Ελληνικός Τουρισμός Ευκαιρίες, προκλήσεις & προοπτικές 1 Πλάτων Μονοκρούσος Θεόδωρος Σταματίου Άννα Δημητριάδου.

Παρουσίαση με θέμα: "Ελληνικός Τουρισμός Ευκαιρίες, προκλήσεις & προοπτικές 1 Πλάτων Μονοκρούσος Θεόδωρος Σταματίου Άννα Δημητριάδου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ελληνικός Τουρισμός Ευκαιρίες, προκλήσεις & προοπτικές 1 Πλάτων Μονοκρούσος Θεόδωρος Σταματίου Άννα Δημητριάδου

2 2 Ι. Διεθνείς τάσεις

3 3 Διαχρονική εξέλιξη Διεθνείς τουριστικές αφίξεις: 1.2 δισ. το 2015 έναντι 25 εκ. το 1950. Εγχώριες τουριστικές αφίξεις: 5-6 δισ. 4,4% ετήσια αύξηση των διεθνών τουριστικών αφίξεων (και 4,6% των εισπράξεων) το 2015. Συνεισφορά στην παγκόσμια οικονομία Συνολική αξία εξαγωγών (συμπεριλαμβανομένων των μεταφορικών υπηρεσιών) US$ 1,4 τρισ. το 2015. 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ (άμεση και έμμεση συνεισφορά). 1 στις 11 θέσεις εργασίας. 7% της συνολικής αξίας των παγκόσμιων εξαγωγών (30% των εξαγωγών υπηρεσιών). 3 ος διεθνής κλάδος σε σύνολο εξαγωγικών εισπράξεων μετά τα καύσιμα και τα χημικά. Συνεισφορά στην ευρωπαϊκή οικονομία Άμεση συνεισφορά στο ΑΕΠ της Ευρώπης: 3,4% ή $780 δισ. (Συνολική συνεισφορά: 9,2% ή $2.1 τρισ.). (*) Μεγαλύτερη συνεισφορά σε σχέση με άλλους σημαντικούς κλάδους όπως τραπεζικός, αυτοκινητοβιομηχανία, χημικά και αγροτικός τομέας. (*) Στοιχεία έτους 2014 Πηγή: UNWTO World Tourism Barometer, WTTC, Eurobank Research Τουρισμός Διαχρονική εξέλιξη & συνεισφορά στην παγκόσμια οικονομία

4 4 Διεθνείς τουριστικές αφίξεις Διαχρονική εξέλιξη & βραχυπρόθεσμες προβλέψεις Πηγή: UNWTO, World Tourism Barometers January 2016 & May 2016, Eurobank Research Συνολικές διεθνείς τουριστικές αφίξεις (ετήσια μεταβολή, %) Μακροχρόνιος μέσος Διεθνείς τουριστικές αφίξεις ανά περιοχή (ετήσια μεταβολή, %)  Το 2015 στην Ευρώπη γενικά και στη Νότια Ευρώπη ειδικά ο ρυθμός αύξησης των αφίξεων ήταν υψηλότερος από το ρυθμό αύξησης παγκοσμίως.  Το 2016 στην Ευρώπη οι τουριστικές αφίξεις εκτιμάται ότι θα αυξηθούν από 3,5% έως 4,5%.  Από τις ανεπτυγμένες αγορές, οι ΗΠΑ και το ΗΒ αναμένεται να αποτελέσουν τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης ενώ από τις αναδυόμενες αγορές η Κίνα και η Ινδία αναμένεται να κυριαρχήσουν στο διεθνή, εξερχόμενο τουρισμό.  Το 2015, οι τουριστικές αφίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο παρουσίασαν ετήσια άνοδο 4,4%, ενώ οι αντίστοιχες τουριστικές δαπάνες αυξήθηκαν 4,6% (τρέχουσες τιμές).  Το 2015 αποτέλεσε τo 4 ο συνεχές έτος κατά το οποίο οι διεθνείς τουριστικές εισπράξεις αυξήθηκαν με ρυθμό υψηλότερο σε σχέση με τις εισπράξεις από τo διεθνές εμπόριο.  Οι προοπτικές για το τρέχον έτος παραμένουν θετικές, με τις διεθνείς τουριστικές αφίξεις να αναμένεται να αυξηθούν κατά περίπου 4%.

5 5 Τουρισμός: διεθνείς τάσεις Γεωγραφική κατανομή τουριστικών αφίξεων & δαπανών  Η Ευρώπη αποτελεί τον πιο δημοφιλή προορισμό (51% των τουριστικών αφίξεων παγκοσμίως).  Ακολουθούν οι χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού στις οποίες κατευθύνεται ένα μεγάλο μέρος των τουριστών από την Κίνα. Πηγή: UNWTO, World Tourism Barometer January 2016, Eurobank Research  Η Κίνα πραγματοποιεί τις υψηλότερες τουριστικές δαπάνες παγκοσμίως, γεγονός που ενισχύει την αναγκαιότητα διείσδυσης της Ελλάδας σε αυτήν την αγορά (>70% των Κινέζων τουριστών ετησίως επισκέπτονται το Μακάο και το Χόνγκ Κόνγκ και μόλις το 5% ευρωπαϊκούς προορισμούς).  Στο top-10 των χωρών με βάση τις τουριστικές δαπάνες συγκαταλέγονται όλες οι παραδοσιακές αγορές της Ελλάδας, δηλ. Γερμανία, ΗΒ, Γαλλία, Ιταλία και ΗΠΑ. δισ. ευρώ +28,2% yoy

6 6 Πηγή: UNWTO World Tourism Barometer January 2016, Eurobank Research Τουρισμός: διεθνείς τάσεις Οι δέκα ελκυστικότεροι τουριστικοί προορισμοί  7 χώρες εμφανίζονται στο Top-10 τόσο των εισπράξεων όσο και των αφίξεων, παρά τις διαφορές τους στο προφίλ επισκεπτών που προσελκύουν καθώς και στο μέσο όρο παραμονής και δαπάνης ανά ταξίδι και διανυκτέρευση.  Η Ισπανία κατέχει τη 2 η θέση στις εισπράξεις και την 3 η στις τουριστικές αφίξεις (μετά τη Γαλλία και τις ΗΠΑ).  Παρά την υψηλή της θέση στις τουριστικές αφίξεις (6 η ), η Τουρκία κατατάσσεται 12 η στις τουριστικές εισπράξεις.  Σύμφωνα με την κατάταξη του UNWTO για το 2014, Ελλάδα ήταν στη 19 η θέση παγκοσμίως με βάση τις τουριστικές εισπράξεις και στη 15 η θέση με βάση τις τουριστικές αφίξεις, αφήνοντας πίσω ανταγωνίστριες χώρες όπως Πορτογαλία (27 η και 36 η θέση αντίστοιχα), Κροατία (32 η και 26 η ) και Αίγυπτος (38 η και 33 η ).  Η κατάταξη της Ελλάδος σε όρους εισπράξεων (δολάρια ΗΠΑ) μειώθηκε το 2015 κατά 3 θέσεις, κυρίως λόγω της υποχώρησης της ισοτιμίας EUR/USD.

