Ο γερμανικός ιστορισμός του 19 ου αι. και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία Ο γερμανικός ιστορισμός του 19 ου αι. και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία.

Παρουσίαση με θέμα: "Ο γερμανικός ιστορισμός του 19 ου αι. και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία Ο γερμανικός ιστορισμός του 19 ου αι. και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ο γερμανικός ιστορισμός του 19 ου αι. και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία Ο γερμανικός ιστορισμός του 19 ου αι. και η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία Παναγιώτης Νταβαρίνος Δρ. Νεότερης Ιστορίας

2 Οι δύο παραδόσεις της ιστοριογραφίας Στις αρχές του 19 ου αιώνα συμβαίνει σε όλο το δυτικό κόσμο μια ριζική αλλαγή του τρόπου έρευνας, γραφής και διδασκαλίας της ιστορίας, καθώς αυτή μετατρέπεται σε επαγγελματικό γνωστικό κλάδο. Ως τότε υπήρχαν δύο κυρίαρχες παραδόσεις γραφής της ιστορίας: Η μία ήταν ουσιαστικά αρχαιογνωστική και μαθησιακή και η άλλη βασικά λογοτεχνική. 2

3 Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση Αυτή η εντατική αλλαγή ανακλάται στην εκπαιδευτική αποστολή, που προσδιόρισε ως σκοπό του το πανεπιστήμιο του 19 ου αιώνα. Πρότυπο του πανεπιστημίου αυτού υπήρξε το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, που ιδρύθηκε το έτος 1810, στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης της δευτεροβάθμιας και της ανώτερης εκπαίδευσης, που ανέλαβε ο Wilhelm von Humboldt (Βίλχελμ φον Χούμπολντ) στην Πρωσία κατά τη μεταρρυθμιστική περίοδο, η οποία ακολούθησε την καταστρεπτική ήττα της Πρωσίας από τον Ναπολέοντα κατά τα έτη 1806 και 1807. 3

4 Ο εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής Wilhelm von Humboldt (1767 -1835) Ο εκπαιδευτικός μεταρρυθμιστής Wilhelm von Humboldt (1767 -1835) 4 W. v. Humboldt

5 Πανεπιστήμιο Βερολίνου (1810) Humboldt Universitaet zu Berlin 5

6 H «επανάσταση εκ των άνω» του Wilhelm von Humboldt Οι μεταρρυθμίσεις αυτές, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως μια «επανάσταση εκ των άνω», έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία σύγχρονων οικονομικών, νομικών και κοινωνικών συνθηκών, ανάλογων με εκείνες που δημιούργησε η Γαλλική Επανάσταση, αλλά μέσα σ' ένα πολιτικό πλαίσιο, που διατηρούσε σε μεγάλο βαθμό τις μοναρχικές, γραφειοκρατικές, στρατοκρατικές και αριστοκρατικές δομές του. Ο Wilhelm von Humboldt επιχείρησε να μεταρρυθμίσει τα Γυμνάσια και το Πανεπιστήμιο, με στόχο να παράσχει μια συνολική πνευματική και αισθητική παιδεία, ο πυρήνας της οποίας έγινε γνωστός ως Bildung, και μέσω της οποίας έπρεπε να τεθούν οι βάσεις για μια κοινωνία μορφωμένων και νομοταγών πολιτών. Οι μεταρρυθμίσεις κατ' ουδένα τρόπο δεν είχαν δημοκρατικούς στόχους. Η ανθρωπιστική παιδεία, με τη βαρύτητα που έδινε στους Ρωμαίους και κυρίως στους Έλληνες κλασικούς, όχι μόνο επεξέτεινε το χάσμα μεταξύ των μορφωμένων αστών (Buergertum) και του λοιπού πληθυσμού, αλλά και δημιουργούσε μια ξεχωριστή κοινωνική τάξη γραφειοκρατών. 6

