Αστροφυσική ΙΙ Ενότητα 13: Μεσοαστρική Ύλη Χριστοπούλου Παναγιώτα Ελευθερία Σχολή Θετικών Επιστημών Τμ. Φυσικής.

Παρουσίαση με θέμα: "Αστροφυσική ΙΙ Ενότητα 13: Μεσοαστρική Ύλη Χριστοπούλου Παναγιώτα Ελευθερία Σχολή Θετικών Επιστημών Τμ. Φυσικής."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Αστροφυσική ΙΙ Ενότητα 13: Μεσοαστρική Ύλη Χριστοπούλου Παναγιώτα Ελευθερία Σχολή Θετικών Επιστημών Τμ. Φυσικής

2 Σκοποί ενότητας Στην παρούσα ενότητα θα μελετήσουμε από τι συστατικά αποτελείται η μεσοαστρική ύλη και θα ασχοληθούμε με την προέλευση και την εξέλιξη των διαφόρων σχηματισμών της.

3 Μεσοαστρική ύλη Έχει ομογενή κατανομή; FOV 30°

4 Πώς εκδηλώνεται η παρουσία ΜΥ; H MY αποτελείται από: – Σκόνη (δηλ. σωματίδια) και – Αέριο Κάθε συστατικό μπορεί να μελετηθεί γιατί: – Απορροφά φως ή – Εκπέμπει φως. Άτομα 10 -10 m (0.1 nm) Μόρια 10 -9 m Δημιουργία γραμμών απορρόφησης-Το αέριο ΔΕΝ εμποδίζει την ακτινοβολία.

5 Σκόνη = Σβώλοι από άτομα + μόρια σαν κιμωλία, αιθάλη, ομίχλη. Κόκκος 10 -7 m = x1000 σωματίδια αερίου= μ.κ., λ οπτικό. Ικανότητα σκέδασης (μέγεθος, λ) = γιατί είναι ο ουρανός μπλέ; Απόσβεση (extinction) +Ερύθρωση (reddening) Από γραμμές απορρόφησης στο αστρικό φάσμα διαφορετικών αστέρων σε διαφορετικές διευθύνσεις = περιεκτικότητα και μέγεθος κόκκων σκόνης γειτονιά Ηλίου. Μεσοαστρική σκόνη

6 Δηλαδή ένας αστέρας Β 15 000Κ φαίνεται ως αστέρας 4000 Κ Ε (Β-V) Υπεροχή χρώματος: Το ποσό απόσβεσης είναι ανάλογο με το ποσοστό ερύθρωσης: Α V =απόσβεση σε mag στο V:

7 Μέση πυκνότητα αερίου = 1 άτομο/ cm 3 = 10 6 άτομα/m 3 (10 4 - 10 9 άτομα/m 3 ) Κενό 10 10 μόρια/m 3 Σκόνη ακόμα πιο αραιή 10 -6 /m 3 ή 1 σωματίδιο σκόνης/τρις άτομα Άρα ΠΩΣ ένας τόσο αραιός χώρος αποκρύβει το φως; Είναι Τεράστιος Απόσταση μεταξύ αστέρων στη γειτονιά ‘Ήλιου 1pc>> μέγεθος αστέρων 10 -7 pc. Ένας κύλινδρος 1 m 2 από τη Γη μέχρι τον α Cen περιείχε 10 δις σωμάτια σκόνης ! Στην περιοχή Ήλιου ακόμα κι αν η πυκνότητα ύλης είναι μικρή είναι κατά μάζα όσο και η μάζα που περιέχεται στους αστέρες! Τ (100 o Κ) και ρ

8 Σύσταση: από φασματοσκοπικές παρατηρήσεις μεσοαστρικών γραμμών απορρόφησης 90% υδρογόνο ατομικό ή μοριακό 9% He και 1% βαρύτερα στοιχεία δηλαδή όπως και τα αστρικά σώματα. Μικρότερη περιεκτικότητα στο μεσοαστρικό αέριο τα C, O, Si, Mg, Fe από ότι στο ηλιακό σύστημα ή αστέρες ΓΙΑΤΙ; (Δημιουργία σκόνης, δεν τα βλέπουμε!) Ατμοσφαιρικός αέρας: 1 σωμάτιο σκόνης για 10 18 άτομα αερίου, συμπίεση μεσοαστρικού χώρου σε αυτήν την πυκνότητα του αέρα στη Γη, δεν θα βλέπαμε την παλάμη μας!