7 7 Πηγή: ΣΕΤΕ, IPK International, Eurobank Research  Το 2014 τα ταξίδια για διακοπές παρουσίασαν αύξηση 6%, αντιπροσωπεύοντας το 70% του συνόλου ταξιδιών.  Το ίδιο έτος, τα επαγγελματικά ταξίδια αυξήθηκαν 10% και τα ταξίδια επίσκεψης σε φίλους και συγγενείς 3%.  Η κατηγορία ταξιδιών “Sun & Beach” κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς παγκοσμίως (αύξηση 31% παγκοσμίως και 19% στην Ευρώπη την περίοδο 2010-2014).  Η κατηγορία ταξιδιών “City Breaks” παρουσίασε την περίοδο 2010-2014 τη μεγαλύτερη ανάπτυξη με αύξηση 72% παγκοσμίως και 42% στην Ευρώπη. Τουρισμός: διεθνείς τάσεις Λόγοι πραγματοποίησης ταξιδιών & κατηγορίες ταξιδιών αναψυχής

8 8 Πηγή: UNWTO, Eurobank Research  Περαιτέρω άνοδος των διεθνών τουριστικών αφίξεων τα επόμενα έτη, αν και με ελαφρώς ασθενέστερο ρυθμό σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν (2010-2030: +3.3% ή 43 εκ. ετησίως έναντι 1980-2020: +4.2%).  Επιδράσεις βάσης (base effects) και χαμηλότεροι ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης διεθνώς.  Μικρότερη ελαστικότητα των ταξιδιωτικών δαπανών σε σχέση με το ΑΕΠ.  Αύξηση του μεταφορικού κόστους.  Σύνολο διεθνών τουριστικών αφίξεων: 1.800 εκ. το 2030 (μέση πρόβλεψη) έναντι 950 εκ. το 2010.  Το σύνολο των διεθνών τουριστικών αφίξεων στις αναδυόμενες οικονομίες θα υπερβεί σταδιακά αυτό στις ανεπτυγμένες οικονομίες.  Η Ασία και Ειρηνικός και, σε μικρότερο βαθμό, η Μέση Ανατολή και η Αφρική αναμένεται να ενισχύσουν το μερίδιό τους στο σύνολο των διεθνών τουριστικών αφίξεων τα επόμενα έτη.  Το μερίδιο της Ευρώπης στο σύνολο των διεθνών τουριστικών αφίξεων αναμένεται να υποχωρήσει στο 41% το 2030 από 51% το 2015.  Η Βορειοανατολική Ασία και η Νότιος Ευρώπη/Μεσόγειος αναμένεται να είναι οι περιοχές που θα προσελκύσουν το μεγαλύτερο αριθμό ξένων τουριστών το 2030 (293 εκ. και 264 εκ. αντίστοιχα).  Δεν αναμένονται σημαντικές αλλαγές στους λόγους πραγματοποίησης ταξιδιών τα επόμενα έτη (τα ταξίδια αναψυχής θα συνεχίσουν να έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς).  Η Ασία και Ειρηνικός θα είναι οι περιοχές με τη μεγαλύτερη αύξηση σε εξερχόμενο τουρισμό. Τουρισμός: διεθνείς προοπτικές UNWTO: Tourism towards 2030 (Global overview 2010-2030)

9 ΙΙ. Ελληνικό τουριστικό προϊόν Βασικά χαρακτηριστικά & νέο υπόδειγμα ανάπτυξης 9

10 10 Ελληνικό τουριστικό προϊόν Βασικά χαρακτηριστικά  Η ανάπτυξη του τουριστικού κλάδου στην Ελλάδα ξεκίνησε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1950.  Το ελληνικό τουριστικό προϊόν είναι ένα μείγμα φυσικών, πολιτιστικών και ιστορικών στοιχείων και αξιοθέατων διεσπαρμένων στο σύνολο της χώρας: Ακτογραμμή 16.000 χλμ. 2.500 νησιά (από τα οποία, 165 κατοικημένα). Ηλιοφάνεια 300 ημέρες κατά μέσο όρο το χρόνο. Μοναδική πανίδα-χλωρίδα και μεσογειακό κλίμα. Τεράστια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά με 25.000 καταγεγραμμένα και προστατευμένα μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους. 500 παραδοσιακά χωριά. Πηγή: ΣΕΤΕ, Gros (2010), Guduras (2014), Eurobank Research

11 11 Ελληνικός τουρισμός Τα βασικά μεγέθη με μια ματιά Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, World Economic Forum, World Travel & Tourism Council, Eurobank Research

12 12  Το υφιστάμενο υπόδειγμα του ελληνικού τουρισμού βασίζεται κυρίως στο τρίπτυχο «Ήλιος, Άμμος και Θάλασσα».  Οι τουριστικές υπηρεσίες παρέχονται κυρίως από μικρομεσαίες επιχειρήσεις.  Τα τελευταία χρόνια σκοπός των φορέων του τουριστικού τομέα είναι η διαφοροποίηση του παραπάνω υποδείγματος κυρίως μέσω: της χρονικής επέκτασης της τουριστικής περιόδου, της πιο ομοιόμορφης γεωγραφικής κατανομής της τουριστικής δραστηριότητας στο σύνολο της χώρας, της δραστηριοποίησης σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού, της ενίσχυσης του κλάδου της κρουαζιέρας μέσω της αύξησης του αριθμού των αφίξεων αλλά και της ανάπτυξης των συνοδευτικών δραστηριοτήτων του κλάδου, της ενίσχυσης του κλάδου ενοικίασης σκαφών, και της ενίσχυσης της ζήτησης από αγορές εκτός Ευρώπης. Ελληνικός τουρισμός Στοχεύοντας σε ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης Πηγή: ΣΕΤΕ, Eurobank Research

13 ΙΙΙ. Συνεισφορά στην ελληνική οικονομία 13

14 14 Κλάδος Ταξιδιών & Τουρισμού Συνεισφορά στην Ελληνική οικονομία Πηγή: WTTC, Eurobank Research  ‘Έντονα αυξητική τάση τα τελευταία έτη (μείωση μοναδιαίου κόστους εργασίας, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, γεωπολιτικοί παράγοντες στην ευρύτερη περιοχή)  Συμβολή στο ΑΕΠ Άμεση: 7,6% το 2015 (9,3% το 2026f) Συνολική: 18,5% το 2015 (22,4% το 2026f)  Συμβολή στην απασχόληση Άμεση: 11,3% ή 401 χιλ. θέσεις εργασίας το 2015 (14% ή 529 χιλ. το 2026f) Συνολική :23.1% ή 822 χιλ. θέσεις εργασίας το 2015 (28% ή 1,095 χιλ. το 2026f)  Συμβολή στις εξαγωγές Συνολικό ποσό που δαπανήθηκε από ξένους τουρίστες στην Ελλάδα το 2015: €14,8 δισ. (€23.3 δισ. το 2026f)  Συμβολή στις επενδύσεις Συνεισφορά κλάδου στο σύνολο των επενδύσεων το 2015: €2,7 δισ. ή 16.5% επί του συνόλου (17,2% το 2026f) Σημείωση: Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις του INSETE, η συμβολή του τουριστικού κλάδου στην ελληνική οικονομία ανέρχεται σε 9-10% του ΑΕΠ (άμεση) και σε 20-25% του ΑΕΠ (συνολική)

