Παραδόσεις Μαθήματος Νεκτάριος Στελλάκης

Παρουσίαση με θέμα: "Παραδόσεις Μαθήματος Νεκτάριος Στελλάκης"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Παραδόσεις Μαθήματος Νεκτάριος Στελλάκης nekstel@upatras.gr
ΚΕΙΜΕΝΟΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑΣ Παραδόσεις Μαθήματος Νεκτάριος Στελλάκης

2 Κριτήρια κειμενικότητας
Μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε τον τρόπο οργάνωσης, σύστασης και κατανόησης ενός κειμένου, νοούμενου όχι ως απλής συμπαράθεσης προτάσεων, αλλά ως ενότητα λόγου με λειτουργικό χαρακτήρα. Τα κριτήρια αυτά είναι επτά (7): συνοχή, πληροφορικότητα, συνεκτικότητα, προθετικότητα, διακειμενικότητα, περιστασιακότητα, αποδεκτηκότητα

3 Αν ένα κείμενο δεν ικανοποιεί κάποια από τις επτά αυτές σταθερές τότε δεν είναι επικοινωνιακό, είναι μη-κείμενο. Σύμφωνα με τους Halliday & Hasan (1976) δεν είναι εύκολο σε κανονικές συνθήκες να βρούμε μη-κείμενα. Η κειμενικότητα είναι θέμα βαθμού, και είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσουμε κάποια αποσπάσματα χωρίς καθόλου κειμενικότητα. Ακόμη κι αν κάποιος βρει μια σειρά από λέξεις τυχαία γραμμένες θα προσπαθήσει να τις ερμηνεύσει σαν να είναι κείμενο.

4 Συνεπώς, τα επτά κριτήρια θα αντιμετωπίζονται στο εξής όχι ως διαγνωστικές σταθερές για το αν κάτι είναι κείμενο ή όχι, αλλά ως «εργαλεία» συνειδητοποίησης του τρόπου οργάνωσης, σύστασης και κατανόησης ενός κειμένου.

5 Τα κριτήρια αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν πολλαπλώς σε ένα λειτουργικό πλαίσιο γλωσσικής διδασκαλίας – κατά το σχολιασμό και την επεξεργασία των κειμένων στις δραστηριότητες, κατά την παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου και κατά την επεξεργασία των μαθητικών κειμένων.

6 Τα κριτήρια αυτά συμβάλλουν στη συνειδητοποίηση ότι το κείμενο δεν είναι μια γραμμική ακολουθία φράσεων, αλλά έχει τις δικές του αρχές οργάνωσης. Η σειρά που θα ακολουθηθεί είναι από κάτω προς τα πάνω (bottom – up) και αναδεικνύει την πολυεπίπεδη οργάνωση του κειμένου. Ξεκινά από τη διαπροτασιακή αξιοποίηση των γραμματικών συσχετίσεων και των δομικών πληροφοριακών σχημάτων στη διαμόρφωση του κειμένου.

7 Στη συνέχεια προχωρά στην ανάδειξη των συσχετίσεων που λαμβάνουν χώρα πέρα από την κειμενική επιφάνεια, αναφερόμενοι στα γνωστικά και κοινωνικά συμφραζόμενα που περιβάλλουν κάθε κείμενο και τις λειτουργίες που αναπτύσσονται σε αυτό.

8 1. Συνοχή (cohesion) Η κειμενική σύνδεση που προκύπτει όταν παρατηρείται σημασιολογική σχέση μεταξύ κάποιων κειμενικών στοιχείων, και συχνά όταν η ερμηνεία ενός κειμενικού στοιχείου εξαρτάται από κάποιο ή κάποια άλλα στοιχεία του ίδιου κειμένου. Ο Γ. αγόρασε mp3 player,αλλά δεν ξέρει να το χρησιμοποιεί. Η Μ. θα πάρει μέρος στους αγώνες, αλλά η Σ. δε μπορεί να κάνει το ίδιο, γιατί βρέθηκε ντοπαρισμένη.

