ΓΛΩΣΣΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ υποχρεωτικό μάθημα, α’ εξάμηνο Δήμητρα Κατή Δήμητρα Κατή

Παρουσίαση με θέμα: "ΓΛΩΣΣΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ υποχρεωτικό μάθημα, α’ εξάμηνο Δήμητρα Κατή Δήμητρα Κατή"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΓΛΩΣΣΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΣΗ υποχρεωτικό μάθημα, α’ εξάμηνο http://eclass.uoa.gr/courses/ECD104/ Δήμητρα Κατή Δήμητρα Κατή dimkati@ecd.uoa.gr dimkati@ecd.uoa.grdimkati@ecd.uoa.grdimkati@ecd.uoa.gr ‘Ωρες υποδοχής φοιτητών-τριών Δευτέρα 5-7 1

2 Ιστοσελίδα μαθήματος http://eclass.uoa.gr/courses/ECD104/ Για ανακοινώσεις, διαφάνειες διαλέξεων κλπ. παρακολουθείστε την ιστοσελίδα. Για ανακοινώσεις, διαφάνειες διαλέξεων κλπ. παρακολουθείστε την ιστοσελίδα. Η διαδικασία ως εξής: Η διαδικασία ως εξής: 1.Βρείτε κατάλογο μαθημάτων στην ηλεκτρονική τάξη ΕΚΠΑ 2.Βρείτε Τμήμα: Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, 3.Βρείτε Μάθημα 4.Αναζητείτε πιο συγκεκριμένα πληροφορίες για Ανακοινώσεις, ‘Εγγραφα, κλπ. 2

3 Εισαγωγή στις επιστήμες της γλώσσας κυρίως στη θεωρητική γλωσσολογία και στις διεπιστημονικές προσεγγίσεις της κοινωνικής γλωσσολογίας και της ψυχογλωσσολογίας Mάθημα χρήσιμη βάση και για επόμενα μαθήματα όπως «Ανάπτυξη Λόγου».... 3

4 Συγγράμματα : (επιλέγετε ένα από τα δύο. Αφορούν και τα δύο μόνο την ενότητα του μαθήματος τη σχετική με τις κοινωνικές προσεγγίσεις της γλώσσας) –Αρχάκης Α. & Κονδύλη Μ. (2004, β’ αναθ. έκδ.) Εισαγωγή σε ζητήματα κοινωνιογλωσσολογίας. Αθήνα: Νήσος. –Κωστούλη-Μακράκη, Ν. (2001) Γλώσσα και κοινωνία. Αθήνα: Μεταίχμιο. Φάκελος βιβλιογραφίαs: αναρτημένος ηλεκτρονικά στα έγγραφα του μαθήματος (θα αναθεωρείται όμως καθοδόν με διαλέξεις συνεχώς!). Η βάση για τις εξετάσεις –Τρία κείμενα –Διαφάνειες διαλέξεων (δείτε φάκελο στα έγγραφα ηλεκτρονικής τάξης). Συστήνω απλώς: το πολύ σύντομο βιβλίο Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα που βοηθάει αρκετά για εξετάσεις. Δείτε σχετικό σύνδεσμο στην ηλεκτρονική τάξη. Εύκολο να βρεθεί στο διαδίκτυο μέσω μηχανών αναζήτησης ούτως ή άλλω ς. 4

5 Ενότητες διαλέξεων: 1. Η επιστημονική μελέτη της γλώσσας 2. Κοινωνικές προσεγγίσεις της γλώσσας 1. Ψυχολογικές προσεγγίσεις της γλώσσας 5

6 1. Η επιστημονική μελέτη της γλώσσας: Σύγχρονες καθημερινές αντιλήψεις για τη γλώσσα και η πολιτική σημασία τους Σύγχρονες καθημερινές αντιλήψεις για τη γλώσσα και η πολιτική σημασία τους Ιδέες για τη γλώσσα πριν την ανάπτυξη της επιστήμης. Ιδέες για τη γλώσσα πριν την ανάπτυξη της επιστήμης. Η συγκρότηση μιας επιστήμης της γλώσσας, κυρίως της σύγχρονης γλωσσολογίας στις αρχές του 20ου αιώνα: βασικές της αρχές. Η συγκρότηση μιας επιστήμης της γλώσσας, κυρίως της σύγχρονης γλωσσολογίας στις αρχές του 20ου αιώνα: βασικές της αρχές. Η περιγραφή της γλώσσας από την επιστήμη: επίπεδα ανάλυσής της (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία, πραγματολογία, κείμενο, επίπεδα ύφους κλπ.) Η περιγραφή της γλώσσας από την επιστήμη: επίπεδα ανάλυσής της (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία, πραγματολογία, κείμενο, επίπεδα ύφους κλπ.) Eξελίξεις στη γλωσσολογία στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα: α) η γενετική θεωρία του Chomsky και ο αντίλογος της γνωσιακής-λειτουργικής γλωσσολογίας, β) τα διεπιστημονικά πεδία που μελετούν τη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία και τη νόηση Eξελίξεις στη γλωσσολογία στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα: α) η γενετική θεωρία του Chomsky και ο αντίλογος της γνωσιακής-λειτουργικής γλωσσολογίας, β) τα διεπιστημονικά πεδία που μελετούν τη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία και τη νόηση 6

7 2. Κοινωνικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ιστορική αλλαγή: Γιατί και πώς αλλάζουν οι γλώσσες; Η αλλαγή δεν είναι φθορά. Ιστορική αλλαγή: Γιατί και πώς αλλάζουν οι γλώσσες; Η αλλαγή δεν είναι φθορά. Γλωσσική ποικιλότητα: οι κοινωνικές, γεωγραφικές και περιστασιακές παραλλαγές της γλώσσας (π.χ. τα ιδιώματα των νέων, ο δημοσιογραφικός λόγος, η κρητική διάλεκτος). Γλωσσική ποικιλότητα: οι κοινωνικές, γεωγραφικές και περιστασιακές παραλλαγές της γλώσσας (π.χ. τα ιδιώματα των νέων, ο δημοσιογραφικός λόγος, η κρητική διάλεκτος). Διγλωσσία/πολυγλωσσία Διγλωσσία/πολυγλωσσία 3. Ψυχολογικές προσεγγίσεις της γλώσσας Η ομιλία και η κατανόησή της: Πώς κατανοούμε τα λόγια που ακούμε μετατρέποντας ήχους σε νόημα; Πώς παράγουμε ομιλία μετατρέποντας σκέψεις σε ήχους; Η ομιλία και η κατανόησή της: Πώς κατανοούμε τα λόγια που ακούμε μετατρέποντας ήχους σε νόημα; Πώς παράγουμε ομιλία μετατρέποντας σκέψεις σε ήχους; Σχέση γλώσσας και σκέψης Σχέση γλώσσας και σκέψης 7

8 ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ, ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ κλπ. ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΤΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ Και παράδειγμα ζητημάτων της ενότητας για κοινωνικές προσεγγίσεις της γλώσσας 8

9 https://www.youtube.com/watch?v=g72BWaM8foM αρε ξαδερφε ντυπ ελλινικα δε ξερς?ια τσκσ 10 mikroi Mhtsoi - Tzimhs Vissini thyella Η κραυγή μέσω τηλεφώνου του Τζίμη προς τον κάτοικο Βορείων Προαστίων ξάδερφό του, «Έλα Τζιμ, Τζίμς είμαι α!!!» που συνοδευόταν από το θρυλικό «Βισσνύ θύελλα, σούζα τ' αλογάκ, Ι χα!!!» συνοψίζει μέσα σε δύο προτάσεις την τρέλα των Λαρισαίων για την ομάδα τους με τον πλέον ευφάνταστο και κωμικό τρόπο.....