15 Συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία Πολλαπλασιαστές & έμμεσα οφέλη 15 Πηγή: ΚΕΠΕ, ΙΟΒΕ, ΣΕΤΕ, Eurobank Research  Στην πρώτη στήλη του πίνακα απεικονίζονται οι πολλαπλασιαστές των επιμέρους κλάδων του ελληνικού τουρισμού (ΚΕΠΕ, 2014), ενώ στη δεύτερη στήλη παρουσιάζεται η συμβολή του κάθε υπο-κλάδου στο σύνολο της τουριστικής δραστηριότητας (ΙΟΒΕ, 2012).  Ο μέσος πολλαπλασιαστής ανέρχεται σε 2,65 δηλ. για κάθε 1 € προερχόμενο από την τουριστική δραστηριότητα προκαλείται έμμεση (πρόσθετη) οικονομική δραστηριότητα 1,65 €.

16 16 Σύγκριση με τους βασικούς ανταγωνιστές Συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ και στην απασχόληση Πηγή: WTTC, Eurobank Research  Τόσο η άμεση όσο και η συνολική συνεισφορά του τουρισμού στο ΑΕΠ από το 2013 είναι υψηλότερη στην Ελλάδα σε σχέση με το μ.ο. των ανταγωνιστών.  Από το 1998 και εντεύθεν, η άμεση και συνολική συνεισφορά του τουρισμού στην απασχόληση της Ελλάδας είναι υψηλότερη από αυτή στις ανταγωνίστριες χώρες.  Η συνεισφορά (άμεση και συνολική) στο ΑΕΠ και στην απασχόληση αυξάνονται τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα με υψηλότερους ρυθμούς απ’ ότι στις ανταγωνίστριες χώρες. Σημείωση: Ως ανταγωνίστριες χώρες ορίζονται οι: Αίγυπτος, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία και Τουρκία.

17 17 Σύγκριση με τους βασικούς ανταγωνιστές Επενδύσεις και εισπράξεις Πηγή: WTTC, Eurobank Research  Οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου στον τουρισμό ως % επί του συνόλου των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στην Ελλάδα είναι κατά μέσο όρο πάνω από 1,5 φορές υψηλότερες από το μ.ο. των ανταγωνιστριών χωρών.  Η συνεισφορά του εισερχόμενου τουρισμού επί του συνόλου των εξαγωγών στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα βαίνει μειούμενη την επόμενη δεκαετία, κυρίως λόγω της αύξησης των συνολικών εξαγωγών.  Κατά μέσο όρο υπολογίζεται στο 22% για την περίοδο 2015-2025, ελαφρώς υψηλότερη από το μέσο όρο στις ανταγωνίστριες χώρες που εκτιμάται στο 21%. Σημείωση: Ως ανταγωνίστριες χώρες ορίζονται οι: Αίγυπτος, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία και Τουρκία.

18 18 Σύγκριση με τους βασικούς ανταγωνιστές Δαπάνη επαγγελματικού τουρισμού & τουρισμού αναψυχής  Ο τουρισμός αναψυχής παραμένει το κυρίαρχο είδος τουρισμού στην Ελλάδα και από το 2012 ξεπερνούν ως ποσοστό του ΑΕΠ το μ.ο. των ανταγωνιστών.  Μικρό είναι το μερίδιο των εισπράξεων στον επαγγελματικό τουρισμό επί του ΑΕΠ (την περίοδο 2002-2025 εκτιμάται περίπου στο 50% του μ.ο. των ανταγωνιστριών χωρών).  Τα διαθέσιμα στοιχεία δημιουργούν προβληματισμό ως προς το βαθμό επίτευξης της επιδιωκόμενης μετάβασης σε ένα διευρυμένο υπόδειγμα για τον ελληνικό τουρισμό πέραν του τρίπτυχου «Ήλιος, Άμμος και Θάλασσα». Πηγή: WTTC, Eurobank Research Σημείωση: Ως ανταγωνίστριες χώρες ορίζονται οι: Αίγυπτος, Ισπανία, Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία και Τουρκία.

19 19 Τουρισμός 2016 Εξελίξεις Ιανουαρίου-Απριλίου & πρόβλεψη έτους Πηγή: BoG, SETE, WTTC, Eurobank Research  Την περίοδο Ιαν. - Μαρ. 2016 παρατηρείται μείωση 6,2% στην εισερχόμενη ταξιδιωτική κίνηση και μείωση 0,1% στις ταξιδιωτικές εισπράξεις.  Σημαντική μείωση των αφίξεων σημειώνεται στα αεροδρόμια της Κω (-23%), της Σάμου (-42%) και της Μυτιλήνης (-30%), αν και τα δύο τελευταία έχουν μικρή συμμετοχή επί του συνόλου.  Αν και τα στοιχεία του 1 ου τριμήνου δημιουργούν κάποιες επιφυλάξεις ως προς την επίτευξη των αρχικών στόχων για αύξηση των εισπράξεων κατά 5,7% (ΣΕΤΕ) και 4,6% (WTTC) το 2016, πηγές της αγοράς εμφανίζονται αισιόδοξες.

20 IV. Τάσεις, προκλήσεις και προοπτικές 20

21 21 Πηγή: ΣΕΤΕ, ReviewPro, IPK International, Eurobank Research Τουριστικές εισπράξεις ανά χώρα προέλευσης Βαθμός εξάρτησης από τις 5 βασικές αγορές  Από το 2005 έως σήμερα, σχεδόν το 50% των ετήσιων τουριστικών εισπράξεων της Ελλάδας προέρχεται από τις παραδοσιακές αγορές, ήτοι Γερμανία, ΗΒ, Γαλλία, ΗΠΑ και Ρωσία.  Επιπροσθέτως, τα επιμέρους ποσοστά των αγορών αυτών παρουσιάζουν διαχρονική σταθερότητα.  Εξαίρεση αποτελεί η Ρωσία, το μερίδιο της οποίας από 2% κατά μ.ο. την περίοδο 2005-2009 εκτινάχθηκε στο 8% κατά μ.ο. την περίοδο 2010 – 2014.  Εμπόδιο στην προσέλκυση περισσότερων ταξιδιωτών από τη Ρωσία αποτελεί η αδυναμία ταχείας χορήγησης της νέας βιομετρικής θεώρησης Σένγκεν από τις ελληνικές αρχές.  Οι ΗΠΑ και η Ρωσία είναι οι αγορές με τις υψηλότερες εισπράξεις ανά ταξιδιώτη την περίοδο 2013-2015 και, συνεπώς, είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν περαιτέρω.