9 2. Πληροφορικότητα (informativity)
Είναι ο παράγοντας που μας υποδεικνύει ότι, για να είναι αποδεκτό, ένα κείμενο πρέπει να περιέχει για τους συγκεκριμένους αποδέκτες του και καινούργιες πληροφορίες. [ ενδιαφέρον, βαρετό, απαιτητικό κείμενο]

10 3. Συνεκτικότητα (coherence)
Είναι η κειμενική σύνδεση που επιτυγχάνεται βάσει της εξωκειμενικής γνώσης του αποδέκτη. π.χ. Τα δίχτυα ξετινάχτηκαν από το κεραυνοβόλο σουτ. Ο διαιτητής σφύριξε οφσάιντ. Ένας αναστεναγμός ανακούφισης ξέφυγε από τα χείλη του τερματοφύλακα. Παρότι δεν παρατηρούνται εμφανείς συνοχικές συνδέσεις το κείμενο γίνεται κατανοητό λόγω της αναμενόμενης εξωκειμενικής γνώσης του αποδέκτη.

11 Ο Γιάννης δεν ήρθε ούτε σήμερα.
Η γνώση του αποδέκτη εξασφαλίζει την ερμηνεία του κειμένου. [πού;] [γιατί;]

12 4. Προθετικότητα (intentionality)
Είναι ο παράγοντας που μας υποδεικνύει ότι ο πομπός ενός κειμένου (συγγραφέας ή ομιλητής) έχει συνειδητή πρόθεση επίτευξης συγκεκριμένων στόχων με την παραγωγή του κειμένου, λ.χ. πληροφόρηση, υποστήριξη μιας θέσης. Η προθετικότητα του πομπού συνιστά κύριο και καίριο παράγοντα παραγωγής και κατανόησης δεδομένου κειμένου, οποιουδήποτε κειμενικού είδους (Yule 2004, Αρχάκης & Κονδύλη 2004).

13 Καθώς αντικείμενο της μελέτης μας είναι το κείμενο, μας ενδιαφέρουν οι προθέσεις του δημιουργού, όπως αυτές αποτυπώνονται και αναγνωρίζονται μέσα από το έργο του. Λαμβάνοντας υπόψη τη διπλή υπόσταση του κειμένου, δηλαδή το περιεχόμενο (μήνυμα) και την έκφρασή του (μορφή), διακρίνουμε ανάλογα και τις προθέσεις του δημιουργού σε αυτές που αφορούν στο μήνυμα/ περιεχόμενο και εκείνες που αναφέρονται στη μορφή / έκφραση του μηνύματος. Η διάκριση αυτή γίνεται για καθαρά μεθοδολογικούς σκοπούς, αφού περιεχόμενο και μορφή στην ουσία συνυπάρχουν. Το περιεχόμενο γίνεται προσιτό σε εμάς μόνο διά της μορφής, ενώ ταυτόχρονα η ανακοίνωση ενός μηνύματος, προτού υπάρξει ως μορφικό γεγονός, συλλαμβάνεται στη σκέψη του δημιουργού ως περιεχόμενο.

14 Η περίπτωση της λογοτεχνίας
Η λογοτεχνία χρησιμοποιεί γενικότερους μηχανισμούς της γλώσσας (μεταφορά, παραλληλισμό, κ.ά.) που μετατρέπουν την τεχνική του καθημερινού λόγου σε τέχνη, ενεργοποιώντας τη λεγόμενη ποιητική λειτουργία του λόγου. Αυτό που διαφοροποιεί τη γλώσσα της λογοτεχνίας είναι ο έντονος προθετικός χαρακτήρας των επιλογών που κάνει ο δημιουργός της. Ακόμα πιο σημαντικές είναι οι αποκλίσεις απ' τις καθιερωμένες γλωσσικές συμβάσεις που χαρακτηρίζουν τον κώδικα μιας γλωσσικής ομάδας. Αυτή η διαδικασία επιλογών και αποκλίσεων συνιστά αυτό που ο Roman Jakobson ονόμασε ποιητική γραμματική, το σύνολο δηλαδή των γλωσσικών δομών που συνθέτουν το προσωπικό ύφος του λογοτέχνη. Το λογοτεχνικό ύφος διακρίνεται για τον αποαυτοματισμό, τη χρήση της γλώσσας έτσι που να προσελκύει τη προσοχή και να δίνει την αίσθηση του ασυνήθιστου. Ο αποαυτοματισμός αυτός κορυφώνεται στον ποιητικό λόγο σε τέτοιο βαθμό που η επικοινωνία να υποτάσσεται πλήρως στην έκφραση. Η αναζήτηση της κατάλληλης μορφής για κάθε συγκεκριμένο περιεχόμενο, δηλαδή η έκφραση του ύφους, είναι αυτό που κάνει το λογοτεχνικό έργο αληθινή τέχνη- όχι τεχνική- που συνιστά ό,τι αποκλήθηκε αγωνία του λόγου. Αυτό γίνεται γιατί η φύση της γλώσσας διακρίνεται από ανισομέρεια στη σχέση μορφής και περιεχομένου. Οι μορφικές προθέσεις του συγγραφέα μπορούν να οδηγήσουν την ποιητική γραμματική στα έσχατα όριά της και να καταλήξουν στο σπάσιμο της συμβατική γλώσσας, όπως συνέβη στο χώρο της ποίησης με τον αντιλεξισμό/ λεττρισμό.

