγαινέλα ~ καλοκάγαθος»)  Εκτός του λεξικού τόνου, τα Ελληνικά έχουν και την τονική ιδιομορφία του εγκλιτικού τόνου  κατανέμεται 2 συλλαβές μετά τον λεξικό τόνο, όταν παραβιάζεται η αρχή της τρισυλλαβίας σε σχέση με τα όρια εγκλιτικών φράσεων π.χ. [to 'maƟi'ma mu ~ o 'anƟro'poz mu] («το μάθημά μου ~ ο άνθρωπός μου»)

29 Προσωδιακοί κανόνες  Οι προσωδιακοί κανόνες αναφέρονται παραδοσιακά στην κατανομή λεξικών τόνων, κατά την παραγωγή και την κλίση των λέξεων  Η σύγχρονη έρευνα της φωνητικής αναφέρεται στο σύνολο των προσωδιακών κανόνων  σε λεξικό, προτασιακό και κειμενικό επίπεδο  Η κατανομή λεξικών τόνων είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο  μαζί με το φωνητικό περιβάλλον, το γραμματικό και το ευρύτερο γλωσσικό περιβάλλον, αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες κατανομής λεξικών τόνων

30 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ

31 ΥΠΟΘΕΣΗ: Η διάρκεια των συλλαβών μεταβάλλεται όταν είναι τονισμένες
 Μειώνεται ή αυξάνεται η διάρκεια μίας συλλαβής όταν κατανέμεται σε αυτή ο λεξικός τόνος; 1. Επιλέγετε το κατάλληλο υλικό για τη διερεύνηση αυτής της υπόθεσης  Οι υπό εξέταση συλλαβές πρέπει να βρίσκονται μεσά σε συγκρίσιμο φθογγικό περιβάλλον (λέξεις), στην ίδια θέση κάθε φορά  Οι λέξεις πρέπει να βρίσκονται μέσα στην ίδια κάθε φορά φέρουσα πρόταση π.χ. Ξέρει το νόμο καλά Ξέρει το νομό καλά Προσέξτε οι συλλαβές να είναι ίσου βάρους (με ίδιο αριθμό φθόγγων) ! 2. Κάνετε την ηχογράφηση στο Praat  Προσοχή στην καθαρότητα του ήχου και στην ένταση των ήχων του υπολογιστή 3. Κάνετε μετρήσεις διάρκειας (ms) στις υπό εξέταση συλλαβές  Εφόσον έχουμε να κάνουμε με διάρκειες συλλαβών, εξετάζουμε την κυματομορφή και το φασματογράφημα  Προσοχή στην ακρίβεια των μετρήσεων: ο κέρσορας να τοποθετείται σωστά στην αρχή και στο τέλος των φθόγγων 4. Υπολογίζετε, καταγράφετε και ελέγχετε τα ευρήματα 5. Εισάγετε τις μετρήσεις σε Excel και δημιουργείτε γραφήματα

32 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΩΔΙΑ - Επιτονισμός -

33 ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΠΡΟΣΩΔΙΑ  Η προτασιακή προσωδία αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα δομών και λειτουργιών της γλώσσας σε προτασιακό επίπεδο  Αποτελεί καθοριστικό παράγοντα παραγλωσσικών διακρίσεων όπως: ο θαυμασμός, η έκπληξη και ο θυμός καθώς και εξωγλωσσικών διακρίσεων όπως: η ηλικία, το φύλο και η φυσική κατάσταση του ομιλητή Ο προτασιακός τόνος σχετίζεται, κατά κύριο λόγο, με την κατανομή της έμφασης, της πληροφορίας δηλαδή που παρουσιάζεται με προεξέχοντα τρόπο με τα προσωδιακά μέσα (επιτονισμό, ένταση, διάρκεια)  εμφατικός τόνος

34 Τονικά Χαρακτηριστικά ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ
Τονικά Χαρακτηριστικά ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ Ο επιτονισμός σηματοδοτεί ποιες συλλαβές είναι προεξέχουσες, πώς και σε ποιο βαθμό έχουν γίνει προεξέχουσες Αναφέρεται, ακόμα, στο πώς συντελείται η κίνηση από τη μία προεξέχουσα συλλαβή στην επόμενη  Ο επιτονισμός ορίζεται ως ο συνδυασμός τονικών χαρακτηριστικών σε ευρύτερες δομικές μονάδες που σχετίζονται με την ακουστική παράμετρο της θεμελιώδους συχνότητας (F0) της φωνής και τις διακριτικές παραλλαγές της στη διαδικασία της ομιλίας  αποτελεί μία παράμετρο της προσωδίας

35 ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ Εκτός από την κυματομορφή και το φασματογράφημα, μπορούμε να αναλύσουμε και τη γραφική αναπαράσταση, που παρουσιάζει τη δομή του τονικού ύψους, δηλαδή τη θεμελιώδη συχνότητα (F0). επιτονική δομή του εκφωνήματος. Γράφημα που παρουσιάζει τη θεμελιώδη συχνότητα (fundamental frequency - F0) σε σχέση με το χρόνο. Δείχνει πώς το ύψος (pitch) της φωνής αλλάζει κατά τη διάρκεια ενός εκφωνήματος.

