ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ 11&12

Παρουσίαση με θέμα: "ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ 11&12"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ/ 11&12
5/2017 1. M. Duverger, “The number of Parties”, from M. Duverger, Political parties: Their organization and activity in the modern State, NY Wisley, 1954, pp 08/duverger-number-of-parties.pdf 2. S. M. Lipset, “The indispensability of political parties”, Journal of Democracy, 11.1 (2000), pp mas/docentes/mappp/Ciencia%20Pol%C3%A Dtica%20III%20DCS%20Enero%202013/Ind ispensability%20LipsetJournal%20of%20De mocracy%2011(1)2005.pdf Εκλογικά και κομματικά συστήματα. Εκλογική συμπεριφορά και λειτουργία των κομμάτων. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

2 εκλογικη δημοκρατια και εκλογικα συστηματα
5/2017 Εκλογική δημοκρατία: εξελίχθηκε σταδιακά με την επέκταση του δικαιώματος της ψήφου από τον 19αι. και έπειτα. Εκλογικό σύστημα: το σύνολο των κανόνων της εκλογικής αναμέτρησης για την ανάδειξη Προέδρου και μελών κοινοβουλίου (αριθμός ή/και λίστα υποψηφίων, μηχανισμός μετατροπής των ψήφων σε έδρες, τρόπος κερματισμού της εθνικής επικράτειας σε εκλογικές περιφέρειες, όριο αντιπροσώπησης κτλ.). Οι λειτουργίες της εκλογής: 1) η επιλογή/ο ορισμός των κυβερνώντων από τους κυβερνώμενους, 2) η αξιολόγηση των πολιτικών τάσεων και της σημασίας των πολιτικών κομμάτων/ρευμάτων, 3) η χορήγηση ή ανάκληση της νομιμοποίησης στις κυβερνήσεις (μορφή λογοδοσίας), 4) η αποτύπωση της δημοκρατίας σε μια στιγμή κατάλυσης της ιεραρχίας. Tα πλειοψηφικά εκλογικά συστήματα διευκολύνουν το 1) Τα αναλογικά εκλογικά συστήματα, αλλά και ο πρώτος γύρος των πλειοψηφικών εκλογικών συστημάτων δύο γύρων, αποτυπώνουν καλύτερα το 2). Το εκλογικό σύστημα είναι μια σημαντική παράμετρος του πολιτικού συστήματος αφού επηρρεάζει τη σταθερότητα της χώρας, την ποικιλομορφία του κομματικού τοπίου και την εναλλαγή στην εξουσία. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

3 Πλειοψηφικα εκλογικα συστηματα/ 1
Το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα ενός γύρου: εκλέγονται οι υποψήφιοι που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους. Αυτό το σύστημα αντιπροσώπευσης εκλογικών περιφερειών μπορεί να είναι 1) σύστημα μονοεδρικών εκλογικών περιφερειών 2) σύστημα πολυεδρικών εκλογικών περιφερειών (σύστημα λίστας). Η πριμοδότηση του πρώτου κόμματος που έλαβε τις περισσότερες ψήφους (σχετική πλειοψηφία) διευκολύνει το σχηματισμό μονοκομματικών κυβερνήσεων στα κοινοβουλευτικά συστήματα ακόμα και αν το πρώτο κόμμα δεν απέσπασε την πλειοψηφία των ψήφων. Άρα μπορεί η κατανομή των ψήφων ενός κόμματος να είναι τέτοια (όταν η διασπορά των ψήφων που έλαβε είναι μικρότερη από τους αντιπάλους του) που να του εξασφαλίζει την πλειοψηφία των εδρών ακόμα και αν έλαβε μικρότερο ποσοστό ψήφων σε εθνικό επίπεδο (έρχεται δεύτερο σε ψήφους αλλά πρώτο σε έδρες). Μεγάλη σημασία έχει ο τρόπος χάραξης και άρα τα όρια των εκλογικών περιφερειών αφού μπορεί να επηρρεάσει την αποτελεσματικότητα της ψήφου. Η πριμοδότηση λειτουργεί πιο αποτελεσματικά στα δικομματικά συστήματα με σταθερή εναλλαγή των δύο κομμάτων. Σε πιο κερματισμένα ή πολυκομματικά συστήματα, οι αυτοδύναμες πλειοψηφικές (μονοκομματικές) κυβερνήσεις είναι δυσκολότερα επιτεύξιμες. Μειονεκτήματα της σχετικής πλειοψηφίας: Ο αριθμός των εδρών είναι πιο σημαντικός από τον αριθμό των ψήφων επιτρέποντας σε ένα κόμμα που ήρθε δεύτερο να κερδίσει. Αυτό αποτελεί αλλοίωση της γενικής βούλησης (Lijphart, 1999). Προωθεί την ψήφο τακτικής (ο ψηφοφόρος επιλέγει βάσει πιθανότητας εκλογικής επικράτησης ενός κόμματος και όχι βάσει προτίμησης) η οποία αλλοιώνει την πραγματική απήχηση των κομμάτων και αφαιρεί τη δυνατότητα στο λιγότερο επικρατέστερο κόμμα να γίνει φορέας ενσωμάτωσης σε εθνικό επίπεδο. Μεροληπτεί υπέρ των μικρότερων κομμάτων με υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση των ψήφων τους σε κάποιες εκλογικές περιφέρειες και κατά των μικρότερων κομμάτων με ομαλή διασπορά των ψήφων τους στην επικράτεια. Για αυτό ο τρόπος χάραξης των εκλογικών περιφερειών είναι πολύ σημαντικό, δεδομένου ότι η πολιτική εξουσία δύναται να ευνοήσει οριοθετήσεις ανάλογα με τα συμφέροντα του κόμματος στην εξουσία 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