10 https://www.youtube.com/watch?v=_tfygI_ TSEw https://www.youtube.com/watch?v=_tfygI_ TSEw Διαφήμιση Aegean Airlines - Στρατός

11 https://www.youtube.com/watch?v=5w8BtIi Pw5c https://www.youtube.com/watch?v=5w8BtIi Pw5c Καθημερινές αναπαραστάσεις για το πώς μιλούν οι κοινωνικές ομάδες ή πρέπει να μιλούν. Καθημερινές αναπαραστάσεις για το πώς μιλούν οι κοινωνικές ομάδες ή πρέπει να μιλούν. Τι ξαφνιάζει ή προκαλεί γέλιο σε αυτή τη διαφήμιση της Vodafone; Τι ξαφνιάζει ή προκαλεί γέλιο σε αυτή τη διαφήμιση της Vodafone;

12 Η γλώσσα Φαινόμενο οικείο και συστατικό της ανθρώπινης ζωής (όπως συμβαίνει συχνά με φαινόμενα που αφορούν τον άνθρωπο και την κοινωνία, που αφορούν τον άνθρωπο και την κοινωνία, π.χ. τη σκέψη, τις ιδεολογίες, τις συνήθειες συμπεριφοράς): όμως  Αόρατο και ασυνείδητο κυρίως: Το λίγο που γνωρίζουμε συνειδητά προέρχεται από το σχολείο, κυρίως μαθήματα γραμματικής και φυσικά από τις επιστήμες της γλώσσας (σε τυχόν μαθήματα σε επίπεδο πανεπιστημίου).  Αδύνατον να αντιληφτούμε χωρίς να παρεμβαίνουν ισχυρές κοινωνικές προκαταλήψεις (μιλάμε με φανατισμό για τη γλώσσα). Οι προκαταλήψεις αυτές αντικρούονται όμως από την επιστήμη. 12

13 Μελέτη γλώσσας εντελώς απαραίτητη για εκπαιδευτικούς Γιατί; Γνωσιακές ή νοητικές επιπτώσεις: H επικοινωνία και η μάθηση συντελείται ουσιαστικά μέσω της γλώσσας (προφορικής και γραπτής) –ειδικά μάλιστα για αφηρημένα φαινόμενα επιστημονικής σκέψης (π.χ. φυτά, οικολογία, τυποποίηση) Γνωσιακές ή νοητικές επιπτώσεις: H επικοινωνία και η μάθηση συντελείται ουσιαστικά μέσω της γλώσσας (προφορικής και γραπτής) –ειδικά μάλιστα για αφηρημένα φαινόμενα επιστημονικής σκέψης (π.χ. φυτά, οικολογία, τυποποίηση) Ιδεολογικές-πολιτικές-κοινωνικές επιπτώσεις: Ιδέες, μύθοι, προκαταλήψεις, θεωρίες για τη γλώσσα συντηρούν εκπαιδευτικές και κοινωνικές πρακτικές που προωθούν κοινωνική ανισότητα. Η γλώσσα λοιπόν όχι ουδέτερο φαινόμενο, αλλά καθοριστικής σημασίας για την κοινωνική ζωή. Ιδεολογικές-πολιτικές-κοινωνικές επιπτώσεις: Ιδέες, μύθοι, προκαταλήψεις, θεωρίες για τη γλώσσα συντηρούν εκπαιδευτικές και κοινωνικές πρακτικές που προωθούν κοινωνική ανισότητα. Η γλώσσα λοιπόν όχι ουδέτερο φαινόμενο, αλλά καθοριστικής σημασίας για την κοινωνική ζωή. 13

14 Αντιλήψεις για τη γλώσσα: φιλοσοφικές, επιστημονικές, καθημερινές φιλοσοφικές, επιστημονικές, καθημερινές 14

15 ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ( δηλ. καθημερινών ανθρώπων, μεταξύ άλλων των εκπαιδευτικών) Θεωρούνται αυταπόδεικτες και γι’ αυτό ακριβώς εξαιρετικά ισχυρή η επίδρασή τους (π.χ. θεωρείται σοβαρό λάθος να πεις της διεθνής κοινότητας αντί της διεθνούς). Ανάγκη όμως συνειδητοποίησης και αποτίμησής τους με βάση επιστημονικά δεδομένα! Θεωρούνται αυταπόδεικτες και γι’ αυτό ακριβώς εξαιρετικά ισχυρή η επίδρασή τους (π.χ. θεωρείται σοβαρό λάθος να πεις της διεθνής κοινότητας αντί της διεθνούς). Ανάγκη όμως συνειδητοποίησης και αποτίμησής τους με βάση επιστημονικά δεδομένα! Αλλάζουν ανάλογα με κοινωνικοιστορικό πλαίσιο (π.χ. κάποτε η λατινική θεωρούνταν ανώτερη των άλλων γλωσσών). Αλλάζουν ανάλογα με κοινωνικοιστορικό πλαίσιο (π.χ. κάποτε η λατινική θεωρούνταν ανώτερη των άλλων γλωσσών). Εξυπηρετούν κοινωνικές ανάγκες (συχνά συμφέροντα των κοινωνικών ομάδων με κοινωνική/πολιτική ισχύ). Εξυπηρετούν κοινωνικές ανάγκες (συχνά συμφέροντα των κοινωνικών ομάδων με κοινωνική/πολιτική ισχύ). Στηρίζουν/αναπαράγουν τους τρόπους χρήσης και διδασκαλίας (τις πρακτικές με άλλα λόγια) της γλώσσας στην εκπαίδευση και την κοινωνία. Δεν επιτρέπουν δηλ. κριτικό αναστοχασμό τους και επομένως προσαρμογή τους. Επί της ουσίας, στηρίζουν κοινωνικές ανισότητες. Στηρίζουν/αναπαράγουν τους τρόπους χρήσης και διδασκαλίας (τις πρακτικές με άλλα λόγια) της γλώσσας στην εκπαίδευση και την κοινωνία. Δεν επιτρέπουν δηλ. κριτικό αναστοχασμό τους και επομένως προσαρμογή τους. Επί της ουσίας, στηρίζουν κοινωνικές ανισότητες. 15

16 ΜΥΘΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ (δηλ. απατηλές καθημερινές αντιλήψεις) ισχυροί ειδικά στους εκπαιδευτικούς στη χώρα μας π.χ. Η νέα ελληνική κινδυνεύει από την κακοποίησή της και είναι επίσης φτωχότερη της αρχαίας ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΕΙΣ όμως από επιστήμη Βλ. π.χ. Χάρης Γ. Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα Χάρης Γ. Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα Xάρης Γ. Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη Xάρης Γ. Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη Βauer & Trudgill, Myths about Language Βauer & Trudgill, Myths about Language Τhe media are ruining EnglishΤhe media are ruining English Children can’t speak or write properly anymoreChildren can’t speak or write properly anymore Some languages have no grammar.Some languages have no grammar. Βlack children are verbally deprivedΒlack children are verbally deprived Εveryone has an accent except meΕveryone has an accent except me Italian is beautiful, German is uglyItalian is beautiful, German is ugly Eγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα. Kέντρο Ελληνικής Γλώσσας www.komvos.edu.gr Eγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα. Kέντρο Ελληνικής Γλώσσας www.komvos.edu.gr www.komvos.edu.gr 16

17 17 Ροΐδης,Ε. 1893/1987.Τα Είδωλα. 4ος τόμ. του Άπαντα. Επιμ. Ά. Αγγέλου, Αθήνα: Ερμής … αι γλωσσικαί πλάναι, τας οποίας ωνομάσαμεν "Είδωλα", ούδ‘ είναι δυνατόν να διεξαχθή λογική συζήτησις περί γλώσσης, εφ'όσον μένουσι ταύτα ορθά Πέρα από πηγές απομυθομοποίησης όπως αυτές στην προηγούμενη σελίδα, βλ. και απομυθοποιήσεις ίδιες με σύγχρονων γλωσσολόγων από καθαρευουσιάνο λογοτέχνη 19 ου αιώνα

18 18 Δέκα σύγχρονοι ειδικοί, πανεπιστημιακοί γλωσσολόγοι και φιλόλογοι και ένας λογοτέχνης του 19ου αιώνα εξετάζουν δέκα βασικούς μύθους γύρω από τη γλώσσα. Απόψεις που εμφανίζονται σαν αυταπόδεικτες αλήθειες, ερήμην των γλωσσολογικών ερευνών, απόψεις για τη φθορά και το θάνατο της γλώσσας, την αγλωσσία των νέων, τη μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας, την ανέφικτη διδασκαλία της νεοελληνικής χωρίς καταφυγή στα αρχαία ελληνικά, τις πλούσιες και τις φτωχές γλώσσες κ.ά. Κείμενα που πρωτοδημοσιεύτηκαν στα Πρόσωπα (αρ. 80, 16.9.2000), το ένθετο σαββατιάτικο περιοδικό των Νέων, μαζί με αποσπάσματα από τη γλωσσολογική μελέτη του Εμμανουήλ Ροΐδη Τα είδωλα, του 1893 επιχειρούν να ανασκευάσουν τους μύθους... http://www2.media.uoa.gr/lectures /linguistic_archives/linguistics0203/ 10_myths/index.html