36 ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ Σε μία καμπύλη τονικού ύψους μπορούμε να παρατηρήσουμε:
αλλαγές στην F0 που σχετίζονται με το τονικό ύψος, την έκταση της F0 του ομιλητή (οι άντρες έχουν F0 γύρω στα 100Hz, ενώ οι γυναίκες γύρω στα 200), περιοχές ηχηρότητας και μη και κανονική (και μη κανονική) φώνηση.

37 ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ Βασικά στοιχεία επιτονισμού:
Φρασεοποίηση (Prosodic phrasing) – η ομιλία διασπασμένη σε ρυθμικές ενότητες Τονισμένες σε ύψος συλλαβές – μερικές συλλαβές έχουν μεγαλύτερη βαρύτητα ύψους Τονικός πυρήνας (Nuclear accent) – μία προεξέχουσα τονικά συλλαβή Τύποι επιτονικών κινήσεων – υψηλός τόνος (High), ανοδικός τόνος (Rise), χαμηλός τόνος (Low), καθοδικός τόνος (Fall)

38 ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ m i l a n e Στην παραπάνω καμπύλη επιτονισμού παρατηρούμε τα εξής: Δεν υπάρχει φρασεοποίηση. H φώνηση είναι συνεχής. Τονικός πυρήνας είναι η τονισμένη συλλαβή του ρήματος. Καθοδικός τόνος στο τέλος της πρότασης (Fall) – καταφατική πρόταση. Έκταση ύψους ομιλητή περίπου 150 – 270 Hz (γυναίκα).

39 ΕΠΙΤΟΝΙΣΜΟΣ - Τι υποδηλώνει; -
 H άνοδος της θεμελιώδους συχνότητας υποδηλώνει πως το εκφώνημα δεν έχει ολοκληρωθεί -πολλές φορές π.χ. έχουμε την αίσθηση πως ο ομιλητής πρόκειται να συνεχίσει τον λόγο του, μολονότι ήδη μεσολαβεί εκτεταμένη παύση  Αντίθετα, η μεγάλη πτώση της θεμελιώδους συχνότητας σημαίνει και το οριστικό τέλος του λόγου  Ορισμένες εκφωνηματικές πράξεις εκφέρονται συστηματικά στις ίδιες προσωδιακές συνθήκες, π.χ.: το επιφώνημα, όπως και η προσταγή, παρουσιάζουν συνδυασμένη αύξηση της θεμελιώδους συχνότητας της φωνής και της έντασης τα παρένθετα εκφωνήματα (παρεκβάσεις, διευκρινίσεις, σχόλια) παρατίθενται σε χαμηλότερη συχνότητα σε σχέση με τον κύριο λόγο

40 Εμφατικός τόνος (Focus)
 Μία γλωσσική ενότητα -όπως η λέξη- μπορεί να έχει ιδιαίτερο σημασιολογικό βάρος σε ένα δεδομένο γλωσσικό περιβάλλον και να φέρει έτσι προσωδιακή διάκριση σε προτασιακό επίπεδο  εμφατικός τόνος (ή προτασιακός τόνος)  αναφέρεται συχνά και ως έμφαση (focus) π.χ. Ποιοι κυνηγάνε τις γάτες; Οι σκύλοι κυνηγάνε τις γάτες.  η λέξη ‘σκύλοι’ φέρει εμφατικό τόνο  αποτελεί το σημασιολογικό επίκεντρο της πρότασης Τι κυνηγάνε οι σκύλοι;

41 ΕΜΦΑΣΗ Σημασιολογικές και γραμματικές διακρίσεις
 Ποικίλες διακρίσεις της έμφασης και της προτασιακής προσωδίας αποτελούν συχνά καθοριστικές σημασιολογικές διακρίσεις προτάσεων με πανομοιότυπη λεξική παράταξη π.χ. Έχω λίγα χρήματα (... και δεν σκέφτομαι να πάω διακοπές) Έχω λίγα χρήματα (... και σκέφτομαι να πάω διακοπές)  Η προτασιακή προσωδία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα ποικίλων γραμματικών-λειτουργικών διακρίσεων π.χ. Δεν πίνει γιατί έχασε τη δουλειά του. (δηλ. πίνει, αλλά όχι επειδή έχασε τη δουλειά του) Δεν πίνει γιατί έχασε τη δουλειά του. (δηλαδή δεν πίνει, επειδή έχασε τη δουλειά του)  Χάρη στις προσωδιακές διακρίσεις  το φαινόμενο της αμφισημίας εκλείπει

42 ΕΜΦΑΣΗ (Focus) Ποιος μαζεύει λεμόνια; [Ο Μανώλης μαζεύει λεμόνια.]
Ποιος μαζεύει λεμόνια; [Ο Μανώλης μαζεύει λεμόνια.] Τι μαζεύει ο Μανώλης; [Ο Μανώλης μαζεύει λεμόνια.]