4 Πλειοψηφικα εκλογικα συστηματα/ 2
Το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα δύο γύρων : μια πιο δημοκρατική εκδοχή της πλειοψηφικής αντιπροσώπευσης σύμφωνα με την οποία επικρατεί ο υποψήφιος που εξασφαλίζει την απόλυτη πλειοψηφία των ψηφοφόρων (μισοί συν ένα ψήφοι, ¼ των εγγεγραμμένων). Εφόσον στον πρώτο κανείς δε συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία, διεξάγεται δεύτερος γύρος με τους δύο επικρατέστερους όπου κερδίζει ο επικρατέστερος με σχετική πλειοψηφία. Αυτό το σύστημα αντιπροσώπευσης στο δεύτερο γύρο στηρίζεται κατά κανόνα στη χρήση ενιαίου ψηφοδελτίου σε μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες. Και εδώ είναι σημαντικός ο τρόπος χάραξης των εκλογικών περιφερειών. Τα περισσότερα εκλογικά συστήματα που εφαρμόζονται ανά τον κόσμο για την ανάδειξη Προέδρου με άμεση εκλογή είναι πλειοψηφικά συστήματα απόλυτης πλειοψηφίας δύο γύρων εφόσον δεν αναδεικνύεται νικητής στον πρώτο γύρο. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

5 Αναλογικα εκλογικα συστηματα/1
Αυτό το σύστημα εξασφαλίζει όχι απλώς την εκλογή αντιπροσώπων σε κάθε εκλογική περιφέρεια αλλά μια εκπροσώπηση ευρείας γκάμας κομμάτων. Σε ένα σύστημα καθαρά αναλογικό, κάθε κόμμα λαμβάνει το ίδιο ποσοστό ψήφων και εδρών (αρχή της αναλογικότητας). Ισχύει η αρχή ότι καμία ψήφος δεν είναι άχρηστη. Κατά κανόνα στα αναλογικά συστήματα εφαρμόζεται το σύστημα λίστας (σύστημα αμιγές/κλειστό ή μη αμιγές/σταυρός προτίμησης) σε πολυεδρικές εκλογικές περιφέρειες με εκλογικό όριο εκπροσώπησης (προς μετρίαση του κερματισμού του κοινοβουλίου). Τα περισσότερα αναλογικά συστήματα δεν είναι απόλυτα αναλογικά αφού παρέχουν κάποια μορφή ενίσχυσης του πρώτου κόμματος, βέβαια σε μικρότερο βαθμό από τα τα πλειοψηφικά ή μικτά συστήματα. Αρα μεροληπτούν σε μικρότερο βαθμό από τα πλειοψηφικά συστήματα ως προς την σύλληψη ή εφαρμογή τους κατά των μικρότερων κομμάτων. Σε περίπτωση μιας εθνικής περιφέρειας, αποφεύγεται το ακανθώδες ζήτημα (ανα)χάραξης των ορίων των εκλογικών περιφερειών. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