19 Μύθος 1ος: ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ, Αρχαία ελληνική γλώσσα: Μύθοι και μυθοποίηση Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ Μύθος 2ος: ΤΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Ετυμολογία και το λεξιλόγιο της νέας ελληνικής ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Β. ΠΕΤΡΟΥΝΙΑΣ Μύθος 3ος: Η ΕΞΑΡΤΗΣΗ Η αρχαία και η νεότερη ελληνική γλώσσα: η αυτονομία της δημοτικής Α. Φ. ΧΡΙΣΤΙΔΗΣ Μύθος 4ος: Η ΦΘΟΡΑ Η γλωσσική φθορά και οι «μεγαλομανείς» γλώσσες ΑΝΝΑ ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ Μύθος 5ος: ΤΑ ΛΑΘΗ Λάθη στη χρήση της γλώσσας: Αλήθεια και μύθος ΔΗΜΗΤΡΑ ΘΕΟΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ-ΚΟΝΤΟΥ Μύθος 6ος: ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ Ιδεολογήματα και δανεισμός ΑΝΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ-ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ Μύθος 7ος: ΟΙ ΝΕΟΙ ‘Ανισες εξισώσεις: η γλώσσα των νέων ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΕΛΟΥΔΗΣ Μύθος 8ος: ΤΟ ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟ Ο μύθος για το «απαραβίαστο» της ιστορικής ορθογραφίας ΕΛΕΝΗ ΚΑΡΑΝΤΖΟΛΑ Μύθος 9ος: Η προτεραιότητα του προφορικού λόγου ΣΠΥΡΟΣ ΜΟΣΧΟΝΑΣ Μύθος 10ος: Πλούσιες και φτωχές γλώσσες ΜΑΡΙΑ ΚΑΚΡΙΔΗ-ΦΕΡΡΑΡΙ 19

20 Παραδείγματα μύθων δημοφιλή στην ελληνική κοινωνία: Ξένα δάνεια μπορούν να αφανίσουν την ελληνική Ξένα δάνεια μπορούν να αφανίσουν την ελληνική Αλλαγές στην προφορά, τη γραμματική και τη χρήση των λέξεων επιφέρουν φθορά της γλώσσας μας. Αλλαγές στην προφορά, τη γραμματική και τη χρήση των λέξεων επιφέρουν φθορά της γλώσσας μας. Τα αρχαία ελληνικά είναι ζωντανή ακόμη γλώσσα ενώ τα λατινικά νεκρή Τα αρχαία ελληνικά είναι ζωντανή ακόμη γλώσσα ενώ τα λατινικά νεκρή Τα ελληνικά είναι η πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου Τα ελληνικά είναι η πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου Είναι σαφές τι είναι γλώσσα και τι διάλεκτος. Είναι σαφές τι είναι γλώσσα και τι διάλεκτος. Τα ιδιώματα και οι διάλεκτοι είναι υποδεέστερες εκδοχές της ελληνικής γλώσσας Τα ιδιώματα και οι διάλεκτοι είναι υποδεέστερες εκδοχές της ελληνικής γλώσσας 20

21 Οι νέοι δεν γνωρίζουν καλά ελληνικά, πάσχουν από λεξιπενία (δηλ. φτωχό λεξιλόγιο) και χρησιμοποιούν συχνά αγγλικές λέξεις. Οι νέοι δεν γνωρίζουν καλά ελληνικά, πάσχουν από λεξιπενία (δηλ. φτωχό λεξιλόγιο) και χρησιμοποιούν συχνά αγγλικές λέξεις. Σωστά ελληνικά είναι η γλώσσα των μορφωμένων ενηλίκων, οι οποίοι δεν κάνουν λάθη όπως της διεθνής κοινότητας, της ‘Αννας Βίσσης, της οδός, το διαφανή νυχτικό, το υποδιέστερο. Σωστά ελληνικά είναι η γλώσσα των μορφωμένων ενηλίκων, οι οποίοι δεν κάνουν λάθη όπως της διεθνής κοινότητας, της ‘Αννας Βίσσης, της οδός, το διαφανή νυχτικό, το υποδιέστερο. Τα ποιοτικότερα ελληνικά είναι εκείνα της λογοτεχνίας. Τα ποιοτικότερα ελληνικά είναι εκείνα της λογοτεχνίας. Τα δίγλωσσα παιδιά είναι φυσικό να αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εκπαίδευση. Τα δίγλωσσα παιδιά είναι φυσικό να αντιμετωπίζουν προβλήματα στην εκπαίδευση. Οι γυναίκες έχουν την τάση να πολυλογούν συγκριτικά με τους άνδρες. Οι γυναίκες έχουν την τάση να πολυλογούν συγκριτικά με τους άνδρες. 21

22 ΜΥΘΟΣ: (ένα παράδειγμα πιο αναλυτικά) Η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει συχνή καθημερινή αντίληψη π.χ. εκπαιδευτικών Γιατί; λόγοι που αναφέρονται συχνά, π.χ. λόγοι που αναφέρονται συχνά, π.χ. Εισβολή δανείων από την αγγλική που την αλλοιώνουν Εισβολή δανείων από την αγγλική που την αλλοιώνουν Φθείρεται από τις αλλαγές που υφίσταται (π.χ. καλυτερότερος) καθώς απομακρύνεται γενικότερα όλο και περισσότερο από την αρχαία ελληνική Φθείρεται από τις αλλαγές που υφίσταται (π.χ. καλυτερότερος) καθώς απομακρύνεται γενικότερα όλο και περισσότερο από την αρχαία ελληνική Κακοποιείται από τους ομιλητές της που κάνουν λάθη (π.χ. ΜΜΕ) ή δεν τη γνωρίζουν καλά (π.χ. οι νέοι που πάσχουν από λεξιπενία). Κακοποιείται από τους ομιλητές της που κάνουν λάθη (π.χ. ΜΜΕ) ή δεν τη γνωρίζουν καλά (π.χ. οι νέοι που πάσχουν από λεξιπενία). 22

23 Προτεινόμενες θεραπείες απ΄όσους κινδυνολογούν για μέλλον ελληνικής Π.χ. Αποφυγή αγγλικών όρων Αποφυγή αγγλικών όρων Διδασκαλία αρχαίας ελληνικής για εμπλουτισμό λεξιλογίου, βελτίωσης έκφρασης στη νέα ελληνική Διδασκαλία αρχαίας ελληνικής για εμπλουτισμό λεξιλογίου, βελτίωσης έκφρασης στη νέα ελληνική Διόρθωση λαθών (π.χ. βιβλία φιλολόγων για σωστότερα ελληνικά) Διόρθωση λαθών (π.χ. βιβλία φιλολόγων για σωστότερα ελληνικά) 23

24 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ ΣΤΙΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ήΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ/ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΜΥΘΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ Βλ. στη συνέχεια πιο αναλυτικά καθημερινούς μύθους και επιστημονικά αντεπιχειρήματα 24

25 ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ ΔΑΝΕΙΩΝ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ Πόσο βλάπτουν τα δάνεια; Τί πρέπει να κάνουμε με αυτά; 25

26 26 Ποιες από τις ακόλουθες λέξεις είναι δάνεια; Και ποιες δεν είναι; Π.χ. ζάπιγκ, βίντεο, παρκάρω, γκαράζ, φερμουάρ, στυλό, κραγιόν σερφάρισμα, γιουχάρισμα φερμουάρ, μπακάλης, μανάβης, κατσίκι, φούρνος, σπίτι, ασανσέρ, ντιβάνι, τεμπέλης φούρνος, σπίτι, ασανσέρ, ντιβάνι, τεμπέλης σβέρκος, μπούτι, οικολογία, κινηματογράφος, παράδεισος, ζόρι, κέφι, τασάκι μπλογκόσφαιρα, τσιμπούσι φυστίκι, τσουρέκι, καρπούζι, μαϊντανός σοβάς, μπογιά, καφετζής, γιαπί, τενεκές αχταρμάςωτοστόπ

27 ‘Ολες οι λέξεις της προηγούμενης σελίδας είναι δάνεια!! 27

28 ΔΑΝΕΙΑ: ( βλ. π.χ. το κείμενο «Ιδεολογήματα και δανεισμός» Γλωσσολόγος Α. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ-ΣΥΜΕΩΝΙΔΗ στο βιβλίο Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα Οποιαδήποτε συζήτηση για αποβολή δανείων από την ελληνική προαπαιτεί γνώση του τι είναι δάνειο. Οποιαδήποτε συζήτηση για αποβολή δανείων από την ελληνική προαπαιτεί γνώση του τι είναι δάνειο. Τα παραδείγματα που αναφέρονται, π.χ. σάντουιτς, ζάπιγκ, πλαζ, ντιμπέιτ,ο τοστόπ, μπλογκ, σέλφι ανήκουν στο ειδικότερο είδος δανείων που οι ειδικοί αποκαλούν άμεσα, δηλ. όσων η μορφή τους προδίδει την ξενική καταγωγή τους. Τα παραδείγματα που αναφέρονται, π.χ. σάντουιτς, ζάπιγκ, πλαζ, ντιμπέιτ,ο τοστόπ, μπλογκ, σέλφι ανήκουν στο ειδικότερο είδος δανείων που οι ειδικοί αποκαλούν άμεσα, δηλ. όσων η μορφή τους προδίδει την ξενική καταγωγή τους. Δεν είναι όμως το μοναδικό είδος δανείων. Δεν είναι όμως το μοναδικό είδος δανείων.28

29 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΓΝΩΣΗ ΠΕΡΙ ΔΑΝΕΙΩΝ, Π.χ.  Τα δάνεια παμπάλαιο φαινόμενο και στα ελληνικά όπως σε όλες τις γλώσσες: π.χ. –σπίτι και φαμελιά από τα λατινικά –παράδεισος από τα περσικά –τεμπέλης, καρπούζι, μαϊντανός, τασάκι από τα τουρκικά –φερμουάρ, γκαράζ, πλάζ από τα γαλλικά –σβέρκος, φούρνος, κατσίκι από τα αλβανικά  Όχι σαφές στους μη ειδικούς τι είναι δάνειο π.χ. –φανταστικό! Πρόσφατο σχετικά αντιδάνειο από αγγλική με τη σημασία του «καταπληκτικό» και όχι μόνο «στη φαντασία» –καπνιστήριο το 19 ο αιώνα από γαλλικά ενώ παλιότερα στα ελληνικά σήμαινε λουτρό με ατμούς/χαμάμ) –ουρανοξύστης μεταφραστικό δάνειο (skyscraper) 29

30  Δάνειο είναι κάθε στοιχείο από άλλη γλώσσα και όχι μόνο όσα προδίδουν ξενική καταγωγή: π.χ. Δάνεια κυρίως από γαλλικά και αγγλικά όπως τα ακόλουθα. Δεν υπήρχαν παλαιότερα στα ελληνικά ακόμη κι αν δημιουργήθηκαν από λέξεις ή συνθετικά τους που υπήρχαν στα ελληνικά: Π.χ. Λέξεις επιστήμης και τεχνολογίας (που έγιναν διεθνισμοί, δηλ. μπήκαν σε πολλές γλώσσες): τηλέφωνο, μικρόβιο, οικολογία, αντιβιοτικό, αστροναύτης, ελικόπτερο, ένζυμο, ηλεκτρισμός, θερμόμετρο, θρόμβωση, κυβερνητική, μαγνητόφωνο, μετεωρολογία, σπηλαιολόγος, τεχνολογία, τηλέγραφος, φωτογραφία, κινηματογράφος κλπ. (Ενίοτε μάλιστα δημιουργήθηκαν κακήν-κακώς μεταξύ άλλων γιατί οι ρίζες σήμαιναν αρχικά κάτι άλλο). [Οικολογία δεν είναι π.χ. η μελέτη του οίκου, Κινηματογράφος θα έπρεπε να είναι κινητογράφος ή κινησιοτογράφος γιατί η ρίζα αφορά την κίνηση και όχι το κίνημα)

31 http://www.komvos.edu.gr/glwssa/dokimes/keimena_dokeimon/a_lykeiou/poikilies_a/po ikilies.htm Βλ. π.χ. Άρθρο γλωσσολόγου Γ. Μπαμπινιώτη, Εφημερίδα Το Βήμα ΑΝΑΤΡΕΠΕΙ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΟΤΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΓΝΗΣΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙΕΣ «Οι λέξεις του 20 ου αιώνα» Νέο λεξιλόγιο εκείνης της εποχής. Απολύτως οικείο σήμερα και συνεπώς ξεχασμένο ότι πρόκειται για νεολογισμούς ή δάνεια από άλλες γλώσσες (πρωτίστως γαλλική και αγγλική) που όσο κι αν περηφανευόμαστε ότι ελληνικές δεν υπήρχαν στα ελληνικά έως τότε

32 Παραδείγματα νέων λέξεων 20 ου αιώνα Ηλεκτρισμός, κλιματισμός, τηλεόραση, τηλεφωνία (σταθερή και κινητή), κινηματογράφος, αεροπλάνο, βίντεο, ραντάρ, τηλέτυπος, ψυγείο, ηλεκτρονικός υπολογιστής (κομπιούτερ), σιντί (CD), ατομική βόμβα, πυρηνικός αντιδραστήρας, ραδιενέργεια, μεταλλαγμένες τροφές, παρενέργειες. τεχνογνωσία, μηχανογράφηση, προσωπικοί υπολογιστές (Πισί/PC) δεύτερης και τρίτης γενιάς, λογισμικό, πολυμέσα, διαδίκτυο(Ιντερνέτ), αυτοματισμός, ρομπότ, πολιτικοποίηση, πλαστικοποίηση, εορτοδάνειο, αμοιβαία κεφάλαια Πολλά δάνεια ολοφάνερα (π.χ. ρομπότ) Άλλα όμως όχι (π.χ. αεροπλάνο) Δάνεια ακόμη κι αν πλάστηκαν με ελληνικά συνθετικά (π.χ. τηλέφωνο) Λέξεις που φαίνονται ελληνικές δεν υπήρχαν όμως νωρίτερα κι όταν συνθετικά υπήρχαν είχαν συχνά άλλο νόημα

33 Γιατί αξιοποιούνται στοιχεία αρχαίας ελληνικής και λατινικής για νέες λέξεις σε σύγχρονες γλώσσες; Οι λόγοι ίδιοι κατά βάση με συνήθεια Ελλήνων δημοσιογράφων να υιοθετούν αγγλικές λέξεις όπως «debate”, ενώ αυτό δεν είναι απαραίτητο γιατί υπάρχουν ήδη σχετικές λέξεις. (Συχνά αυτοί που τις υιοθετούν δεν ξέρουν καν αγγλικά αλλά η χρήση αγγλικών λέξεων του κάνει να φαίνονται «δήθεν» γνώστες της αγγλικής και της διεθνούς πραγματικότητας) Στην επιστήμη οι νεολογισμοί με βάση ελληνικά και λατινικά συνθετικά προσδίδουν κύρος σε έννοιες που σκαρφίζονται κάθε τόσο οι επιστήμονες. Τις κάνουν να φαίνονται σημαντικές (όπως π.χ. οι καταξιωμένες έννοιες της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας). Κι ας είναι οι νέες έννοιες πού και πού συζητήσιμες/αμφισβητήσιμες, κι ας μην ξέρουν καν αρχαία ελληνικά όσοι επινοούν νέες λέξεις (κάνοντας ως εκ τούτου και λάθη όπως «οικολογία» για τη μελέτη της φύσης έναντι του οίκου. )

34 Επιστημονικές θέσεις για την κινδυνολογία γύρω από την ελληνική αντικρούουν καθημερινές αντιλήψεις Μεταξύ άλλων Μια γλώσσα δεν κινδυνεύει από δάνεια. Το πιο γνωστό φαινόμενο μαζικού δανεισμού στην ιστορία: το 70% περίπου του λεξιλογίου της αγγλικής προέρχεται από τη γαλλική. Μια γλώσσα δεν κινδυνεύει από δάνεια. Το πιο γνωστό φαινόμενο μαζικού δανεισμού στην ιστορία: το 70% περίπου του λεξιλογίου της αγγλικής προέρχεται από τη γαλλική. Τα δάνεια φυσικό και συνηθισμένο φαινόμενο. Εμπλουτίζουν μια γλώσσα. Καλύπτουν ως επί το πλείστον νοηματικά κενά για φαινόμενα/έννοιες που δεν υπήρχαν έως τότε (π.χ. μπλογκ, σέλφιι) Τα δάνεια φυσικό και συνηθισμένο φαινόμενο. Εμπλουτίζουν μια γλώσσα. Καλύπτουν ως επί το πλείστον νοηματικά κενά για φαινόμενα/έννοιες που δεν υπήρχαν έως τότε (π.χ. μπλογκ, σέλφιι) Ενσωματώνονται συχνά στις γλώσσες με διάφορους τρόπους: Π.χ. κομπιούτερ αλλά και υπολογιστής στα ελληνικά με άλλες όμως συνδηλώσεις το καθένα (το δεύτερο πιο λόγιο), μεταξύ άλλων λαμβάνουν καταλήξεις ελληνικές όπως παρκάρω, γκουγκλάρω. Ενσωματώνονται συχνά στις γλώσσες με διάφορους τρόπους: Π.χ. κομπιούτερ αλλά και υπολογιστής στα ελληνικά με άλλες όμως συνδηλώσεις το καθένα (το δεύτερο πιο λόγιο), μεταξύ άλλων λαμβάνουν καταλήξεις ελληνικές όπως παρκάρω, γκουγκλάρω. 34

35 ‘Ολες οι γλώσσες έχουν δανειστεί λέξεις από άλλες. Δεν υπάρχουν γλώσσες ανέπαφες ή «αμόλυντες» από άλλες ( βλ. π.χ. το βιβλίο του Α.Φ. Xριστίδη, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ‘ Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη ). Κεφάλαια για τα δάνεια και αρχαίας ελληνικής από άλλες γλώσσες, π.χ. αραμαϊκή Παλαιστίνης. Ως εκ τούτου, όλες οι γλώσσες είναι προϊόντα ανάμιξης (ή κοκτέιλ) γλωσσών.

36 Σωστά ελληνικά είναι η γλώσσα των μορφωμένων ενηλίκων, οι οποίοι δεν κάνουν π.χ. γραμματικά λάθη όπως οι οποίοι δεν κάνουν π.χ. γραμματικά λάθη όπως της διεθνής κοινότητας, της ‘Αννας Βίσσης, της οδός, το διαφανή νυχτικό, το υποδιέστερο., των πληγέντων περιοχών (=των πληγεισών), του επικεφαλή (=του επικεφαλής), η γραμματέα, της γραμματέα(ς). Αρκετά βιβλία φιλολόγων καταγράφουν λάθη και συστήνουν σωστές εκδοχές. Οι εφημερίδες δημοσιεύουν κάθε τόσο επιστολές συνταξιούχων αξιωματικών και φιλολόγων που θρηνούν για μικρές αλλαγές στην προφορά κλπ. 36 ΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΆ ΛΑΘΗ Ένα ακόμη παράδειγμα μύθου: Οι γλώσσες κινδυνεύουν από την κακοποίηση που υφίστανται από τους ομιλητές τους, κυρίως τα λάθη

37 Επιστημονικός αντίλογος για τα λάθη:  Απολύτως φυσικά: συχνά και αναμενόμενα γιατί έχουν μια «λογική» εξήγηση: π.χ. Ομαλοποιούν τα ανώμαλα γραμματικά φαινόμενα, απλοποιούν την άρθρωση χωρίς ωστόσο να φτωχαίνουν τα νοήματα μιας γλώσσας. Αντιθέτως, επαναφέρουν μερικές φορές το χαμένο νόημα μιας λέξης (π.χ. καλυτερότερος, από ανέκαθεν). Το από ανέκαθεν ειδικότερα «λάθος» ήδη στον ‘Ομηρο. Τα λάθη μιας εποχής επειδή είναι λογικά καταλήγουν συχνά να καθιερωθούν στη γλώσσα.. καταλήγουν συχνά να καθιερωθούν στη γλώσσα.. Βλ. στην επόμενη σελίδα λάθος και σε εγκύκλιο Υπουργείου Παιδείας προς τα σχολεία

38 38

39 Επιστημονικός αντίλογος για τα λάθη: Παρατηρούνται σε όλες τις γλώσσες και ιστορικές στιγμές. Κι άλλοτε στην ιστορία γράφονταν οδηγοί σωστής χρήσης και κατακρίνονταν οι γλωσσικές αλλαγές (βλ. σε επόμενες σελίδες το λεξικογράφο Φρύνιχο 2 ος μ.Χ. αιώνας και λάθος σε επίσημο έγγραφο Υπουργείου Παιδείας). Παρατηρούνται σε όλες τις γλώσσες και ιστορικές στιγμές. Κι άλλοτε στην ιστορία γράφονταν οδηγοί σωστής χρήσης και κατακρίνονταν οι γλωσσικές αλλαγές (βλ. σε επόμενες σελίδες το λεξικογράφο Φρύνιχο 2 ος μ.Χ. αιώνας και λάθος σε επίσημο έγγραφο Υπουργείου Παιδείας). Δεν φθείρουν μια γλώσσα (π.χ. Δεν φθείρουν μια γλώσσα (π.χ. –αρχαιοελληνικό αμφιφορεύς → αμφορεύς, νεαρόν ύδωρ → νερό).

40 Εντοπισμός λαθών και συστάσεις αποφυγής τους παλιές ιστορικά αλλά οι συστάσεις χωρίς αποτέλεσμα συνήθως Π.χ. Τον 2ο αιώνα μ.Χ. Ο λεξικογράφος Φρύνιχος ο Αράβιος συστήνει τρόπους διόρθωσης καθημερινών λαθών. Οι συστάσεις του όμως δεν επικράτησαν. Νεαρόν, νηρόν ύδωρ = πρόσφατον, ακραιφνόν ύδωρ Νεαρόν, νηρόν ύδωρ = πρόσφατον, ακραιφνόν ύδωρ Κράββατος = σκίμπους Κράββατος = σκίμπους Μαγειρείον = οπτάνιον Μαγειρείον = οπτάνιον Βασίλισσα = βασιλίς Βασίλισσα = βασιλίς Μαμμόθρεπτος =τηθαλλαδούς Μαμμόθρεπτος =τηθαλλαδούς 40

41 Τα λάθη έχουν ωστόσο μεγάλη συμβολική/κοινωνική σημασία π.χ. εμφανίζονται ως ένδειξη αμορφωσιάς ή ανικανότητας/χαμηλής ευφυϊας και κατακρίνονται. Χρησιμοποιούνται δηλ. Χρησιμοποιούνται δηλ. για συντήρηση και αιτιολόγηση κοινωνικών ανισοτήτων κοινωνικών ανισοτήτων Είτε για κοινωνική υποτίμηση αμόρφωτων που δεν έχουν μάθει την πρότυπη ή «σωστή» γλώσσα Είτε για κοινωνική υποτίμηση αμόρφωτων που δεν έχουν μάθει την πρότυπη ή «σωστή» γλώσσα Είτε αντιθέτως για να αποδώσουν κύρος, όταν χρησιμοποιούνται «υπερδιορθώσεις», δηλ. κατάχρηση δήθεν λόγιων τύπων όπως όπως ‘καταχράσθηκε’ (αντί για καταχράστηκε ) ή εξέρχεται του ιερού ναού (αντί για εξέρχεται από τον ….) Είτε αντιθέτως για να αποδώσουν κύρος, όταν χρησιμοποιούνται «υπερδιορθώσεις», δηλ. κατάχρηση δήθεν λόγιων τύπων όπως όπως ‘καταχράσθηκε’ (αντί για καταχράστηκε ) ή εξέρχεται του ιερού ναού (αντί για εξέρχεται από τον ….)

42 Η ΥΠΟΔΕΙΞΗ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΛΑΘΩΝ ΣΤΙΓΜΑΤΙΖΕΙ/ΑΠΑΞΙΩΝΕΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ (π.χ. νέοι, δημοσιογράφοι…) ΚΑΙ ΑΤΟΜΑ (συχνά πολιτικά πρόσωπα που εμφανίζονται ως εκ τούτου με ελλιπή παιδεία και συνεπώς ανίκανα), Π.χ. Πρώην πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου. Ελάχιστα λάθη (συνηθισμένα σε πολλούς ομιλητές της ελληνικής) π.χ. με ανώμαλα ρήματα και ουσιαστικά χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηριχτεί ότι δεν ήξερε την ελληνική κοινωνία και τον πολιτισμό της. Πρώην πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου. Ελάχιστα λάθη (συνηθισμένα σε πολλούς ομιλητές της ελληνικής) π.χ. με ανώμαλα ρήματα και ουσιαστικά χρησιμοποιήθηκαν για να υποστηριχτεί ότι δεν ήξερε την ελληνική κοινωνία και τον πολιτισμό της. Χρήση αγγλικής από Τσίπρα (π.χ. Μαντάμ Μέρκελ) για να δοθεί η εντύπωση αστοιχείωτου ως προς τις διεθνείς υποθέσεις τουλάχιστον. Χρήση αγγλικής από Τσίπρα (π.χ. Μαντάμ Μέρκελ) για να δοθεί η εντύπωση αστοιχείωτου ως προς τις διεθνείς υποθέσεις τουλάχιστον.