9 Άμεσα δείγματα σκόνης; Δεν είναι πρακτικό! (Μέσα στο ηλιακό σύστημα, από οχήματα που συλλέγουν μεσοπλανητική σκόνη-ίσως λίγο διαφορετική από την Μεσοαστρική Σκόνη). Τί περιμένουμε; Ίδια στοιχεία ή διαφορετικά ;

10 Στοιχείο 1: Πόλωση Το αστρικό φως είναι πολωμένο; (τα φωτόνια εκπέμπονται από διαφορετικά μέρη του αστέρα- τυχαία διεύθυνση Ε). Αλλά το συνολικό φως είναι μερικές φορές μερικά πολωμένο...περίεργο! Στοιχείο 2: Συσχέτιση Οι αστέρες που φαίνονται πιο ερυθροί έχουν ισχυρότερη πόλωση. Μάλλον φταίει η σκόνη…

11 Tί μας λέει; Οι κόκκοι σκόνης δε μπορεί να είναι σφαιρικοί...θα πρέπει να «προτιμούν» μια διεύθυνση εάν έχουν κάποιο αποτέλεσμα πάνω στη διέλευση του φωτός. Θα πρέπει να είναι ευθυγραμμισμένοι κάπως γιατί εάν ήταν τυχαία κατανεμημένοι δε θα είχαν κάποιο αποτέλεσμα.

12 Τί ευθυγραμμίζει τους κόκκους σκόνης; Τα στάχυα φυτρώνουν παράλληλα προς τον Ήλιο ή λυγίζουν από τον άνεμο...

13 Μαγνητικά φαινόμενα Τα μαγνητικά πεδία μεταξύ των αστέρων είναι πολύ ασθενή (1/εκατομμυριοστό του γήινου). Ευθυγραμμίζουν τους κόκκους σκόνης σε ένα βαθμό. Άρα οι κόκκοι πρέπει να έχουν μαγνητικές ιδιότητες.

14 Η ακτινοβολία από τις αστρικές φωτόσφαιρες δεν είναι πολωμένη (τυχαία διεύθυνση Ε). Τα Ε ευθυγραμμίζονται-όλα ταλαντώνονται στο ίδιο επίπεδο καθώς η ακτινοβολία διαδίδεται στο χώρο. Άρα εάν ανιχνευτεί πολωμένο αστρικό φως οφείλεται στη μεσολάβηση της μεσοαστρικής ύλης. Στο μεσοαστρικό χώρο οι κόκκοι σκόνης δρουν σαν τα μόρια σε Polaroid φιλμ. Πολωμένο φως: μεσοαστρικοί κόκκοι έχουν σχήμα επιμήκες και είναι ευθυγραμμισμένοι (μαγνητικό πεδίο όπως ρινίσματα σιδήρου από μαγνήτη). Πληροφορία για ΜΕΓΕΘΟΣ, ΣΧΗΜΑ, ΠΟΣΟΤΗΤΑ, σκόνης που παρεμβάλλεται.

15 Όπως τον φανταζόμαστε S, O, Fe, Si Ψυχροί υπεργίγαντες συμπύκνωση θερμών αερίων από εσωτερικό προς επιφάνεια 2500 Κ. Ανθεκτικοί, 10 10 έτη (ηλικία Γαλαξία) καταστρέφονται: δημιουργια νέων αστέρων. Μεσα σε σκοτεινά νέφη χαμηλής Τ στα οποία ήδη υπάρχουν οι διαθλαστικοί– προσκόλληση. Καταστρέφεται πολλές φορές και σχηματίζεται.