22 22 Τουριστικές Αφίξεις Συγκέντρωση σε τέσσερα αεροδρόμια Πηγή: ΣΕΤΕ, Τράπεζα της Ελλάδος, Eurobank Economic Research  Το μεγαλύτερο μέρος (> 60%) των διεθνών τουριστικών αφίξεων στην Ελλάδα πραγματοποιείται αεροπορικώς.  Το αεροδρόμιο που συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων είναι αυτό της Αθήνας (~28% του συνόλου), ενώ ακολουθούν τα τέσσερα διεθνή αεροδρόμια του Ηρακλείου, της Ρόδου, της Κέρκυρας και της Θεσσαλονίκης.  Η πρόσφατη παροχή της εκμετάλλευσης των περιφερειακών αεροδρομίων σε ιδιώτη επενδυτή, μέσω του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων, αναμένεται να:  βελτιώσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες,  επιτρέψει τη διαχείριση περισσότερων πτήσεων (ή πτήσεων από μακρύτερους προορισμούς) προς πχ. Χανιά, Ζάκυνθο, Σαντορίνη, Θεσσαλονίκη και άλλα περιφερειακά αεροδρόμια σε τιμές που θα παραμένουν ανταγωνιστικές,  ενισχύσει την τουριστική δραστηριότητα στις συγκεκριμένες περιοχές. Τουριστικές αφίξεις από το εξωτερικό ανά μέσο μεταφοράς, % επί του συνόλου, 2015 Τουριστικές αφίξεις στα κυριότερα αεροδρόμια της χώρας, % επί του συνόλου, 2015

23 23 Εισπράξεις ανά σκοπό ταξιδιού Μειούμενο μερίδιο σε ταξίδια επαγγελματικά, σπουδών & υγείας  Οι προσωπικοί λόγοι ταξιδιού (λ.χ. αναψυχή) συνεισφέρουν > 90% των συνολικών εισπράξεων.  Πιο συγκεκριμένα, την τελευταία 10ετία παρατηρείται:  σημαντική αύξηση του μεριδίου των εισπράξεων από ταξίδια αναψυχής,  μείωση του μεριδίου των εισπράξεων από επαγγελματικά ταξίδια, και  σταθερότητα (σε χαμηλά επίπεδα) στις εισπράξεις από ταξίδια για λόγους υγείας & μείωση των εισπράξεων για λόγους σπουδών, γεγονός που καταδεικνύει ότι κανένας από τους ανωτέρω δύο τομείς δεν έχει αναπτυχθεί επαρκώς παρά τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που έχει η χώρα. Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Eurobank Economic Research

24 24 Έντονη εποχικότητα Συγκέντρωση της δραστηριότητας στο 3ο τρίμηνο κάθε έτους  Ο Δείκτης Κύκλου Εργασιών στον Τομέα Τουρισμού το 3ο τρίμηνο είναι κατά μέσο όρο 140% και πλέον υψηλότερος από το μ.ο. των λοιπών τριμήνων (στοιχεία 2010-2015).  Η ανωτέρω εξέλιξη υποδηλώνει συνέχιση της έντονης εποχικότητας του κλάδου, παρά την πολλάκις εκφρασμένη πρόθεση φορέων και πολιτείας να διευρύνουν την τουριστική σεζόν.  Ωστόσο, εποχικότητα χαρακτηρίζει και τις κύριες αγορές προέλευσης ξένων επισκεπτών στην Ελλάδα, όπου ο μεγαλύτερος όγκος ταξιδιών στο εξωτερικό πραγματοποιείται το 3ο τρίμηνο. Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή, Δείκτης Κύκλου Εργασιών στον Τομέα του Τουρισμού Πηγή: European Commission, Number of trips by month of departure Πηγή: ELSTAT, European Commission, Eurobank Research

25 25 Υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση 50% των κλινών και 52% των διανυκτερεύσεων σε δύο περιφέρειες Ξενοδοχεία: Αριθμός Δωματίων (% συνόλου, 2013-14) Ξενοδοχεία: Αριθμός Διανυκτερεύσεων (% συνόλου, 2013-14)  Η δραστηριότητα του τουριστικού κλάδου είναι πέρα από χρονικά και γεωγραφικά συγκεντρωμένη κυρίως: 1.Στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (Δωδεκάνησα) 2.Στην Κρήτη 3.Στην περιφέρεια Ιονίων Νήσων  Η γεωγραφική συγκέντρωση συνεπάγεται ανομοιόμορφη κατανομή του τουριστικού εισοδήματος. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurobank Research

26 26 Διάρθρωση ξενοδοχειακού κλάδου Υψηλή συγκέντρωση σε καταλύματα χαμηλής κατηγορίας Ξενοδοχεία ανά κατηγορία: Αριθμός μονάδων και κλίνες (2014) Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος, ΕΣΠΑ 2014-2020, Eurobank Research  Συγκέντρωση μεγάλου αριθμού κλινών σε ξενοδοχεία χαμηλής κατηγορίας:  Τα ξενοδοχεία κατηγορίας μέχρι και 3*** αντιπροσωπεύουν το 82,8% του συνολικού αριθμού των ξενοδοχείων και διαθέτουν το 59% του συνόλου των κλινών.  Τα ξενοδοχεία κατηγορίας 4**** και 5***** αντιπροσωπεύουν μόλις το 17,2% του συνολικού αριθμού των ξενοδοχείων και το 41% των κλινών.  Η πλειονότητα των ξενοδοχείων κατηγορίας μέχρι και 3*** αποτελείται από μικρομεσαίες επιχειρήσεις, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την όποια προσπάθεια εκσυγχρονισμού τους.  Το νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 παρέχει σημαντικές δυνατότητες για τον εκσυγχρονισμό των συγκεκριμένων μονάδων.  Για παράδειγμα το πρόγραμμα για το τρέχον έτος (2016) έχει συνολικό προϋπολογισμό €90 εκατ.

27 V. Ελληνικός τουρισμός: Διεθνής κατάταξη 27

28 28 Πηγή: World Economic Forum, Travel & Tourism Competitiveness Report 2015, World Health Organisation, Eurobank Research Ελληνικός Τουρισμός Διεθνής κατάταξη: επιχειρηματικό περιβάλλον & ασφάλεια  Η Ελλάδα υπερέχει σημαντικά στον τομέα της υγείας και της υγιεινής καθώς έχει 61,7 ιατρούς ανά 10.000 κατοίκους (Ισπανία 39,6, Ιταλία 34,9, Πορτογαλία 38,7, Κροατία 26, Κύπρος 25,8, Μάλτα 31,2 και Τουρκία 15,4).  Το επιχειρηματικό περιβάλλον στην Ελλάδα παραμένει αφιλόξενο εξαιτίας της αναποτελεσματικότητας του νομικού πλαισίου, του ασταθούς φορολογικού συστήματος, του ελλιπούς ανταγωνισμού και των δυσκολιών στην έκδοση οικοδομικών αδειών.  Υστέρηση παρατηρείται και στον τομέα της ασφάλειας.

