Ομιλητές : Γ. Χαιδεμενοπούλου & Ε. Γαβριήλ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τίτλος : Το μεταφρασμένο κόμικ ως μέσο διάδοσης πολιτισμού στα μουσεία.

Παρουσίαση με θέμα: "Ομιλητές : Γ. Χαιδεμενοπούλου & Ε. Γαβριήλ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τίτλος : Το μεταφρασμένο κόμικ ως μέσο διάδοσης πολιτισμού στα μουσεία."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ομιλητές : Γ. Χαιδεμενοπούλου & Ε. Γαβριήλ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Τίτλος : Το μεταφρασμένο κόμικ ως μέσο διάδοσης πολιτισμού στα μουσεία. Μεταφραστικά προβλήματα από την ελληνική προς την ιταλική

2 Στόχος της παρούσας έρευνας είναι ο εντοπισμός και η παρουσίαση των μεταφραστικών προβλημάτων στην αντίστροφη μετάφραση από την ελληνική προς την ιταλική γλώσσα του κόμικ « Στην πόλη της Νίκης », όπου με κωμικό και διασκεδαστικό τρόπο παρουσιάζεται η καθημερινή ζωή στη Νικόπολη και από ιστορική άποψη, η ναυμαχία στο Άκτιο. Θα επικεντρωθούμε στα γλωσσικά προβλήματα και στα προβλήματα μεταφοράς πολιτισμού. Ακόμα, θα μελετηθεί το κόμικ ως τουριστικό μέσο προώθησης. Στόχος έρευνας

3 Στη παρούσα έρευνα θα βασιστούμε σε θεωρίες στρατηγικών της μετάφρασης ( Γραμμενίδης, 2009), προκειμένου να παρουσιάσουμε τις μεταφραστικές επιλογές της μεταφράστριας και τις προβληματικές απόδοσης. Σε δεύτερο επίπεδο θα χρησιμοποιηθούν θεωρίες μετάδοσης και μεταφοράς πολιτισμού ( Γραμμενίδης, 2009; Ζωγραφίδου, Κασάπη & Σοφιανού, 2008). ), ώστε να μελετηθούν οι αλλαγές κατά την επαφή δυο διαφορετικών πολιτισμών, τόπων και εποχών, μέσα από το μετάφρασμα. Τέλος, θα αντιμετωπίσουμε το μεταφρασμένο κόμικ ως μέσο τουριστικής προώθησης. Αντικείμενο έρευνας

4 Δεύτερος τύπος μεταφραστικών στρατηγικών : Κυριολεκτική μετάφραση η επεξήγηση με αντικατάσταση Η χρήση υπερώνυμου η χρήση ενός πολιτισμικού ισοδύναμου του πολιτισμού υποδοχής ( Γραμμενίδης, 2009). Θεωρητικό πλαίσιο -Ballard

5 Στρατηγικές επίλυσης του προβλήματος της έλλειψης ισοδυναμίας σε επίπεδο λεξιλογίου : χρήση υπερώνυμο χρήση μιας πιο ουδέτερης ή λιγότερο εκφραστικής λέξης Πολιτισμική αντικατάσταση χρήση μιας δάνειας λέξης Χρήση μιας δάνειας λέξης ακολουθούμενης από επεξήγηση Παράφραση με τη χρήση συγγενών λέξεων παράλειψη Χρήση εικόνων ( Γραμμενίδης, 2009). Θεωρητικό πλαίσιο -Baker

6 Ο Kaindl περιγράφει έξι διαφορετικές στρατηγικές απόδοσης ενός κειμένου από τη γλώσσα πηγή στη γλώσσα - στόχο. Repetitio: πιστή απόδοση γλωσσικών, τυπογραφικών και εικονικών στοιχείων του πρωτότυπου κειμένου. Deletio: αφαίρεση γλωσσικών ή εικονικών στοιχείων που υπήρχαν που υπήρχαν στο πρωτογενές κείμενο και εμφάνιση του αποσπάσματος σε άλλη μορφή. Dectractio: στρατηγική λογοκρισίας γλωσσικών, τυπογραφικών, εικονικών στοιχείων του πρωτογενούς κειμένου. Adiectio: γλωσσικές, τυπογραφικές ή εικονικές προσθήκες που κατά το μεταφραστή ενισχύουν τους μηχανισμούς κατανόησης του τελικού αναγνώστη. Transmutatio: αλλαγές στη σειρά εμφάνισης γλωσσικών ή εικονικών στοιχείων του δευτερογενούς κειμένου σε σχέση με το πρωτότυπο. Substitutio: περιλαμβάνει διαδικασίες κατά τις οποίες το πρωτογενές γλωσσικό, τυπογραφικό ή εικονικό υλικό μεταφέρεται στο μετάφρασμα με μεγαλύτερη ή μικρότερη ισοδυναμία. ( Γραμμενίδης, 2009). Θεωρητικό πλαίσιο -Kaindl