15 Λαπαθιώτης, Σονέτο

16 Κόρες όμορφες και γυμνές και λείες ωσάν το βότσαλο
με το λίγο μαύρο στις κόχες των μηρών και το πολύ και πλούσιο ανοιχτό στις ωμοπλάτες να φυσούν όρθιες μέσα στην Κοχύλα και άλλες γράφοντας με κιμωλία λόγια παράξενα, αινιγματικά: ΡΩΕΣ, ΑΛΑΣΘΑΣ, ΑΡΙΜΝΑ ΟΛΗΙΣ, ΑΪΑΣΑΝΘΑ, ΥΕΛΤΗΣ μικρές φωνές πουλιών και υακίνθων ή άλλα λόγια του Ιουλίου Άξιον Εστί, Ελύτης

17 Η κριτική του κειμένου ως αποτέλεσμα της επικοινωνιακής διαδικασίας πρέπει να λάβει υπόψη την τις προθέσεις του δημιουργού, όπως αυτές προσδιορίζονται στα πλαίσια του λογοτεχνικού χώρου που ο συγγραφέας ανήκει. Π.χ. το ύφος των Ελλήνων ρομαντικών της παλαιάς Αθηναϊκής Σχολής και το ύφος των Ελλήνων υπερρεαλιστών είναι εντελώς διαφορετικά. Στους ρομαντικούς το βάρος πέφτει σχεδόν εξ’ ολοκλήρου στη μορφή, η οποία διακρίνεται για τον έντονο ρητορισμό , την ωραιολογία , την εξεζητημένη έκφραση. Αντίθετα στους υπερρεαλιστές το βάρος πέφτει στο περιεχόμενο, στην έκφραση μια λιτής πραγματικότητας, όπου η πεζολογία είναι σκόπιμη, πάντα μέσα στις προθέσεις του δημιουργού, για να εξυπηρετήσει τη θεωρητική του τοποθέτηση. Έτσι, καθώς η προθετικότητα του δημιουργού είναι καθοριστική του ύφους του, πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την εξέταση του έργου έτσι ώστε να μην θεωρηθεί ως μειονεκτήματα αυτό που για τους δημιουργούς αποτελεί αναγκαία συνέπεια ή βασική προϋπόθεση (π.χ.. δεν μπορεί να υποστηριχτεί ότι η ποίηση των ρομαντικών ή των υπερρεαλιστών δεν είναι αξιόλογη γιατί χρησιμοποιεί το ρητορισμό ή καταφεύγει, αντίστοιχα, στην πεζολογία).

18 5.Διακειμενικότητα (intertextuality)
Είναι ο παράγοντας που μας υποδεικνύει ότι η παραγωγή και η κατανόηση ενός κειμένου εξαρτάται από τη γνώση που έχουν για άλλα ομοειδή κείμενα τόσο ο πομπός όσο κι ο δέκτης. [Ένα μάθημα ιστορίας συνδέεται με το προηγούμενο και τα άλλα μαθήματα, το σύνολο των μαθημάτων συνδέεται με άλλα μαθήματα] Μεταξύ ομοειδών κειμένων παρατηρείται συσχετισμός μορφής ή/και περιεχομένου.

19 Κάθε κείμενο επικοινωνιακού μέσου υπάρχει σε σχέση με άλλα
Κάθε κείμενο επικοινωνιακού μέσου υπάρχει σε σχέση με άλλα. Στην πραγματικότητα, τα κείμενα χρωστούν περισσότερα σε άλλα κείμενα παρά στους κατασκευαστές τους. Τα κείμενα μορφοποιούνται από άλλους κατά πολλούς τρόπους. Πιο εμφανές είναι αυτό που συμβαίνει σε τυποποιημένo περιβάλλον: μια τηλεοπτική εκπομπή, μπορεί να αποτελεί τμήμα μιας σειράς και τμήμα ενός genre  (όπως η σαπουνόπερα ή τα μεσημεριανά). Η κατανόησή μας και κάθε ατομικό κείμενο σχετίζεται με τέτοιες μορφοποιήσεις. Τα κείμενα δίνουν πλαίσια μέσα στα οποία άλλα κείμενα δημιουργούνται και ερμηνεύονται.