29 29 Πηγή: World Economic Forum, Travel & Tourism Competitiveness Report 2015, World Health Organisation, Eurobank Research  Η Ελλάδα κατέχει υψηλή θέση στις υποδομές τουριστικών υπηρεσιών (ποιότητα τουριστικών καταλυμάτων, δυνατότητα πρόσβασης σε ενοικίαση αυτοκινήτου, χρήση ΑΤΜ).  Η Ελλάδα υστερεί στον τομέα των υποδομών επίγειων & θαλάσσιων μεταφορών, γεγονός εξαιρετικά ανησυχητικό καθότι εμποδίζει την ανάπτυξη του ναυτικού τουρισμού και της κρουαζιέρας. Επιπροσθέτως, η υστέρηση σε όρους ανταγωνιστικότητας τιμών προκαλεί προβληματισμό, ιδιαιτέρα εάν ληφθεί υπόψη η μεγάλη μείωση του μισθολογικού κόστους τα τελευταία έτη. Παράγοντες που ενδεχομένως ερμηνεύουν την εξέλιξη αυτή συμπεριλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την υψηλή φορολογία και το υψηλό κόστος ενέργειας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες. Σε κάθε περίπτωση, ιδιαίτερη προσοχή συνιστάται στην πολιτική τιμών από τις επιχειρήσεις του κλάδου έτσι ώστε να αποφεύγονται αδικαιολόγητες ανατιμήσεις στις παρεχόμενες υπηρεσίες.  Τέλος, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς ο παράγοντας αυτό καθίσταται όλο και πιο σημαντικός για την ελκυστικότητα ενός τουριστικού προορισμού. Ελληνικός Τουρισμός Διεθνής κατάταξη: υποδομές μεταφορών & περιβάλλον

30 30 Πηγή: World Economic Forum, Travel & Tourism Competitiveness Report 2015, UNESCO, Eurobank Research  Η περαιτέρω ανάπτυξη τόσο του πολιτιστικού όσο και του επαγγελματικού τουρισμού θα συμβάλλουν σημαντικά στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Σημείωση: Οι χώροι πολιτιστικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα είναι ανεπαρκώς αξιοποιημένοι και σε μεγάλο βαθμό παραμελημένοι. Ως εκ τούτου χάνονται σημαντικά έσοδα που θα μπορούσαν εύκολα να εισπράττονται. Η αντιπαραβολή π.χ. του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών με αντίστοιχα μουσεία του εξωτερικού ως προς την πώληση αναμνηστικών ειδών είναι απογοητευτική. Η έλλειψη αυτή στερεί σημαντικά έσοδα από το κράτος που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν στη συντήρηση και προβολή των χώρων αυτών.  Η Ελλάδα είναι 3η σε αριθμό μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς UNESCO σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες, και όμως υστερεί σημαντικά στον σχετικό υπο- δείκτη του TTCI (32η).  Η χαμηλή αυτή κατάταξη καταδεικνύει τόσο την ελλιπή προβολή των χώρων πολιτιστικού ενδιαφέροντος όσο και τη δυσκολία πρόσβασης σε αυτούς.  Επιπλέον, η κατάταξη αυτή φανερώνει ότι τα βήματα που έχουν γίνει στην ανάπτυξη του επαγγελματικού τουρισμού είναι ασθενικά. Ελληνικός Τουρισμός Διεθνής κατάταξη: προβολή πολιτισμού & επαγγελματικού τουρισμού

31 VΙ. Κλάδος κρουαζιέρας 31

32 32 Ελληνικός Τουρισμός Αναγκαία η περαιτέρω ενίσχυση του κλάδου της κρουαζιέρας  Ο κλάδος της κρουαζιέρας γνώρισε σημαντική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα μετά την άρση του cabotage το 2012 (άρση του καθεστώτος προστατευτισμού της εγχώριας ναυτιλίας, άρση διατάξεων που επιβάλλουν τη ναυτολόγηση ελληνικών πληρωμάτων προκειμένου ένα πλοίο να εκτελέσει εσωτερικό δρομολόγιο, χορήγηση δικαιώματος σε ξένες εταιρίες για κρουαζιέρες που θα ξεκινούν από ελληνικά λιμάνια).  Στόχος των φορέων του κλάδου είναι η περαιτέρω ενίσχυση της δραστηριότητάς του μέσω:  ενίσχυσης του home-porting (και παράλληλων υπηρεσιών) με στόχο την αύξηση της δραστηριότητας σε πολλούς κλάδους συνδυαστικά (αεροπορικές μεταφορές, ξενοδοχεία, παροχή υπηρεσιών τουρισμού).  ένταξης νέων λιμένων – τόπων προορισμού στο πρόγραμμα επίσκεψης των πλοίων.  αύξησης δαπάνης των επισκεπτών κρουαζιέρας στην στεριά μέσω της ενίσχυσης των προσφερόμενων υπηρεσιών. Κρουαζιέρες: Αφίξεις μη-κατοίκων ( εκατ.) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Eurobank Research

33 33 Ελληνικός Τουρισμός Κλάδος της κρουαζιέρας: Ενίσχυση Home-porting  Το ελληνικό προϊόν κρουαζιέρας σε όρους συνολικής δαπάνης κατατάσσεται μεταξύ των τελευταίων θέσεων στην Ε.Ε. αφού στηρίζεται κυρίως στα έσοδα του κλάδου εστίασης και μεταφορών.  Για την ενίσχυση της δαπάνης απαιτούνται:  Αεροπορικές μεταφορές προσαρμοσμένες στον κλάδο της κρουαζιέρας (απευθείας και τακτική σύνδεση με τις χώρες προέλευσης των πελατών κρουαζιέρας).  Δημιουργία-καθιέρωση σειράς ελληνικών προορισμών.  Επενδύσεις σε λιμένες που θα επιτρέψουν την έναρξη ταξιδιών από την Ελλάδα.  Δημιουργία υποδομών και κινήτρων που θα επιτρέψουν την εγκατάσταση εταιρειών κρουαζιέρας.  Αναβάθμιση της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης ώστε να μπορεί να εξυπηρετεί κρουαζιερόπλοια. Κρουαζιέρες: Συνολική δαπάνη (€ δισ.) Πηγή: CLIA, Eurobank Research