7 Το κόμικ αποτελεί ένα είδος αφήγησης μέσω των εικόνων στα όρια της αφηγηματολογίας. Η αφήγηση επιτυγχάνεται μέσω της παράθεσης των εικόνων, των λεκτικών διατυπώσεων και της χρονικής ανάπτυξης ( συνήθως μέσω της αλληλουχίας των καρέ - βινιετών ) ( Μιχαηλίδης, 2014). Τα κόμικς δεν είναι απλή εικονογράφηση, η οποία πλαισιώνει μία αφήγηση, αλλά ούτε είναι μία αφήγηση που πλαισιώνει μία εικονογράφηση. Τα κόμικς είναι αφήγηση μέσω εικονογράφησης, είναι αφηγούσα εικονογράφηση, είναι, λοιπόν, εικονογραφήγηση ( Μαρτινίδης, 1990). Τι είναι κόμικ ;

8 Το μέσο τουριστικής προώθησης, εν γένει αποσαφηνίζει την υπόσχεση της τουριστικής επιχείρησης προς τον αγοραστή. Γι ’ αυτόν ακριβώς το λόγο, υπάρχει απόλυτη ανάγκη να διασαφηνίζεται με ακρίβεια η περιγραφή του προϊόντος. Δεν θα πρέπει να υπάρχουν ψευδή στοιχεία και ανακρίβειες. Ένα φυλλάδιο, για να θεωρηθεί επιτυχημένο, θα πρέπει να μπορεί να προβλέπει τις εξελίξεις στη ζήτηση των πελατών και να ανταποκρίνεται σε αυτές. Το περιεχόμενο των μέσων τουριστικής προώθησης αποτελείται κατά κύριο λόγο από εικόνες, οι οποίες συνοδεύονται από μικρά κείμενα πληροφοριακού χαρακτήρα (Gardner, Κορρές & Δρακόπουλος, 2001). Το κόμικ ως μέσο τουριστικής προώθησης

9 Πλαίσιο - Ιστορία Κόμικ

10 Η ιστορία εκτυλίσσεται στην ακμάζουσα Νικόπολη του τέλους του 2 ου μ. Χ. Αιώνα. Η Ναυμαχία του Άκτιου ήταν η τελική αναμέτρηση στο πλαίσιο των ρωμαϊκών εμφύλιων πολέμων, που για μεγάλο χρονικό διάστημα είχαν ως θέατρο συγκρούσεων το ελληνικό έδαφος. Η νίκη του Οκταβιανού Αυγούστου ήταν σημαντική γιατί σηματοδότησε μια νέα περίοδο στη ρωμαϊκή ιστορία, το πέρασμα από τη Δημοκρατία στην Αυτοκρατορία. Ο Οκταβιανός ίδρυσε τη Νικόπολη το 31 π. Χ. Η ναυμαχία του Άκτιου αποτελεί σημαντική ιστορική στιγμή για τον Ελλαδικό χώρο καθώς σηματοδοτεί τη μετάβαση από τα ελληνιστικά στα ρωμαϊκά χρόνια. (Mazzarino, 2010). Πλαίσιο - Ιστορία Κόμικ

11 Κεντρικοί ήρωες : Αριστόμαχος και Νικίας Μεταβαίνουν στη Νικόπολη για τους Αγώνες του Ακτίου Φιλοξενούνται από την οικογένεια του Μένανδρου Περιηγούνται στην πόλη Κάνουν αναδρομή στο παρελθόν της πόλης και διηγούνται τα γεγονότα της ναυμαχίας του Άκτιου και την ήττα του Αντώνιου από τον Οκταβιανό. Πλαίσιο - Ιστορία κόμικ

12 Από την Αμβρακιά, τη Λευκάδα, το Ανακτόριο, την Κασσώπη.... η οποία φημίζεται για τα κρασιά της = Da Ambracia, Leuca, Anactorio, Kassopa...la quale e' famosa per i suoi vini... Ταβερνιάρη ένα κρασί ! = Taverniere un vino! Η καλή μου η γυναίκα δεν ξεχνάει ποτέ το κρασί = la mia cara moglie non si dimentica mai del vino. Επιτέλους ο βωμός ! Εδώ θα πιάσει η ευχή μου = Ecco finalmente l'Altare!qui la mia preghiera sara' esaudita! Πολιτισμικά στοιχεία - Τοπωνύμια