20 Για να καταλάβουμε τις διαφημίσεις αυτές πρέπει να ξέρουμε τι να αναζητήσουμε. Οι προσδοκίες αυτές καθιερώνονται σε σχέση με την προγενέστερη εμπειρία που έχουμε όσον αφορά την εξέταση σχετικών διαφημίσεων σε μια μακρά σειρά. Άπαξ και γνωρίζουμε ότι αναζητούμε το σχήμα του μπουκαλιού, είναι εύκολο να αντιληφθούμε πού βρίσκεται.

21 Οι μοντέρνες οπτικές διαφημίσεις εκμεταλλεύονται εκτεταμένα τη διακειμενικότητα. Η αυτόματη αναγνώριση του κατάλληλου ερμηνευτικού κώδικα χρησιμεύει για να αναγνωρισθεί ο ερμηνευτής της διαφήμισης ως μέλος ενός αποκλειστικού ομίλου με κάθε πράξη ερμηνείας, που κι αυτή χρησιμεύει με τη σειρά της για να ανανεώνει τη συμμετοχή του στον όμιλο αυτό.

22 Intertextuality is the shaping of texts' meanings by other texts
Intertextuality is the shaping of texts' meanings by other texts. It can refer to an author’s borrowing and transformation of a prior text or to a reader’s referencing of one text in reading another. “meaning is not transferred directly from writer to reader but instead is mediated through, or filtered by, “codes” imparted to the writer and reader by other texts” (Kristeva, 1980: 69)

23 6. Περιστασιακότητα (situationality)
Είναι ο παράγοντας που μας επισημαίνει ότι, για να είναι αποδεκτό, ένα κείμενο πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στην εξωκειμενική περίσταση επικοινωνίας και ότι ερμηνεύεται σε συνάρτηση με την περίσταση αυτή. [ΑΡΓΑ] ή [ΑΡΓΑ – ΕΡΓΑ]

24 7. Αποδεκτότητα (acceptability)
Είναι ο παράγοντας που μας υποδεικνύει ότι οι παραλήπτες ενός κειμένου είναι σε θέση να αναγνωρίσουν σε αυτό έναν ή περισσότερους συνεπιδρώντες παράγοντες από τους παραπάνω, ώστε να δικαιολογήσουν αν και γιατί τα γλωσσικά στοιχεία που προσλαμβάνουν έχουν ενότητα και νόημα.

25 Η σύγχρονη κειμενογλωσσολογία θεωρεί ότι η πρόσληψη ενός κειμένου είναι η αντίστροφη διαδικασία παραγωγής του. Με συνεχείς υποθέσεις για τις προθέσεις, το νόημα και τις στρατηγικές επικοινωνίας του γράφοντος, ο αναγνώστης προσλαμβάνει δυναμικά και δημιουργικά το παραγόμενο κείμενο. Η ανάγνωση του κειμένου απαιτεί κρίση, γνώση, μνήμη και είναι κατ' εξοχήν δημιουργική διαδικασία, συνιστώντας την πρωταρχική πηγή της μάθησης.

26 Συνοχικοί μηχανισμοί Αποτελούν τους πιο πολυσυζητημένους παράγοντες κειμενικής σύστασης. Οι συνοχικοί μηχανισμοί τίθενται σε λειτουργία με τη χρησιμοποίηση απτών, περιγράψιμων δεικτών που συνδέουν επιφανειακά συστατικά του κειμένου (λέξεις, φράσεις, προτάσεις) και ονομάζονται συνοχικοί δεσμοί. Ο όρος δεσμός συνεπάγεται σχέση ανάμεσα σε δυο μέρη [α] <->[β]

27 Συνοχικές σχέσεις μεταξύ μεμονωμένων στοιχείων
Συνοχικές σχέσεις μεταξύ μεμονωμένων κειμενικών στοιχείων στο εσωτερικό μηνυμάτων οι οποίες βασίζονται στις σημασιολογικές σχέσεις τη 1. Ομοιοαναφορικότητα Ο Γιάννης αγόρασε σκάνερ, αλλά δεν ξέρει να το χρησιμοποιεί. «το» - «σκάνερ» (ταύτοτητα αναφοράς) 2. Ομοιοταξινόμηση [Ο Γιάννης τρέχει πολύ γρήγορα], [(αλλά ο Γιώργος δεν μπορεί να κάνει το ίδιο), γιατί (έσπασε το πόδι του)].