6 Αναλογικα εκλογικα συστηματα/2
Δύο τύποι αναλογικού συστήματος: H απόλυτη αναλογική εκπροσώπηση με το σύστημα της ενιαίας εθνικής περιφέρειας (η εθνική επικράτεια δεν χωρίζεται σε εκλογικές περιφέρειες). H δυσκολία του να ορισθούν έδρες χωρίς να είναι εδαφικά ριζωμένες. Η αναλογική εκπροσώπηση κατά προσέγγιση με τον ορισμό εκλογικών περιφερειών μεσαίου μεγέθους. Σε περίπτωση άνισου μεγέθους των εκλογικών περιφερειών, για να μην περιορίζεται η αναλογικότητα του συστήματος (λόγω της ύπαρξης άνισων περιφερειών), γίνεται χρήση ενός μηχανισμού ανακατανομής κάποιων εδρών σε περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο (εξομάλυνση) που μπορούν να καταλήξουν σε κόμματα που ενώ απέσπασαν σημαντικό αριθμό ψήφων, αλλιώς δε θα είχαν αποσπάσει καμμία έδρα. Όσο μεγαλύτερο το μέγεθος μιας εκλογικής περιφέρειας (αριθμός εκλεγμένων αντιπροσώπων), τόσο καλύτερα λειτουργεί η αρχή της αναλογικότητας και και τόσο μικρότερη είναι η μερολήψια σε βάρος των μικρότερων κομμάτων. Πλεονεκτήματα των αναλογικών εκλογικών συστημάτων Τα αναλογικά συστήματα παράγουν συμμαχικές κυβερνήσεις δεδομένης της δυσκολίας να εξασφαλίσει ένα κόμμα την πλειοψηφία των εδρών με βάση την αρχή της αναλογικότητας και να σχηματίσει πλειοψηφική (μονοκομματική) κυβέρνηση. Τέτοια συστήματα αναδεινύουν κυρίως κοινοβούλια και μετά κυβερνήσεις. Ο ψηφοφόρος δεν μετέχει στις μετακλογικές συζητήσεις, για σχηματισμό συμμαχικής κυβέρνησης αποφασίζουν οι κομματικές ελίτ κεκλεισμένων των θυρών. Οι συμμαχικές κυβερνήσεις αποτελούν πρόσθετο αποτρεπτικό παράγοντα της μονοκομματικής κυριαρχίας. Το κατώφλι και οι μικρές εκλογικές περιφέρειες περιορίζουν τον αριθμό, τον κερματισμό και τις εντάσεις αποκλείοντας τα πολύ μικρά κόμματα που είναι κατά του συστήματος. Οδηγούν σε υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής. Εξασφαλίζει βαθμό εκπροσώπησης σε κόμματα που έχουν τη βάση τους σε μειοψηφικές ομάδες και ιδεολογίες. Περιορίζει εκ των πράγματων την ανάγκη εναλλαγής των κομμάτων στην εξουσία και Η αναλογική αντιπροσώπευση δεν αφορά τόσο στη δίκαιη εκπροσώπευση των πολιτικών δυνάμεων στο κοινοβούλιο όσο στην ανάγκη να μπουν όρια στις υπερβολές του διπολισμού. Το σύστημα λίστας απαιτεί ισχυρά κόμματα, που θεωρούνται παράγοντας σταθερότητας και δίνει στα κόμματα τη δυνατότητα καθορισμού της σειράς εκλογής υπέρ της ισότιμης εκπροσώπησης μειώνοντας την εξάρτηση τους από προεκλογικές συμμαχίες. Οι συμμαχικές κυβερνήσεις ευνοούν την τοποθέτηση στο κέντρο, παρά στα αριστερά ή δεξιά. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

7 Μικτα εκλογικα συστηματα
5/2017 Τα μικτά εκλογικά συστήματα συνδυάζουν τη γεωγραφική και την κομματική αντιπροσώπευση, την πλειοψηφική αρχή και την αναλογική εκπροσώπευση. Δύο τύποι μικτών εκλογικών συστημάτων (μεταξύ πολλών άλλων): Αναλογικό σύστημα μικτών εκλογικών περιφερειών (ή αλλιώς εξατομικευμένο αναλογικό σύστημα) που συνδυάζει ένα πλειοψηφικό σύστημα επιλογής υποψηφίου σε επίπεδο της εκλογικής περιφέρειας (άμεσες έδρες) και αναλογικό σύστημα ψήφου της λίστας ενός κόμματος (έδρα από λίστα) για την κατανομή εδρών με χρήση μηχανισμού εξομάλυνσης για να εξασφαλισθεί η αναλογικότητα του συνολικού εκλογικού αποτελέσματος. Διπλό σύστημα ξεχωριστής ψήφου για τις εκλογικές περιφέρειες και για τις κομματικές λίστες χωρίς μηχανισμός εξομάλυνσης που οδηγεί σε δύο διαφορετικές προεκλογικές εκστρατείες. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

8 Το πολιτικο κομμα 5/2017 Συνθέτει μαζί με άλλα το σύστημα των ανταγωνιστικών κομμάτων. Αποτελεί μηχανισμός προετοιμασίας και διεξαγωγής εκλογικών αναμετρήσεων. Λειτουργεί ως φορέας πολιτικής στελέχωσης στελεχώνοντας τη νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Κάθε πολιτική ομάδα που συμμετέχει στις εκλογές προτείνοντας υποψήφιους για δημόσια αξιώματα με στόχο να αποκτήσουν κυβερνητική εξουσία (συστατικό στοιχείο της εκτελεστικής εξουσίας). Αποτελεί το κύριο μέσο έκφρασης πολιτικών συναισθημάτων και ενεργούς βούλησης των πολιτών. Είναι αναγκαίο όργανο για τη διαμόρφωση του συλλογικού συμφέροντος. Λειτουργεί ως φορέας συσσωμάτωσης των συμφερόντων φιλτράροντας τα αιτήματα και μετατρέποντας τα σε συνολικές υλοποιήσιμες προτάσεις, επιλέγοντας με αυτό τρόπο πολιτικές. Λειτουργεί κυρίως ως παγιωμένος θεσμός με συγκεκριμένη ιδεολογία (παραδοσιακό δυτικοευρωπαϊκό πρότυπο) ή λειτουργεί κυρίως ως μηχανισμός διεξαγωγής εκλογικών αναμετρήσεων και στελέχωσης των δημόσιων αξιωμάτων (αμερικάνικο πρότυπο). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

