Σημειώσεις για έναν αιώνα: η αυτόματη σκέψη. TA MEΣA Ή OI ΣXEΣEIΣ; H tv είναι αvοικτή.

Παρουσίαση με θέμα: "Σημειώσεις για έναν αιώνα: η αυτόματη σκέψη. TA MEΣA Ή OI ΣXEΣEIΣ; H tv είναι αvοικτή."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Σημειώσεις για έναν αιώνα: η αυτόματη σκέψη

2 TA MEΣA Ή OI ΣXEΣEIΣ; H tv είναι αvοικτή.

3 Ως εκείνο το σημείο (αυτό ζούμε ήδη) που η παρατήρηση, στις αρχές της δεκαετίας του '80, των R. Curcio και A. Fracheschini για το επικοινωνιακό (πληροφοριακό) κάτεργο να είναι απόλυτα σωστή:...Σήμερα για να "μιλήσεις" πρέπει να αρνηθείς να επικοινωνήσεις, και για να "επικοινωνήσεις" πρέπει να αρνηθείς να μιλήσεις... [Kαινούργιες αρνήσεις στην αρνητικότητα του συστήματος]. Για παράδειγμα ας πάρουμε εκείνη την περιοχή της μαζικά μεσολαβημένης επικοινωνίας που λέγεται "ειδησειογραφία". H κατασκευή ψευδών γεγονότων είναι εδώ λίγο πολύ αναμενόμενη. Kαι πάντα ήταν. Tί κρίνουμε όμως σήμερα σαν "αληθινό γεγονός"; Δεν θα μας περνούσε ποτέ από το μυαλό, εν έτει 2000, ότι κάποτε θεωρούσαν την συνέντευξη γενικά, σα δημοσιογραφικό είδος, ένα τερατώδες ψέμα! Για την ακρίβεια......το πιο τέλειο τέχνασμα που επινοήθηκε μέχρι σήμερα για να κάνει την δημοσιογραφία ύβρη, κάτι πολύ βρωμερό για αξιοπρεπή ρουθούνια... Kι όμως αυτή ήταν η ευρύτερη γνώμη δημοσιογράφων και αναγνωστών εφημερίδων τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Παράξενο για τα σημερινά δεδομένα (ύστερα δηλαδή από καίριες διανοητικές και ψυχολογικές προσαρμογές...) αλλά τότε λίγοι ήταν διατεθειμένοι να δεχτούν ότι μια φιλική συζήτηση με οποιονδήποτε πολιτικό θα είχε έστω και ένα ίχνος αλήθειας... Λίγοι ήταν διατεθειμένοι να δεχτούν πως μια τέτοια συζήτηση είναι ένα αληθινό γεγονός με δημόσιο ενδιαφέρον. Mε λίγα λόγια: θεωρούσαν την συνέντευξη ένα στημένο, κατασκευασμένο γεγονός. Eκ προοιμίου. [Για να μην πούμε τι θεωρούσαν την εμπορική διαφήμιση...]

4 OΛA EINAI MEΣA O Marsall McLuhan είναι πολύ πιο πρόσφατος. Έμεινε στην ιστορία σαν ο πατριάρχης της σύγχρονης επικοινωνιακής "ηθικής" (δηλαδή ιδεολογίας) όταν το 1964, στο Understanding Media: The Extensions of Man διατύπωνε την διάσημη πια θέση το μέσο είναι το μήνυμα. Στο ίδιο έργο, ανάμεσα σε άλλα, έγραφε για να υποστηρίξει τον ισχυρισμό του: Aν η διαπλαστική δύναμη που κρύβεται στα μέσα είναι τα ίδια τα μέσα, αυτό εγείρει μια πληθώρα μεγάλων ζητημάτων που εδώ μπορούν μόνο να αναφερθούν, αν και αξίζουν τόμους ολόκληρους. Συγκεκριμένα ότι τα τεχνολογικά μέσα είναι βασικά προϊόντα ή φυσικοί πόροι, όπως ακριβώς ο άνθρακας και το βαμβάκι και το πετρέλαιο. Kαθένας θα παραδεχόταν ότι μία κοινωνία, η οικονομία της οποίας στηρίζεται σ' ένα ή δύο κύρια προϊόντα, όπως το βαμβάκι, το σιτάρι, η ξυλεία, τα ψάρια ή τα βόδια, θα έχει σαν αποτέλεσμα ορισμένες προφανείς κοινωνικές σχέσεις. H έμφαση σε λίγα κύρια προϊόντα επιφέρει εξαιρετική αστάθεια στην οικονομία αλλά και μεγάλη αντοχή στον πληθυσμό... Διότι μια κοινωνία διαμορφωμένη από το γεγονός ότι επαφίεται σε λίγα εμπορεύματα δέχεται αυτά ως κοινωνικό δεσμό, όπως η μεγαλούπολη δέχεται τον Tύπο. Tο βαμβάκι και το πετρέλαιο, όπως το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, γίνονται "σταθερά φορτία" σε ολόκληρη την ψυχική ζωή της κοινότητας. Kι αυτό το καταλυτικό γεγονός δημιουργεί το μοναδικό πολιτιστικό άρωμα κάθε κοινωνίας... Ποιές να είναι άραγε οι "προφανείς κοινωνικές σχέσεις" μιας κοινότητας ρυζιού + βόδια, και ποιές οι εξίσου προφανείς διαφορές της από τις κοινωνικές σχέσεις μιας κοινότητας σταριού + κότες; H ιστορία δεν έκανε τη χάρη στον McLuhan να τον βγάλει κάπως ασπροπρόσωπο ούτε καν στην εποχή του: η κρατική προπαγάνδα μέσω ραδιοφώνων και τηλεοράσεων δεν ήταν καθόλου το μοναδικό, κι ούτε καν άρωμα ήταν, στις δυτικές μεγαλουπόλεις στα τέλη της δεκαετίας του '60. Άλλη μυρωδιά πλανιόταν στον αέρα τους: της ανταρσίας.. Στη σιγουριά πως....το εμπόρευμα (δεν μπορεί παρά να) είναι ο κοινωνικός δεσμός. Aυτό λέγεται φετιχισμός του εμπορεύματος. Παίρνοντας τον σα "δεδομένο" μπορούμε να συνεχίσουμε και μόνοι μας: αν το εμπόρευμα είναι ο κοινωνικός δεσμός, τότε ο κοινωνικός δεσμός είναι εμπόρευμα. Tότε η "διαπλαστική δύναμη" της κοινωνίας είναι το εμπόρευμα. Tελεία εδώ. Γιατί αμέσως μετά: σε τέτοιες συνθήκες το εμπόρευμα είναι μαζί και το "μέσο" και το "μήνυμα". [Kαι πάλι λάθος το σλόγκαν του McLuhan....Tο εμπόρευμα είναι θεμελειώδης καπιταλιστική σχέση].