34 VIΙ. Ο ελληνικός τουρισμός την περίοδο της κρίσης 34

35 35 Ελληνικός Τουρισμός την περίοδο της κρίσης (2008- ) ΑΕΠ, αφίξεις & εισπράξεις μη-κατοίκων (*)  Έντονα αυξητική πορεία των αφίξεων μη-κατοίκων κατά 61,5% την αντίστοιχη περίοδο (ΕΕ28: 19,9%, Ευρωζώνη: 11,5%, Λοιπές χώρες: 134,4%, κυρίως λόγω Ρωσίας). Παρόλα αυτά, οι συνολικές εισπράξεις από μη-κατοίκους αυξάνονται με ρυθμούς που γενικά υπολείπονται αυτούς των αντίστοιχων αφίξεων την περίοδο 2008-2015 (σύνολο εισπράξεων: 7,0%, ΕΕ28: 3,8%, Ευρωζώνη: 12,2%, Λοιπές χώρες: 5,0%).  Η ανωτέρω εξέλιξη οφείλεται κυρίως στην αλλαγή του market mix που προέκυψε από: α) τη θεαματική αύξηση επισκέψεων από τις Βαλκανικές χώρες, συχνά για ολιγοήμερες διακοπές και β) την ανάπτυξη του city break στην Αθήνα που είναι μικρότερης διάρκειας και άρα μικρότερης συνολικής δαπάνης.  Οι εξελίξεις αυτές σηματοδοτούν μια σημαντική διεύρυνση της αγοράς στην οποία απευθύνεται το ελληνικό τουριστικό προϊόν. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι σε όρους δαπάνης ανά διανυκτέρευση, η μείωση το 2014 ήταν μόλις 3,7% με αύξηση αφίξεων και διανυκτερεύσεων κατά 23% και 15,3%, αντίστοιχα. Το δε 2015, επιτελέσθηκε μικρή αύξηση της δαπάνης ανά διανυκτέρευση (από € 73,1 σε €74). Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος, Eurobank Research (*) ΑΕΠ σε πραγματικές τιμές & εισπράξεις σε ονομαστικές τιμές

36 36 Πηγή: Bank of Greece, Eurobank Research Ελληνικός Τουρισμός την περίοδο της κρίσης (2008- ): 2015 μία πολύ καλή χρονιά  Άλλη μια πολύ καλή χρονιά ήταν το 2015 για τον ελληνικό τουρισμό (αφίξεις μη κατοίκων +6,6%, ταξιδιωτικές εισπράξεις +5,8%).  Ο τουρισμός αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές εσόδων για τη χρηματοδότηση του ισοζυγίου πληρωμών.  Το 2015 οι ταξιδιωτικές εισπράξεις κάλυψαν το 82% του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου.

37 37 Ελληνικός Τουρισμός την περίοδο της κρίσης (2008- ): Προστιθέμενη αξία τουριστικού προϊόντος  Τα οφέλη του τουρισμού διαχέονται σε πολλούς κλάδους της οικονομίας και συνεπώς δεν μπορούν να μετρηθούν με ακρίβεια σε όρους Προστιθέμενης Αξίας (ΠΑ)  Κατά τη διάρκεια της κρίσης η κατηγορία υπηρεσίες παροχής καταλύματος και εστίασης που προσεγγίζει περισσότερο την έννοια του τουριστικού προϊόντος, ακολούθησε αυξητική πορεία τόσο σε όρους ΑΕΠ (από 4,5% το 2006 σε 6,0% το 2014) όσο και σε € δισ. (από 9,8 δισ το 2006 σε 10,6 δισ το 2014)  Συγκριτικά, αντίθετη πορεία ακολουθεί ο κλάδος των κατασκευών (2,6%ΑΕΠ το 2014 έναντι 8,3% ΑΕΠ το 2006) Πηγή: Eurostat Προστιθέμενη Αξία (ετήσιες μεταβολές, ονομαστικές τιμές)

38 38 Ελληνικός Τουρισμός την περίοδο της κρίσης (2008- ): Οριακή αύξηση χρηματοδότησης, τα NPLs σημαντικό βάρος Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Eurobank Research  Η χρηματοδότηση του κλάδου του τουρισμού κατά μέσο όρο παραμένει οριακά θετική τα τελευταία χρόνια προφανώς εξαιτίας του ειδικού βάρους που έχει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Η σύγκριση με τους υπόλοιπους κλάδους είναι καταλυτική.  Τα μη-εξυπηρετούμενα δάνεια αποτελούν σημαντικό πρόβλημα για τις προοπτικές του Κλάδου Φιλοξενίας (NPE ratio: 49.5% έναντι 43.9% για το σύνολο των ελληνικών επιχειρήσεων στα τέλη του 2015).  Το νέο νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων αναμένεται να οδηγήσει σε ταχύτερη αναδιάρθρωση των προβληματικών επιχειρήσεων και να ενισχύσει περαιτέρω την παροχή νέων πιστώσεων προς τις υγιείς επιχειρήσεις του κλάδου.

39 39 Ελληνικός Τουρισμός την περίοδο της κρίσης (2008- ): Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις  Η υλοποίηση των τριών προγραμμάτων προσαρμογής αποτέλεσε (και αποτελεί) σημαντική ευκαιρία για την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο χώρο του τουρισμού είτε άμεσα (πχ. άρση cabotage) είτε έμμεσα (πχ. απλοποίηση διαδικασίας αδειοδότησης επιχειρήσεων). 1.Απλοποίηση διαδικασίας έκδοσης τουριστικής βίζας για επισκέπτες από μεγάλες αναπτυσσόμενες οικονομίες (π.χ. Ρωσία, Τουρκία και Κίνα). 2.Άρση cabotage  Άρση του καθεστώτος προστατευτισμού της εγχώριας ναυτιλίας.  Άρση διατάξεων που επιβάλλουν τη ναυτολόγηση ελληνικών πληρωμάτων προκειμένου ένα πλοίο να εκτελέσει εσωτερικό δρομολόγιο.  Χορήγηση δικαιώματος σε ξένες εταιρίες για κρουαζιέρες που θα ξεκινούν από ελληνικά λιμάνια (home-porting). 3.Απλοποίηση διαδικασίας αδειοδότησης επιχειρήσεων 4.Απελευθέρωση τουριστικών επαγγελμάτων και δραστηριοτήτων  Επάγγελμα του ξεναγού.  Λειτουργία τουριστικών γραφείων.  Ενοικίαση αυτοκινήτων. 5.Ίδρυση ειδικής υπηρεσίας ΕΟΤ για την προώθηση και αδειοδότηση μεγάλων τουριστικών επενδύσεων. Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, 1ο-2ο και 3ο Πρόγραμμα Σταθεροποίησης Ελληνικής Οικονομίας, Eurobank Research

40 40 6.Δημιουργία νέας μορφής ολοκληρωμένων τουριστικών επιχειρήσεων (πχ. συνδυασμός 5άστερων ξενοδοχείων, γηπέδων γκολφ, συνεδριακών κέντρων). 7.Προώθηση προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων σε ότι αφορά μεγάλες επενδύσεις στον τουρισμό (πχ. Αφάντου Ρόδου και Αστέρας Βουλιαγμένης) και σε υποστηρικτικές υπηρεσίες (πχ. περιφερειακά αεροδρόμια, μαρίνες και λιμένες). 8.Περαιτέρω μεταρρύθμιση εργασιακής νομοθεσίας (2η αξιολόγηση προγράμματος). 9.Πλαίσιο για την ορθή διαχείριση κεφαλαίων από τα προγράμματα συνοχής της Ε.Ε. 10.Νέο χωροταξικό πλαίσιο και καθορισμός χρήσεων γης. 11.Νέο νομοθετικό πλαίσιο για τη διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.  Απελευθέρωση πόρων από μη-παραγωγικούς τομείς της οικονομίας.  Αποτελεσματικότερη αναδιάρθρωση μη-βιώσιμων επιχειρήσεων.  Καλύτεροι όροι ανταγωνισμού και δημιουργία πιο αποδοτικών επιχειρήσεων.  Περαιτέρω ενίσχυση των νέων πιστώσεων προς τις υγιείς επιχείρησες του κλάδου.  Ταχύτερη αποκλιμάκωση του κόστους δανεισμού των επιχειρήσεων. Ελληνικός Τουρισμός την περίοδο της κρίσης (2008- ): Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (συνέχεια) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, 1ο-2ο και 3ο Πρόγραμμα Σταθεροποίησης Ελληνικής Οικονομίας, Eurobank Research