13 Αυτό είναι το μνημείο της Νίκης... που έκτισε ο Αύγουστος και αφιέρωσε στον Άρη, τον Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα = Questo e' il monumento della vittoria...che Augusto ha edificato e dedicato a Marte, a Posidone e ad Apollo. Ο Οκταβιανός στόλισε το μνημείο με όλα αυτά τα αγάλματα = Ottaviano ha decorato il monumento con tutte queste statue. Ιστορικά στοιχεία - Αρχαιολογικά μνημεία

14 Οπλιτοδρομία =Gara di velocita' con armamento militare Δολιχοδρομία =Gara di resistenza Δισκοβολία = Lancio del disco Ακοντισμός =Lancio del giavellotto Δεν υπάρχει ισοδυναμία λεξιλογίου. Επεξήγηση με αντικατάσταση προϋποθέτει την απαλοιφή του πολιτισμικού δείκτη και την αντικατάσταση του με την ακριβή και σαφή διατύπωση της σημασίας του ( Γραμμενίδης, 2009). Μεταφραστικά προβλήματα Αγωνίσματα Ακτιακών Αγώνων

15 Πυγμαχία : μάχομαι με μπουνιές ( πυξ )= Pugilato (lotta con pugni) Παγκράτιο = Pancrazio Κυριολεκτική μετάφραση Μεταφραστικά προβλήματα Αγωνίσματα Ακτιακών Αγώνων

16 Θα χρειαστούμε καινούριο κώρυκο ( σάκος προπόνησης )= abbiamo bisogno di un nuovo korykos per allenarci. Μεταγραμματισμός : τεχνική της γραφής των λέξεων μιας γλώσσας με χρήση του αλφαβήτου μιας άλλης γλώσσας και αποσκοπεί στη δυνατότητα μονοσήμαντης επανόδου στην αρχική μορφή γραφής της λέξης. Επεξήγηση της σημασίας του πολιτισμικού ενδείκτη με χρήση εξωκειμενικού σχολίου ( υποσημείωσης ). ( Γραμμενίδης, 2009). Η ίδια υποσημείωση υπάρχει και στο πρωτότυπο κείμενο. Δερμάτινος σάκος γεμάτος άμμο ή αλεύρι με τον οποίο προπονούνταν οι αθλητές στην πάλη, το παγκράτιο, την πυγμαχία (Un sacco di pelle pieno di sabbia o di farina con cui si allenavano gli atleti della lotta, del pancrazio, del pugilato). Μεταφραστικά προβλήματα

17 Τερτίπια του καιρού = capricci del tempo Ίσως υπάρχει τρόπος να πιάσεις τον Αντώνιο και να τελειώσεις τον πόλεμο χωρίς να ανοίξει ρουθούνι = Forse c'e' un modo di catturare Antonio e finire la guerra senza che si sparga sangue. substitutio: δεν χρησιμοποιούνται στην ιταλική το ρήμα πιάνω με την έννοια του '' συλλαμβάνω '' και η έκφραση χωρίς να ανοίξει ρουθούνι με την έννοια '' χωρίς να χυθεί αίμα '' Μεταφραστικά προβλήματα

18 Εδώ θα πιάσει η ευχή μου substitutio- δεν είναι εφικτή η κυριολεκτική μετάφραση. Qui la mia preghiera sara' esaudita Θα τα πάει καλά adiectio ( προσθήκη '' στους αγώνες '' για ενίσχυση μηχανισμών κατανόησης του τελικού αναγνώστη ) Andra' bene alle gare Μεταφραστικά προβλήματα

19 Και τι θες να κάνω ; Να πιάσω δουλειά στους Ρωμαίους ; substitutio: το ρήμα πιάνω δεν χρησιμοποιείται με αυτή την έννοια στην ιταλική. E che vuoi che io faccia? Vuoi che io lavori per i romani? Έτσι μου ' ρχεται να συνθέσω έναν παιάνα ! Peana: repetitio la voglia di: adiectio Cosi' mi viene la voglia di comporre un peana! Μεταφραστικά προβλήματα

20 Ωδείο =Odeon (Beschi, 2003). Repetitio Θα έρθω και εγώ = Ci vengo anch'io adiectio: προσθήκη γραμματικού μορίου ci, που αντικαθιστά τόπο προς τον οποίο κατευθυνόμαστε Όταν θα γίνω Ακτιονίκης = Quando vincero' le gare di Azio έλλειψη ισοδυναμίας σε επίπεδο λεξιλογίου substitutio: μεταφέρεται με μεγαλύτερη ισοδυναμία παράφραση με συγγενείς λέξεις Quando vincero' le gare di Azio Μεταφραστικά προβλήματα