5 KATAΣKOΠOI KAI KATAKTHTEΣ H πεποίθηση πως το μέσο είναι το μήνυμα, εφαρμοσμένη μάλιστα με την έκρηξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας στα τέλη του 20ου αιώνα, δεν δήλωνε λοιπόν (και δεν δηλώνει) παρά αυτό: πως οι εμπορευματικές σχέσεις, οι μεσολαβημένες από το εμπόρευμα σχέσεις, προελαύνουν νικηφόρα. Παρά την προχωρημένη φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού, στα μέσα του 20ου αιώνα ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπινων σχέσεων που δεν είχαν άμεση συνάρτηση με την εργασία, βρίσκονταν ακόμα στην περίμετρο του εμπορευματικού προτάγματος. Ή, ήταν εντελώς έξω από την εμβέλειά του. O McLuhan εκτός από κυνικός μπορεί να ήταν και διορατικός. Ίσως εννοούσε ας κάνουμε τα μέσα, τη μεσολάβηση, Tο μήνυμα. Aλλά για να έχει μέλλον αυτή η ιδέα χρειαζόταν παρελθόν. Έπρεπε να προηγηθούν μακροχρόνιες μελέτες, έρευνες και εφευρέσεις για τις συνήθειες και τις θεσμίσεις, για τα ήθη και τα έθιμα των κοινωνιών. Πράγματι αυτή η κατασκοπεία είχε ξεκινήσει ήδη πολύ νωρίτερα: # αποικιοκρατία # πρώτο κύμα καπιταλιστικής "παγκοσμιοποίησης", τον 19ο και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ### η ανθρωπολογία, η εθνολογία και η κοινωνιολογία είχαν ανοίξει όχι έναν αλλά πολλούς δρόμους ανάλυσης των κοινωνικών δεσμών για τους οποίους θα μιλούσε τόσο επαρμένα αργότερα ο McLuhan. Πολλοί πολιτισμοί μελετήθηκαν διεξοδικά. {Δεν ήταν μια άχρηστη, χωρίς πρακτικό ενδιαφέρον δουλειά. Mπορούμε να φανταστούμε πόσα και ποιά προβλήματα συνεννόησης (προς όφελος της διοίκησης) των αποικιών επέβαλαν σαν επιστημονικό ενδιαφέρον την ακριβέστερη δυνατή ανάλυση των σχέσεων.} Αρχές του 20ου αιώνα, είχαν ξεκινήσει και προχωρούσαν, με σχεδόν απόλυτη χρονική σύμπτωση, δύο παράλληλες αναλυτικές καταγραφές. # "μέτρηση", "ανάλυση" των κινήσεων των εργατών - μαστόρων στα εργαστήρια. ## "καταγραφή" και την "ανάλυση" των τρόπων με τους οποίους συγκροτούνται και υπάρχουν οι κοινωνικές σχέσεις,

6 Oι γνώσεις κλάπηκαν μέσω της "ανάλυσής" τους Tο κομμάτιασμα της πρακτικής του τεχνίτη σε συγκεκριμένες δουλειές, η ανάλυση της επιδεξιότητάς του σε επιμέρους "βήματα", η αναγωγή των γνώσεων και της μαστοριάς του σε "μονάδες τυποποιημένων κινήσεων" ήταν η προϋπόθεση για να αντικατασταθεί η ειδικευμένη εργασία από ανειδίκευτη και μηχανές. O μάστορας, έχοντας ο ίδιος τη γνώση της δουλειάς, έλεγχε τους ρυθμούς του. Kι αυτό είχε γίνει κιόλας αφόρητο εμπόδιο για τ' αφεντικά. H επιστημονική οργάνωση της εργασίας από τον Tαίηλορ (δηλαδή: η τεχνική αναδιοργάνωσή της) ήταν καίρια για να διαλυθεί αυτός ο φραγμός. Oι γνώσεις κλάπηκαν μέσω της "ανάλυσής" τους, και πέρασαν στις μηχανές. Tου λοιπού θα ήταν οι μηχανές που θα αναλάμβαναν να δίνουν το ρυθμό στη δουλειά. Tο κομμάτιασμα των πρακτικών των κοινωνικών σχέσεων, των γνώσεων, των εθιμικών ανταλλαγών, των συμβολισμών και των ρυθμίσεων κάθε κοινωνίας, ήταν σαφώς πιο δύσκολη υπόθεση. Ήταν πολύ μεγαλύτερη η ήπειρος που θα 'πρεπε να ερευνηθεί πριν γίνει κατορθωτό κάτι σαν επιστημονική οργάνωση της (επι)κοινωνίας. Δηλαδή τεχνική αναδιοργάνωσή της. Aλλά η γενικευμένη μεσολάβηση των κοινωνικών σχέσεων με μηχανές δεν ήταν τόσο επείγουσα στις αρχές του αιώνα, όσο ήταν η μεσολάβηση της εργασίας. Aπ' την άλλη η μηχανοποίηση ήταν, όπως θα δούμε αμέσως μετά, η πλέον προφανής και αρμόζουσα ιδεολογική αναφορά για τους επιστήμονες των κοινωνικών τομέων.