16 Άλλο στοιχείο Το εξόγκωμα στο φάσμα δείχνει ότι αποτελούνται από πυριτικά άλατα Απορροφά αστρικό φως, θερμαίνεται και εκπέμπει στο υπέρυθρο. Παρατηρήσεις στο Υπέρυθρο. Σύσταση σκόνης: πυριτικά άλατα-γραφίτη-C, δηλαδή ό,τι λείπει από αέριο. Εκπέμπει η σκόνη; Βρώμικος πάγος.... τι θυμίζει;

17 Ο Γαλαξίας μας σε διάφορα μ.κ.

18 Νεφελώματα Εκπομπής Μ20 Μ8 Νεφέλωμα Τριφυλλιού (διάμετρος ερυθρό 4 pc) Κυανό φως = ανάκλαση αστρικού φωτός από σκόνη M8, M16, M17, M20

19 Μέτρηση απόστασης των αστέρων που φαίνονται ΜΕΣΑ στα νεφελώματα με φασματοσκοπική παράλλαξη: 900pc (M20)- 1800pc (M16). Άρα, στο όριο ορατότητας μέσα στο σκονισμένο γαλαξιακό επίπεδο. (Πάνω αριστερά Μ16 με κάτω Μ20 απέχουν 1000 pc) (a) M16, Νεφέλωμα Αετού. (b) Τεράστιες στήλες ψυχρού αερίου και σκόνης μέσα στο M16, από τη δράση αστρικής UV ακτινοβολίας στο νέφος. (Πράσινο = εκπομπή από ατομικό Η, ερυθρό από SII και κυανό ΟΙΙΙ, Hubble ). (c) M8, Νεφέλωμα Λίμνης= Lagoon Nebula. (d) Πυρήνας M8, Κλεψύδρα=Hourglass. Ακανόνιστο σχήμα, ερυθρό χρώμα, λαμπροί αστέρες μέσα στο αέριο και λωρίδες σκόνης.

20 Νεφέλωμα πεταλούδας και το φάσμα του οπτικό, UV Παράμετροι νεφελωμάτων Αντικείμεν ο Απόσταση (pc) Μέση διάμετρος (pc) πυκνότητα (10 6 σωματίδιο /m 3 ) Μάζα (Μ  ) Θερμο κρασία (K) M81200148026007500 M1618008906008000 M17150071205008700 M2090041001508200

21 «Φθορισμός» Το αέριο απορροφά ενέργεια και εκπέμπει ακτινοβολία στο οπτικό μέρος του φάσματος

22 Απαγορευμένες γραμμές (a)Το νεφέλωμα του Ωρίωνα Μ42 (450 pc). (b) Πράσινο = Απαγορευμένη γραμμή οξυγόνου. (c) περιοχή 0.5 ε.φ με λεπτομέρειες ορατές σε 0.1 ε.φ ή όσο το ηλιακό σύστημα. http://hubblesite.org/newscenter/archive/search.php?query=orion+mosaic&x=0&y=0

23 Σκοτεινά Νέφη σκόνης Τα νεφελώματα εκπομπής αποτελούν ένα μικρό μέρος του μεσοαστρικού χώρου. Το 99% είναι σκοτεινά νέφη Ψυχρότερα, Πυκνότητες: 10 7 άτομα/m 3 έως και ΠΥΚΝΑ μεσοαστρικά νέφη>10 12 άτομα/m 3 (=10 6 άτομαs/cm 3 ). Μοιάζουν με τα γήινα; OXI, είναι μεγαλύτερα από το ηλιακό σύστημα (μερικά pc). Αποτελούνται κυρίως από αέριο αλλά και από σκόνη που απορροφά το αστρικό φως (a),(b). Τα σκοτεινά νέφη σκόνης μπορούμε να τα δούμε στο οπτικό μόνο εάν εμποδίζουν το φως αστέρων από πίσω τους π.χ Νεφέλωμα Κεφαλής Αλόγου στον Ωρίωνα 1500 pc, «λαιμός» πλάτους 0.25 Σκοτεινό νεφέλωμα διακεκομμένη γραμμή, ρ Οφιούχου στα 300 pc. Mπροστά υπάρχουν νεφελώματα που συνδέονται ή όχι με την περιοχή. το ίδιο στο υπέρυθρο