28 Η ομοιοαναφορικότητα πραγματώνεται με αντωνυμίες, επιρρήματα [εκεί, τότε, έτσι] και ειδικές εκφράσεις αντικατάστασης [ο πρώτος, ο δεύτερος, ο τελευταίος]. Η ομοιοταξινόμηση πραγματώνεται με ρήματα όπως «κάνω», αντωνυμίες [ο ίδιος, τέτοιος] και επιρρήματα [έτσι]. Τα παραπάνω λεξικογραμματικά μέσα υπάγονται στο μηχανισμό της υποκατάστασης, όπου το [α] παίρνει τη θέση του [β].

29 Επίσης, πραγματώνονται μέσω της έλλειψης, η οποία ορίζεται ως η μορφή υποκατάστασης όπου το στοιχείο [α] αναπληρώνεται από το κενό. Ο Γιάννης έφερε τα κουλούρια κι η Μαρίνα το κέικ. _ Μπορώ να δανειστώ τη γόμα σου; _ Ναι, αλλά τι έκανες τη δική σου; Ενδοφορικές & εξωφορικές ερμηνευτικές πηγές. «Μη το ξανακάνεις.»

30 3. Ομοιοεκτατικότητα Ο Γιάννης έτρεξε με το αυτοκίνητο. Στις δύσκολες ώρες το αμάξι ήταν το καταφύγιό του.

31 Αναλυτικά Συνωνυμία [ομοιότητα μεταξύ των σημασιών]
Αντωνυμία [πολική διαφοροποίηση σημασιών, π.χ. λεπτός/παχύς] Υπωνυμία [ο εγκλεισμός μιας στενότερης σημασίας σε μια ευρύτερη, π.χ. μήλο, φρούτο Μερωνυμία [σχέση μέρους- όλου, π.χ.δέντρο, ρίζα, κλαδί] Επανάληψη (συνέχεια…)

32 Οι Halliday & Hasan (1985) σημειώνουν ότι με την επανάληψη –η οποία δεν αποτελεί σημασιολογική σχέση- επιτυγχάνονται συνοχικές συνάψεις, μέσω της επαναφοράς της ίδιας σημασίας. Η επιτροπή αποφάσισε….. Η απόφαση αυτή….

33 Συνοχικές σχέσεις μεταξύ μηνυμάτων
Οι δείκτες σύζευξης ή δείκτες οργάνωσης του λόγου εκφράζουν σημασιολογικές σχέσεις οι οποίες προϋποθέτουν την ύπαρξη κειμενικών μηνυμάτων και προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο αυτό που ακολουθεί συνδέεται με αυτό που έχει προηγηθεί (π.χ. αλλά, γιατί)

34 Δείκτες σύζευξης ή δείκτες οργάνωσης του λόγου
Κατηγορίες κειμενικών δεικτών σύζευξης Προσθετική: (και, ακόμη, επιπλέον, πρώτον, δεύτερον κτλ) Αντιθετική: (αλλά, όμως, μα, ωστόσο, κτλ.) Αιτιακή ή εξηγητική: (επειδή, γιατί, γι’ αυτό το λόγο, καθώς κτλ.) Συμπερασματική: (γι’ αυτό, επομένως, κατά συνέπεια, συμπερασματικά κτλ.) Χρονική: (μετά, ύστερα, τελικά κτλ.) Ανακλαστική: (δηλαδή, μ’ άλλα λόγια, θέλω να πω, εννοώ κτλ.)