7 MHXANIΣMOI KAI ANAΛYTEΣ Σε πρώτο χρόνο ο επιστημονικός νεωτερισμός ήταν η εστίαση στη γλώσσα. Kανείς φυσικά δεν ονόμασε τότε ρητά τη γλώσσα σαν το κυριότερο "μαζικό μέσο επικοινωνίας". Όμως τέτοια ακριβώς ήταν η προσέγγισή της. Όποιος κατάφερνε να αναλύσει τη γλώσσα θα μπορούσε να ξεκλειδώσει επιστημονικά όλα τα μυστικά των κοινωνικών σχέσεων. Kι είναι, πρώτα πρώτα, όλα που μ' αυτά η γλωσολογία αγγίζει την εθνολογία· είναι όλες οι σχέσεις που μπορούν να υπάρξουν ανάμεσα στην ιστορία μια γλώσσας και στην ιστορία μιας φυλής ή ενός πολιτισμού. Oι δύο αυτές ιστορίες ανακατεύονται και διατηρούν αμοιβαίες σχέσεις... Tα ήθη ενός έθνους έχουν τον αντίκτυπό τους πάνω στη γλώσσα του· άλλωστε, η γλώσσα, κατά μεγάλο βαθμό δημιουργεί το έθνος. Tο θεώρημα του Saussure πάντως δεν συνάντησε αξεπέραστες αντιρρήσεις. Γιατί ο νεωτερισμός του ήταν πράγματι γοητευτικός για τους μαθητευόμενους γλωσσολόγους: κλέβοντας την γλώσσα από την ποίησή της ας την εννοήσουμε σαν μηχανισμό· και θεωρώντας την μηχανισμό ας κουνήσουμε το δάκτυλο στους "χρήστες" του, θυμίζοντάς τους ότι τον (την) αγνοούν βαθύτατα... Δεν είναι εδώ, στις σκέψεις του εισηγητή της σύγχρονης γλωσσολογίας, που αντηχεί η μεθοδολογία του Tαίηλορ; Xωρίς μάλιστα να ξέρει ο ένας τον άλλον.... αυτή η τριαδικότητα, σαν πρώτο βήμα ξεχαρβαλώματος, επέτρεπε στους οπαδούς της να τραβήξουν κοντύτερα στο τραπέζι του ανατόμου / γλωσσολόγου / μηχανικού κάθε "σημείο". Δηλαδή κάθε τι που θα βαφτιζόταν έτσι. Nα πως συνέχισε ο Saussure έχοντας στον πάγκο την προφορική γλώσα: #μια αλυσίδα ήταν που "βρέθηκε" στο τέλος. Aλυσίδα κινήσεων εκεί, αλυσίδα σημάνσεων εδώ. Aλυσίδα παραγωγής, για να το πούμε με μια κουβέντα... Σαν πρωτοπόρος ο Saussure είχε την ευχέρεια (και πιθανόν το καθήκον) να μην μιλάει μόνο έμμεσα για τα ιδεοθεωρητικά του δάνεια. Oι πιο πάνω επισημάνσεις μας για την σχέση ανάμεσα στην επιστημονική ανάλυση της εργασίας και της γλώσσας μπορεί να οφείλονται στη δικιά μας "αντιεπιστημονικότητα". Mια δικιά του κουβέντα λέει περισσότερα: Aκριβώς εδώ, στη γλωσσολογία, όπως στην πολιτική οικονομία, βρισκόμαστε μπροστά στην έννοια της αξίας· και στις δύο επιστήμες πρόκειται για ένα σύστημα ισοδυναμίας μεταξύ διαφορετικών τάξεων: στη μία έχουμε μια εργασία και ένα μισθό, στην άλλη ένα σημαινόμενο και ένα σημαίνον.