24 Πότε ανακαλύφθηκαν τα σκοτεινά νέφη; Οι μεγάλου πλάτους και έντασης γραμμές σχηματίζονται στη θερμή ατμόσφαιρα του αστέρα ενώ οι ασθενέστερες και στενότερες από τα ψυχρά μεσοαστρικά νέφη. Όσο μικρότερο είναι το νέφος τόσο ασθενέστερες οι γραμμές. Οι μετατοπίσεις στο ερυθρό ή κυανό δίνουν πληροφορία για την ταχύτητα του νέφους.

25 Ραδιοαστρονομία! Ολλανδία, 1944

26 Van de Hulst (1918-2000) Η πρόβλεψη Το 1944, ο Van de Hulst, όταν ήταν ακόμη φοιτητής στην Ουτρέχτη, προέβλεψε την εκπομπή της Γραμμής των 21 cm από περιοχές HI. Μετά την ανακάλυψή της, συμμετείχε με τους Jan Oort & Alex Muller στην προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί η Ραδιοαστρονομία για την χαρτογράφηση των περιοχών ΗΙ στον Γαλαξία μας, που αποκάλυψε για πρώτη φορά την σπειροειδή δομή του.

27 Άρα μπορούμε να ανιχνεύσουμε ΝΕΦΗ στο οπτικό μόνο στην ευθεία παρατήρησης μακρινών αστέρων; (γραμμές απορρόφησης). Οι παρατηρήσεις στο υπέρυθρο απαιτούν ΜΕΓΑΛΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ και ΣΚΟΝΗ… Χρειαζόμαστε ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ των αστέρων και νεφών μέθοδο ανίχνευσης της ουδέτερης ψυχρής μεσοαστρικής ύλης δηλαδή τη δική της εκπομπή. Μια λίγο διεγερμένη κατάσταση ατόμου υδρογόνου με spin παράλληλα στο μεσοαστρικό αέριο μεταπίπτει σε κατάσταση ελαχίστης ενέργειας spin αντιπαράλληλα (1 κάθε 11 εκατ. έτη) = γραμμή 21 cm εκπομπής ή απορρόφησης (1951)

28 Κατατομές γραμμής 21 cm από διαφορετικές περιοχές γραμμή 21 cm = ψυχρό (100Κ) ατομικό ΗΙ, ακόμα και μικρής πυκνότητας. (1 άτομο /cm 3 μεταξύ σκοτεινών νεφών). 1) Μορφή κατατομής γραμμής ανώμαλη λόγω παρουσίας διαφορετικών συμπυκνώσεων μεσοαστρικού αερίου στην ευθεία παρατήρησης με n e, T, υ, εσωτερική κίνηση διαφορετική ένταση, πλάτος. 2) οι κορυφές δεν είναι στα 21 cm λόγω κίνησης αερίου Γαλαξία ως προς τη Γη. (Doppler ). Όλες αυτές επιπροστιθέμενες στο σήμα που λαμβάνουμε στη ΓΗ (+ Θόρυβος).