41 VIIΙ. Οι επιπτώσεις της προσφυγικής κρίσης 41

42 42  Το Πρόβλημα: Από τις περίπου 165 χιλιάδες αφίξεις προσφύγων & μεταναστών που χρησιμοποίησαν το δρόμο της Μεσογείου τους πρώτους 4 μήνες του 2016: Το 81.7% έφτασε στην Ευρώπη μέσω της Ελλάδας. Το 17.9% έφτασε στην Ευρώπη μέσω της Ιταλίας. Το 0.5% έφτασε στην Ευρώπη μέσω της Ισπανίας.  Διαπίστωση: Πολύ μεγάλο και σοβαρό πρόβλημα για να το αντιμετωπίσει μόνη της η Ελλάδα.  Η λύση (;): Παρά τα εγχώρια λάθη και τις καθυστερήσεις, συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας συνάφθηκε στις 20 Μαρτίου 2016.  Αποτελεσματικότητα: Σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής της συμφωνίας αλλά τα στοιχεία του Απριλίου δείχνουν σημαντικό περιορισμό των αφίξεων στην Ελλάδα (μόλις 4 χιλ. άτομα τον Απρίλιο από 27 χιλ. άτομα το Μάρτιο). Ελληνικός Τουρισμός Η επίδραση της προσφυγικής κρίσης Αφίξεις Προσφύγων & Μεταναστών στην ΕΕ από τη διαδρομή της Μεσογείου Προϋποθέσεις για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων στον τουρισμό  Οι προσφυγικές ροές να περιορισθούν την αμέσως επόμενη περίοδο.  Η αντιμετώπιση του προβλήματος στο εσωτερικό της χώρας να είναι αποτελεσματική. Πηγή: UNHCR, Eurobank Research

43 43 Ελληνικός Τουρισμός Η επίδραση της προσφυγικής κρίσης  Επιπτώσεις για το ελληνικό τουριστικό προϊόν:  Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου – η βασική πύλη εισόδου για τους πρόσφυγες & μετανάστες εξαιτίας της εγγύτητας με την Τουρκία – σε όρους ξενοδοχειακού δυναμικού αποτελούν μικρό μέρος του αντίστοιχου συνολικού δυναμικού της χώρας. Αν και καταγράφεται αρνητική επίδραση στον τουρισμό του Βορείου Αιγαίου, δεν αναμένεται σημαντική επίπτωση στη συνολική τουριστική δραστηριότητα.  Κατεύθυνση των ροών προσφύγων & μεταναστών προς τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου (Δωδεκάνησα) θα έθετε σε κίνδυνο το τουριστικό προϊόν εξαιτίας της μεγάλης ανάπτυξης τουριστικών δραστηριοτήτων στη συγκεκριμένη περιοχή.  Μια πιθανή έξοδος της χώρας (έστω και προσωρινά) από την Συνθήκη Schengen θα είχε σημαντικές επιπτώσεις μιας και οι βασικοί μας πελάτες προέρχονται κυρίως από τις χώρες μέλη της Συνθήκης Schengen (σχεδόν το 50% του εισερχόμενου τουρισμού).  Ο κλάδος της κρουαζιέρας δεν αναμένεται να αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα εξαιτίας της προσφυγικής κρίσης, αφού ήδη υπάρχει στροφή προς άλλους νησιωτικούς προορισμούς (Κυκλάδες, Ιόνια Νησιά κλπ.). Παρόλα αυτά, η συνέχιση σημαντικών προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες μεσοπρόθεσμα, όπως ο περιορισμός των διαθέσιμων προορισμών.

44 IΧ. Προτάσεις πολιτικής 44

45 45 Ελληνικός τουρισμός Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής  Δημιουργία δημοσιονομικού χώρου για τη σταδιακή μείωση των φορολογικών συντελεστών (*)  Απλοποίηση θεσμικού πλαισίου με άμεσο περιορισμό της γραφειοκρατίας και νομοθέτηση αυστηρών χρονοδιαγραμμάτων για τη διεκπεραίωση αδειοδοτήσεων  Επιτάχυνση του προγράμματος αξιοποίησης δημόσιας περιουσίας, ανάπτυξη του νότιου παραλιακού μετώπου της Αττικής και αναβάθμιση κρίσιμων υποδομών π.χ. αυτοκινητόδρομοι, περιφερειακά αεροδρόμια, μαρίνες  Λειτουργία αεροδρομίων διεθνών πτήσεων (π.χ. Μυκόνου και Σαντορίνης) ως τοπικά hubs για διασύνδεση με γειτονικά νησιά μέσω υδροπλάνων, μικρότερων αεροπλάνων και γρήγορων πλοίων (βλ. Μαλδίβες)  Αποτελεσματικός επενδυτικός νόμος για την παροχή φορολογικών και άλλων κινήτρων για εύλογο χρονικό διάστημα (σε αντίθεση με το μοντέλο των επιχορηγήσεων)  Ανάπτυξη του κλάδου της κρουαζιέρας και της αγοράς παραθεριστικής κατοικίας από αλλοδαπούς  Ανάπτυξη ιατρικού τουρισμού με κίνητρα ανάλογα με αυτά των γειτονικών χωρών (*) Η Ελλάδα έχει υψηλότερο μέσο συντελεστή ΦΠΑ στις υπηρεσίες που σχετίζονται με τον τουρισμό (καταλύματα, εστίαση και μεταφορές) σε σχέση με τους κύριους ανταγωνιστές της. Κάθε επιπλέον αύξηση της φορολογίας επιβαρύνει το «καλάθι του τουρίστα» και, στο βαθμό που δεν μπορεί να απορροφηθεί πλήρως από τους επιχειρηματίες του κλάδου, οδηγεί σε μείωση της ανταγωνιστικότητας. Η εγχώρια τουριστική βιομηχανία αποτελεί έναν από τους πλέον εξωστρεφείς κλάδους της ελληνικής οικονομίας (> 90% των εσόδων του κλάδου προέρχεται από το εξωτερικό).