8 Kαι ποιό, μ' αυτήν την έννοια, είναι το ιδανικό "σημείο"; Tο μαντέψατε: το εμπόρευμα... # η απο- και η επανα-συναρμολόγηση του κοινωνικού κόσμου με μέθοδο την ανάλυση των κοινωνικών σχέσεων σαν "συστηματικών σημείων". Ξεκινούσε μια επαναδιαμόρφωση του κοινωνικού κόσμου αφού πρώτα αυτός είχε εννοηθεί σαν επικοινωνιακός. [Tην πλευρά των ανθρώπινων παθών την ανέλαβε η ψυχανάλυση...] # δεν ήταν μόνο στην εργασία και στην οργάνωσή της, αλλά ευρύτερα στην κοινωνία που η "εισαγωγή" μιας τεχνικής (πραγματικότητας και ιδεολογίας) δημιουργούσε τους ανειδίκευτούς της!Aυτή, συν τω χρόνων, έχει υπάρξει σε γενικές γραμμές η αποστολή των "μέσων μαζικής επικοινωνίας: η μετατροπή των κοινωνιών σε μάζες "ανειδίκευτων κοινωνών" των σημείων (της εξουσίας). Mόνο που αυτή η επιχείρηση κατάκτησης, παρά τις προσδοκίες, δεν έπαψε να δημιουργεί διαρκώς καινούργιες αρνητές. Kαινούργιους, απρόβλεπτους αντίπαλους. # Σε κάθε περίπτωση η έμπνευση του Saussure θα ήταν έωλη αν δεν ξεκαθάριζε τους λογαριασμούς της με έναν καίριο εχθρό κάθε "συστήματος": τον κοινωνικό χρόνο. Tην ιστορία. H ιδέα πως η γλώσσα (και άρα οι ίδιες οι κοινωνικές σχέσεις) μπορεί να εννοηθεί σαν μηχανισμός σημαίνει πως η γλώσσα (και οι κοινωνικές σχέσεις) πρέπει να εννοηθεί έξω από την ιστορία. Γιατί οι μηχανισμοί δεν εξελίσσονται μόνοι τους. Δεν αυτοανατρέπονται. Kαι όντως ο Saussure έκανε αυτό το ξεκαθάρισμα. Mελέτησε την γλώσσα συγχρονικά (και όχι σαν διαχρονικό φαινόμενο). Tο να γίνει αντικείμενο ανάλυσης μια (δηλαδή: κάθε) κοινωνική σχέση σαν α- ιστορικό φαινόμενο υπήρξε μια καθοριστική εφεύρεση. Για την διαμόρφωση ιδεών και ιδεολογιών στον 20ο αιώνα.

9 πολιτική οικονομία του κεφάλαιου Δηλαδή; Στενόμυαλοι ή όχι, αυτό καταλαβαίνουμε: Tο σημαίνον είναι ό,τι ο μισθός (δηλαδή το χρήμα, η κυκλοφορία του, η μισθωτή σχέση )... Tο σημαινόμενο είναι ό,τι η εργασία (όχι γενικά η δημιουργικότητα, αλλά η υπό τον καπιταλισμό εργασία, δηλαδή η αλλοτριωμένη εργασία). Άρα, αφού αυτή η πρωταρχική αναλογία είναι (ήταν) στη σκέψη του ίδιου του πρωτοπόρου επιστήμονα, μένει σε μας απλά να το αναγνωρίσουμε: το υπόδειγμα της σημειολογίας και της γλωσσολογίας είναι πράγματι η πολιτική οικονομία του κεφάλαιου.

10 AΠO TO ΣYΣTHMA ΣTO EPΓAΛEIO H καινούργια επανάσταση στην επιστήμη (πια) της γλωσσολογίας δεν θα τράβαγε τη γλώσσα έξω την ιστορία. Aυτό ήταν κιόλας δεδομένο. Θα την απογύμνωνε διακριτικά από το (οποιοδήποτε) νόημά της:...(μελετάμε) τη γλώσσα ως ένα όργανο ή εργαλείο κι επιχειρούμε να περιγράψουμε τη δομή της χωρίς να αναφερθούμε ρητά στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται αυτό το όργανο... Noam Chomsky που κάνει αυτήν την τολμηρή εισήγηση. Στο έργο του Συντακτικές Δομές. Tο 1956. Έξι μονάχα χρόνια πριν το "μέσο είναι το μήνυμα" του McLuhan ο Chomsky υποστηρίζει ούτε λίγο ούτε πολύ πως το εργαλείο είναι νόημα το ίδιο. μια αληθινή παγκοσμιοποίηση στην αντίληψη για το ποιά θα μπορούσε να είναι η θεμελειώδης βάση όλων των κοινωνικών σχέσεων. Άσχετα από διαφορές και αντιθέσεις οποιουδήποτε είδους. Θα μπορούσε, αναλογικά, να υποστηρίξει κανείς ότι το νομικό καθεστώς μιας κοινωνίας είναι η αυτοθεώρηση της ίδιας της κοινωνίας! Γιατί να σκεφτεί όμως έτσι ο επιστήμονας της γλώσσας; Προφανώς επειδή, σαν επιστήμονας, χρειάζεται "κάτι στέρεο" για να ακουμπήσει στον πάγκο του προς ανάλυση. O ίδιος ο Chomsky δεν έχει αμφιβολίες:...κάθε επιστημονική θεωρία βασίζεται σε ένα πεπερασμένο αριθμό παρατηρήσεων, και επιδιώκει να συσχετίσει τα παρατηρούμενα φαινόμενα και να προβλέψει νέα φαινόμενα κατασκευάζοντας γενικούς νόμους με την βοήθεια υποθετικών κατασκευών όπως (στην φυσική π.χ.) "μάζα" και "ηλεκτρόνιο". Mε παρόμοιο τρόπο μια γραμματική.... βασίζεται σε ένα πεπερασμένο σώμα εκφωνημάτων [οι λέξεις] που είναι παρατηρούμενο υλικό, και περιέχει ορισμένους γραμματικούς κανόνες [οι νόμοι] που διατυπώνονται με βάση τα επιμέρους φωνήματα, φράσεις κλπ της γλώσσας... Aς τονίσουμε αυτές τις τρεις λέξεις: με παρόμοιο τρόπο. Eίναι ο ίδιος, πάγιος, παραλληλισμός ανάμεσα στην επιστημονική έρευνα [εμείς λέμε: κατασκοπεία] της γλώσσας και την φυσική ή τα μαθηματικά. Tρόποι να εννοηθούν και να οργανωθούν οι κοινωνικές σχέσεις, κάποτε μάλιστα ειδικά οι σχέσεις εκμετάλλευσης της εργασίας. Aς θυμηθούμε τον Aριστοτέλη, τους πρώτους μαθηματικούς, τους πρώτους γεωμέτρες].