29 Εάν όλο το ατομικό Η εκπέμπει 21 cm όταν μεταπίπτει στην κατάσταση ελαχίστης ενέργειας γιατί βλέπουμε ακόμα εκπομπή; H Διαφορά Ενέργειας μεταξύ των δύο σταθμών είναι ίδιας τάξης με ενέργεια ατόμου στα 100 Κ. Συγκρούσεις μεταξύ των ατόμων διατηρούν Η στην άνω κατάσταση. Σημαντικό Μήκος εκπομπής > μέγεθος κόκκου σκόνης. Άρα η ραδιοφωνική εκπομπή φτάνει χωρίς σκέδαση από τα μεσοαστρικά υπολείμματα. ΆΡΑ παρατηρούμε μεσοαστρικό χώρο πέρα από μερικές χιλιάδες pc σε διευθύνσεις που ΔΕΝ υπάρχουν αστέρες!

30 Άλλη φασματική γραμμή στο ραδιοφωνικό μέρος του φάσματος; Υποψήφια OH : 4 γραμμές κοντά στα 18 cm (1963) 1963 : Αλλά οι εντάσεις τους ήταν πολύ μεγαλύτερες από τις θεωρητικά προβλεπόμενες…masers ("Microwave Amplification by Stimulated Emission of Radiation«)MicrowaveAmplificationStimulated EmissionRadiation 1968 masers αμμωνίας, νερού και αργότερα το πρώτο μόριο φορμαλδεΰδη στα 6 cm.

31 ΜΕΣΟΑΣΤΡΙΚΑ ΜΟΡΙΑ Περιοχές με ψυχρό (20 K) ουδέτερο αέριο και μεγάλη πυκνότητα (10 12 σωματ/m 3 ). Πυκνά μεσοαστρικά νέφη; Νέα ΜΟΡΦΗ μεσοαστρικής ύλης: ΜΟΡΙΑ (μέχρι 1960, CH, CN, CH+). Διεγερμένες καταστάσεις λόγω περιστροφής και ταλάντωσης = μικρή ενέργεια ΔΕ ραδιοφωνικό (κατασκευή ευαίσθητων ανιχνευτών). Σχήμα: Μόριο φορμαλδεΰδης (αριστερά) γρήγορη περιστροφή-(δεξιά) βραδύτερη περιστροφή (μήκος τόξων). Η φορμαλδεΰδη εκπέμπει εκεί όπου η πυκνότητα είναι 10 x CO. Τα νέφη που εκπέμπουν μοριακές γραμμές είναι τόσο πυκνά που ούτε η γραμμή 21 cm δεν ανιχνεύεται. Γιατί ανιχνεύουμε μόρια στα πυκνότερα και γεμάτα σκόνη μέρη μεσοαστρικού χώρου όπου είναι αδύνατη η ανίχνευση στο οπτικό, UV, υπέρυθρο όπου εκπέμπουν. ΓΙΑΤΙ βρίσκονται ΜΟΝΟ εκεί; 1) προστασία 2) καταλυτική παρουσία σκόνης στο σχηματισμό.

32 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΜΟΡΙΑΚΩΝ ΝΕΦΩΝ Πρόβλημα : H 2 δεν εκπέμπει ούτε απορροφά στο ραδιοφωνικό. Εκπέμπει μόνο στο εγγύς UV. Μόνο όταν με διαστημικά οχήματα μετρήθηκε το UV αστέρων στα άκρα πυκνών νεφών, επιβεβαιώθηκε η παρουσία H 2 ΔΕΙΚΤΕΣ: CO mm, HCN, NH 3, H 2 0, CH 3 OH, H 2 CO φορμαλδεΰδη (αιθυλική αλκοόλη κλπ). Περιεκτικότητα : 1 μόριο CO /10000 Η 2. Πιο σπάνια μόριο /10 6 -10 9 Η 2. ΠΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ; Χημικές αντιδράσεις μέσα στα μοριακά νέφη.