9 Η εσωτερικη οργανωση των κομματων στισ φιλελευθερεσ δημοκρατιεσ (Δυτικη ευρωπη)
5/2017 Κομμματική ηγεσία: ηγετική ομάδα μέρος της οποίας συμμετέχει και στην κυβέρνηση εφόσον το κόμμα βρίσκεται στην εξουσία. Κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος: η παρουσία του κόμματος στο κοινοβούλιο Κεντρική οργάνωση του κόμματος: τα στελέχη στα κεντρικά του κόμματος Συνέδριο του κόμματος: το ανώτατο κομματικό όργανο. Περιφερειακά ή τοπικά συμβούλια: εκλεγμένα κομματικά στελέχη, τοπικοί αξιωματούχοι και κομματικά μέλη (μέλη της κομματικής βάσης). Ευρωπαϊκή παρουσία του κόμματος: μέλη του κόμματος εντάσσεται σε πολιτική ομάδα του ΕΚ. Τα κορυφαία κομματικά στελέχη έχουν και τις δύο ιδιότητες: είναι μέλη της κοινοβουλευτικής ομάδας και της κομματικής οργάνωσης. Περισσότερη ή λιγότερη κομματική πειθαρχία ανάλογα με το βαθμό συγκέντρωσης ή αποκέντρωσης οργάνωσης του κόμματος σε εθνικό επίπεδο. Σταθερά μέλη με κομματική συνδρομή. Σύγχρονα προβλήματα Χαλάρωση της ιδεολογικής ταυτότητας Μείωση της λαϊκής βάσης και φθίνουσα κομματική συμμετοχή ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

10 Τυποι κομματων (δυτικη ευρωπη) – 1 (δυαδικη τυπολογια duverger στη βαση του ιστορικου κριτηριου)
Κόμματα των ελίτ (partis de cadres/notables) Κοινοβουλευτικές κλίκες στελεχών με κοινά συμφέροντα, με αρχηγικό και ελιτίστικο πρόσημο, με μετέπειτα στόχο τη διεύρυνση τους στο εκλογικό σώμα (πρώτα συντηρητικά και φιλελεύθερα αγγλοσαξωνικά και σκανδιναβικά κόμματα στα μέσα του 19ου αι., μετακομμουνιστικά κόμματα της ανατολικής Ευρώπης). Η ανάπτυξη του κράτους προήγαγε το σχηματισμό συντηρητικών/καθολικών κομμάτων, φιλελεύθερων κομμάτων. Τα νέα κόμματα στα μετα-κομμουνιστικά καθεστώτα της ανατολικής Ευρώπης δεν ανέπτυξαν τα χαρακτηριστικά των μαζικών κομμάτων (ψηφοφόροι με ισχυρούς κομματικούς δεσμούς) αν και βασίστηκαν σε ιδεολογικές, θρησκευτικές και εθνικές διαιρέσεις. Ακολούθησαν ΄κυρίως, όχι το δυτικοευρωπαϊκό πρότυπο, αλλά το αμερικάνικο (κόμμα ως μηχανισμός εκλογικών αναμετρήσεων), στηριζόμενα στο κοινοβούλιο / κράτος. Κόμματα των μαζών (μαζικής οργάνωσης) (partis de masse) Εξωκοινοβουλευτικές ομάδες με επιδίωξη την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των συμφερόντων της κοινωνικής ομάδας που εκπροσωπούν, με έντονο ιδεολογικό, ταξικό πρόσημο (διεκδίκηση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων) και σύνδεση με συνδικάτα, με ευρεία κομματική ταυτότητα/λαϊκή βάση και τοπικές οργανώσεις, συνδρομές μελών και αυστηρή κομματική πειθαρχία (μέχρι τη δεκαετία του 60, ριζοσπαστικά σοσιαλιστικά κόμματα της εργατικής τάξης στις αρχές του 20 αι.). Η αύξηση των συγκρούσεων μεταξύ νέων βιομηχανικών εργατών και εργοδοσίας προήγαγε την εμφάνιση σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κομμάτων. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

11 Τυποι κομματων (δυτικη ευρωπη) - 2
5/2017 Πολυσυλλεκτικά κόμματα (Kirchheimer, 1966) Πρώην κόμματα των ελίτ και των μαζών με εξωκοινοβουλευτική οργάνωση, με αρχηγικά χαρακτηριστικά και στόχο την άσκηση της εξουσίας στο όνομα του εθνικού συμφέροντος, επιχορηγούμενα, με δυσκολία προσήλωσης σε αμιγώς ιδεολογικό πρόγραμμα, που προσαρμόζονται στη τεχνοκρατική διακυβέρνηση και στον ανερχόμενο ρόλο των ΜΜΕ (σύγχρονα χριστιανοδημοκρατικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα από τη δεκαετία του 60). Από τη δεκαετία του 60, παρατηρείται μείωση των ιστορικών ρηγμάτων, τα κόμματα συγκράτησαν τις δομές τους αλλά επανατοποθετούνται στην κομματική σκακιέρα (στη κεντροδεξιά συντηρητικά/καθολικά κόμματα, στην κεντροαριστερά σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κόμματα). Εμφάνιση/ισχυροποίηση νέων κομμάτων (που μπορεί να είναι και κόμματα διαμαρτυρίας) από τα τέλη του 70 (οικολόγοι, ακροδεξιά κόμματα, ανανεωτικά αριστερά κόμματα, πειρατές ...) που απευθύνονται σε μικρό κομμάτι του εκλογικού σώματος και επικεντρώνονται σε κάποια ζητήματα. Η οικονομική κρίση επέτρεψε σε αυτά να αυξήσουν την απήχηση τους και να απειλούν τα εδραιωμένα κόμματα. Υπάρχει ο κίνδυνος να μην ισχύει πια το ‘φυσικό ταβάνι΄ αφού ακροδεξιά κόμματα επιχειρούν να πάρουν πολύ μεγάλο αριθμό ψήφων αποσπώντας (όχι βραχύβια) επικίνδυνα μεγάλο μέρος υποστηρικτών από την παραδοσιακή τους κομματική ομάδα.(εδραίωση ως φυσικό κόμμα). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

12 Γιατί δεν αναπτύσσεται ο ακροδεξιός εθνικισμός στην Ισπανία;
Vox, η μεγαλύτερη ακροδεξιά ομάδα στην Ισπανία, συγκέντρωσε μόλις το 0,2% των ψήφων στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2016. Γιατί δεν αναπτύσσεται ο ακροδεξιός εθνικισμός στην Ισπανία; Η δικτατορία εξακολουθεί να είναι πρόσφατη, το ήμισυ του ισπανικού πληθυσμού ζούσε κάτω από το καθεστώς του Φράνκο. Αυτές οι τέσσερις δεκαετίες [ ] έχουν, κατά κάποιο τρόπο, εμβολιάσει τη χώρα κατά του ιού του ακραίου εθνικισμού και της ξενοφοβίας. Από την αρχή του εκδημοκρατισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1970, τα νέα κόμματα, δεξιά και αριστερά, απέρριψαν τα σύμβολα είναι η σημαία και ο ύμνος. Από τότε έχει παραμείνει. Το Λαϊκό Κόμμα του πρωθυπουργού Mariano Rajoy δημιουργήθηκε από την παλιά franquiste ελίτ λειτούργησε ως ένα μαξιλάρι που απορροφά ένα ευρύ φάσμα ευαισθησιών,υπερ-αντιδραστικούς έως μέτρια κεντρώους. Η πιο σκληρή πτέρυγα είναι ανεκτή αλλά δεν προβάλλεται από το κόμμα. Συγχρόνως, η ίδια είναι αρκετά ανθεκτική απέναντι σε ξενοφοβικές στάσεις που είναι αντίθετες με την πολιτική κουλτούρα της Ισπανικής δεξιάς, προσηλωμένη στις αρχές του καθολικισμού. Αυτή η απόρριψη του εθνικισμού είναι ακόμη ισχυρότερη δεδομένου ότι η Ισπανία αποτελείται από πολύ έντονες περιφερειακές κουλτούρες: η Μαδρίτη πρέπει συνεχώς να διαπραγματεύεται με την βασκική, καταλανική ταυτότητα, αλλά και με αυτή της Ανδαλουσίας ή της Γαλικίας. Στην Ισπανία, η απουσία εθνικής αφήγησης κάνει την απόρριψη των άλλων πιο περίπλοκη από ότι σε άλλες χώρες. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

13 Τυποι κομματων (δυτικη ευρωπη) – (δυαδικη τυπολογια duverger στη βαση του δομικου κριτηριου)
Στη δυαδική τυπολογία του Duverger (κόμματα των ελίτ, κόμματα των μαζών) μπορούμε να εφαρμόσουμε το δομικό κριτήριο για να δούμε πότε ένα κόμμα προσιδιάζει περισσότερο σε κόμμα μαζών ή όχι και ποια κόμματα των ελίτ ή των μαζών έχουν ισχυρή ή ευέλικτη δομή. Η εσωτερική δομή των κομμάτων οργανώνεται ανάλογα με τη σχέση που ενώνει τον πολίτη με το κόμμα. Παρατηρούνται τρεις ομόκεντροι κύκλοι: -1 Ο κύκλος των οργανωμένων (militants) για τα οποία το κόμμα αποτελεί έναν λόγο να ζουν (αντικαθιστά τον ρόλο της εκκλησίας) -2 Ο κύκλος των μελών που πληρώνουν συνεισφορά και έχουν κάρτα μέλους, για αυτά το κόμμα είναι μια οργάνωση Υπάρχει και μια παραλλαγή, το κόμμα αποτελείται κυρίως από έμμεσα μέλη (parti indirect): κάποιος ανήκει σε συνδικάτο και αν δε δηλώνει διαφωνία, ανήκει και στο κόμμα (πχ Labour, UK) -3 Ο κύκλος των υποστηρικτών (sympathisants) και ψηφοφόρων που αρκούνται να παρευρίσκονται πότε πότε σε κάποια συνέλευση και να ψηφίζουν υπέρ του κόμματος. Όσο περισσότεροι είναι οι 2 σε σχέση με τους 3 και όσο περισσότεροι είναι οι 1 σε σχέση με τους 2, τόσο περισσότερο η οργάνωση τείνει να είναι κόμμα των μαζών. Κόμματα με ισχυρή δομή (πειθαρχία), κόμματα με ευέλικτη δομή (ελευθερία ψήφου, ανίσχυρη κομματική γραμμή). Οι βρετανοί συντηρητικοί (κόμμα ελίτ) και οι βρετανοί εργατικοί (κόμμα μαζικό) έχουν ισχυρή δομή. Τα αμερικανικά κόμματα έχουν ευέλικτη δομή. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