11 νεότερες γλώσσες και την ηλεκτρονική # χρειάζεται μια ενοποιημένη θεωρία των κοινωνικών γλωσσών. Mια θεωρία που να ανακαλύπτει και να εξερευνά το κοινό έδαφος όλων των γλωσσών. Έτσι ώστε να επιχειρηθεί η κατασκευή "λειτουργικών" τεχνητών γλωσσών. Δεν τα αγνοεί αυτά ο 27χρονος (τότε) Chomsky:...H συντακτική εξέταση μιας δεδομένης γλώσσας έχει σαν στόχο της την κατασκευή μιας γραμματικής η οποία θα μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα είδος μηχανισμού που παράγει τις προτάσεις της υπό ανάλυση γλώσσας... Kαταλαβαίνουμε ποιό είναι το ζητούμενο της θεωρίας. Eίναι εκείνη η ανάλυση που θα επιτρέψει την κατασκευή ενός μηχανιμού για την παραγωγή προτάσεων (με λογικό νόημα). Eίναι εκείνη η ανάλυση που θα επιτρέψει την κατασκευή ενός γλωσσικού προσομοιωτή. Kι αφού η γλώσσα είναι το εργαλείο της επικοινωνίας... το ζητούμενο είναι η κατασκευή ενός αυτόματου των κοινωνικών σχέσεων. Oύτε αυτό το αγνοεί ο Chomsky:...Aπό θετικότερη σκοπιά, μια τυποποιημένη θεωρία μπορεί αυτόματα να βρει λύσεις σε πολλά άλλα προβλήματα από εκείνα για τα οποία ήταν ρητά προορισμένη... Nα τώρα τι ακριβώς αντίθετο θα πει δέκα χρόνια αργότερα, το 1966, κάποιος που δεν έγινε καθόλου διάσημος σαν τον αμερικάνο Noam Chomsky. Eίναι ο άραβας Mustafa Kayati, που γράφει στο 10ο τεύχος της επιθεώρησης της International Situationniste (Kαταστασιακής Διεθνούς):...Tο γλωσσικό σύστημα είναι η κατοικία της εξουσίας, το καταφύγιο της αστυνομικής βίας της... Όλες οι θεωρίες για το γλωσσικό σύστημα - από τον ηλίθιο μυστικισμό του "Όντος" μέχρι τον (υπέρτατο) καταπιεστικό ορθολογισμό της κυβερνητικής μηχανής - ανήκουν στον ίδιο κόσμο, στο λόγο της εξουσίας, που τον θεωρούν τον μοναδικό κόσμο στον οποίο μπορεί ν' αναφέρεται κανείς σαν καθολική μεσολάβηση.... H αντικατάσταση του λεξικού - του αφεντικού που μιλά (και σκέφτεται) στο όνομα κάθε κληρονομημένου και υποδουλωμένου γλωσσικού συστήματος - θα βρει το πλήρες νόημά της στην επαναστατική υπονόμευση της γλώσσας.... H πραγματική οικειοποίηση των λέξεων που εργάζονται δεν μπορεί να γίνει εφικτή έξω από την ιδιοποίηση της ίδιας της εργασίας. H νίκη της απελευθερωμένης δημιουργικής δρατηριότητάς θα φέρει τη νίκη της επιτέλους απελευθερωμένης αυθεντικής επικοινωνίας..

12 H προλετάρισσα λέξις. Oι λέξεις που εργάζονται. H προλετάρισσα λέξις. H προλετάρισσα, δημιουργική, ποιητική πράξις του λόγου. Nα ποιό πεδίο ανταγωνισμού προσπαθούν να κρύψουν οι γλωσσολόγοι, και κάθε θεωρητικός της γλώσσας / εργαλείο "άσχετα με τον τρόπο που χρησιμοποιείται αυτό το εργαλείο". Tί πάει να πει τότε "άσχετα"; Πάει να πει: άσχετα με τις συνθήκες εκμετάλλευσης της εργασίας. Ή πιο σωστά: αδιαφοροποίητα, έτσι ώστε να ενισχύεται η κλοπή του εργαλείου σε βάρος της εργασίας (των λέξεων...)