43 Εμφατικός τόνος (Focus)
 H καταστολή των επιτονικών διακυμάνσεων στο τμήμα του εκφωνήματος που ακολουθεί μετά την έμφαση είναι πολύ σημαντική για την πρόσληψη της έμφασης από τον ακροατή (Rump & Collier, 1996)

44 Τύποι πρότασης  Σε προτασιακό επίπεδο διαφορετικές προσωδιακές δομές μπορεί να έχουν γραμματική λειτουργία και να δηλώνουν διαφορετικούς τύπους πρότασης, ακόμα και όταν δεν υπάρχει άλλο μορφολογικό ή συντακτικό στοιχείο που να τις δηλώνει  Η αντιστοιχία μεταξύ προτασιακών τύπων και προτασιακών λειτουργιών δεν είναι κατά κανόνα ένα-προς-ένα  ένα-προς-πολλά  σύμφωνα με μορφολογικά και συντακτικά κριτήρια  π.χ. Θα το γράψεις το γράμμα  αν και αντιστοιχεί κατά βάση στον καταφατικό τύπο πρότασης (απόφανση), μπορεί να έχει ποικίλες προτασιακές λειτουργίες  ερώτηση  Θα το γράψεις το γράμμα; προσταγή  Θα το γράψεις το γράμμα !

45 Τύποι πρότασης Απόφανση
 Η επιτονική μορφή αρχίζει χαμηλά, και ακολουθείται από κινήσεις ανόδου - καθόδου του επιτονισμού, ευθυγραμμισμένες κυρίως με τις τονισμένες συλλαβές. Το εκφώνημα καταλήγει σε μία κίνηση καθόδου του τονικού ορίου, χαρακτηριστικό στοιχείο των αποφάνσεων.

46 Ερώτηση ολικής άγνοιας
Τύποι πρότασης Ερώτηση ολικής άγνοιας Η επιτονική μορφή αρχίζει χαμηλά, και ακολουθείται από ανοδικές (σε αρκετά ψηλή συχνότητα) – καθοδικές κινήσεις του επιτονισμού, ευθυγραμμισμένες κυρίως με τις τονισμένες συλλαβές. Tο εκφώνημα καταλήγει σε μία κίνηση ανόδου – καθόδου του τονικού ορίου, χαρακτηριστικό των ερωτήσεων ολικής άγνοιας.

47 Ερώτηση μερικής άγνοιας
Τύποι πρότασης Ερώτηση μερικής άγνοιας Η επιτονική μορφή αρχίζει χαμηλά, αλλά ακολουθείται από μία απότομη άνοδο του επιτονισμού σε αρκετά ψηλή συχνότητα, που συνοδεύεται από μία απότομη πτώση. Ακολουθεί ένα χαμηλό πλατό που καλύπτει όλο το υπόλοιπο εκφώνημα, το οποίο καταλήγει σε μία ανοδική κίνηση του ορίου.

48 ΑΣΚΗΣΗ Να αναγνωρίσετε τον τύπο πρότασης που αναπαρίσταται στην παρακάτω καμπύλη τονικού ύψους και να περιγράψετε τα βασικά χαρακτηριστικά της.

49 ΑΣΚΗΣΗ Να αναγνωρίσετε τον τύπο πρότασης που αναπαρίσταται στην παρακάτω καμπύλη τονικού ύψους και να περιγράψετε τα βασικά χαρακτηριστικά της. -- Τι δείχνει η μεγάλη κίνηση ανόδου-καθόδου στην αρχή της καμπύλης τονικού ύψους;

50 ΑΣΚΗΣΗ Να αναγνωρίσετε τον τύπο πρότασης που αναπαρίσταται στην παρακάτω καμπύλη τονικού ύψους και να περιγράψετε τα βασικά χαρακτηριστικά της. -- Εντοπίστε το τονικό όριο. Τι δείχνει;

51 ΑΣΚΗΣΗ  Ανοίξτε το Praat  Ηχογραφήστε μία πρόταση
 Ανοίξτε τη γραφική αναπατάσταση που δείχνει την επιτονική καμπύλη  Μετρήστε το χαμηλότερο και το ψηλότερο σημείο της ηχογράφησης και βρείτε το τονικό εύρος του εκφωνήματός σας

52 Αυτά για σήμερα...