35 Συνοπτικό διάγραμμα συνοχικών μηχανισμών
Σχέσεις που συνάπτονται από (κάποιο/α) μεμονωμένα στοιχεία Σχέσεις μεταξύ μηνυμάτων Λεξικογραμματικά μέσα Σημασιολογικές σχέσεις Υποκατάσταση (=αντωνυμίες, επιρρήματα, εκφράσεις αντικατάστασης) Ομοιοαναφορικότητα Ομοιοταξινόμηση Δείκτες σύζευξης (σύνδεσμοι, επιρρήματα, φράσεις) Προσθετική Αντιθετική Αιτιακή Συμπερασματική Χρονική Ανακλαστική Εκφράσεις συνωνυμίας, αντωνυμίας, υπωνυμίας, μερωνυμίας Επανάληψη Ομοιοεκτατικότητα

36 Τα όρια της συμβολής των συνοχικών μηχανισμών στην κειμενικότητα
Οι συνοχικοί μηχανισμοί αν και συντελούν στην ενότητα ενός κειμένου και την ενισχύουν δεν μπορούν από μόνοι τους να τη διασφαλίσουν. Π.χ. Το αυτοκίνητό μου είναι μαύρο. Το μαύρο χρώμα ήταν πολύ της μόδας στη δεκαετία του ’70. Κατά συνέπεια στα εβδομήντα τους χρόνια πολλοί άνθρωποι έχουν πάρει σύνταξη. Με τον όρο αυτό εννοούμε τη σωστή πλοκή των λέξεων στον προφορικό ή γραπτό λόγο. Ο λόγος δηλαδή θεωρείται από πολλούς ειδικούς αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου.

37 - Οργάνωση των πληροφοριών
Η ισόρροπη αναλογία και οργάνωση γνωστών και νέων πληροφοριών είναι αυτή που συμβάλλει στην αποτελεσματική σύσταση και κατανόηση του κειμένου. Η οργάνωση των πληροφοριών βασίζεται στις παραδοχές και υποθέσεις του πομπού σχετικά με τα όσα ο αποδέκτης είναι πιθανό να γνωρίζει ή να μη γνωρίζει [δεδομένες (given), νέες (new)].

38 Η χωρική διάταξη των πληροφοριών
1. θέμα (theme) – ρήμα (rheme) [σχολιασμός] 2. Κατά την εξέλιξη ενός κειμένου διακρίνονται τα πληροφοριακά μέρη με μικρότερο βαθμό επικοινωνιακού δυναμισμού, από τα οποία μεταβαίνουμε κλιμακωτά σε αυτά με το μεγαλύτερο βαθμό επικοινωνιακού δυναμισμού, που αποτελούν και τα κεντρικά μέρη. Κάθε κείμενο μοιάζει να έχει έναν καλυμμένο διαλογικό χαρακτήρα

39 Η πρώτη μνεία ενός χαρακτήρα σε μια αφήγηση γίνεται με την πληρέστερη γλωσσικά έκφραση, ενώ η αναδρομική συσχέτιση στη συνέχεια γίνεται με λιγότερο πλήρεις εκφράσεις (π.χ. αντωνυμίες)

40 Προφορικός λόγος Στον προφορικό λόγο οι εναλλαγές στον επιτονισμό χρησιμοποιούνται για την εστίαση σε διάφορα σημεία του κειμένου. Η Μαρία, δεν την είδαμε Ο Γιάννης πηγαίνει εκκλησία κάθε Κυριακή. Παύσεις, επιτονισμός, επιτονική έξαρση

41 - Συνεκτικότητα Συνεκτικότητα είναι οι νοηματικές συνδέσεις οι οποίες βασίζονται στην εξωκειμενική γνώση του αποδέκτη. Τα κείμενα είναι συνεκτικά στο βαθμό που δομούνται με συνέπεια γύρω από εικόνες του κόσμου ενεργοποιημένες από τον αποδέκτη σχετικά με τις καταστάσεις που αναφέρονται στο κείμενο. «σχήματα» (schemata), «πλαίσιο» (frame), «πρότυπο» (script)

42 Σχήματα είναι οι νοητικές δομές βάσεις δεδομένων εγκατεστημένες στη μνήμη και διαθέσιμες για ανάκληση ανάλογα με τις ανάγκες του κειμένου. Ενεργοποιούνται με έναυσμα τις λέξεις ή φράσεις –κλειδιά του κειμένου. Μοιάζουν με μπαλόνια που φουσκώνουν για να υποδεχτούν ένα κείμενο.

43 Συνεκτικότητα και θεωρία της συνάφειας
Βασική επιδίωξη της ανθρώπινης νόησης είναι η βελτίωση και η επαύξηση της γνώσης για τον κόσμο. Σε κάθε επικοινωνία οι αλληλεπιδρώντες ξεκινούν από ένα σύνολο γνωστικών παραδοχών, των οποίων την αναπαραστατική ακρίβεια θέλουν να ελέγξουν ή να βελτιώσουν. Κατά συνέπεια κάθε κειμενική πληροφορία είναι συναφής κι ενδιαφέρουσα για έναν αποδέκτη όταν του επιτρέπει να τροποποιήσει τα σχήματά του, αποκτώντας ακριβέστερη αναπαράσταση του κόσμου.