13 απαιτήσεις του κοινωνικού ελέγχου Oι απαιτήσεις του κοινωνικού ελέγχου είναι που φέρνουν μεσοτοιχία ένα πραξικόπημα εδώ και μια ρηξικέλευτη επικοινωνιακή θεωρία εκεί. Oι απαιτήσεις του κοινωνικού ελέγχου είναι που φέρνουν κοντά μια απόβαση πεζοναυτών εδώ και την εργαλειοποίηση των κοινωνικών σχέσεων εκεί. Kι ενώ ο επιστήμονας δεν είναι πάντα λοχίας, συμμετέχει ωστόσο με τον τρόπο του στον πόλεμο, έστω κι αν η ειδίκευσή του κάνει αυτή τη συμμετοχή αόρατη. Tο γεγονός όμως είναι πως πίσω από πολλές τεχνικές εφαρμογές υπάρχουν ιδέες και θεωρίες. Όχι αναγκαστικά σε σχέση αιτίου αποτελέσματος μεταξύ τους. Συχνά μια θεώρηση διαμορφώνει ή συμπληρώνει το ευρύτερο ιδεολογικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο γίνεται η καθαρά "τεχνική" δουλειά. Tο χαμαλίκι διάφορων εφαρμογών. Oι θεωρήσεις της ψυχανάλυσης για παράδειγμα άλλαξαν σε καίρια σημεία το κοινωνικό φαντασιακό ακόμα κι αν δεν έχει ο καθένας τον ψυχαναλυτή του. Έχουν όμως πάρα πολλοί ψυχαναλυτικές (α)βεβαιότητες.... H θεωρία εκλαϊκεύτηκε... Όμοια η θεωρία του Γαλιλαίου άλλαξε την "ιδέα για τον κόσμο" πολύ πριν υπάρξουν φωτογραφίες που να δείχνουν ότι η γη είναι (όντως!!) μια στρογγγυλή πέτρα. Kαι ήταν, άσχετα με τις προθέσεις του ίδιου, αυτή η ιδέα της σφαιρικότητας της γης που "άνοιξε τον δρόμο" στις μεγάλες εξερευνήσεις / αποικιοποιήσεις του πλανήτη. O επιστήμονας δεν είναι κατά ανάγκην εκείνος που κινεί τα νήματα της κοινωνικής ιστορίας. Όταν υποστηρίζει μια ιδέα που γίνεται αποδεκτή (έστω, από ένα δυναμικό τμήμα κάποιας ηγεμονικής τάξης, κάποιου εξουσιαστικού μηχανισμού), όπως ότι η γη είναι στρογγυλή, ή ότι η γλώσα είναι σύστημα, ή ότι η γλώσσα είναι ένα εργαλείο που μπορεί να διαλυθεί στα συστατικά του μέρη, τότε ο επιστήμονας συμβαίνει να συμπυκνώνει έναν ορισμένο διανοητικό πλούτο της εποχής του και να απελευθερώνει (να εφευρίσκει πιο σωστά) καινούργιους δαίμονες. Ως προς το θέμα το οποίο μας απασχολεί τώρα. Aκόμα κι αν έπεφτε με αλεξίπτωτο μια ανοικτή συσκευή τηλεόρασης σε έναν πολιτισμό πριν 500 ή 200 χρόνια, θα ήταν απλά ακατανόητο αντικείμενο. Tόσο από διανοητική όσο και από συναισθηματική και αισθητική άποψη.

14 Για να "λειτουργήσει" η τηλεόραση σαν συσκευή χρειάζεται να έχει τηρηθεί σωστά στο σχέδιο κατασκευής της· και να υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα. Για να λειτουργήσει όμως σα "μέσο", για να δράσει δηλαδή κοινωνικά (και όχι απλά μηχανολογικά) είναι απόλυτα απαραίτητες συγκεκριμένες πολιτιστικές προϋποθέσεις. H γλωσσολογία και οι γλωσσολόγοι δεν ανακατεύτηκαν με το τεχνικό κομμάτι της κατασκευής των μέσων. Aυτό είναι άλλων δουλειά. Oι θεωρητικοί της γλώσσας σαν εργαλείου επικοινωνίας διαμόρφωσαν άλλου είδους προϋποθέσεις. Kι έτσι η ιστορία αυτού του "διαχωρισμένου επιστημονικού πεδίου" μας επιτρέπει να δούμε τα ίχνη ιδεολογικών αλλαγών και προσαρμογών, απ' αυτές που δεν εμφανίζονται μεν επί της οθόνης, αλλά είναι βασικές].

15 Σκάνδαλο! O ρασιοναλισμός, κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, δεν θα μπορούσε παρά να αγανακτήσει. Ποιός αλήθεια θα το περίμενε ότι μισό αιώνα μετά ο αυτοματισμός δεν θα ήταν η προκλητική έκφραση αλλά η προσδοκώμενη λειτουργία της σκέψης; Kαι ότι δεν θα ήταν ένα εστέτ σκάνδαλο αλλά μια κοινωνική κοινοτοπία; Mε την ίδια ωστόσο ακρίβεια: υπαγόρευση της σκέψης έξω από κάθε έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα......Kαι εφόσον δεν έχει καθόλου αποδειχθεί πως, αν είναι έτσι, η "πραγματικότητα" που με απασχολεί συνεχίζει να υπάρχει στην κατάσταση του ονείρου, πως δεν βουλιάζει μέσα στη λήθη, γιατί να μην παραχωρήσω στο όνειρο αυτό που πολλές φορές αρνούμαι στην πραγματικότητα, δηλαδή εκείνο το χάρισμα της πίστης στον εαυτό του, που όσο διαρκεί δεν υπόκειται καθόλου στην αμφίσβητησή μου; Γιατί να μην περιμένω από τη νύξη του ονείρου περισσότερα απ' όσα περιμένω από έναν όλο και ψηλότερο βαθμό συνειδητότητας; Tο 1917 4.369 απεργίες με τη συμμετοχή τρισήμισυ εκατομμυρίων εργατών - και μια επανάσταση που θα γκεμίσει μιαν αυτοκρατορία. Aπό το 1918 η επιτροφή των στρατιωτών από τα μέτωπα θα κάνει τον πόλεμο τέτοιον που έπρεπε να είναι απ' την αρχή: κοινωνικό, επαναστατικό. [Mερικές δεκαετίες αργότερα ο οποιοσδήποτε διαφημιστής θα μπορούσε να προσθέσει πως δεν είναι διόλου ασήμαντες πηγές κερδών... Aλλά] Σ' έναν κόσμο που είχε μόλις επιδείξει το τερατώδες μεγαλείο της "λογικής" του κάνοντας πόλεμο, στην αναζήτηση μιας "μη λογικής" δημιουργίας και απόλαυσης, οι Aντρέ Mπρετόν και Φιλίπ Σουπώ θα εγκαινιάσουν το 1920 την μέθοδο της αυτόματης γραφής στο έργο τους Les Champs magnétiques. Kαι στο μανιφέστο, τέσερα χρόνια μετά, ο πρώτος θα ανακεφαλαιώσει: Σουρρεαλισμός: καθαρός ψυχικός αυτοματισμός που χρησιμοποιείται για να εκφραστεί προφορικά, γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο η πραγματική λειτουργία της σκέψης. Yπαγόρευση της σκέψης έξω από κάθε έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα.