7 Επιστήμη και Παιδεία Το νέο πανεπιστήμιο εξέφραζε τη συγχώνευση της Επιστήμης (Wissenschaft) και της Παιδείας (Bildung). Σε αντίθεση με τα πανεπιστήμια του παλαιού καθεστώτος, βασική λειτουργία των οποίων ήταν η μάθηση, το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ήθελε να γίνει ένα κέντρο, στο οποίο η διδασκαλία να διαμορφώνεται μέσα από την έρευνα. Με αυτή την πρόθεση, το έτος 1825 κλήθηκε να διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Leopold von Ranke (Λέοπολντ φον Ράνκε,1795-1886), διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Leipzig. Ο Ranke ήταν ένας νεαρός καθηγητής στο Γυμνάσιο της Frankfurt/Oder, ο οποίος είχε εκδώσει το πρώτο βιβλίο του με τον τίτλο Ιστορία των Ιταλικών Πολέμων, στο οποίο επιχειρούσε να αναπαραστήσει, μέσα από την κριτική μέθοδο προσέγγισης των πηγών, ένα μεγάλο μετασχηματισμό στην ευρωπαϊκή πολιτική: την ανάδυση των σύγχρονων κρατικών συστημάτων ως πρωταρχικού παράγοντα στη διεθνή πολιτική και την ισορροπία μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων, η οποία δημιουργήθηκε μετά τη λήξη των ιταλικών πολέμων στα τέλη του 15 ου και στις αρχές του 16 ου αιώνων. 7

8 Η κριτική μέθοδος του L. v. Ranke “wie es eigentlich gewesen” [α] Για τον L. v. Ranke η επιστημονική έρευνα συνδεόταν στενά με την κριτική μέθοδο. Η βαθιά εξοικείωση με τις μεθόδους της φιλολογικής κριτικής θεωρείτο απαραίτητη προϋπόθεση. Ο Ranke καθιέρωσε σεμινάρια, στα οποία οι μέλλοντες ιστορικοί καταρτίζονταν στην κριτική μελέτη των μεσαιωνικών εγγράφων. Το σεμινάριο αυτό δεν ήταν εντελώς καινούργιος ακαδημαϊκός θεσμός. Ο Johann Christoph Gatterer είχε εισαγάγει ανάλογο θεσμό στο Πανεπιστήμιο του Goettingen στη δεκαετία του 1770, αλλά μόνον ο Ranke έκανε το σεμινάριο αναπόσπαστο μέρος της κατάρτισης του ιστορικού. Το έτος 1848 είχαν εισαγάγει το σεμινάριο στα προγράμματά τους όλα τα γερμανόφωνα πανεπιστήμια. 8

9 Η κριτική μέθοδος του L. v. Ranke “wie es eigentlich gewesen” [β] Ο τρόπος με τον οποίο ο Ranke εννοούσε την αυστηρή επιστημονική δραστηριότητα προϋπέθετε πλήρη αποχή από κάθε αξιολογική κρίση. Όπως δήλωνε στην περίφημη εισαγωγική παράγραφο του βιβλίου του Ιστορία των Ιταλικών Πολέμων, χάρη στο οποίο κλήθηκε ως διδάσκων στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, ο ιστορικός έπρεπε να αποφεύγει να «κρίνει το παρελθόν» και έπρεπε να περιορίζεται να «δείχνει πώς έγιναν πράγματι τα γεγονότα» (blos zeigen, wie es eigentlich gewesen). Ταυτόχρονα, όμως, απέρριπτε και κάθε είδος θετικισμού, ο οποίος εισηγείτο ότι η βασική εργασία του ιστορικού ήταν η απόδειξη των γεγονότων. 9

10 Ο ιδρυτής του Ιστορισμού Leopold von Ranke (1795-1886) L.v. Ranke Ad. Jebens, 1875 10