46 46 Ελληνικός τουρισμός Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής (συνέχεια)  Συνεργασία πολιτείας, τοπικής αυτοδιοίκησης και επιχειρήσεων για παροχή κινήτρων με στόχο την προσέλκυση αεροπορικών εταιρειών σε off-season περιόδους (**)  Περιορισμός ανεξέλεγκτων μισθώσεων ιδιωτικών χώρων (αθέμιτος ανταγωνισμός, απώλεια φορολογικών εσόδων ~ 270 εκ. ευρώ σύμφωνα με μελέτη του ΞΕΕ)  Αποτελεσματική διαχείριση προβληματικών δανείων στον κλάδο του τουρισμού  απελευθέρωση πόρων από μη-παραγωγικούς τομείς της οικονομίας,  αποτελεσματικότερη αναδιάρθρωση μη-βιώσιμων επιχειρήσεων,  καλύτεροι όροι ανταγωνισμού,  περαιτέρω ενίσχυση των νέων πιστώσεων προς τις υγιείς επιχείρησες του κλάδου, και  ταχύτερη αποκλιμάκωση του κόστους δανεισμού. (**) Ο συντονισμός ξενοδόχων, τοπικής αυτοδιοίκησης, αεροδρομίων και αεροπορικών εταιρειών θα μπορούσε να συμβάλει στην επέκταση της τουριστικής περιόδου, καθώς απαιτείται εμπλουτισμένο / διαφοροποιημένο προϊόν (πχ. ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού και του τουρισμού για πολιτισμό και θρησκεία).

47 47 Ελληνικός τουρισμός Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής (συνέχεια)  Αναβάθμιση του παραδοσιακού υποδείγματος «Ήλιος, Άμμος και Θάλασσα»  Διεύρυνση του προσφερόμενου προϊόντος (city break, Π & Θ, επαγγελματικός & συνεδριακός τουρισμός)  Επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας τόσο γεωγραφικά όσο και χρονικά  Προσέκλυση ταξιδιωτών από ταχέως αναπτυσσόμενες αγορές πχ. Ινδία και Κίνα (οικονομική διπλωματία, πρωτοβουλίες από επιχειρηματίες του κλάδου, ανάπτυξη υποδομών για απευθείας πτήσεις)  Προσέλκυση ταξιδιωτών με υψηλό εισόδημα και ροπή προς κατανάλωση  Δημιουργία ολοκληρωμένων τουριστικών υποδομών π.χ. συνδυασμός αεροδρομίου, μαρίνας, εμπορικών δραστηριοτήτων, ξενοδοχείων και παραθεριστικών κατοικιών υψηλών προδιαγραφών  Παρακολούθηση των τιμολογιακών πρακτικών των κύριων ανταγωνιστικών προορισμών  Αποτελεσματική εκμετάλλευση ευρωπαϊκών κονδυλίων ΕΣΠΑ 2014-2020, Πρόγραμμα Juncker κ.α. (η Eurobank επεξεργάζεται σειρά πρωτοβουλιών προς αυτήν την κατεύθυνση)  Αποφυγή εφησυχασμού σε σχέση με την αύξηση των τουριστικών ροών εξαιτίας της γεωπολιτικής κρίσης στην ευρύτερη περιοχή. Αργά ή γρήγορα χώρες χαμηλότερου κόστους θα επιστρέψουν στον ανταγωνισμό διεκδικώντας μερίδιο αγοράς

48 Χ. Tourism demand in Greece: an empirical study 48 Πλάτων Μονοκρούσος Δημήτριος Θωμάκος

49 49  Data frequency: quarterly  Time span: Q1 2005-Q4 2015  Number of cross-sections: 14 (Austria, Belgium, France, Germany, Spain, Italy, Cyprus, Netherlands, Denmark, UK, Sweden, Czech Republic, Switzerland, USA)  Total number of observations: 43X14 = 602  Data coverage (FY-2015): 68% of total foreign tourism receipts & 47% of total # of foreign visitors  Data sources: Bank of Greece, EL.STAT., EUROSTAT, ECB, OECD, BIS, Bloomberg  Empirical methodology: static panel model (fixed effects) Πηγή: The Authors Tourism demand in Greece: An empirical study Data and methodology

50 50 Πηγή: The Authors Tourism demand in Greece: An empirical study Panel data model representation

51 51 Tourism demand (alternative proxies)  Total real travel receipts (in euros); average real travel receipts per inbound traveler (in euros); or total number of inbound travelers Explanatory variables Origin country’s income (alternative proxies)  Real gross domestic product per capita (index 3q 2005=100) or unemployment rate (% of total labor force) Tourism prices  Ratio of CPI index of Greece to CPI index of origin country Exchange rates  Real exchange rate of Greece vs. origin country or ratio of REER of Greece to REER of origin country RER = (CPI_GREECE)/ (CPI_ORIGIN) * 1/ER, where ER = exchange rate in units of origin country’s currency needed to purchase 1 euro Transportation costs proxy  Brent oil price (euros/barrel) Economic & political climate in destination country  Economic sentiment indicator of Greece Tourism prices in competing destinations (i.e., substitute prices)  Real exchange rate of Greece vs. Turkey Tourism demand in Greece: An empirical study Definition of variables

52 52 Response of tourism demand in Greece to shocks in explanatory variables In long-term equilibrium

53 53 Tourism demand in Greece: An empirical study Interpretation of results  Our empirical results show that a deterioration in key underlying determinants of tourism demand in Greece (e.g. GDP growth in origin countries, higher relative inflation or a real exchange rate appreciation) causes a decline not only of total traveler spending & inflows but also of revenue per inbound traveler Policy implications Develop targeted strategies to attract travelers from rapidly growing origin countries (economic diplomacy, industry initiatives) Expand tourism product mix to attract high income spenders (state incentives, industry strategies) Create fiscal space to allow eventual reduction of VAT and other indirect tax rates Address high energy costs in the domestic economy Avoid unreasonable price increases in the domestic tourism sector Monitor closely pricing strategies/conditions in main competitor destinations Ensure swift stabilization of domestic economic conditions

54 54 Appendix Empirical results

55 55 Representative model specification 1.1 Dependent variable: Average Real Travel Receipts per inbound Traveler Πηγή: The Authors *, **, *** denote significance at the 10%, 5% and 1% level, respectively

56 56 Representative model specification 1.2 Dependent variable: Average Real Travel Receipts per inbound Traveler Πηγή: The Authors *, **, *** denote significance at the 10%, 5% and 1% level, respectively

57 57 Representative model specification 2.1 Dependent variable: Total Real Travel Receipts Πηγή: The Authors *, **, *** denote significance at the 10%, 5% and 1% level, respectively

58 58 Representative model specification 2.2 Dependent variable: Total Real Travel Receipts Πηγή: The Authors *, **, *** denote significance at the 10%, 5% and 1% level, respectively

59 59 Representative model specification 2.3 Dependent variable: Log (Total Real Travel Receipts) Πηγή: The Authors *, **, *** denote significance at the 10%, 5% and 1% level, respectively

60 60 Representative model specification 3.1 Dependent variable: Log (Total Number of Impound Travelers) Πηγή: The Authors *, **, *** denote significance at the 10%, 5% and 1% level, respectively