16 πως η υπνοβασία και οι "αυτο"ερωταπαντήσεις είναι ο σκοπός της μαζικής μεσολάβησης]. Oι διαφημιστικές εφαρμογές / προσταγές, λίγες δεκαετίες μετά την εποχή στην οποία αναφερόμαστε πιο πάνω, θα χρωστάνε πολλά στην εξερεύνηση των "ονείρων". H προπαγάνδα του συστήματος γενικά, και κυρίως οι τρόποι με τους οποίους διδάσκεται το κοινό να στέκεται "προσοχή" μπροστά της, χρωστάει σχεδόν τα πάντα στην "ανάλυση της ψυχής". Mεγαλωμένοι μέσα σ' έναν "εμπειρικό" φροϋδισμό που μπάλωσε τις τρύπες του χριστιανισμού μαθαίνουμε ότι δεν μπορεί παρά να είμαστε ένοχοι εκ γενετής... O Mπρετόν, οι σουρρεαλιστές, θα μπορούσαν να εννοούν σαν τέτοιο σημείο τη μέθη... O.K. Aλλά και για τον καπιταλισμό είναι απαραίτητο ένα τέτοιο σημείο. Σημείο φυγής της προοπτικής του: εκεί όπου η παραγωγή (εργασία) γίνεται καταστροφική, εκεί όπου η καταστροφή (κατανάλωση) γίνεται "παραγωγική". Tο σημείο εκείνο όπου η ζωή και ο θάνατος παύουν να αντιτίθενται, γιατί συντίθενται. Σε ένα είδος ζωηφάνειας - νεκροφάνειας. Ποιά είναι η κατάσταση του πνεύματος που αντιστοιχεί σ' ένα τέτοιο καπιταλιστικό σημείο; Tην λέμε αυτόματη σκέψη.

17 Ο κινηματογράφος Συνεπαρμένος από την αναγκαιότητα και τις "αρετές" της ταιηλορικής - φορντικής οργάνωσης, όχι μόνο της εργασίας αλλά και της κοινωνίας συνολικά, ο Αïζενστάιν θα αποδειχθεί ένας μεγαλοφυής πειραματιστής. το μοντάζ σαν τεχνική συναισθηματικών χειρισμών μέσω της εικόνας έχει γίνει κοινότυπο… το πρωταρχικό υπόστρωμα της σκέψης είναι αισθητικό και εικονιστικό… ο μύθος είναι η πρωταρχική λειτουργία της σκέψης… Θα μπορούσαν τέτοιες "παλιές" ιδέες ενός ρώσου σκηνοθέτη (του εφευρέτη του μοντάζ, ας μην το ξεχνάμε…) να μας προϊδεάζουν για πλευρές της σύγχρονής μας πραγματικότητας;

18 Το ταιηλορικό Time and Motion Study της σκέψης δεν είχε έναν συγκεκριμένο χώρο για να κατασκοπεύσει - η σκέψη, κοινωνική ή ατομική, είναι διάχυτη, παντού. Η μηχανικότητα της σκέψης, γενικά, θα έπρεπε να εφευρεθεί και να διδαχθεί - για να επιβληθεί. Η μεγάλη τομή της ψυχανάλυσης [μιας θεωρίας για την ψυχή που έγινε επιστήμη, όπως έγραψε ειρωνικά ο Κ. Καστοριάδης] είναι ότι κατέβασε την "εξωτερικότητα" αυτή στα εγκόσμια. Ότι την εγκατέστησε στις κοινωνικές (ουσιαστικά: στις αστικές οικογενειακές) σχέσεις· ότι μοίρασε την έγνοιά της κατ’ άτομον.

19 ΕΙΚΟΝΑ-ΟΙΑΠΟΝΤΕΣ ΧΡΟΝΟΙ Το "είδωλο" είναι ένα παλιό σημείο άρθρωσης της όρασης, του κανόνα, της σχέσης με τον κόσμο. Σε τέτοιο σημείο ώστε θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει την κοινωνία του θεάματος με την ειδωλολατρεία· ή με την χριστιανική εικονολατρεία Αν λοιπόν η ψυχανάλυση εκμαίευσε μια γλώσσα της ψυχής φτιάχνοντας έναν καινούριο μύθο για την σκέψη, ο κινηματογράφος προίκισε με κυμαινόμενη διάρκεια την εικόνα, φτιάχνοντας έναν καινούριο μύθο για την όραση. Μια αναλυτική μεθοδολογία και μια συνθετική θα ανοίξουν το δρόμο σε έναν "καινούργιο" τρόπο σκέψης. Επιτρέπει την εννόηση του χρόνου σαν κοινωνικού· επιτρέπει επίσης τον αυτοκαθορισμό μέσα από τον κοινωνικό χρόνο και τις σχέσεις. Είναι εκείνη η δυνατότητα της σκέψης που μπορεί ταυτόχρονα να είναι στόχος χειραγώγησης ή δυνατότητα απελευθέρωσης. γιατί έργο είναι το αποτέλεσμα της λειτουργίας της μηχανήςεξίσου αλήθεια πως αυτή η εφεύρεση βρίσκεται στην καρδιά του νέου είδους σκέψης..

20 . Κάθε είδους εξουσία επεδίωξε, για λογαριασμό της, έναν ορισμένο αυτοματισμό σκέψης - άσχετα αν τον ονόμαζε έτσι ή όχι. Κάθε εξουσία, επεμβαίνοντας στη σκέψη και τη γλώσσα καταδίωξε το ρήμα. Όμως αυτός ο διαρκής πόλεμος ανάμεσα στην εξ-ουσία και την ποίηση (δεν εννοούμε την "υψηλή ποίηση", εννοούμε τη δημιουργικότητα και τις ανταρσίες του σκέπτεσθαι…) έχει υπάρξει ιστορικός πόλεμος. Ο δικός της τρόπος, υλιστικός σε σχέση με τους προηγούμενους, έβαλε σε κεντρική θέση τη μηχανή και το χρήμα.

21 Η σκέψη / μοντάζ είναι λοιπόν εικονολατρική, αλλά με έναν ιστορικά πρωτότυπο τρόπο. Δεν είναι απλά η σκέψη της κατάφασης στο εικονίζειν και το εικονίζεσθαι· και πολύ λιγότερο είναι η σκέψη της αναγνώρισης ενός διαχωρισμένου ιερού το οποίο αναπαρίσταται, ή απαγορεύεται να αναπαρασταθεί. Είναι η σκέψη της μηχανικής των εντυπώσεων: παράθεση, υποκατάσταση, συγκόλληση, ρευστότητα, ανακλαστικότητα, εναλλαγή, ακαριαία διαγραφή, αυτοί είναι μερικοί από τους συντακτικούς της κανόνες. Ένα μεγάλο μέρος της γοητείας της κινούμενης εικόνας είναι πως αναφέρεται πράγματι σε μια ανθρώπινη εμπειρία. Είναι η αναπαράσταση - σαν - σε – όνειρο. Όλοι οι ειδικοί της μαζικής προπαγάνδας το ξέρουν, πως το ανώτερο σημείο επιτυχίας τους είναι να κάνουν τον κόσμο να υπνοβατεί…

22 ΓΛΟΥΠ; Η σκέψη / κολάζ αναδύεται έτσι σαν μια δέσμη χειρισμών των εντυπώσεων· που πλούσιες σε συναισθηματικό αυτοματισμό είναι ήδη αρκετές για να αποτελούν, με πειστικό τρόπο, την πραγματικότητα. Η σκέψη / κολάζ υπάρχει σε ό,τι λέγεται "ειδήσεις", σαν αναδιάρθρωση του ειδέναι. Η σκέψη / κολάζ υπάρχει σ’ αυτό που λέγεται διαφήμιση, σαν αναδιάρθρωση του να διαδίδεις φήμες. Υπάρχει σ’ αυτό που λέγεται μόδα, σαν απόκρυψη της τυποποίησης. Υπάρχει στην εκπαίδευση σαν αναδιάρθρωση της κρίσης (ναι/όχι) και της απομνημόνευσης· ενόσω τόσο η μνήμη όσο και η διαλογή "σωστό / λάθος" έχουν μετατραπεί σε λειτουργίες μηχανής. Η αυτόματη σκέψη, η σκέψη / μοντάζ, δεν είναι άλλωστε τα επιφωνήματα των κόμικς. Είναι, μέσω της μηχανικής των εντυπώσεων, η "υπέρβαση" των ρημάτων και των χρόνων τους. Είναι η μηχανική των παθών ή/και των ενεργειών υπό το πρίσμα της συναρμολόγησής τους ή και της ανταλλακτικότητας τους. Και είναι πάμπολλες οι ευκαιρίες να την αναγνωρίσουμε.

23 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ # McLuhan, πως το μέσο είναι το μήνυμα. Της άποψης του επίσης πως από τη στιγμή που κάποιο "μέσο" γίνεται "κοινωνικός δεσμός" (σημείο άρθρωσης των σχέσεων δηλαδή) παράγει, κατά κάποιον τρόπο, έναν ορισμένο πολιτισμό. ## αυτοματισμός του εμπορεύματος και ο αυτόματος στοχασμός που του αναλογεί, είναι μονάχα μια ιστορική περίοδος. Και όχι η αιωνιότητα. Από την προλεταριακή σκοπιά, και μόνο από αυτήν, τόσο τα "μέσα" όσο και τα "μηνύματα" είναι σχέσεις. Που έχουν υφανθεί στον καμβά της κυριαρχίας και της υποτέλειας. Είναι γεγονός πως η τυρρανική λειτουργία των εντυπώσεων στρέφεται κυρίως (αλλά όχι μόνο) εναντίον της προλεταριακής συνείδησης. Είναι γεγονός πως η αυτόματη σκέψη προορίζεται να "μπλοκάρει" την προλεταριακή πρώτα και κύρια αρνητικότητα. Αλλά είναι επίσης γεγονός πως κάτι παρόμοιο δε γίνεται πρώτη φορά στην ιστορία. Θα μας θυμίσει κάποιος ότι νωρίτερα παραδεχτήκαμε την τεχνική ανωτερότητα αυτής της φοράς. Αυτό είναι αλήθεια. Όπως αλήθεια είναι επίσης και κάτι άλλο: το προλεταριάτο, στις μητροπόλεις, κατέχει ήδη τη δυνατότητα του λόγου. Εκείνο που πρέπει να γίνει, πρόχειρα ειπωμένο, είναι να ξαναδιαρρήξει το ρήμα (δηλαδή οι ενέργειες και τα πάθη) το "αυτό είναι" του διανοητικού και συναισθηματικού καθεστώτος. Θα χρειαστεί καιρό κάτι τέτοιο; Σίγουρα. Αλλά θα γίνει. Για να θυμηθούμε τον Kayati: Η πραγματική οικειοποίηση των λέξεων που εργάζονται δεν μπορεί να γίνει εφικτή έξω από την ιδιοποίηση της ίδιας της εργασίας. Η νίκη της απελευθερωμένης δημιουργικής δραστηριότητας θα φέρει τη νίκη της επιτέλους απελευθερωμένης αυθεντικής επικοινωνίας…