21 Κοντά τα χέρια σου ! substitutio Sta' lontano! Την ώρα της δεύτερης νυχτερινής σκοπιάς transmutatio ( θετικό, η θέση του επιθέτου στην ιταλική είναι μετά το ουσιαστικό ) Nell'ora della seconda garitta notturna. Μεταφραστικά προβλήματα

22 Τα μεγάλα πλοία γιατί δεν ωφελούνταν από τον καιρό ; transmutatio-substitutio = Perche' il tempo non era favorevole per le navi grandi? Λέω να μείνω λίγο ακόμα με τους στεργιανούς Παράφραση με συγγενείς λέξεις. substitutio Ho pensato di restare ancora un po' con gli abitanti della terraferma Μεταφραστικά προβλήματα

23 Λιβυρνίδες = Liburne Εκαντόταρχος = Centurione Λεγεωνάριος = Legionario Χιλίαρχος = Chialiarca Οκταβιανός = Ottaviano Αγρίππας =Agrippa (Mazzarino, 2010; Geraci, & Marcone, 2004). Μεταφραστικά προβλήματα

24 Εικόνα και κείμενο : Η κίνηση του '' απαγορεύειν '‘, δηλαδή, όταν ο αθλητής υψώνει το δεξί δείκτη παραδεχόμενος την ήττα του = il gesto del ritirarsi παράφραση Νικίας από τη Σάμο στην Αυλό ! = Al Flauto, Nichia di Samos! (Beschi, 2003). Η λέξη αυλός στα ιταλικά έχει αντικατασταθεί από τη λέξη φλάουτο, γενικός όρος των ελεύθερων ξύλινων πνευστών που με τη σειρά τους εμπίπτουν σε διάφορες υποκατηγορίες ( με ή χωρίς επιστόμιο, με ή χωρίς οπές κλπ ). Χρήση Υπερώνυμου. Μεταφραστικά προβλήματα

25 Η δυσκολία στη μετάφραση του πολιτισμικού στοιχείου, έγκειται στο ότι, καθώς είναι συνδεδεμένο με τον πολιτισμό πηγή, ο πολιτισμός υποδοχής δεν διαθέτει ενίοτε ανάλογα αντικείμενα ή έννοιες και άρα ανάλογες λεξικές αντιστοιχίες ( Γραμμενίδης, σελ.106). Η μετάφραση δεν δημιουργεί ένα καινούργιο έργο. Διατηρεί και μεταφέρει το μήνυμα του πρωτότυπου κειμένου. Ο μεταφραστής εκφράζει το μήνυμα του πρωτότυπου κειμένου με το δικό του λεξιλόγιο. Κατά τη μετάφραση, δεν λαμβάνεται υπόψη μόνο το λεξιλογικό και συντακτικό περιεχόμενο αλλά και το νόημα του πρωτότυπου, που υπαγορεύεται από τον χρόνο, την κουλτούρα και τον πολιτισμό. Ο μεταφραστής δεν πρέπει να επιτρέψει στον αναγνώστη ενός λογοτεχνικού έργου να '' ξεχάσει '' ότι βρίσκεται μπροστά σε μια άλλη γλώσσα και ένα άλλο πολιτισμό. Επιπλέον, ο μεταφραστής πρέπει να μεταφέρει στην ξένη γλώσσα, στοιχεία πολιτισμικά του πρωτότυπου με τρόπο οικείο κοινωνικά και γλωσσικά για τον τελικό αναγνώστη ( Ζωγραφίδου, Κασάπη, Σοφιανού, 2002). Συμπεράσματα

26 Γραμμενίδης, Σ. Π. (2009). Μεταφράζοντας τον κόσμο του άλλου : Θεωρητικοί Προβληματισμοί - Λειτουργικές Προοπτικές, Αθήνα : Δίαυλος. Ζωγραφίδου, Ζ, Κασάπη, Ε., Σοφιανού, Ο. (2000). Ποσοτικές και ποιοτικές αναλύσεις στη μετάφραση λογοτεχνικού κειμένου, Θεσσαλονίκη : University Studio Press. Ζωγραφίδου, Ζ, Κασάπη, Ε., Σοφιανού, Ο. (2002). Μαθήματα Εκπαίδευσης Μεταφραστών Λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη : University Studio Press. Mazzarino, S. (2010). L’impero romano: Millano: Mondadori. Geraci, G, Marcone, A. (2004). Storia romana, Firenze: Le Monnier. Beschi, L., (2003). La paideia musicale nella Grecia classica, in E ρκ o ς. Studi in onore di Franco Sartori. Padova, Sargon. Βιβλιογραφία