11 Η θεωρία του Ιστορισμού (Historismus) Γενικά, η νέα ιστορική θεωρία, η οποία αναφέρεται συχνά με τον όρο ιστορισμός (Historismus), χαιρετίσθηκε ως μια πνευματική πρόοδος. Ο ιστορισμός ήταν κάτι περισσότερο από μια θεωρία για την ιστορία. Συνιστούσε μια συνολική φιλοσοφία της ζωής, έναν ιδιαίτερο συνδυασμό μιας αντίληψης για την επιστήμη, ειδικά για τις επιστήμες του ανθρώπου και του πολιτισμού, και μιας αντίληψης για την πολιτική και κοινωνική τάξη των ευρωπαϊκών και διεθνών πραγμάτων. Υπό αυτήν την έποψη η ιστορία καθίσταται ο μοναδικός τρόπος μελέτης των ανθρώπινων πραγμάτων. Οι ιστορικοί και οι κοινωνικοί φιλόσοφοι, όπως ο Ernst Troeltsch και ο Friedrich Meinecke, χρησιμοποίησαν τον όρο ιστορισμός, για να ορίσουν την κοσμοαντίληψη, η οποία ήταν κυρίαρχη στο γερμανικό χώρο του 19 ου αιώνα, αλλά και στην ισχυρή αστική τάξη. Ο Meinecke, ο οποίος από το έτος 1896 διηύθυνε το περιοδικό Historische Zeitschrift, χαρακτήρισε τον ιστορισμό ως «το ανώτατο σημείο κατανόησης των ανθρώπινων πραγμάτων». 11

12 Η κρίση του Ιστορισμού Στο τέλος του 19 ου αιώνα ο Ernst Troeltsch έκανε λόγο για «κρίση του ιστορισμού». Εξέφραζε μια γνώμη, η οποία είχε μεγάλη απήχηση, ότι οι ιστορικές σπουδές είχαν καταδείξει τη σχετικότητα των αξιών και την έλλειψη νοήματος της ύπαρξης. Η «κρίση του ιστορισμού», που έγινε πολύ δημοφιλές θέμα συζήτησης στη Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, θεωρείτο τότε ως αποτέλεσμα πνευματικών κυρίως εξελίξεων. Η «κρίση» έγινε πιο έντονα αισθητή στη Γερμανία, γιατί εκεί υπήρχε μεγαλύτερη αναντιστοιχία ανάμεσα στις φιλοσοφικές πεποιθήσεις των αρχών και των μέσων του 19 ου αιώνα και στην πραγματικότητα του 20 ου αιώνα. Δεν απειλείτο μόνον ο ιστορισμός ως κοσμοαντίληψη, η οποία υπήρχε μέσα στον ιδεαλισμό της κλασικής γερμανικής κουλτούρας, αλλά ολόκληρη η κουλτούρα της γερμανικής αστικής τάξης (Buergertum) και το ιδεώδες της κλασικής ελληνο-ρωμαϊκής παιδείας της (Bildung). 12

13 Η σύγχρονη γερμανική ιστοριογραφία Η θεωρία της σύγχρονης γερμανικής ιστοριογραφίας ακολουθεί κριτικά την παράδοση του ιστορισμού στο πλαίσιο του ιστορικού Νεο-θετικισμού, τον οποίο εισήγαγαν με τα έργα τους οι Καθηγητές W. - J. Mommsen και P. Huettenberger στο Heinrich-Heine Universitaet Duesseldorf. Η σύγχρονη γερμανική ιστοριογραφία ακολουθεί τον ιστορικό Νεο-θετικισμό, ο οποίος εισάγει την ερμηνεία των πηγών για την απόδειξη των γεγονότων και δέχεται επιδράσεις από τις διεθνείς εξελίξεις και από τη γαλλική ιστοριογραφία και την αρθρογραφία του περιοδικού «Annales». 13

14 Peter Huettenberger (1938-1992) Εισηγητής του ιστορικού Νεο-θετικισμού 14

15 Η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία Η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία ακολουθεί την παράδοση του γερμανικού ιστορισμού και προσεγγίζει, μέσα από κείμενα επίσημων βαλκάνιων ιστορικών (Vasa Pashko, Μarin Drinov, Vuk Stefanovic Karadzic κ.ά.), τα βασικά ζητήματα των εθνικών ιστοριογραφιών καθενός βαλκανικού κράτους, όπως την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας, μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την πολιτική του Πανσλαβισμού και τη θεωρητική αφετηρία του ιστορισμού (εθνογένεση και οργάνωση του έθνους σε κράτος). Οι όροι παραγωγής της ιστορικής γνώσης στα βαλκανικά κράτη του 19 ου αιώνα εντάσσονται στο γενικότερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτικο-ιδεολογικό πλαίσιο, με βάση τα σπουδαία έργα: J. G. Herder, Ιδέες για τη φιλοσοφία της Ιστορίας της ανθρωπότητας, 1791 και Εrnest Renan, Τί είναι έθνος;, 1882. 15

16 Αλβανική και βουλγαρική ιστοριογραφία Αλβανική ιστοριογραφία Ο Vasa Pashko (1825-1892) στο έργο του Εκ των του Βάσσα Εφένδου Μελετών περί Αλβανίας και Αλβανών, (εφημερίδα Η Φωνή της Αλβανίας, έτος Α΄, αριθμ. 6, Αθήνα 03-11-1879, σς 2-3) περιγράφει την εθνική καταγωγή των ομοεθνών του. Βουλγαρική ιστοριογραφία 1.Ο Marin Drinov (1838-1906) στην Aνοικτή επιστολή του στους Bουλγάρους διανοουμένους, (βουλγαρική εφημερίδα Narodnost (=Eθνικότητα), Bουκουρέστι 04-12-1868) περιγράφει τους παράγοντες της εθνικής ταυτότητας του λαού του. 2.Η πολιτική του πανσλαβισμού στον εορτασμό της χιλιετηρίδας του θανάτου του αγίου Μεθοδίου στη Θεσσαλονίκη (6/13 Απριλίου 1884). Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (Messager d’Athenes αριθμ. φύλλου 17,Αθήνα 20 Απριλίου/02 Μαΐου 1884) εξιστορεί σε ένα άγνωστο κείμενό του την πανσλαβιστική παρωδία του εορτασμού της χιλιετηρίδας του θανάτου του «ΒουλγαροΜακεδόνος» αγίου Μεθοδίου στη Θεσσαλονίκη. 16

17 Σερβική και ρουμανική ιστοριογραφία Σερβική ιστοριογραφία Ο Vuk Stefanović Karadžić (1787-1864) στο έργο του Serbi svi i svuda (Σέρβοι όλοι και παντού),1849, εκθειάζει το Πανσερβισμό. Ρουμανική ιστοριογραφία Ο Alexandru Dimitrie Xenopol (1847-1920) στο έργο του Une enigme historique. Les Roumains au Moyen-Age (Ένα ιστορικό αίνιγμα: Οι Ρουμάνοι στο Μεσαίωνα), Paris 1885, αναζητεί την εθνική καταγωγή του λαού του. 17

18 Η βυζαντινή συνέχεια στις βαλκανικές ιστοριογραφίες Ο Καθηγητής Δημήτρης Σταματόπουλος στο έργο του Το Βυζάντιο μετά το Έθνος εξετάζει τη δημιουργία κατά το δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα και στις αρχές του 20 ου αιώνα των κυρίαρχων ερμηνευτικών προσεγγίσεων της εθνογενετικής διαδικασίας εκάστου έθνους στις επιμέρους βαλκανικές ιστοριογραφίες. Ο Δημήτρης Σταματόπουλος συγκρίνει μεταξύ τους τις βαλκανικές ιστοριογραφικές κατασκευές για τη βυζαντινή κληρονομιά και δοκιμάζει την ιδέα ότι στην ελληνική ιστοριογραφία η βυζαντινή μεσαιωνική περίοδος εξιδανικεύθηκε και εξελληνίσθηκε ως συνδετικός κρίκος του αρχαιοελληνικού με το νεοελληνικό πολιτισμό. Αντιθέτως, στις επιμέρους βαλκανικές ιστοριογραφίες (των Σέρβων, των Βουλγάρων, των Ρουμάνων και των Αλβανών), το βυζαντινό παρελθόν της Βαλκανικής Χερσονήσου αποκηρύχθηκε σχεδόν παράλληλα με την οθωμανική κληρονομιά, αφού η συγκρότηση των εθνικών ταυτοτήτων των συγκεκριμένων λαών βασίσθηκε όχι μόνο στην κρατική απόσχιση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αλλά και στην αποτίναξη της ελληνικής πολιτισμικής επιρροής. 18

19 Ελληνική ιστοριογραφία Ο ιδρυτής του Ελληνικού Ιστορισμού Κ. Παπαρρηγόπουλος (1815-1891) 19 Κ.Παπαρρηγόπουλος

20 Ο ιδρυτής του Ελληνικού Ιστορισμού Κ. Παπαρρηγόπουλος (1815-1891) [α] Ο Κ. Παπαρρηγόπουλος τ 1843 εξέδωσε την πρώτη μελέτη του με τίτλο «Περί της εποικήσεως σλαβικών τινών φύλων εις την Πελοπόννησον», στην οποία ανασκεύασε επιτυχώς τις περί εκσλαβισμού της Πελοποννήσου θεωρίες του Γερμανού ιστορικού Fallmerayer. Το 1846 o Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος προσελήφθη ως καθηγητής Ιστορίας στο Γυμνάσιο των Αθηνών. To 1850 εξελέγη υφηγητής ιστορίας του αρχαιοελληνικού δημοσίου δικαίου στη Νομική Σχολή των Αθηνών, το 1852 έκτακτος και το 1855 τακτικός καθηγητής ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Στο τέλος του 1860 άρχισε η έκδοση του κλασικού πολύτομου έργου του «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» και το 1869, μαζί πολλούς άλλους, προχώρησε στην ίδρυση του «Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων». Μέχρι το θάνατο του (1891), δραστηριοποιήθηκε έντονα στα εθνικά θέματα. 20

21 Ο ιδρυτής του Ελληνικού Ιστορισμού Κ. Παπαρρηγόπουλος (1815-1891) Οι βασικές παραδοχές του Ιστορισμού επέβαλαν την καθιέρωσή του και στην Ελλάδα. Η αμφισβήτηση από το Fallmerayer της ευθύγραμμης καταγωγής των σύγχρονων Ελλήνων από τους αρχαίους προγόνους των ανασκευάσθηκε επιτυχώς από τον εθνικό ιστοριογράφο Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο και η θεωρία του Fallmerayer κρίθηκε ως αντιεπιστημονική και ασύστατη και από άλλους εγκρίτους Έλληνες και Ευρωπαίους ιστορικούς. Τα έτη 1886-1888 ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος διατύπωσε τους προσωπικούς στοχασμούς του:  «Γράφομεν ιστορίαν και όχι πρόγραμμα πολιτικόν»,(διαχωρίζει την ιστορία από την πολιτική),  «Τα έθνη δημιουργούσι την Ιστορίαν, ουχί η Ιστορία τα έθνη» (εκφράζει τη σχέση έθνους και ιστορίας),  «Τα έθνη δεν μεγαλουργούσι κυττάζοντα προς τα οπίσω, αλλά προς τα εμπρός και κατά ταύτα ρυθμίζουσι τον τε πολιτικόν και τον πνευματικόν αυτών βίον». 21

22 Σύγκριση μεταξύ γερμανικής και βαλκανικής νεότερης ιστοριογραφίας Η νεότερη γερμανική ιστοριογραφία ακολουθεί κριτικά την παράδοση του ιστορισμού στο πλαίσιο του Νεο-θετικισμού, τον οποίο εισήγαγαν με τα έργα τους οι Καθηγητές W.-J. Mommsen και P. Huettenberger στο Heinrich-Heine Universitaet Duesseldorf. Η γερμανική ιστοριογραφία του 20 ου αιώνα έχει δεχθεί επιδράσεις από τις διεθνείς εξελίξεις και από τη γαλλική ιστοριογραφία και την αρθρογραφία του περιοδικού “Annales”. Η νεότερη βαλκανική ιστοριογραφία του 19 ου αιώνα ακολουθεί την παράδοση του γερμανικού ιστορισμού και προσεγγίζει τα βασικά ζητήματα των εθνικών ιστοριογραφιών καθενός βαλκανικού κράτους: την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας, μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την πολιτική του Πανσλαβισμού, και τη θεωρητική αφετηρία του Ιστορισμού (εθνογένεση και οργάνωση του έθνους σε κράτος). Οι όροι παραγωγής της ιστορικής γνώσης στα βαλκανικά κράτη του 19 ου αιώνα εντάσσονται στο γενικότερο δυτικοευρωπαϊκό πολιτικο-ιδεολογικό πλαίσιο. 22

23 Ενδεικτική Βιβλιογραφία [α] Βελουδής Γ. 1982, O Jakob Philipp Fallmerayer και η γένεση του ελληνικού ιστορισμού, Ε.Μ.Ν.Ε. Μνήμων, Αθήνα Δημαράς Κ. Θ. 1982, Ελληνικός Ρωμαντισμός, Ερμής, Αθήνα Ίγκερς Γκέοργκ 1991, Νέες Κατευθύνσεις στην Ευρωπαϊκή Ιστοριογραφία, Γνώση, Αθήνα Κύρτσης, Α.-Α. 1987, «Ιστορία και ιδεολογία στη Γερμανία», Ιστορικά, τεύχος 7, Αθήνα, σς 209 κ.εξ. Κωνσταντακοπούλου Αγγ. 2014, Ανθολόγιο Βαλκανικής Ιστοριογραφίας (από το 19 ο αιώνα μέχρι σήμερα), Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα Κωνσταντακοπούλου Αγγ., «Βαλκανική ιστοριογραφία χτες–σήμερα», Διήμερο Τα Βαλκάνια Χτες - Σήμερα (21/22-2-2000), Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής παιδείας (Σχολή Μωραΐτη), Αθήνα [2000], σς 107-41 Κωνσταντακοπούλου Αγγ., «Ιστοριογραφικά ζητήματα στη σημερινή βαλκανική συγκυρία», Σύγχρονα θέματα 50-51(Ιανουάριος-Ιούνιος 1994), σς 11-23 Νταβαρίνος, Π., «Η θεωρία, η ερμηνεία και η διδακτική των πηγών της ιστορίας», Φιλολογική, τεύχος 69, Αθήνα 1999, σς 50 κ.εξ. Νταβαρίνος, Π., «Λουκιανού,Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν. Σύντομη θεώρηση των σχολικών βιβλίων υπό την έποψη της νεοθετικιστικής ιστοριογραφίας», Πλάτων, Περιοδικό της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων,Παράρτημα: Θέματα Μέσης Εκπαιδεύσεως, τόμος 4 (2006-2007), Αθήνα 2007, σς 269 κ.εξ. Νταβαρίνος, Π. «Η Φιλοσοφία της Παιδείας κατά τον Hegel», Φιλοσοφία και Παιδεία, τεύχος 54, Αθήνα 2010, σς 6 κ.εξ. Σταματόπουλος Δ. 2009, Το Βυζάντιο μετά το Έθνος, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 23

24 Ενδεικτική Βιβλιογραφία [β] Davarinos, P. 1995, Geschichtsschreibung und Politik (Diss.), Duesseldorf Huettenberger, P. 1973, Nordrhein Westfalen und die Entstehung seiner parlamentarischen Demokratie,Siegburg Ilchev Ivan 2011, Έχει δίκιο η πατρίδα μου; Η προπαγάνδα των βαλκανικών κρατών (1821-1923), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη Meinecke Fr. 1965, Die Entstehung des Historismus, Muenchen Mommsen, W.J. (Hrsg.) 1988, Leopold von Ranke und die moderne Geschichtswissenschaft, Klett-Cotta, Stuttgart Ranke, L.v. 1867-1890, Saemtliche Werke, Bd 33, S.vii, Leipzig Rusinek, B.-A. (Hrsg.) 1992, Die Interpretation historischer Quellen, Schwerpunkt: Neuzeit, UTB-Schoeningh, Paderborn. 24

25 Κωνσταντίνου Παπαρρηγoπούλου Περί της εποικήσεως σλαβικών τινών φύλων εις την Πελοπόννησον (1843) 25

26 Historische Zeitschrift Το Περιοδικό του Ιστορισμού (πρώτη έκδοση,1859) 26

27 Historische Zeitschrift Το Περιοδικό του Ιστορισμού (σύγχρονη έκδοση) 27 ISSN 0018-2613

28 Blos zeigen, wie es eigentlich gewesen (Lv. Ranke) 28

29 Ιστότοπος Φιλολόγων Γ΄ΔΔΕ Αθήνας http://users.att.sch.gr/panta1947 http://users.att.sch.gr/panta1947 29

30 Τέλος Παρουσίασης 30