33 Από ραδιοφωνικές γραμμές Φορμαλδεΰδης κοντά στο Μ20 και σε όλη τη γραμμή με μοριακά νέφη: 50 K -10 11 μόρια/m 3 Χάρτες ισοφώτων, η μεγαλύτερη εκπομπή, H 2 CO –άρα και Η 2 στη σκοτεινή περιοχή, μακριά από το οπτικό νεφέλωμα. Κόκκινες και πράσινες γραμμές παριστάνουν ένταση γραμμών απορρόφησης H 2 CO σε διαφορετικές ταχύτητες περιστροφής. Διάσταση νεφελώματος 4 pc Χάρτες ισοφώτων, η μεγαλύτερη εκπομπή, H 2 CO –άρα και Η 2 στη σκοτεινή περιοχή, μακριά από το οπτικό νεφέλωμα. Κόκκινες και πράσινες γραμμές παριστάνουν ένταση γραμμών απορρόφησης H 2 CO σε διαφορετικές ταχύτητες περιστροφής. Διάσταση νεφελώματος 4 pc.

34 Ένα γιγάντιο μοριακό νέφος σπάει σε μικρότερα του 1 pc τα οποία όταν γίνονται μικρότερα και πυκνότερα δημιουργούν αστέρα/ες. Τα μικρότερα κομμάτια μοριακών νεφών ονομάζονται σφαιρίδια Bok. Υπάρχουν περίπου 200 σε 500 pc από τον Ήλιο και συνολικά 2500 στο Γαλαξία μας (τόποι γενέσεως αστέρων). Πολλές φορές γύρω από νέο αστέρα η ροή αερίου είναι διπολική σε 1 ε.φ με μεγάλες ταχύτητες. Στην άκρη τέτοιων ροών υπάρχουν τα Herbig Haro (τοξωτά κύματα shock που σχηματίζονται καθώς ροές υψηλής ταχύτητα διαδίδονται στη μεσοαστρική ύλη. Από τη θέση τους προς τα πίσω ανακαλύπτεται υπέρυθρη πηγή. http://alienworlds.glam.ac.uk/OrionNebula.html#contentContinues ΜΟΡΙΑΚΑ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΑ: 50-100 pc με μεγάλη περιεκτικότητα για παρασκευή εκατ. αστέρων (1/4 μεσοαστρικής μάζας ).

35 50 Κ 100/cm 3 100 Κ 10/cm 3 Θερμό στεμματικό αέριο (5% μάζα ISM) 10 6 Κ 10 -2 /cm 3 Γιγάντιο μοριακό νέφος 10Κ 10 3 /cm 3, Η 2, CO, πολύ σκόνη Μ=10 5 Μ  Μεσοαστρικά νέφη ΗΙ Θερμό μερικά ιοντισμένο αέριο 8000Κ 10 -1 /cm 3 Μικρότερα και πυκνότερα σκοτεινά νέφη= Σφαιρίδια 30Κ, 10 4 /cm 3, Μ=10-100 Μ  Η 2, πολύ σκόνη Αστέρας Ο Διάχυτο νεφέλωμα 10 000 Κ, 10 3 /cm 3 Maser

36 ΣΩΣΤΟ –ΛΑΘΟΣ Τα πλανητικά νεφελώματα μοιάζουν με πλανήτες και έχουν παρόμοιο μέγεθος; Καμία σχέση! Μεγαλύτερα του Ηλιακού συστήματος και διαφορετικής μορφής. Υπάρχει μόνο μία κατηγορια; Πολλές μορφές, αστρικά και διάχυτα. Ποιες είναιι οι διαστάσεις τους; <1’ KAI <10-40” Πώς ΜΕΛΕΤΟΥΝΤΑΙ; φάσμα ΟΧΙ φωτογραφικά. Ποιες γραμμές; Παρατήρηση διπλών φασματικών γραμμών λόγω διαστολής κελύφους με 20-30 km/sec Διάκριση από συμπαγείς ΗΙΙ μικρές; η μάζα >1 Μη και η ισχυρή ραδιοφωνική εκπομπή.