14 Κομματα και δημοκρατια (The iron law of oligarchy, Michels, 1911)
Τα κόμματα αναπτύσσουν αρχηγικό-προσωποπαγές προφίλ Δομή από την κορυφή στη βάση με πρωταγωνιστικό ρόλο στην ηγετική ελίτ που αποτελείτει από την κομματική ηγεσία και τον κοινοβουλευτικό βραχίονα (ολιγαρχική αντίληψη). Έλεγχος της κομματικής βάσης από μια κυρίαρχη κλίκα ηγετών (στελεχών και κοινοβουλευτικών). Τα κόμματα αναπτύσσουν εκλογικό-επαγγελματικό κόμμα προφίλ Η εξωκοινοβουλευτική κομματική οργάνωση (η κομματική ελίτ) διαχειρίζεται τις κρατικές επιχορηγήσεις. Κυρίως η κομματική οργάνωση μπορεί να προσελκύσει νέα μέλη, οργανώνει τις προεκλογικές μάχες. Αναπτύσσει πλέον λιτούς και ευέλικτους μηχανισμούς στη βάση του εθελοντισμού για τις προεκλογικές εκστρατείες. Τα κόμματα-κάρτελ Πρόκειται για τα κυρίαρχα κόμματα που χρησιμοποιούν τη δεσπόζουσα θέση τους και ορίζουν τους κανόνες (εκλογικοί κανόνες, κανόνες χρηματοδότησης κτλ.) εδραιώνοντας/συντηρώντας τη θέση τους και μειώνοντας τις συνέπειες της απο- μαζικοποίησης (και φθίνουσας συμμετοχής). Η θεσμοθέτηση της δημόσιας χρηματοδότησης έθρεψε το κομματικό κράτος ως ενιαίο σύστημα διακυβέρνησης κράτους και κομματικών ηγεσιών (συμβιωτική σχέση) μετατρέποντας κάποια κόμματα σε φορείς του κράτους αντί να είναι φορείς εκπροσώπησης των συμφερόντων συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

15 Κομματικα συστηματα - 1 5/2017 Το κομματικό σύστημα είναι συστατικό στοιχείο του τρόπου λειτουργίας της δημοκρατίας. Το κομματικό σύστημα/μοντέλο μιας χώρας εξαρτάται από τον αριθμό των κομμάτων, τη σχετική επιρροή τους, την αλληλεπίδραση τους (πόλωση, συναίνεση), το νομικό πλαίσιο (εκλογικό σύστημα, ρυθμιστικό πλαίσιο χρηματοδότησης, σώρευση αιρετών αξιωμάτων κτλ.), τις δομές του κομματικού ανταγωνισμού (ισχύς του κομματικού συστήματος, των κομμάτων). Σύστημα του κυρίαρχου κόμματος: το σύστημα είναι ανταγωνιστικό αλλά υπάρχει ένα κόμμα που κυριαρχεί σε ψήφους και έδρες είτε κυβερνά ανεξάρτητα ή αν δε διαθέτει, όπως συμβαίνει συνήθως, κοινοβουλευτική πλειοψηφία κυβερνά ως κυβέρνηση μειοψηφίας χάρη στην κοινοβουλευτική στήριξη μικρών ομοιδεατών-κομμάτων (Σουηδία). Οι μετεκλογικοί σχηματισμοί συμμαχικών κυβερνήσεων συνεργασίας (και όχι κυβερνήσεων μειοψηφίας) απομακρύνει μια χώρα από την κατηγορία αυτή. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

16 Κομματικα συστηματα - 2 Δικομματικό σύστημα (πολωτική προσέγγιση):
Κανένα από τα δύο κόμματα δεν είναι υπερκυρίαρχο, όμως από κοινού σχηματίζουν ισχυρό κομματικό σύστημα. Συναγωνίζονται για τη σχηματισμό μονοκομματικών κυβερνήσεων. Με ‘σωσίβιο’ το εκλογικό σύστημα σχετικής πλειοψηφίας (ή και σε προεδρικό σύστημα) μπαίνουν φραγμοί στην ανάπτυξη μικρότερων κομμάτων ή ανεξάρτητων υποψηφίων που δεν μπορούν να ανταγωνισθούν τα δύο μεγάλα. Το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρείται σύστημα των 2,5 κομμάτων. Πολυκομματικό σύστημα (χωρίς κυρίαρχο κόμμα, με σημασία στην πολιτική συνέχεια): Αρκετά μειοψηφικά κόμματα που εκπροσωπούν διάφορες κοινωνικές τάσεις, είτε σχηματίζουν συμμαχίες για κυβέρνηση είτε κυβερνά ένα εξ αυτών (κεντρική και βόρεια Ευρώπη). Έμφαση στη αντιπροσωπευτική και συναινετική λειτουργία των κομμάτων με χρήση αναλογικών εκλογικών συστημάτων. Τα τρίτα κόμματα δεν έχουν συνήθως μεγάλη εκλογική επιρροή. Ενώ η μεταπολεμική χρυσή 30ετία έκανε πιο αποδεκτές τις συμμαχικές ΄κυβερνήσεις, η επιβολή των δομικών μεταρρυθμίσεων από τη δεκαετία του 90 και μετά επανέφεραν την άποψη ότι μια συμμαχική κυβέρνηση δεν είναι αρκετά ισχυρή για να τις υλοποιήσει γρήγορα. Η απομάκρυνση από τα πλειψηφικά εκλογικά συστήματα είναι πλήγμα για τα δικομματικά συστήματα. Τα πολυκομματικά συστήματα έδειξαν ικανότητα να διαχειρίζονται τις κοινωνικές διαιρέσεις, ενώ τα δικομματικά να προωθούν αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

17 εκλογικα συστηματα και κομματικα / πολιτικα συστηματα
Ο τύποσ του εκλογικού συστήματοσ ωσ επιρροή στο κομματικό/πολιτικό σύστημα Το εκλογικό σύστημα αποτελεί ένα θεμελιακό στοιχείο της διαδικασίας κατασκευής της πλειοψηφικής εξουσίας. Έχει συνέπειες στον αριθμό, στην αυτονομία, στο εύρος της δράσης των πολιτικών δρώντων/κομμάτων, στις δυνατότητες συμμαχιών και συγκρούσεων μεταξύ τους, στη γέννηση, διατήρηση και στα κριτήρια νομιμοποίησης των κυβερνήσεων. Οι συνέπειες του εκλογικού συστήματος στα πολιτικά κόμματα. Οι τρεις νόμοι του M. Duverger (δεκαετία του 50). 1ος κοινωνιολογικός νόμος Duverger: το πλειοψηφικό σύστημα ενός γύρου τείνει να εγκαθιδρύει δικομματικό (ή τουλάχιστον διπολικό) σύστημα που αποτελείται από κόμματα με ισχυρή δομή. Οφείλεται σε μηχανικούς – μαθηματικοί κανόνες μετατροπής των ψήφων σε έδρες (πχ κατώφλι)- και ψυχολογικούς παράγοντες – επίδραση των εκλογικών κανόνων στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων (πχ ψήφος τακτικής). 2oς κοινωνιολογικός νόμος Duverger: το πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων τείνει να παράγει πολυκομματισμό με κόμματα ανίσχυρης δομής και αλληλοεξαρτούμενα. Η εμπειρική παρατήρηση έδειξε όμως ότι δημιουργείται διπολισμός των τάσεων και εμφάνιση εντός αυτών κομματικών υποσυστημάτων δύσκολα ελεγχόμενων. 3ος κοινωνιολογικός νόμος Duverger: η αναλογική εκπροσώπηση ευνοεί τον πολυκομματισμό με κόμματα με ισχυρή δομή και ανεξάρτητα μεταξύ τους (έντονος πολυκομματισμός). Η εμπειρική παρατήρηση έδειξε ότι ο πολυκομματισμός μπορεί όμως να είναι άνισος. Ο τύποσ του εκλογικού συστήματοσ ωσ συνέπεια κοινωνικών και πολιτικών μετασχηματισμών Πιο σημαντικός ο ρόλος των κοινωνικών διαιρέσεων στη Δυτική Ευρώπη (Rokkan, 1970) και των πολιτικών κατακερματισμών (μετα-κομμουνιστική Ανατολική Ευρώπη) στο σχηματισμό των πολυκομματικών συστημάτων και άρα στη διαμόρφωση των κομματικών και πολιτικών συστημάτων. Η υιοθέτηση των αναλογικών συστημάτων έγινε μεταγενέστερα. 5/2017 ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

18 Οι λογοι τησ φθινουσασ κομματικησ και εκλογικησ συμμετοχησ (αποχη)
5/2017 Παρακμή των θρησκευτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών διαιρετικών δομών/ρηγμάτων (cleavages, Lipset; Rokkan, 1960s) που βασίζονται οι συλλογικές (και κομματικές) ταυτότητες των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Η μείωση των κοινωνικών και ταξικών συγκρούσεων (ταύτιση με μια κοινωνική και εθνική ομάδα) κατά την χρυσή 30ετία έκανε τα διακυβεύματα να είναι λιγότερα σημαντικά πλέον (εκλογική συμμετοχή ως επιλογή). Η μείωση της σημασίας των τοπικών οργανώσεων λόγω της ανάπτυξης των ΜΜΕ- μέσων δικτύωσης. Η αποευθυγράμμιση των ψηφοφόρων από τις παραδοσιακές κομματικές προτιμήσεις λόγω εξασθένισης των ψυχολογικών δεσμών μεταξύ κομμάτων και εκλογέων/κοινωνικών ομάδων (παρακμή της κομματικής ταύτισης). Φθίνουσα συμμετοχή στα πολιτικά κόμματα από τις αρχές του 80. Συμμετοχή των νέων σε κινήματα παρά σε κόμματα.Μήπως η μαζική κομματική συμμετοχή μεταπολεμικά ήταν η εξαίρεση; Η ψήφος αφοσίωσης, δέσμευσης και επικύρωσης έδωσε τη θέση της στην ψήφο απολογισμού και αξιολόγησης. Η φθίνουσα σημασία των εκλογών ως θεσμός γνήσιας αντιπροσωπευτικότητας (κυρίως σε πλειοψηφικά εκλογικά συστήματα). Η μη προσμέτρηση της λευκής ψήφου. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

19 Οι συνέπειεσ τησ αλλαγήσ τησ κομματικήσ και εκλογικησ συμπεριφορασ
5/2017 Η μειωμένη συμμετοχή ωφελεί τα συντηρητικά κόμματα και επιταχύνει τις δομικές μεταρρυθμίσεις. Ανάδειξη νέων κομμάτων (πολιτική οικολογία, πειρατές κτλ) Αύξηση της εκλογικής ρευστότητας με υπερψήφισιη δύο διαφορετικών κομμάτων και αύξηση των ευμετάβλητων και αναποφάσιστων ψηφοφόρων. Η φήμη της αποτελεσματικότητας και αξιοπιστίας των κομμάτων στη διακυβέρνηση υποκαθιστά την έλλειψη βαθιών ιδελογικών και κοινωνικών ριζών. Ορθολογική/ατομική εξήγηση της αποχής (επιλεκτική συμμετοχή, περιστασιακοί λόγοι): η μη ικανοποίηση από την απόδοση των κυβερνήσεων (παγκοσμιοποίηση, κρίση, διαφθορά), το υψηλό κόστος προσέλευσης, η μη κρισιμότητα της αναμέτρησης, η παρουσία πολύ ανταγωνιστικών αντιπάλων στην εκλογική μάχη, Κοινωνιολογική εξήγηση της αποχής (δομικοί λόγοι για το φαινόμενο της αποστασιοποίησης): μείωση της σημασίας των συνδικάτων, αύξηση της ανεργίας και της αποταξικοποίησης (σχετική στέρηση), περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και εισόδημα, έλλειψη πολιτικών πόρων και κομματικής ταυτότητας (η ταξική και κομματική ψήφος έδωσε τη θέση στη ψήφο κατά ζήτημα/ κατακερματισμένη πολιτική, πχ οικονομία, προφίλ υποψηφίων, διαχειριστική ικανότητα και επιδόσεις του κόμματος, δημοτικότητα, εικόνα του αρχηγού ως υποκατάστατο του απομαζικοποιημένου κόμματος), μειωμένο κοινωνικό κεφάλαιο. Η συνδυαστική χρήση των δύο εξηγήσεων επιτρέπει να εξηγηθεί η κομματική ταύτιση, όχι ως ‘εγγύτητα θέσεων’, αλλά ως δυναμικό φαινόμενο όπου αξιολογείται η απόδοση των ηγετικών στελεχών κυρίως στη βάση των προσωπικών χαρακτηριστικών τους και όχι των πολιτικών τους προτάσεων. ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ

20 μηχανισμοι αμεσησ δημοκρατιασ στισ φιλελευθερεσ δημοκρατιεσ
5/2017 Δημοψήφισμα: παιδευτικός μηχανισμός που λειτουργεί συμπληρωματικά με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία δίνοντας λύση σε περίπτωση δυσκολίας λήψης απόφασης ή σε περίπτωση θέματος υψηλής εθνικής πολιτικής. Δεσμευτικό ή συμβουλευτικό (βαλβίδα ασφάλειας), συγκεκριμένο ζήτημα (συνήθως εξαιρούνται η φορολογία, οι δημόσιες δαπάνες). Ο κίνδυνος κατάχρησης ή εργαλειοποίησης του δημοψηφίσματος απονομιμοποιεί τη σημασία του και το στόχο με συνέπεια να αποθαρρύνεται η συμμετοχή, να μειώνεται η αξιοπιστία του ερωτήματος (φύση και διατύπωση ερωτήματος), να γίνεται όργανο πολιτικών διακανονισμών των κομματικών ελίτ, να μη γίνεται σεβαστό το αποτέλεσμα του. Πρωτοβουλία πολιτών (κατά την προπαρασκευαστική φάση της νομοθετικής διαδικασίας): αίτημα προς τις αρχές προς συζήτηση (πρωτοβουλία διαμόρφωσης ατζέντας) ή απευθείας λήψη απόφασης για εισαγωγή νομοσχεδίου,για αλλαγή ισχύοντος νόμου, για συνταγματική τροποποίηση. Χρησιμοποιείται ως δικλείδα ασφάλειας για την μη παλινόρθωση αυταρχικού καθεστώτος ή για τον περαιτέρω εκδημοκρατισμό φιλελεύθερου καθεστώτος. Ψήφος ανάκλησης: πολιτική διαδικασία παύσης εκλεγμένου αξιωματούχου μέσω ψηφοφορίας (κατά κανόνα 20-25% των ψηφοφόρων που συμμετείχαν στις αντίστοιχες εκλογές) (impeachment: είναι νομική διαδικασία καθαίρεσης). ΦΙΛΙΠΠΑ ΧΑΤΖΗΣΤΑΡΟΥ