43

44 Η ελληνική είναι μία ενιαία και αδιαίρετη γλώσσα παρά τις ποικίλες ιστορικές και γεωγραφικές της παραλλαγές. και γεωγραφικές της παραλλαγές. Μπορούμε συνεπώς να μάθουμε νέα ελληνικά μαθαίνοντας αρχαία (σαν να υποστηρίζεται ότι μπορείς να μάθεις καλύτερα γαλλικά μαθαίνοντας λατινικά). 44 Άλλο παράδειγμα μύθου:

45 Επιστημονικός αντίλογος για τη μία ενιαία ελληνική: Οι αλλαγές από τα αρχαία ελληνικά είναι μεγάλες κυρίως σε σύνταξη και προφορά αλλά πολύ και στο λεξιλόγιο και ίσως λιγότερο στη γραμματική. ( π.χ. Η προφορά της αττικής διαλέκτου με βάση τη νέα ελληνική επιβλήθηκε στο δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα για λόγους πολιτικούς-κοινωνικούς). Οι αλλαγές από τα αρχαία ελληνικά είναι μεγάλες κυρίως σε σύνταξη και προφορά αλλά πολύ και στο λεξιλόγιο και ίσως λιγότερο στη γραμματική. ( π.χ. Η προφορά της αττικής διαλέκτου με βάση τη νέα ελληνική επιβλήθηκε στο δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα για λόγους πολιτικούς-κοινωνικούς). Τα νέα ελληνικά αποτελούν συνέχεια μεν προγενέστερων μορφών τους, αλλά αυτό έχει σημασία για όσους μελετούν την ιστορία των γλωσσών και όχι για τους ίδιους τους ομιλητές, που δεν κατανοούν προγενέστερες μορφές τους. Τα νέα ελληνικά αποτελούν συνέχεια μεν προγενέστερων μορφών τους, αλλά αυτό έχει σημασία για όσους μελετούν την ιστορία των γλωσσών και όχι για τους ίδιους τους ομιλητές, που δεν κατανοούν προγενέστερες μορφές τους. Μαθαίνουμε καλύτερα νέα ελληνικά όταν εκπαιδευτούμε σε ποικίλες χρήσεις τους (π.χ. επιστημονικός λόγος, επιστολή….) και όχι σε γραμματική-σύνταξη αττικής διαλέκτου. Μαθαίνουμε καλύτερα νέα ελληνικά όταν εκπαιδευτούμε σε ποικίλες χρήσεις τους (π.χ. επιστημονικός λόγος, επιστολή….) και όχι σε γραμματική-σύνταξη αττικής διαλέκτου.

46 Μύθος: Τα αρχαία ελληνικά είναι ακόμη ζωντανή γλώσσα, ενώ τα λατινικά νεκρή. Επιστημονικός αντίλογος στον παραπάνω μύθο: Δεν υπάρχουν αρχαία ελληνικά αλλά ποικίλες εκδοχές τους, δηλ. διάλεκτοι και ιστορικές στιγμές (π.χ. ομηρικά, αιολική, δωρική, αττική). Το σημερινό σχολείο ταυτίζει τα αρχαία ελληνικά με μία μόνο διάλεκτο, την αττική του 5 ου π.χ. αιώνα, που έτυχε να γραφτεί λόγω της οικονομικής/πολιτικής δύναμης της Αθήνας). Δεν υπάρχουν αρχαία ελληνικά αλλά ποικίλες εκδοχές τους, δηλ. διάλεκτοι και ιστορικές στιγμές (π.χ. ομηρικά, αιολική, δωρική, αττική). Το σημερινό σχολείο ταυτίζει τα αρχαία ελληνικά με μία μόνο διάλεκτο, την αττική του 5 ου π.χ. αιώνα, που έτυχε να γραφτεί λόγω της οικονομικής/πολιτικής δύναμης της Αθήνας). Ιστορικά οι αλλαγές της ελληνικής, π.χ. από τον ‘Ομηρο στην κλασική Αθήνα έως την ελληνιστική περίοδο τεράστιες (το πιστοποιεί το κίνημα του αττικισμού τον 1 ο π. Χ. αιώνα που ζητά επιστροφή στην ήδη νεκρή τότε αττική διάλεκτο). Ιστορικά οι αλλαγές της ελληνικής, π.χ. από τον ‘Ομηρο στην κλασική Αθήνα έως την ελληνιστική περίοδο τεράστιες (το πιστοποιεί το κίνημα του αττικισμού τον 1 ο π. Χ. αιώνα που ζητά επιστροφή στην ήδη νεκρή τότε αττική διάλεκτο). Η λατινική αντικειμενικά πιο ζωντανή από αρχαία ελληνική γιατί: –μικρότερη απόσταση χρονολογικά από σήμερα –Χρησιμοποιείται γραπτά κυρίως αλλά και προφορικό εκτενέστερα από την ελληνική έως περίπου το 17 ο αιώνα –Η συνέχειά της σε όλες τις λατινογενείς γλώσσες (π.χ. γαλλική) 46

47 Επιστημονική απομυθοποίηση κινδυνολογίας για την ελληνική: Οι γλώσσες κινδυνεύουν μόνο όταν –τις εγκαταλείπουν οι ομιλητές τους (ακόμη κι αν από ανάγκη) και όχι λόγω αλλαγών τους –περιορίζονται οι ποικίλες χρήσεις τους (π.χ. μιλιούνται μόνο στο σπίτι όπως ελληνικά στις ΗΠΑ) –δεν γράφονται και δεν έχουν κοινωνικό κύρος (π.χ. αρβανίτικα στην Ελλάδα) 47

48 Εκτίμηση για μέλλον ελληνικής με βάση σημερινά επιστημονικά δεδομένα: Η ελληνική μια από τις ισχυρότερες γλώσσες στον κόσμο γιατί: Η ελληνική μια από τις ισχυρότερες γλώσσες στον κόσμο γιατί: –Αναγνωρισμένη ως επίσημη και Ευρωπαϊκής Ένωσης –Γράφεται από πολύ παλιά –‘Εχει πολλές και ποικίλες χρήσεις με ελάχιστη διείσδυση της αγγλικής στην καθημερινή ζωή (δηλ. η αγγλική κυριαρχεί εν μέρει σε επιστημονικό λόγο και διεθνείς συναλλαγές). –‘Εχει εμπλουτιστεί σημαντικά από δεκαετία ’70 και μετά (π.χ. μεγάλο λεξιλόγιο για ηλεκτρονική τεχνολογία και επιστήμη). Κινδυνεύει λιγότερο από τις περισσότερες γλώσσες, παρά το μικρό σχετικά αριθμό ομιλητών. Ωστόσο, το μέλλον μιας γλώσσας δεν μπορεί ποτέ να προεξοφληθεί. Κινδυνεύει λιγότερο από τις περισσότερες γλώσσες, παρά το μικρό σχετικά αριθμό ομιλητών. Ωστόσο, το μέλλον μιας γλώσσας δεν μπορεί ποτέ να προεξοφληθεί. 48

49 Ακραία παραδείγματα μύθων για τη γλώσσα: Π.χ. Η τελειότητα της ελληνικής γλώσσας; Ομιλία Υπουργού Παιδείας Ευ. Στυλιανίδη 2008 Oμιλία ακαδημαϊκού Κουνάδη 2009 http://www.klik.gr/gr/el/blender/elliniki-glossa-i- teleiotita-enos-alutou-grifou/ Περιοδικό Κλίκ, 10 Νοεμβρίου 2015 http://www.klik.gr/gr/el/blender/elliniki-glossa-i- teleiotita-enos-alutou-grifou/ 49

50 ομιλία του υπουργού Παιδείας Ευρ. Στυλιανίδη 27/01/2008 ): «Ακόμα και σήμερα στην ηλεκτρονική εποχή η ελληνική γλώσσα αποτελεί το βασικό εργαλείο. Ο πρόεδρος της εταιρείας ηλεκτρονικών υπολογιστών Apple Τζον Σκάλι έφτιαξε το Hellenic Quest, ένα πρόγραμμα εκμάθησης της ελληνικής που άρχισε να διανέμει το CNN (...). Το ενδιαφέρον αυτό προέκυψε από τη διαπίστωση των επιστημόνων της πληροφορικής και των υπολογιστών ότι οι Η/Υ προχωρημένης τεχνολογίας δέχονται ως “νοηματική” γλώσσα μόνον την Ελληνική. Ολες τις άλλες γλώσσες τις χαρακτήρισαν “σημειολογικές”». Δεν υπήρξε ποτέ πρόγραμμα της Apple «Hellenic Quest», ούτε ο Τζον Σκάλι είναι πρόεδρος της εταιρείας, ούτε οι όροι «νοηματικές» και «σημειολογικές» γλώσσες είναι υπαρκτοί στην επιστήμη. Φιλόλογος Ν. Σαραντάκος στο βιβλίο «Γλώσσα μετ’ εμποδίων» (Εκδόσεις 21ου αιώνα): αυτή η μπαρούφα ξεπήδησε περί το 1998- 1999 κι έκτοτε ανακυκλώνεται κυρίως από ακροδεξιούς στο Ιnternet. Από εκεί λοιπόν το αλίευσαν κάποια σαΐνια του υπουργείου Παιδείας, για να το εκφωνήσει επίσημα ο υπουργός. 50

51 Επιστημονικός αντίλογος σε ιδέες περί πλούσιων και φτωχών γλωσσών Βλ. π.χ. Μύθος 10ος: Πλούσιες και φτωχές γλώσσες Μ. ΚΑΚΡΙΔΗ- ΦΕΡΡΑΡΙ στο βιβλίο Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα Υπάρχουν γλώσσες επαρκείς και ανεπαρκείς, πολιτισμένες και πρωτόγονες, πλούσιες και φτωχές, ανώτερες και κατώτερες; Οι ελληνόφωνοι θεωρούν συχνά την ελληνική γλώσσα την πλουσιότερη του κόσμου. Όταν στριμώχνονται ως προς αυτό, πέφτουν όμως σε αντιφάσεις. Φαίνεται να έχουν κατά νου την αρχαία ελληνική θεωρώντας τη νέα ελληνική φτωχή συγκριτικά. Άλλες στιγμές, υποστηρίζουν γενικότερα την ανωτερότητα της ελληνικής έναντι άλλων γλωσσών.