37 Α)Νεφέλωμα εκπομπής Β)Νεφέλωμα Ανάκλασης C)Σκοτεινό νεφέλωμα

38 Αυτό το μήκος κύματος διαπερνά την σκόνη και ανιχνεύει τους νέους αστέρες Αυτό το μήκος κύματος είναι το καλύτερο για την ανίχνευση ραδιοφωνικής ακτινοβολίας. Αυτό το μήκος κύματος δεν διαπερνά τη σκόνη του γαλαξία Αυτό το μήκος κύματος είναι το καλύτερο για την ανίχνευση πολύ θερμών πηγών του γαλαξία Αντιστοιχίστε

39 A.Νεφέλωμα ανάκλασης B.Περιοχή H II C.Σπειροειδής γαλαξίας D.Ανοικτό σμήνος E.Πλανητικό νεφέλωμα

40 «Οι στηλες της δημιουργίας». Αστρικό μαιευτήριο στο νεφέλωμα του Αετού στο ανοικτό αστρικό σμήνος Μ16

41 Το πλανητικό νεφέλωμα «Το Ματι της Γατας» Το πλανητικό νεφέλωμα της Πεταλούδας

42 To Υπόλειμμα του Υπερκαινοφανούς του Τycho

43 Double, double toil and trouble; Fire burn, and cauldron bubble... Το Νεφέλωμα της Κεφαλής της Μάγισσας Νεφέλωμα ανάκλασης: Η σκόνη γύρω από τον αστέρα Rigel του Ωρίωνα ανακλά το φώς του.

44 Bok globules μπροστά από την περιοχή ΗΙΙ, IC 2944 Ασυνήθιστος τύπος μεσοαστικών νεφών. Μικρά σκοτεινά νέφη αερίου και σκόνης (μαύρες περιοχές της φωτογραφίας) οι οποίες συρρικνώνονται προς σχηματισμό αστέρα/αστέρων.

45 Το νεότερο γνωστό Πλανητικό νεφέλωμα Stingray στο Νότιο αστερισμό «Βωμό» (Ara) (κίτρινη διακεκομμένη) = το Θυσιαστήριο που χρησιμοποίησαν οι Θεοί στη νίκη τους ενάντια των Τιτάνων. Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 25° B και -90° Ν Αμφιφανής για την Ελλάδα νότια του Σκορπιού

46 Το Νεφέλωμα απορρόφησης Corona Australis στον αστερισμό Νοτίου Στεφάνου Στα σημεία οπου η συγκέντρωση σκόνης είναι μεγάλη, σχηματίζονται μοριακά νέφη, περιοχές αστρογέννησης. The Beauty and the Beast… … μια περιοχή απίστευτης ομορφιάς που περιβάλλεται από ένα σκοτεινό και σκονισμένο θηρίο

47 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Πατρών, Παναγιώτα-Ελευθερία Χριστοπούλου. «Αστροφυσική ΙΙ, Ενότητα 13». Έκδοση: 1.0. Πάτρα 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: σύνδεσμο μαθήματος.

48 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

49 Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση Χ.ΥΖ. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση Χ1.Υ1Ζ1 διαθέσιμη εδώ. (Συνδέστε στο «εδώ» τον υπερσύνδεσμο). Έκδοση Χ2.Υ2Ζ2 διαθέσιμη εδώ. (Συνδέστε στο «εδώ» τον υπερσύνδεσμο). Έκδοση Χ3.Υ3Ζ3 διαθέσιμη εδώ. (Συνδέστε στο «εδώ» τον υπερσύνδεσμο).

50 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

51 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:  το Σημείωμα Αναφοράς  το Σημείωμα Αδειοδότησης  τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων  το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει) μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους.

52 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (1/2) Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες Εικόνα 1: Εικόνα 2: Εικόνα 3: Εικόνα 4: Εικόνα 5: Εικόνα 6: Εικόνα 7:

53 Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (2/2) Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Πίνακες Πίνακας 1: Πίνακας 2: Πίνακας 3: