ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ <<ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ >>

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ <<ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ >>"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ <<ΑΕΙΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ >>

2

3 Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Θεσσαλονίκης είναι η Θριαμβική Αψίδα του Γαλερίου, γνωστή και ως Καμάρα, που βρίσκεται στην πάνω πλευρά της οδού Εγνατίας και σε μικρή απόσταση από την Ροτόντα. Αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά σημεία συνάντησης των κατοίκων και επισκεπτών της πόλης Η > είναι κτίσμα της εποχής της ρωμαϊκής > (αρχές 4 ου μ.Χ αιώνα) και αποτελεί το ένα σκέλος (δυτικό) μιας στεγασμένης στοάς, που σχηματίζονται από αψίδες και τόξα. Οι κύριοι πεσσοί και ένας δευτερεύων, που συνδέονται με πλίνθινο τόξο Οι κύριοι πεσσοί φέρουν επένδυση από μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις, που αφηγούνται γεγονότα από τις πολεμικές επιχειρήσεις του Γαλερίου κατά των Περσών. Λείπει ο τέταρτος πεσσός του τόξου, που θα πατούσε στο οδόστρωμα της σημερινής Εγνατίας και όλο το αντίστοιχο ανατολικό τόξο. Τα δύο αυτά τόξα ενώνονταν σχηματίζοντας τρούλο, ενώ από κάτω περούσε πομπική οδός που πλαισιωνόταν με κιονοστοιχίες δεξιά και αριστερά και ένωνε τα ανάκτορα με την Ροτόντα. Κάτω από την Αψίδα περνούσε η Εγνατία, η οποία ήταν βασιλική οδός ( Via Regia), ένας συγκεκριμένος τύπος οδού στρατηγικής σημασίαs και συγκεκριμένης νομικής υπόστασης κατά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

4 Η Αψίδα του Γαλερίου (Καμάρα) κατασκευάστηκε για να τιμηθεί ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, όταν αυτός επέστρεψε νικητής στην πόλη (περί το 306 μ.Χ) μετά τους πολέμους του κατά των Περσών. Τη νίκη λοιπόν του Γαλερίου εναντίον του Ναρσή αφηγούνται οι τέσσερις κύριοι πεσσοί του μνημείου. Τα εικονογραφικά θέματα αναπτύσσονται σε ζώνες, από τέσσερις στις τρεις πλευρές κάθε πεσσού και από δύο σε κάθε πλευρά που βρίσκεται απέναντι από τους δευτερεύοντες πεσσούς Βόρειος Πεσσός Ζώνη 1 η, Μάχη στην χώρα των Κούρδων. Ζώνη 2 η, Έξοδος αιχμαλώτων από μια ασσυριακή πόλη. Ζώνη 3 η, Ειρηνική υποδοχή του αυτοκράτορα σε μια εχθρική περιοχή. Ζώνη 9 η, Η επιείκεια του Καίσαρα Ζώνη 11 η, Όμιλος γυναικών.

5 Νότιος Πεσσός Ζώνη 16 η, Άφιξη του αυτοκράτορα σε μια πόλη της Ανατολής. Ζώνη 17 η, Αναπαράσταση θυσίας που προσφέρουν ο Διοκλιτιανός με τον Γαλέριο. Ζώνη 20 η, Τιμή στο νικητή τη Ανατολής. Ζώνη 21 η, Θριαμβική αναπαράσταση των Τετραρχών. Ζώνη 24 η, Ο Γαλέριος δέχεται πρεσβεία των Περσών. Ζώνη 27 η, Βωμός με ασπίδα, Νίκες. Επάνω ο διάκοσμος τελειώνει με έναν > (γείσο) από κυμάτια, ανθέμια κλπ. Κάτω,η τελευταία ζώνη των ανάγλυφων ορίζεται από τις βάσεις των πεσσών, οι οποίες στην κατατομή τους μοιάζουν με βάσεις ιονικών. Τίποτα δεν έχει σωθεί από τα ανάγλυφα των δύο κτιρίων πεσσών που λείπουν, των οποίων τώρα μόνο τα θεμέλια διατηρούνται κάτω από το κατάστρωμα του πεζοδρομίου.

6 Η τέχνη των ανάγλυφων της Καμάρας είναι αφηγηματική και συγχρόνως διακοσμητική. Το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι ο πληθωρισμός των παραστάσεων και των μορφών. Και η παραμικρή επιφάνεια γεμίζεται με θέματα που πολλές φορές είναι επουσιώδη. Οι πρώτες στερεωτικές εργασίες έγιναν επί Τουρκοκρατίας 1889. Το 1945 και 1952 έγιναν εργασίες στερέωσης και συντήρησης στου δυο κεντρικούς πεσσούς. Κάτω από την Καμάρα περνούσε γραμμή του τραμ, η οποία μετατοπίστηκε το 194 με την διάνοιξη της Εγνατίας και το χαμήλωμα του υψομετρικού επιπέδου της, που εμφάνισε και τις βάσεις των πεσσών. Εξαιτίας της ατμοσφαιρικής ρύπανσης η φθορά του μνημείου ήταν ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες. Η ΙΣΤ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε συντήρηση, στερέωση και καθαρισμό των μαρμάρινων ανάγλυφων κατά το διάστημα 1991-2001.Μερικά χρονιά μετά τον καθαρισμό δυστυχώς οι φθορές από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι και πάλι ορατές και με γυμνό μάτι.

7 Ένα από τα κυριότερα σημεία στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπήρξε ο χώρος της Αρχαίας Αγοράς και στην ελληνιστική και στη ρωμαϊκή εποχή. Ιδιαίτερα στα χρόνια των Ρωμαίων ο χώρος της Αγοράς αποτελούσε το κοινωνικό, οικονομικό και θρησκευτικό κέντρο όλης της πόλης και το χώρο όπου υπήρχαν τα πιο επιβλητικά και μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια. Η χρονική περίοδος μέσα στην οποία κτίστηκε η Ρωμαϊκή Αγορά της Θεσσαλονίκης υποστηρίζεται πως είναι το 42 π.Χ.-138 μ.Χ. Μια άλλη άποψη υποστηρίζει πως η Αρχαία Αγορά Θεσσαλονίκης είναι έργο της περιόδου της Ρωμαϊκής > η οποία τοποθετείται στα τέλη του 3ου και αρχές 4ου μ.Χ. αιώνα. Η Αρχαία Αγορά, που βρίσκεται μεταξύ των οδών Φιλίππου, Αγνώστου Στρατιώτου, Ολύμπου και Μακεδονικής Αμύνης, βόρεια και σε μικρή απόσταση από την οδό Εγνατία και αποκαλύφτηκε στις αρχαιολογικές ανασκαφές του 1 966.

8 Ο χώρος της αγοράς μοιάζει με μια χρονομηχανή που ταξιδεύει τον κάθε επισκέπτη στο παρελθόν και του γνωρίζει την ομορφιά της τότε Θεσσαλονίκης που δεν μοιάζει καθόλου με την σημερινή. Η αρχική χρήση του χώρου της Αρχαίας Αγοράς ήταν για την δημιουργία και κατασκευή αγγείων και ειδωλίων με απευθείας χρήση του φυσικού καθαρού κόκκινου χρώματος της περιοχής. Αλλά στα επόμενα χρόνια η χρησιμότητα της δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτό. Μέσα στην αγορά υπήρχε στεγασμένο βουλευτήριο χωρητικότητας διακοσίων περίπου ατόμων, το οποίο στη συνέχεια εξελιίχθηκε σε σημαντικό πόλο έλξης του κόσμου για την ψυχαγωγία και την πνευματική του ανάσταση ως ωδείο χωρητικότητας τετρακοσίων ατόμων.

9 Η καρδιά της εμπορικής ζωής της πόλης χτυπούσε έντονα στα καταστήματα που αποκαλύφθηκαν στη νότια πλευρά του συγκροτήματος, κατά μήκος της αρχαίας εμπορικής οδού, καθώς επίσης και στην κρυπτή στοά, μια διπλή θολοσκεπή στοά που εκτός από ανάλημμα για την επιχωμάτωση της μεγάλης πλατείας και υποδομή της υπερκείμενης νότιας στοάς λειτουργούσε ως δημόσιος αρχικά και ιδιωτικός στη συνέχεια αποθηκευτικός χώρος εμπορευμάτων. Ήταν οργανωμένο γύρω από μία ορθογώνια πλακοστρωμένη πλατεία, που αποτελούσε μαζί με τις παρακείμενες στοές το κατεξοχήν σημείο κοινωνικής συνάθροισης των πολιτών για την ανταλλαγή απόψεων είτε για καθημερινά ζητήματα της πόλης και της ζωής τους είτε ακόμη, για θέματα πολιτικά, φιλοσοφικά, θρησκευτικά αλλά και επιπλέον, τόσο δημόσιας ενημέρωσης για την διεξαγωγή αθλητικών ή καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στην πόλη.

10 Ένας βασικός λόγος που η αγορά έσφυζε καθημερινά από ζωή αφορά τη λειτουργία δημόσιων υπηρεσιών γύρω και έξω από τις στοές που εξυπηρετούσαν τις δημοσιονομικές ανάγκες των πολιτών. Τέλος δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι σε περίοδο προγενέστερη της διαμόρφωσης του χώρου ως Αγοράς, ένα ακόμη πολύτιμο σημείο κοινωνικοποίησης όχι μόνο για την υγιεινή αλλά και για την ανταλλαγή ιδεών πρόσφερε το συγκρότημα λουτρών που αποκαλύφθηκε στη νοτιανατολική γωνία της αγοράς. Ωστόσο στα σημερινά χρόνια η χρήση της αγοράς λειτούργει κυρίως ως αρχαιολογικός και επισκεπτικός χώρος καθώς σε αυτόν υπάρχει μουσείο για τους επισκέπτες, ώστε να μάθουν για ένα σημαντικό και πολύτιμο χώρο για την αρχαία ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη. Παρόλα αυτά ο συγκεκριμένως χώρος δεν περιορίζετε μόνο σε αυτό καθώς γίνονται μουσικές και θεατρικές παραστάσεις σε αυτόν.

11 Η Ροτόντα (Rotonda) βρίσκεται βόρεια της οδού Εγνατίας, στο ανατολικό τμήμα της παλιάς πόλης και σε μικρή απόσταση από την ‘’ Καισανδρεωτική πύλη ‘’ της σημερινής πλατείας Σιντριβανιού όπου σώζονται ίχνη της. Νότια της Ροτόντας και στην νοητή προέκταση του άξονα της Β.Ν, σε μικρή απόσταση και σε επαφή με την σημερινή οδό Εγνατίας της πόλης, υπάρχει ένα τμήμα της θριαμβικής αψίδας ( Καμάρας) του Γαλέριου, με την οποία η Ροτόντα αποτελούσε ένα ενιαίο κτιριακό σύνολο. Η Ροτόντα είναι ένα από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα σωζόμενα κτίσματα της πόλης κτισμένο –πιθανά- στα χρόνια της Ρωμαϊκής ‘’Τετραρχίας’’ (τέλη 3 ου και αρχές 4 ου μ.Χ. Αιώνα), και αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κτίσματα της ρωμαϊκής περιόδου σε παγκόσμια κλίμακα. Η Ροτόντα ανήκει στα περίκεντρα οικοδομήματα και το όνομα της οφείλεται στο σχήμα της. Λειτουργικά δεν έχει προσδιοριστεί με σαφήνεια η χρήση της. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι προοριζόταν για αυτοκρατορικό μαυσωλείο, ενώ παλαιότερα διατυπώθηκαν απόψεις πως ήταν ειδωλολατρικός ναός αφιερωμένος στον θεό Κάβειρο.

12 Στα χρόνια του μεγάλου Θεοδοσίου (379-395), αφού ο ρωμαίος αυτοκράτορας βαπτίστηκε χριστιανός από το μητροπολίτη της Θεσσαλονίκης Ασχόλιο, έγιναν στο μνημείο πολλές τροποποιήσεις και προσθήκες, καθώς μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Από μαρτυρία του μητροπολίτη Ευσταθίου ( 12 ος αιώνας) προκύπτει πως η Ροτόντα αφού μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, ονομάστηκε ‘’Ναός των Ασωμάτων’’ (Ροτόντα) υπήρξε μητρόπολη της Θεσσαλονίκης μέχρι το 13 ο τουλάχιστον αιώνα και με το όνομα αυτό παρέμεινε σε όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας (‘’Εσκί Μετρόπολη’’ = Παλιά Μητρόπολη). Πιστεύεται ότι αρχικός σκοπός του ήταν για να χρησιμεύσει ως βαπτιστήριο των χριστιανών στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια εποχή ο ναός διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά. Το πότε η Ροτόντα ονομάστηκε ‘’Άγιος Γεώργιος’’ δεν είναι χρονικά προσδιορισμένο. Η άποψη που επικρατεί είναι ότι αυτό έγινε στα νεότερα χρόνια, όταν λειτούργησε, δυτικά του μνημείου, ο μικρός ναός με το όνομα αυτό, όπου μεταφέρθηκαν πολλά κειμήλια και εικόνες του ναού των ‘’ Ασωμάτων’’ μετά την μετατροπή του σε μουσουλμανικό τέμενος (‘’Τζαμί’’) από τον Τούρκο ‘’Δερβίση’’ Χορτατζή-Σουλεϊμάν το 1590. Τότε έγινε και η προσθήκη του μιναρέ. Οι σεισμοί που έπληξαν την πόλη της Θεσσαλονίκης το 1978, προξένησαν σοβαρές βλάβες στο κτίριο χωρίς όμως να χάσει την αίγλη του. Οι αναστηλωτικές εργασίες απαίτησαν μεγάλες επεμβάσεις στο κτίριο και το διάκοσμο του, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχει περατωθεί.

13 Τα ψηφιδωτά του Αγίου Γεωργίου είναι τα αρχαιότερα αντηχεία ψηφιδωτά της Ανατολής, τα μοναδικά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα της αυτοκρατορικής τέχνης στα χρόνια του Θεοδόσιου Α΄, με μια έξοχη ποιότητα, ανώτερη κι αυτής ακόμη των ψηφιδωτών στη Ραβέννα τις Ιταλίας. Η ψηφιδωτή διακόσμηση μας δίνει έξοχες συνθέσεις στην κάτω ζωή και στην ζωή του τρούλου, καθώς επίσης και στα εσωρράχια από τα παράθυρα και τις καμάρες. Η φυσιοκρατική απόδοση των ψηφιδωτών προέρχεται από τη μεγάλη καλλιτεχνική παράδοση των ελληνιστικών χρόνων. Η ύπαρξη του Σταυρού στην νότια καμάρα υπογραμμίζει την προσπάθεια του καλλιτέχνη να δώσει έναν θρησκευτικό συμβολισμό στις παραστάσεις αυτές. Στις μεγάλες κόγχες τα μοτίβα, πουλιά, αστερίες, καλάθι με φρούτα κλπ. Είτε απλώνονται ελεύθερα σε άργυρο ή χρυσό κάμπο περικλείονται μέσα σε γεωμετρικά σχήματα. Τα χρώματα είναι δυνατά και σε αφάνταστη ποικιλία. Το πράσινο σε όλες του τις διαβαθμίσεις. Ενώνεται με το κόκκινο, το γαλάζιο και το χρυσό. Σήμερα παρουσιάζει μεγάλη επισκεψιμότητα γιατί βρίσκεται σε κομβική τοποθεσία με εύκολη πρόσβαση.

14 Μία εικόνα της ακμής και αίγλης της Θεσσαλονίκης κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, δίνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα των Ρωμαϊκών Ανακτόρων και του Ιπποδρόμου στις σημερινές πλατείες Ναβαρίνου και Ιπποδρομίου του ανατολικού τμήματος της παλιάς περιτειχισμένης πόλης. Είναι σχεδόν βέβαιο πως το συγκρότημα αυτό που κτίστηκε την περίοδο της Ρωμαϊκής Τετραρχίας (297-307 μ.Χ.) για το ρωμαίο αυτοκράτορα Γαλέριο, περιλαμβάνει: τα Ανάκτορα, το Οκτάγωνο, τον Ιππόδρομο, την Αψίδα Γαλερίου, (πομπική στοά και αψίδα) και πιθανά και τη Ροτόντα. Από τα στοιχεία των τοιχοποιιών που αποκαλύφθηκαν προκύπτει πως τα Ρωμαϊκά Ανάκτορα ήταν ένα μεγάλο και πολυσύνθετο κτιριακό συγκρότημα, στο οποίο κυριαρχούσε μία μεγάλη εσωτερική αυλή (αίθριο ή atrium) και ένα περιμετρικό περίστυλο. Στο ορθογώνιο αυτό κτίριο με τους μεγάλους διαδρόμους, όπου βρέθηκαν σημαντικής αξίας ψηφιδωτά δάπεδα, θα πρέπει να αναζητηθούν: η αίθουσα του θρόνου, η βασιλική (αίθουσα) για τις συνεδριάσεις και δίκες, οι χώροι των ναών και τελετών, οι στρατώνες της ανακτορικής φρουράς, οι κοιτώνες, τα μαυσωλεία κ.ά. Τα ίχνη των κρηνών, των νυμφαίων και των αναβρυτηρίων που εντοπίστηκαν -μαζί με τη διώροφη στοά (cryptoporticus) που αποκαλύφθηκε στο ανατολικό τμήμα- δίνουν το μέτρο του μεγαλείου και της επιβλητικότητας του όλου συγκροτήματος.

15 Μεγάλης σημασίας ήταν επίσης και τα αρχαιολογικά ευρήματα του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου που αποκαλύφθηκαν ανατολικά των ανακτόρων, στην ομώνυμη πλατεία και μέχρι τη σημερινή οδό Τσιμισκή. Ο Ρωμαϊκός Ιππόδρομος (Circus) είχε ως βάση τον αντίστοιχο Ιππόδρομο της Αρχαίας Ελλάδας, αλλά είχε μεγαλύτερο μήκος, αφού κύρια χρησιμοποιούνταν για ιπποδρομίες και αρματοδρομίες. Έτσι το μήκος του έφτανε κατά κανόνα τα 400-500 μέτρα. Για την πραγματοποίηση αθλητικών αγώνων χρησιμοποιούνταν τα στάδια (μικρά ή μεγάλα), που συνδυάζονταν συνήθως με θέρμες (δημόσια λουτρά). Στο χώρο του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου της Θεσσαλονίκης έγινε, το 390 μ.Χ. η μεγάλη σφαγή 7.000 Θεσσαλονικέων κατά διαταγή του αυτοκράτορα Μ. Θεοδόσιο, όταν οι κάτοικοι της πόλης ξεσηκώθηκαν εναντίον της γοτθικής αυτοκρατορικής φρουράς σκοτώνοντας το μισθοφόρο αρχηγό της Βουτέριχο.

16

17 H Μονή Βλατάδων ή Βλαττάδων ή Βλατταίων, γνωστή και ως Τσαούς Μοναστήρι, είναι μοναστήρι στην περιοχή της Άνω Πόλης της Θεσσαλονίκης, 80 περίπου μέτρα από τα τείχη του Επταπύργιου. Είναι το μοναδικό μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου της πόλης που εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα. Το μοναστήρι είναι χτισμένο σε πετρώδες και κατηφορικό έδαφος που έχει διαμορφωθεί κατάλληλα. Σχετικά ψηλό τείχος περιβάλλει το μοναστήρι. Η θέα, από το «μπαλκόνι», το άνοιγμα που υπάρχει ακριβώς απέναντι από την κύρια είσοδό του, είναι εξαιρετική. Είναι το μόνο βυζαντινό μοναστήρι που λειτουργεί αδιάκοπα μέχρι σήμερα.

18 Ιστορικά στοιχεία: Ιδρύθηκε κατά τα μέσα του 14ου αιώνα σε χώρο που πιθανώς να φιλοξενούσε παλαιότερο ναό. Οι πρώτες ιστορικές αναφορές στη Μονή Βλαττάδων γίνονται το 1405 στο οδοιπορικό του Ρώσου περιηγητή Ιγνατίου του Σμολένσκ. Άλλες πηγές αναφέρονται στο μοναστήρι, διευκρινίζοντας ότι είναι αφιερωμένη στον Παντοκράτορα Χριστό. Πάλι στον 14 ο αιώνα τη συναντάμε σε άλλο έγγραφο ως Μονή Παντοκράτορος Βλατάδων, ενώ σε ένα άλλο αναφέρεται ως Μονή Βλαταίων. Σιγά- σιγά η ονομασία της μονής κράτησε το όνομα των κτητόρων της. Το μοναστήρι πρέπει να κτίστηκε μετά το 1350, ίσως το 1351, και ήταν αφιερωμένο στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος, της οποίας το φως ήταν το κέντρο της θεολογικής σκέψης και ζωής, για τους Βλατέους, όπως και για το δάσκαλό τους και τους ησυχαστές, τους οποίους ο Αγ. Γρηγόριος Παλαμάς τους είχε υποστηρίξει σύμφωνα με τη θεωρητική θεολογική προσέγγιση του.

19 Σύμφωνα με την παράδοση, κτήτορας του μοναστηριού είναι η Άννα Παλαιολογίνα, αυτοκράτειρα, η οποία πήγε στη Θεσσαλονίκη. Συν- κτήτορας της αναφέρεται ο σύζυγός της Ανδρόνικος Γ΄. Πιθανολογείται ότι αυτή την εποχή ξεκίνησαν οι εργασίες για την οικοδόμηση του μοναστηριού. Το μοναστήρι αποκαλείται βασιλικό, γιατί ιδρύθηκε κατόπιν χορηγίας της Άννας Παλαιολογίνας. Κατά τον 15ο αιώνα η μονή γνώρισε μεγάλη ακμή. Μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης οι τούρκοι της έδωσαν κάποια προνόμια, που επικυρώθηκαν και με φιρμάνι του Μωάμεθ Β’ το 1446. Σύμφωνα με παράδοση του 16ου αιώνα, η προνομιακή αυτή μεταχείριση οφειλόταν στη βοήθεια που είχαν προσφέρει οι μοναχοί της στους Τούρκους για την άλωση της πόλεως. Εξάλλου, από ορισμένα κτίσματα οθωμανικής τεχνοτροπίας φαίνεται ότι τον 16ο αιώνα στη μονή εγκαταστάθηκαν Τούρκοι. Το 1633,προσαρτήθηκε ως μετόχιο στη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Το 1801 ανακαινίσθηκε το καθολικό της μονής, αλλά το 1870 μια πυρκαγιά κατέστρεψε μέρος της, συμπεριλαμβανόμενης και της βιβλιοθήκης. Οι ζημιές επισκευάσθηκαν με έξοδα του Οικουμενικού πατριαρχείου Στο χώρο του μοναστηριού υπήρχε λατομείο από τους βυζαντινούς χρόνους. Από αυτό το λατομείο πήρε πιθανόν το όνομά του το γειτονικό μοναστήρι, η Μονή Λατόμου, αφιερωμένο στο Όσιο Δαβίδ. Η έκταση μέσα στο περίβολο είναι 11 στρέμματα, όμως η αρχική έκταση του μοναστηριού ήταν πολύ μεγαλύτερη, καταλαμβάνοντας εκτάσεις εκτός του σημερινού περιβόλου

20 Ο χώρος που καταλαμβάνει σήμερα το μοναστήρι είχε χρησιμοποιηθεί πριν να κτισθεί αυτό. Υπάρχουν λείψανα οικοδομικών κατασκευών που μαρτυρούν μια οικιστική παρουσία. Έχει διαπιστωθεί ότι σε αυτό το χώρο υπήρχαν υδραγωγεία που τροφοδοτούσαν με νερό την πόλη της Θεσσαλονίκης. Το σύστημα των υδραγωγείων διατηρήθηκε και την οθωμανική περίοδο. Δύο δεξαμενές νερού βρίσκονται εντός του χώρου του μοναστηριού. Πριν τον 14 ο αιώνα υπήρχαν και άλλα κτίσματα στο χώρο του μοναστηριού, τα υπολείμματα των οποίων βρίσκονται στο μουσείο και στην αυλή του. Πιθανόν αυτός ο χώρος να ήταν τόπος λατρείας πριν να ιδρύσουν το μοναστήρι οι αδελφοί Βλατέοι ή Βλατάδες, το 51 π.Χ. Η κεντρική πόρτα του μοναστηριού δεν ήταν στη θέση της σημερινής. Ήταν στη νότια πλευρά, προς τη μεριά της Θεσσαλονίκης, στην βόρεια μεριά υπήρχε μια μικρή πόρτα, προς το μέρος της Ακρόπολης. Σε αυτό το σημείο ο τοίχος του μοναστηριού ταυτιζόταν με το τείχος της πόλης.

21 Σημερινή κατάσταση: Σήμερα η Μονή ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Από το αρχικό κτίσμα σώζεται μόνο το ιερό και λίγα άλλα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Κοντά στο καθολικό της Μονής, που τιμάται στο όνομα της Μεταμορφώσεως Σωτήρος, υπάρχει θολωτό παρεκκλήσιο του 14ου αιώνα με τοιχογραφίες της εποχής των Παλαιολόγων. Σύμφωνα με τοπική παράδοση η Μονή είναι κτισμένη στον τόπο όπου κήρυττε ή διέμενε ο Απόστολος Παύλος κατά τη διαμονή του στην πόλη.

22 Παλαιοκαθολικό βυζαντινής μονής της Θεσσαλονίκης και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης στη συνάντηση οδών Εγνατίας και Ιασονίδου. Χρονολογείται στα τέλη 13 ου - αρχές 14 ου αιώνα και ταυτίζεται με τη Μονή της Θεοτόκου Περιβλέπτου. Μετατράπηκε από τους Τούρκους σε τζαμί ανάμεσα στα 1568- 1571 με ονομασία Ισακιγιέ Τζαμί. Σήμερα ο ναός αποτελείται από τον νάρθηκα, τον κεντρικό ‘‘σταυρικό πυρήνα’’ και δύο παρεκκλήσια, ενώ η στοά έχει καταστραφεί. Οι τοιχογραφίες που βλέπουμε σήμερα στο νάρθηκα και στον κυρίως ναό ανήκουν στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ενώ από τον αρχικό βυζαντινό διάκοσμο διατηρήθηκαν τοιχογραφίες στο χώρο της πρόθεσης και του διακονικού, των οποίων η χρονολόγηση στα όρια του 13 ου και 14 ου αι. συμφωνεί με την εποχή που ο Ιάκωβος ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ενισχύοντας την άποψη που θέλει το ναό να έχει κτιστεί στα τέλη του 13 ου αιώνα.

23

24 Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού βρίσκεται στην Άνω πόλη της Θεσσαλονίκης, στο τέρμα της οδού Αποστόλου Παύλου και ανατολικά της οδού Ηροδότου. Ιδρύθηκε τη δεύτερη δεκαετία του 14ου αι. ως καθολικό μονής. Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού δε σώζεται στην αρχική του μορφή (τρίκλιτη βασιλική). Στη σημερινή του μορφή είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική που περιβάλλεται από περίστωο στις τρεις πλευρές. Ο κεντρικός χώρος στεγάζεται με δίριχτη στέγη, ενώ το περίστωο με μονόριχτη και χαμηλότερη από την κεντρική. Ανατολικά, το περίστωο απολήγει σε δύο κογχωτά παρεκκλήσια, ενώ ο κυρίως ναός σε τριμερές ιερό και επικοινωνεί με το περίστωο με δύο δίλοβα τοξωτά ανοίγματα (νότια και βόρεια) και μία είσοδο (δυτικά).

25 Το εσωτερικό του ναού είναι σχεδόν κατάγραφο με καλά διατηρημένες τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αι. (1310-1320μ.Χ) που ανήκουν στα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της παλαιολόγειας ζωγραφικής. Αξιοσημείωτο, επίσης, είναι το γεγονός ότι ο επισκέπτης εισερχόμενος του ναού έχει την αίσθηση ότι αυτός διαιρείται σε τρίτους χώρους: τον κεντρικό και δύο μικρές επεκτάσεις εκ δεξιών και αριστερών αυτού. Στην πραγματικότητα οι ‘‘τρεις’’ αυτοί χώροι αποτελούν το ναό και τα δυο παρεκκλήσια του, του Αγίου Σάββα και της Αγίας Βαρβάρας, όπου οι πιστοί προσέρχονται και προσκυνούν τις εικόνες των Αγίων. Σήμερα ο ναός λειτουργεί κανονικά τις Κυριακές, τα Χριστούγεννα, τη Μεγάλη Εβδομάδα αλλά και σε άλλες μεγάλες γιορτές και η επισκεψιμότητά του είναι πολύ έντονη. Επισκέπτες κάθε ηλικίας από την Ελλάδα και το εξωτερικό φροντίζουν να παρευρεθούν και να ξεναγηθούν στον χώρο.

26 Η παλιά και ιστορική μονή Λατόμου, ο ενοριακός ναός σήμερα του Οσίου Δαυίδ του εν Θεσσαλονίκη βρίσκεται στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης, κάτω από τη μονή Βλατάδων και είναι γνωστή σε πιστούς και τουρίστες επισκέπτες από όλο τον κόσμο, λόγω της ιστορικής της αξίας, της υπέροχης θέας προς τον Θερμαϊκό και κυρίως, λόγω του σπάνιου ψηφιδωτού του 5ου αιώνα, που παρουσιάζει τον Χριστό σε νεαρή ηλικία. Η προσωνυμία «του Λατόμου», ή «των Λατόμων» οφείλεται στα λατομεία πέτρας που υπήρχαν στην περιοχή. Ο ναός, αφιερωμένος ίσως στον Προφήτη Ζαχαρία ιδρύθηκε στα τέλη του 5ου αιώνα. Την ίδια εποχή ιστορήθηκε με ψηφιδωτό και τοιχογραφίες διακοσμητικού χαρακτήρα. Την εποχή της Εικονομαχίας, το περίφημο ψηφιδωτό καλύφθηκε με δέρμα βοδιού και κονίαμα. Η αποκάλυψή του συνέβη στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντος του Αρμενίου (813-820), στη διάρκεια ενός σεισμού. Το 12ο αιώνα το Καθολικό ανακαινίστηκε και κοσμήθηκε με νέο τοιχογραφικό διάκοσμο, ο οποίος ολοκληρώθηκε στα τέλη του 13ου – αρχές 14ου αιώνα.

27 Πιθανά, τον 16ο αιώνα το Καθολικό μετατράπηκε σε τζαμί. Σήμερα από το αρχικό κτίσμα λείπει το δυτικό τμήμα του. Παρόλες τις διαφοροποιήσεις και επεμβάσεις που δέχθηκε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, είναι μνημείο μοναδικής αρχαιολογικής και ιστορικής αξίας, καθώς αποτελεί τον πρόδρομο του "σταυροειδούς" ναού με τρούλο, όπου εμφανίστηκε πολύ αργότερα (δεύτερη χιλιετία). Αρχικά ο ναός ήταν τετράγωνος, με αψίδα στα ανατολικά, στον οποίο εγγράφονταν τέσσερις καμάρες, σε σχήμα σταυρού. Πριν την τουρκοκρατία το μοναστήρι πήρε το όνομα "Χριστού Σωτήρος", ίσως από την παράσταση του περίφημου ψηφιδωτού του Καθολικού του. Κατά την τουρκοκρατία και πάλι σκεπάστηκεαπό τους Τούρκους, για να αποκαλυφθεί μόλις το 1921.

28

29 Τα Βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης, αποτελούν σημαντικό τμήμα οχύρωσης, τεράστια ιστορική κληρονομιά και αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού της πόλης. Τα τείχη που απαρτίζουν κατά μήκος την πόλη της Θεσσαλονίκης έχουν περίπου 5 χιλιόμετρα περίμετρο και το ύψος τους κυμαίνεται από 9 μέτρα ως 10,50 μέτρα. Το χτίσιμο τους περιβάλλεται από επαναλαμβανόμενες σειρές τούβλων και πετρωμάτων διακοσμημένα με Σταυρούς, αρχαιοελληνικά σύμβολα όπως η απεικόνιση του ήλιου η ρόμβους. Στην αρχική μορφή, τα τείχη και τα κάστρα της Θεσσαλονίκης περιέβαλλαν ολόκληρη την πόλη, συμπεριλαμβανομένης της πλευράς που βρέχεται από τη θάλασσα. Το 58 π.Χ ο Κικέρων βρέθηκε στην Θεσσαλονίκη, εξόριστος από τη Ρώμη. Αναφέρεται ότι τα τείχη της πόλης είναι σε κακή κατάσταση και ότι οι κάτοικοι φοβούνται την επιδρομή των Θρακικών φυλών. Γύρω στα μέσα του 3 ου μ.Χ αιώνα κατασκευάστηκε βιαστικά τείχος με τετράγωνους πύργους, ίσως για την απώθηση επιδρομών των Γότθων, η περίμετρος του τείχους αυτού αποτέλεσε τη βάση της μεταγενέστερης οχύρωσης που διατηρήθηκε ως σήμερα. Η νέα οχύρωση της πόλης φαίνεται πως ολοκληρώθηκε από τα τέλη του 3 ου αιώνα έως και τον 5 ο αιώνα. Το τείχος, εξαιρετικά φροντισμένο και πιο σύνθετο ως προς τη δομή, τα υλικά και την οχυρωματική λειτουργία του, ενσωμάτωσε σταδιακά ως το εσωτερικό αντέρεισμα το ρωμαϊκό τείχος..

30 Η μεγάλη ανοικοδόμηση των τειχών έγινε στα τέλη του 4 ου με αρχές του 5 ου αιώνα, επί βασιλιάς του Μεγάλου Θεοδόσιου Α’. Στα τέλη του 6 ου αιώνα, οι επιδιορθώσεις και οι ανακατασκευές των τειχών κρίθηκαν αναγκαίες μετά από τις επίμονες επιθέσεις και πολιορκίες από Αβαρούς και Σλάβους. Στην συνέχεια, τα τείχη παραμελήθηκαν εξαιτίας της μακροχρόνιας περιόδου ειρήνης 8 ο και 9 ο αιώνα. Οι συνέπειες έγιναν αντιληπτές όταν επιτέθηκαν οι Σαρακηνοί το 904. Η πόλη λεηλατήθηκε, οι άμαχοι σφαγιάστηκαν και 2200 αιχμαλωτίστηκαν και μεταφέρθηκαν στην Ανατολή με σκοπό την πληρωμή λύτρων. Ευτυχώς που οι Σαρακηνοί, όντας απλώς πειρατές, έφυγαν σύντομα μετά το πλιάτσικο. Η πόλη ανασυντάχθηκε και συνέχισε την ανοδική πορεία της γι άλλους τέσσερεις αιώνες. Μια επιγραφή στη δυτική πύλη της Καλαμαριάς δίνεις πληροφορίες για την επισκευές που έγιναν στα τείχη τον καιρό του Βουλγαροκτόνου (Βασίλειος Β’, 976-1025). Εκείνη την περίοδο η κύρια απειλή για την αυτοκρατορία ήταν οι Βούλγαροι. Όταν οι Νορμανδοί το 1185 επιτέθηκαν με μια τεράστια δύναμη στη Θεσσαλονίκη, τα θαλάσσια τείχη ήταν σε άριστη κατάσταση, αλλά υπήρχαν αδύναμα σημεία στη δυτική πλευρά των τειχών. Οι Νορμανδοί το εκμεταλλεύτηκαν και η πόλη υπέστη ακόμα μια ιστορική λεηλασία

31 Στη διάρκεια της Ενετικής κατοχής ( 1423-1430) δεν οι απαραίτητες επισκευές στα τείχη. Οι Τούρκοι κατέλαβαν την πόλη το 1430 και παρέμειναν εκεί για 5 σχεδόν αιώνες. Οι δικές τους προσθήκες στα τείχη ήταν ο σημερινός Λευκός Πύργος, στη βόρειο-δυτική πλευρά ο Πύργος Τριγωνίου και ο κεντρικός Πύργος στο Επταπύργιο. Οι δυο πρώτοι πρέπει να έχουν χτιστεί αμέσως μετά την Τουρκική κατάκτηση και ο τρίτος το 1431, καθώς μαρτυρά την τουρκική επιγραφή του λιμανιού. Με την κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους το 1870 και τις κατεδαφίσεις εν συνεχεία τμημάτων του ανατολικού και δυτικού τείχους ως τις αρχές του 20 ου αιώνα συντελέστηκε η καταστροφή της μισής σχεδόν περιμέτρου των τειχών της Θεσσαλονίκης. Η Θεσσαλονίκη, όπως προκύπτει από ιστορικές μαρτυρίες, περιτειχίστηκε αμέσως μετά την ίδρυση της από τον Βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο, το 315π.Χ. Ο Βασιλιάς Αντίγονος διάλεξε τη Θεσσαλονίκη ως τον πιο ασφαλή τόπο για να αντιμετωπίσεις τον επιδρομέα βασιλιά της Ηπείρου Πύρρο (285 π. Χ.) Τα τείχη έσωσαν την Θεσσαλονίκη τον 1 ο π. Χ αιώνα, όταν βάρβαρα θρακικά φύλα πολιόρκησαν την πόλη, σύμφωνα με μαρτυρία του Ρωμαίου ρήτορα Κικέρωνα. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο δεν έγιναν σοβαρά έργα στα τείχη της πόλης παρά μόνο συμπληρώσεις και συντηρήσεις των τειχών της ελληνιστικής περιόδου.

32 Παρόμοιες επεμβάσεις έγιναν, στον ίδιο χώρο τον 1 ο μ. Χ αιώνα ενώ στα ανατολικά τείχη, στην περιοχή >,πιστεύεται πως ο Καίσαρας Γαλέριος διεύρυνε τον περιτειχισμένο χώρο της πόλης, για να δημιουργήσει το μεγάλο κτιριακό συγκρότημα των ανακτόρων του ( αρχές 4 ου μ.Χ αιώνα). Οι οχυρώσεις της Θεσσαλονίκης συμπληρώθηκαν αργότερα με σοβαρά έργα, κύρια στο παραθαλάσσιο τμήμα, την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου, όταν αυτός έκανε την πόλη βάση πολεμική κατά του γαμπρού του Λικιννίου (324 μ.Χ). Τον ίδιο αιώνα επισκευάστηκαν τα τείχη της Θεσσαλονίκης με εντολή του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη, για να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνου από τις συχνές επιδρομές των βαρβάρων.

33 Τα κυριότερα όμως οχυρωματικά έργα στη Θεσσαλονίκη έγιναν επί αυτοκράτορα Μ.Θεοδόσιου (379-395 μ.Χ) Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας στην πόλη (1423- 1430), έγιναν προσπάθειες για να ενισχυθεί η άμυνα της Θεσσαλονίκης με την εκτέλεση νέων έργων στα τείχη, καθώς οι Τούρκοι στένευαν τον αποκλεισμό της πόλης. Στην εποχή αυτή, κατά μια άποψη, ανάγονται οι δύο πύργοι που σώζονται στην πόλη σήμερα, ο Λευκός Πύργος κοντά στην θάλασσα και ο πύργος του Τριγωνίου στην Άνω πόλη. Μέχρι το 1869 η Θεσσαλονίκη περιβαλλόταν από βυζαντινα της τείχη. Αμέσως μετά ένα μεγάλο τμήμα των τειχών κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους στην προσπάθεια τους να > την πόλη.

34 Το Βυζαντινό Λουτρό της Άνω Πόλης, είναι το μοναδικό Βυζαντινό Λουτρό που σώζεται από την Μεσοβυζαντινή περίοδο στον Ελλαδικό Χώρο. Λειτουργούσε ως ανδρικό και γυναικείο λουτρό. Το μνημείο χρονολογείται γύρω στα 1300 και υπολογίζεται πως λειτουργούσε σαν λουτρό 7 ολόκληρους αιώνες. Συνέχισε να λειτουργεί και επί Τουρκοκρατίας και πήρε την ονομασία Κουλέ Καφέ από την συνοικία ‘’Κουλέ Καφέ’’ στην οποία βρισκόταν. Μέχρι και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το Βυζαντινό Λουτρό συνέχισε να λειτουργεί ακατάπαυστα μέχρι το 1940.Η κήρυξη του ως διατηρητέο μνημείο έγινε το 1952 και σήμερα περιβάλλεται από πολυκατοικίες που οικοδομήθηκαν από τότε και έπειτα, άλλα είναι έντονα ευδιάκριτο. Από το 1970 μέχρι και σήμερα γίνονται έργα υποστύλωσης και αποκατάστασής του. Το 2002, η 9 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ανέδειξε σημαντικά το μνημείο εντάσσοντας το στο έργο, >.

35 Στη συνοικία Κουλέ Καφέ της Άνω Πόλης, ανάμεσα σε πολυώροφες πολυκατοικίες του ‘60 και του ’70, μία στέγη από λαμαρίνες στηριγμένη σε υποστυλώματα προστατεύει προσωρινά το Βυζαντινό Λουτρό της Θεσσαλονίκη, το μοναδικό σωζόμενο λουτρό της μεσοβυζαντινής περιόδου σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ένα μεγάλο πρόγραμμα εργασιών που έχει θέσει σε εφαρμογή η 9 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων έχει τις φθορές που επέφεραν στο σημαντικό αυτό μνημείο-άγνωστο στου περισσότερους Θεσσαλονικείς – η πολυκαιρία, ανθρώπινες επεμβάσεις και φυσικά φαινόμενα. >, αναφέρει στον > η προϊστάμενη της 9 ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, δρ Δέσποινα Μαρκοπούλου. > προσθέτει.

36 Ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης είναι οχυρωματικό έργο οθωμανικής [ κατασκευής του 15ου αιώνα (χτίστηκε πιθανόν μεταξύ 1450-70). Σήμερα θεωρείται χαρακτηριστικό μνημείο της Θεσσαλονίκης και είναι ότι έχει σωθεί από την κατεδαφισμένη οθωμανική οχύρωση της πόλης. Η σημερινή μορφή του πύργου αντικατέστησε βυζαντινή οχύρωση του 12ου αιώνα, για να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια ως κατάλυμα φρουράς γενίτσαρων και ως φυλακή θανατοποινιτών. Σήμερα λειτουργεί ως μουσείο [ και είναι ένα από πιο γνωστά κτίσματα-σύμβολα πόλεων στην Ελλάδα. Έχει 6 ορόφους, 34 μέτρα ύψος και 70 μέτρα περίμετρο. Στην αρχή ονομαζόταν Πύργος του Λέοντος, όπως αναφέρει τουρκική επιγραφή του 1535-1536, η οποία υπήρχε στην είσοδό του εξωτερικού περιβόλου (τώρα κατεδαφισμένος) και η οποία μάλλον αναφερόταν στη χρονολογία κατασκευής του περιβόλου [.

37 Από τον 17ο αιώνα και μετά ονομαζόταν ανεπίσημα Φρούριο της Καλαμαριάς και Πύργος των Γενιτσάρων. Μετά την διάλυση του τάγματος των Γενίτσαρων το 1826 αποκτά το όνομα Kanli-Kule, δηλαδή Πύργος του Αίματος λόγω των σφαγών των γενιτσάρων. Το όνομα διατηρείται και μετά το 1826 λόγω της λειτουργίας του ως φυλακή μελλοθανάτων και τόπο βασανιστηρίων, οι οποίοι συχνά εκτελούνταν από τους γενιτσάρους γεμίζοντας με αίμα τους τοίχους. Το σύγχρονο όνομά του το πήρε όταν ένας εβραίος κατάδικος, ο Nathan Guidili, τον ασβέστωσε με αντάλλαγμα την ελευθερία του, το 1891. Μέχρι το 1912 ο χριστιανικός πληθυσμός συνεχίζει να τον αναφέρει Kanli-Kule, ενώ ο εβραϊκός υιοθετεί το Torre Blanca που υιοθετούν και οι τούρκοι ως Beyaz-Kule, δηλαδή Λευκός Πύργος. Κατά την Τουρκοκρατία έγιναν προσθήκες και τροποποιήσεις στα τείχη της πόλης, στις οποίες εντάσσεται και ο Λευκός Πύργος, μαζί με το Επταπύργιο και τον Πύργο Τριγώνου). Ο τελευταίος χρονολογείται τον 16ο αιώνα.

38 Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε, στη θέση προϋπάρχοντος βυζαντινού πύργου, ο οποίος συνέδεε το ανατολικό τμήμα της οχύρωσης της Θεσσαλονίκης (που σώζεται και σήμερα), με το θαλάσσιο (το οποίο κατεδαφίστηκε το 1867). Παλιότερα πιστευόταν πως ήταν έργο των Βενετών αλλά αυτό έχει πια απορριφθεί από τη σύγχρονη ιστοριογραφία. Κατά μία εκδοχή, η χρονολογία κατασκευής του μνημείου τοποθετείται περί το 1450-1470, λίγο μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1430) και πρόκειται για ένα από τα πρωιμότερα δείγματα οθωμανικής οχυρωματικής που λαμβάνει υπόψη της το πυροβολικό. Γύρω από τον πύργο υπήρχε χαμηλός οκταγωνικός περίβολος (προτείχισμα) με τρεις επίσης οκταγωνικούς πύργους, το οποίο κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αι. Ο περίβολος αυτός χρησίμευε κυρίως για να προστατεύει τον Πύργο από τη θάλασσα, αλλά θεωρείται πιθανή η χρήση του και για την τοποθέτηση βαρέων πυροβόλων τα οποία θα έλεγχαν την ακτογραμμή και το λιμάνι.

39 Από το 1983 έως το 1985 η Αρχαιολογική υπηρεσία συντήρησε και αναστήλωσε το μνημείο και το διαμόρφωσε σε εκθεσιακό χώρο. Από το 1985 έως το 1994 λειτούργησε η μόνιμη έκθεση «Θεσσαλονίκη: Ιστορία και Τέχνη». Το 1994 άνοιξε το Μουσείο βυζαντινού πολιτισμού και τα εκθέματα άρχισαν να μεταφέρονται σταδιακά σε αυτό. Το 2001 παρουσιάστηκε στο Λευκό Πύργο η έκθεση «Καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο» στο πλαίσιο του δικτύου τριών εκθέσεων με το γενικό τίτλο «Ώρες Βυζαντίου, Έργα και Ημέρες στο Βυζάντιο». Το 2002 παρουσιάστηκε έκθεση έργων του ζωγράφου και συντηρητή αρχαιοτήτων Φώτη Ζαχαρίου με τον τίτλο «Άθως: Αποτυπώσεις και Μνήμες». Ανήκει διοικητικά στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού και από το 2006 λειτουργεί μόνιμα ως Μουσείο Πόλης της Θεσσαλονίκης.

40 Το Φρούριο του Επταπυργίου, γνωστό και ως Γεντί Κουλέ, βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της Θεσσαλονίκης, εντός της Ακρόπολης. Αποτελείται από δύο ενότητες: το βυζαντινό φρούριο, το οποίο συνθέτουν δέκα πύργοι με τα μεταξύ τους ενώνονται με μεταπύργια διαστήματα και τον περίδρομο, καθώς και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν κτιστεί εντός κι εκτός του φρουρίου. Οι πύργοι της βόρειας πλευράς αποτελούν τμήματα του παλαιοχριστιανικού τείχους της Ακρόπολης, ενώ αυτοί της νότιας προστέθηκαν πιθανότατα κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους, σχηματίζοντας τον κλειστό πυρήνα του φρουρίου. ΙΣΤΟΡΙΑ Η μετατροπή του κτηρίου σε φυλακή Σε αυτή τη μετατροπή, από την λειτουργία του ως Λευκός Πύργος σε φυλακή, κατεδαφίστηκαν τα υπάρχοντα κτήρια στο εσωτερικό, από τα οποία κανένα ίχνος δεν σώζεται σήμερα. Οι αλλαγές στις οχυρώσεις δεν ήταν σημαντικές, αν και ο πρωταρχικός τους ρόλος αντιστράφηκε: από την προστασία των κατοίκων και από την εξωτερική απειλή στην απομόνωση κρατουμένων από τον έξω κόσμο.

41 Δομικά, Οχυρωματικά, Αρχιτεκτονικά στοιχεία του νέου κέντρου Νέα κτίρια χτίστηκαν κατά μήκος των δύο πλευρών των τειχών, ώστε να βελτιωθεί η λειτουργικότητα του νέου σωφρονιστικού κέντρου. Η εσωτερική αυλή ήταν χωρισμένη από φράχτες σε πέντε ξεχωριστές μονάδες και στο κέντρο τους στεγάστηκε το κεντρικό παρατηρητήριο. Η φυλακή διέθετε εκκλησάκι και άλλα παραρτήματα, ενώ το παράρτημα που βρισκόταν στον βόρειο- ανατολικό πύργο καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στα εξωτερικά κτίρια, στη νότια πλευρά του κάστρου, στεγαζόταν η διοίκηση, η φυλακή των γυναικών, και προς τα δυτικά, τα κελιά απομόνωσης.

42 ΤΟ ΓΕΝΤΙ ΚΟΥΛΕ ΣΗΜΕΡΑ Το Γεντί Κουλέ ήταν φυλακή υψίστης ασφαλείας. Χώροι όπως αυτοί της απομόνωσης έχουν διατηρηθεί όπως ήταν τότε, ενώ ένας από τους θαλάμους των κρατουμένων έχει μετατραπεί σε μουσείο, με ελάχιστα ωστόσο εκθέματα, αφού την περίοδο που καταργήθηκαν οι φυλακές υπήρξε μεγάλη λεηλασία. Το αρχείο των φυλακών ωστόσο έχει διασωθεί και βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο νυν σωφρονιστικό κατάστημα της Θεσσαλονίκης, στις φυλακές των Διαβατών σε ειδικό χώρο. Όσο για την υπόλοιπη έκθεση, ελάχιστα αντικείμενα μας μεταφέρουν στην σκληρή εποχή της φυλακής. Επίσης, μέρος του Επταπυργίου χρησιμοποιείται σήμερα για συναυλίες και άλλες παρόμοιες εκδηλώσεις

43 Ό λεγόμενος «Πύργος Τριγωνίου », μαζί με τον Λευκό Πύργο και τον Πύργο του Βαρδαρίου, αποτελούσαν τα ισχυρότερα οχυρά που έφτιαξαν οι Τούρκοι, προκειμένου να ενισχύσουν κρίσιμα σημεία της βυζαντινής οχύρωσης. Ο Πύργος του Τριγωνίου στην Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης είναι ένα μνημείο από φέρουσα τοιχοποιία που κτίστηκε τον 15ο αιώνα μ.Χ. για οχυρωματικούς λόγους. Σήμερα παρουσιάζει σημαντικές βλάβες στον φέροντα οργανισμό του, που περιλαμβάνουν έντονες ρηγματώσεις, προσβολή από την υγρασία και αποσάθρωση κονιαμάτων, πλίνθων και λίθων. Πρόκειται για πύργο του πυροβολικού της τουρκικής περιόδου και σκοπός τους ήταν να ενισχυθεί το ευαίσθητο εκείνο σημείο στο οποίο υπολόγιζαν τις περισσότερες εισβολές. Κατά τον 20ο αι. χρησιμοποιήθηκε από το Γ΄ Σώμα Στρατού. Το στοιχείο που διαφοροποιεί το μνημείο από παρόμοιες κατασκευές είναι η έλλειψη κεντρικής αίθουσας. Το εσωτερικό τμήμα του αποτελείται από επιχωματώσεις, κάτι που οφείλεται στην παρουσία προγενέστερων φάσεων, όπως τεκμηριώνεται από την ιστορική ανάλυση. Στην ιστορία τον συναντάμε ως Πύργος της Αλυσίδας η ύπαρξη λίθινου κοσμήτη που περιβάλλει τον κορμό του Πύργου σαν αλυσίδα. Οι σεισμοί φόρτωσαν το μνημείο με νέα προβλήματα μαζί με εκείνα του χρόνου. Το εσωτερικό του είναι εντυπωσιακό, έχει τρία πυροβολεία με τα όποια έλεγχαν ανατολικά και βόρεια την πόλη. Έχει ενδιαφέρον ότι στην θέση του πύργου του τρυγονιού υπήρχε ένας ορθογώνιος πύργος. Με την καταστροφή, αλλά και την αλλαγή τη τεχνικής που ήθελε ποιο κυκλικούς πύργους ( οι όποιοι άντεχαν περισσότερο) ο τετράγωνος διασώθηκε στο εσωτερικό. Αποτελεί δηλαδή τον πυρήνα του πύργου που γνωρίσαμε με όλο το εσωτερικό του να μοιάζει με διπλό τείχος.

44

45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 2 dim- efkarp. thes. sch.gr. el.Wikipedia.org. WWW.karfitsa.gr WWW. Thessaloniki.info.gr www.monastiria. gr /index. php. option=com. Content & view= article &id=429&lang=de Απόστολος Παναγιωτόπουλος Αρχοντούλα Ανέστη-Θεολόγος- νομικός

46 Η Θεσσαλονίκη, δεύτερη σε σημασία πόλη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, υπήρξε ένα σημαντικότατο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης Βαλκανικής. Ζωντανή απόδειξη του μεγαλείου της πόλης είναι η πληθώρα των μνημείων της. Δώδεκα βυζαντινές εκκλησίες, περιτείχιση, ανάκτορα μαζί με τα σπουδαία υπολείμματα της ρωμαϊκής εποχής αποτελούν τον πολιτιστικό θησαυρό της. Πόσα όμως ξέρουν οι σημερινοί της κάτοικοι γι’ αυτά; Τι άποψη έχουν για τη διατήρησή τους και την αξία τους; Τέτοιου είδους ερωτήματα προσπάθησαν να απαντήσουν τα 25 ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν οι μαθητές της περιβαλλοντικής ομάδας. Από τα μνημεία του προγράμματος είναι γνωστά τα πιο χαρακτηριστικά της πόλης και από αυτά έχουν επισκεφτεί μόνο αυτά του κέντρου (Καμάρα, Λευκός Πύργος, Αγ. Σοφία) που είναι πιο προσβάσιμα. Οι περισσότερες επισκέψεις ήταν ιδιωτικές και λιγότερες στα πλαίσια εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι πληροφορίες γι’ αυτά προέρχονται κυρίως από τα σχολικά τους μαθήματα, αλλά και προσωπική αναζήτηση, που τους προκάλεσε θαυμασμό και περηφάνια.

47 Όσοι απάντησαν πιστεύουν ότι δεν είναι θεμιτή η είσοδος στο κοινό με εισιτήριο, αλλά ακόμα κι αν θεωρηθεί απαραίτητη, ζητούν πολλές εξαιρέσεις. Θεωρούν λογικό να παραμείνουν ως σήμερα λειτουργικά, ενταγμένα στον πολιτιστικό ιστό της πόλης. Σε σχέση με την αειφορική τους διαχείρηση ζητούν να υπάρχει ο καλύτερος δυνατός συνδυασμός προστασίας των μνημείων και εξυπηρέτησης των κατοίκων, καθώς και αντιμετώπιση των κινδύνων φθοράς και διάβρωσης λόγω της ρύπανσης του περιβάλλοντος. Αν και αποδέχονται την οικονομική σημασία της αξιοποίησής τους τουριστικά, έχουν την άποψη ότι η πολιτιστική και ιστορική τους αξία είναι πολύ ουσιαστικότερη. Αποτελούν μέρος της εθνικής μας ταυτότητας και η προστασία τους είναι αυτοσκοπός. Αναφορικά με τις προτάσεις τους για τον τρόπο αντιμετώπισής τους, αυτές συγκλίνουν σε τέσσσερις ουσιώδεις: 1. Aνελλιπής συντήρηση 2. Διαμόρφωση καλαίσθητου περιβάλλοντος χώρου 3. Συχνή επισκεψιμότητα 4. Συχνή πληροφόρηση μέσω διαδικτύου ή με όποιον άλλο προσφερόμενο τρόπο.

48 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΨΗΦΙΔΩΤΩΝ

49

50

51

52

53

54 Ευχαριστούμε θερμά α) την κυρία Μιχελάκη Δέσποινα για τη συμπαράσταση της στην υλοποίηση του προγράμματος και την παρουσία της στις εκδηλώσεις της περιβαλλοντικής μας ομάδας. β) το Διευθυντή του σχολείου μας, κύριο Βασιλείου Αστέριο, για τη βοήθεια, την κατανόηση και τη συνεργασία του στη διεξαγωγή του προγράμματος. γ) την Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία και ιδιαίτερα τον κύριο Γιαννουλάκη Θεολόγο και τις φοιτήτριες του τμήματος συντήρησης κειμηλίων για την άμεση ανταπόκρισή τους στο κάλεσμά μας και την ενδιαφέρουσα ενημέρωση που μας έκαναν σχετικά με το θέμα >. δ) τους μαθητές της περιβαλλοντικής ομάδας: Δημητριάδου Αικατερίνη, Αγαπίου Ευμορφίλη, Αφεντούλη Αντώνιο, Δελλόπουλο Στυλιανό, Δημητρακά Ειρήνη, Θεοδωρίδη Νικόλαο, Ιωσηφίδου Νικολέτα, Κανδρούδη Μαρία, Κιλινκαρίδου Μαριάννα, Κωτίδη Δημήτριο, Μανουσακίδη Παναγιώτη, Μαρτασίδου Εύα, Γκόσιου Ελένη, Μιχαηλίδη Ηλία, Καρλαγάνη Παναγιώτη. Οι υπεύθυνες καθηγήτριες του προογράμματος: Λαζαρίδου Ελένη, Παχουλού Ελένη, Πανέλου Ελένη, Σπυριδοπούλου Μαρίνα