52 Για τη γλωσσολογία ωστόσο: Δεν υπάρχουν επί της ουσίας φτωχότερες και πλουσιότερες γλώσσες Κάθε γλώσσα απολύτως αυτάρκης για τις ανάγκες της κοινωνίας στην οποία μιλιέται.. Κάθε γλώσσα με ίδιες δυνατότητες έκφρασης, δηλαδή συνολικά εξίσου πολύπλοκη γραμματική-σύνταξη (παρά διαφορές στις λεπτομέρειες) και κανόνες σχηματισμού νέων λέξεων. Γλώσσες με περιορισμένες χρήσεις (π.χ. ιδιώματα απομονωμένων χωριών) έχουν και φτωχότερο λεξιλόγιο από αυτές με πολλές χρήσεις (π.χ. σημερινή αγγλική). Μπορούν πάντα όμως να αναπτύξουν με ευκολία λεξιλόγιο εάν χρειαστεί.

53 Η περιοχή όπου εντοπίζονται διαφορές και ξεγελούν την κρίση μας είναι το λεξιλόγιο. Πράγματι, οι γλώσσες παρουσιάζουν διαφορές ως προς το λεξιλόγιό τους, ανάλογα με τους τομείς του περιβάλλοντος που έχουν σημασία για την κοινωνία τους ή με τις δραστηριότητες που έχουν αναπτύξει. Π.χ. λέγεται ότι οι Εσκιμώοι έχουν πλουσιότατο λεξιλόγιο για την ποιότητα και τις μορφές του χιονιού, ενώ οι Άραβες για τις καμήλες και την έρημο, αλλά και τα μαθηματικά. Οι Ιταλοί ανέπτυξαν ορολογία για τη μουσική αλλά και για τα διάφορα είδη ζυμαρικών. Οι Γάλλοι για τη μόδα, την κουζίνα και τη διπλωματία. Στους αρχαίους Έλληνες οφείλουμε πολλούς όρους της φιλοσοφίας, στους Ρωμαίους το νομικό λεξιλόγιο κ.ο.κ. Ωστόσο, όλες οι γλώσσες έχουν τις ίδιες δυνατότητες να αναπτύξουν λεξιλόγιο όταν χρειαστεί.

54 ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ;

55 https://www.youtube.com/watch?v=J3letleHneo H γλώσσα των νέων στη διαφήμιση

56 Λεξιπενία των νέων; Επιστημονικός αντίλογος: Ανυπόστατη κοινωνική προκατάληψη Λέξεις και φράσεις νεανικών ιδιωμάτων πλουτίζουν περαιτέρω την ελληνική Περιλαμβάνει, π.χ. Περιλαμβάνει, π.χ. εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) εκφράσεις χωρίς αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα (π.χ. για τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μιας νεανικής κουλτούρας) εκφράσεις που δηλώνουν ιδιαίτερη συναισθηματική στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς εκφράσεις που δηλώνουν ιδιαίτερη συναισθηματική στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς εκφράσεις που δηλώνουν ιδιαίτερη συναισθηματική στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς εκφράσεις που δηλώνουν ιδιαίτερη συναισθηματική στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς π.χ. φατσοκόφτης, καλιτερότερος, τζάμι, άκου φάση, τα πήρα στο κρανίο. 56

57 http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php /DSGL- A110/246/1822,5874/extras/activities/indexa_2_glwssa_new n/indexa_2_glwssa_newn.html http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php /DSGL- A110/246/1822,5874/extras/activities/indexa_2_glwssa_new n/indexa_2_glwssa_newn.html http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php /DSGL- A110/246/1822,5874/extras/activities/indexa_2_glwssa_new n/indexa_2_glwssa_newn.html http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php /DSGL- A110/246/1822,5874/extras/activities/indexa_2_glwssa_new n/indexa_2_glwssa_newn.html Εκπομπή για τα νεανικά ιδιώματα με προορισμό μαθητές-τριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης http://dimartblog.com/2014/02/04/10- %CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%C E%B1-facebook/ Νέες εκφράσεις στο fb http://dimartblog.com/2014/02/04/10- %CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%C E%B1-facebook/ Νέες εκφράσεις στο fb http://dimartblog.com/2014/02/04/10- %CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%C E%B1-facebook/ http://dimartblog.com/2014/02/04/10- %CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%C E%B1-facebook/

58 Greeklish: Συνιστούν κίνδυνο για την ελληνική γλώσσα; Συνιστούν κίνδυνο για την ελληνική γλώσσα; http://aienaristeyein.com/2011/08/14/%CE%B7- %CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE %B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-greeklish- %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF- %CF%80%CF%81%CE%AD%CF%80%CE%B5%CE%B9- %CE%BD%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CF%8D/ http://aienaristeyein.com/2011/08/14/%CE%B7- %CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE %B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-greeklish- %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF- %CF%80%CF%81%CE%AD%CF%80%CE%B5%CE%B9- %CE%BD%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CF%8D/ http://aienaristeyein.com/2011/08/14/%CE%B7- %CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE %B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-greeklish- %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF- %CF%80%CF%81%CE%AD%CF%80%CE%B5%CE%B9- %CE%BD%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CF%8D/ http://aienaristeyein.com/2011/08/14/%CE%B7- %CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE %B1-%CF%84%CF%89%CE%BD-greeklish- %CE%BA%CE%B1%CE%B9- %CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF- %CF%80%CF%81%CE%AD%CF%80%CE%B5%CE%B9- %CE%BD%CE%B1-%CF%80%CE%BF%CF%8D/ http://5lyk-petroup.att.sch.gr/EE/greeklishreport.pdf http://5lyk-petroup.att.sch.gr/EE/greeklishreport.pdf http://5lyk-petroup.att.sch.gr/EE/greeklishreport.pdf Η γλώσσα των νέων: λαλιά ή αλαλιά (κίνδυνοι από χρήση τους) - άρθρο

59 http://epilarhia.blogspot.gr/2013/01/greeklish.html Η Ελληνική γλώσσα – μετά από 4000 χρόνια – κινδυνεύει από τους… Έλληνες !! Διαβάστε τη ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ Διαβάστε τη ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ Μην γράφετε greeklish !! Μην γράφετε greeklish !! Όταν σας στέλνουνε κείμενο σε greeklish, Όταν σας στέλνουνε κείμενο σε greeklish, επιστρέφετέ το πίσω με την ένδειξη: επιστρέφετέ το πίσω με την ένδειξη: «ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ» ή με την σκωπτική: « Den katalavenei» » Μήγαρις έχω άλλο στο νου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα! Μήγαρις έχω άλλο στο νου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα! Διονύσιος. Σολωμός Διονύσιος. Σολωμός

60 https://athens.indymedia.org/post/1080426/ Δείτε αντιπαραθέσεις για τα Greeklish στην ιστοσελίδα των αναρχικών.

61 Προϊστορία της λατινικής γραφής (Κ. Καρθαίος, 1934): Υπάρχουν κείμενα της βυζαντινής εποχής γραμμένα με λατινικούς χαρακτήρες. Επίσης, στην Κρήτη και στην Κύπρο κατά τον Μεσαίωνα τα λαϊκά τραγούδια γράφονταν με λατινικούς χαρακτήρες. Αργότερα, από το 1800, πολλά ελληνικά βιβλία τυπώθηκαν στη Σμύρνη με λατινικούς χαρακτήρες. (…) Εξάλλου στη Σμύρνη έγινε απόπειρα να κυκλοφορήσει ελληνική εφημερίδα γραμμένη με λατινικούς χαρακτήρες. Οι Λεβαντίνοι της Σμύρνης, που μιλούσαν όλοι ελληνικά αλλά δυσκολεύονταν να μάθουν την απελπιστική ορθογραφία μας, χρησιμοποιούσαν πάντα τους λατινικούς χαρακτήρες για να γράψουν τα ελληνικά. Αργότερα, τους μιμήθηκαν οι Χιώτες και άλλοι έμποροι του εξωτερικού που έγραφαν τα γράμματα και τα τηλεγραφήματά τους στα ελληνικά αλλά με λατινικούς χαρακτήρες. Αυτή η φραγκοχιώτικη γλώσσα χρησιμοποιούνταν και από Ελληνες για να γράψουν σε άλλους Ελληνες που κατοικούσαν στη Σμύρνη, στο Λονδίνο ή αλλού. Αυτός ο τρόπος γραφής εξακολουθούσε να επιβιώνει πολύ αργότερα και τον συναντάμε αρκετά συχνά στα τηλεγραφήματα των Ελλήνων του εξωτερικού.

62 Η ιστορία των greeklish. Η «Ερωφίλη» µιλούσε… greeklish. Τι είναι τα Φραγκοχιώτικα; (ή φραγκολεβαντίνικα) B. Xαρισοπούλου Ένα από τα πρώτα ελληνικά κείµενα με λατινικούς χαρακτήρες Μira cachi chie adidhichi, tiragnismeni mira/ pia pathi apo ton Εrota, pies prichies dhen epira?… Sti dohudepsi chie ci caimus micri perrisa ebica/ c’ agapis ola ta caca chie pedhomes m’ eurica…… Δεν είναι απόσπασµα µακροσκελούς SΜS μιας σύχρονης έφηβης αλλά µεταγραµµένο απόσπασµα του λογοτεχνικού κειµένου «Ερωφίλη» του γνωστού κρητικού συγγραφέα Γεωργίου Χορτάτση. Το έργο έµεινε ζωντανό και χάρη στην προφορική παράδοση, αφού πολλά τµήµατά του διασκευάστηκαν και διαδίδονταν ως δηµοτικά τραγούδια ή εντάχθηκαν σε παροιµίες. αφού πολλά τµήµατά του διασκευάστηκαν και διαδίδονταν ως δηµοτικά τραγούδια ή εντάχθηκαν σε παροιµίες.

63 Συλλογικός τόμος «Φωνητική Γραφή», εκδ. Κάλβος, 1980. Κείμενο του Φώτου Γιοφύλλη («Πρωτοπορία», 1930) «Telos, γia na min ta poliloγume, γiati tapame poles fores afta, prepi na parume to latiniko alfavito metariθmizontas to fθogoloγika kata tis anages pu ehi i γlosa mas. Etsi horis n’ agiksome tin orθografia tis arheas elinikis, pu poles tis lekses sozonde sti nea mas, benume sti horia ton politizmenon eθnon, ehume ta dieθnika γramata pu tahi olos o politismenos kosmos, ke pu ta piran tora teleftea ki i Turki».

64 κ΄ ενw` το λεϊ το εσθαντiκο Κορασυ κατά το Lambρο κατά το Lambρο το χερυ σπροχνi με μία κ΄ την παλαμi ανιγη… το χερυ σπροχνi με μία κ΄ την παλαμi ανιγη… κ΄ ο Lamπρος, φρυκυ,! ενα σταυρoV ξανiγη. κ΄ ο Lamπρος, φρυκυ,! ενα σταυρoV ξανiγη. ------------- Κ΄ ενο ο Lambro κυταϊ Το λευκoV χερυ οπ η παρθενα ανυγη Το λευκoV χερυ οπ η παρθενα ανυγη στην απαλαμυ ενα σταβρoV ξανiγη στην απαλαμυ ενα σταβρoV ξανiγη ΠΟΙΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΕΧΕΙ ΓΡΑΨΕΙ ΈΝΑ ΤΕΤΟΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ; ΤΙ ΦΑΝΤΑΖΕΣΤΕ;

65 http://dimartblog.com/2016/02/13/solomos1/ Δ. Σολωμός. Ο εθνικός μας ποιητής. Ο εθνικός μας ποιητής. ό,τι ιερότερο για την ελληνική γλώσσα ό,τι ιερότερο για την ελληνική γλώσσα και την καλλιέργειά της;

66 http://www.topontiki.gr/article/159525/arpahtikan- mpogdanos-dimarhos-zakynthoy-gia-ton-solomo- anepithymitos-sti-zakyntho http://www.topontiki.gr/article/159525/arpahtikan- mpogdanos-dimarhos-zakynthoy-gia-ton-solomo- anepithymitos-sti-zakyntho «Αρπάχτηκαν» Μπογδάνος-δήμαρχος Ζακύνθου για τον Σολωμό: Δήμαρχος: «Ανεπιθύμητος στη Ζάκυνθο» Μπογδάνος:» «Είσαι αγράμματος γκασμάς

67 Ήξερε ελληνικά; Τα έμαθε αργά από την υπηρέτριά τους και όχι καλά παρότι πάσχιζε πολύ γι’ αυτό. Τα έμαθε αργά από την υπηρέτριά τους και όχι καλά παρότι πάσχιζε πολύ γι’ αυτό. Τα έγραφε ενίοτε με λατινικούς χαρακτήρες (τα σημερινά Greeklish). Τα έγραφε ενίοτε με λατινικούς χαρακτήρες (τα σημερινά Greeklish). Συχνά έγραφε ελληνοϊταλικά και γενικότερα ανορθόγραφα. Συχνά έγραφε ελληνοϊταλικά και γενικότερα ανορθόγραφα. Βλ. π.χ. μαρτυρίες: «… Ο Κάλβος κι ο Σαλομός (sic), ωδοποιοί μεγάλοι, κι οι δύο παρημέλησαν της γλώσσης μας τα κάλλη», έλεγε ο Α. Σούτσος στον βασιλιά Όθωνα το 1833. «… Ο Κάλβος κι ο Σαλομός (sic), ωδοποιοί μεγάλοι, κι οι δύο παρημέλησαν της γλώσσης μας τα κάλλη», έλεγε ο Α. Σούτσος στον βασιλιά Όθωνα το 1833. Ο καθηγητής γλωσσολογίας στο ΕΚΠΑ Γ. Ν. Χατζιδάκις το 1905 έγραφε πως ο Σολωμός είχε «πλήρη άγνοια της ελληνικής» Ο καθηγητής γλωσσολογίας στο ΕΚΠΑ Γ. Ν. Χατζιδάκις το 1905 έγραφε πως ο Σολωμός είχε «πλήρη άγνοια της ελληνικής» Ο Σεφέρης το 1936 δεν δίστασε να γράψει πως «δεν ήξερε ελληνικά». Ο Σεφέρης το 1936 δεν δίστασε να γράψει πως «δεν ήξερε ελληνικά».

68 δύο δείγματα από τη Γυναίκα της Ζάκυθος: Il vecchio ανακατόθiκε μες τη κασατF, εγiρiσε ανiσiχος, σκiφτi e trovando το κατροκανατο γiοματο της το φόρεσε Il vecchio ανακατόθiκε μες τη κασατF, εγiρiσε ανiσiχος, σκiφτi e trovando το κατροκανατο γiοματο της το φόρεσε E andai dietro allo specchio e vidi la donna del Zante που εκρεμοτFνα κ΄ εκiματiζε e sotto καθiσμενος το δiπλοποδι un nano che imitava perfetta quel ridere E andai dietro allo specchio e vidi la donna del Zante που εκρεμοτFνα κ΄ εκiματiζε e sotto καθiσμενος το δiπλοποδι un nano che imitava perfetta quel ridere Επίσης σκεφτόταν στα ελληνικά όπως στα ιταλικά (με κατά λέξη μετάφραση): π.χ. άστοχοι συνδυασμοί επίθετου-ουσιαστικού π.χ. άστοχοι συνδυασμοί επίθετου-ουσιαστικού όνειρο κοντό (αντί: όνειρο σύντομο), όνειρο κοντό (αντί: όνειρο σύντομο), μακρύς καιρός (αντί: πολύς καιρός), μακρύς καιρός (αντί: πολύς καιρός), λίγη στιγμή (αντί: λίγη ώρα ή, τουλάχιστον, λίγες στιγμές). λίγη στιγμή (αντί: λίγη ώρα ή, τουλάχιστον, λίγες στιγμές).