44 Η πρόσληψη ενός κειμένου δίνει τη δυνατότητα ενδυνάμωσης ή απόρριψης μιας ήδη υπάρχουσας παραδοχής, καθώς και την εξαγωγή συμπερασμάτων.

45 Προθετικότητα Επικοινωνιακή πρόθεση του πομπού. Τι επιδιώκει ο συγγραφέας ή ο ομιλητής να επιτύχει με τα κειμενικά του μηνύματα. A) Ποιοι είναι οι συστατικοί παράγοντες κάθε επικοινωνιακού γεγονότος και B) ποιες οι αντίστοιχες προς αυτούς γλωσσικές λειτουργίες (Jakobson, 1960)

46 Παράγοντες επικοινωνίας
Πομπός Δέκτης Κανάλι [ο αγωγός μέσω του οποίου μεταδίδεται το μήνυμα (ηχητικά κύματα, γραφικά σχήματα)] Μορφή μηνύματος [οι λεξικογραμματικές επιλογές του πομπού(«Ο Γεωργίου έγραψε το βιβλίο», «Το εγχειρίδιο συντάχτηκε από τον κύριο Γεωργίου»)]

47 Θέμα μηνύματος [οι πληροφορίες που μεταδίδονται από τον πομπό]
Κώδικας [η συγκεκριμένη γλώσσα με τη γραμματική και το λεξικό της οποίας κωδικοποιείται το θέμα του μηνύματος] Καθένας από τους παραπάνω παράγοντες συνδέεται με μια γλωσσική λειτουργία, η οποία μπορεί να εντοπιστεί στο κείμενο.

48 Γλωσσικές λειτουργίες
Εκφραστική. Αφορά τον πομπό και δηλώνει την εσωτερική του κατάσταση και τη στάση του προς το μεταδιδόμενο μήνυμα. Βουλητική. Αφορά το δέκτη και επιδιώκει να επηρεάσει ή να προσανατολίσει τη συμπεριφορά του [προστακτική, κλητική πτώση]. Φατική. Αφορά το κανάλι της επικοινωνίας: το ανοίγει, το διατηρεί ή το κλείνει [τηλεφωνική συνομιλία]

49 Ποιητική. Αφορά τη μορφή του μηνύματος η οποία προβάλλεται εμφατικά (π
Ποιητική. Αφορά τη μορφή του μηνύματος η οποία προβάλλεται εμφατικά (π.χ. λογοτεχνικά κείμενα, διαφημίσεις, λογοπαίγνια «πεινακοθήκη») Αναφορική. Αφορά τη μετάδοση περιγραφών και πληροφοριών για τον κόσμο. Μεταγλωσσική. Αφορά τον κώδικα αυτόν καθαυτόν. Με τη λειτουργία αυτή επιδιώκονται διευκρινίσεις, προσδιορισμοί και επανακαθορισμοί της μορφής ή της σημασίας του μηνύματος [Τι σημαίνει αυτή η λέξη; Τίμιος στις μέρες μας σημαίνει κορόιδο]

50 Γλωσσικές πράξεις Με τη γλώσσα δεν περιγράφουμε μόνο τα πράγματα, αλλά κάνουμε πράγματα.(Searle, 1976) Αποφαντικές [ο ομιλητής δεσμεύεται στην αλήθεια των λεγομένων του: ισχυρισμοί, δηλώσεις, βεβαιώσεις] Κατευθυντικές [πράξεις που προσανατολίζουν τον αποδέκτη στην πραγμάτωση ή μη μιας πράξης: προσταγές, αιτήσεις, προειδοποιήσεις, απαγορεύσεις]

51 3. Δεσμευτικές [υποσχέσεις, απειλές, προσφορές]
4. Εκφραστικές [ εκφράζουν συναισθήματα και στάσεις του ομιλητή: ευχαριστίες, απολογίες, παράπονα] 5. Κηρυκτικές [πράξεις που επιφέρουν μια άμεση αλλαγή στο θεσμικό κυρίως περιβάλλον: καταδίκη, διορισμός, απόλυση]

52 Προθετικότητα και συνεκτικότητα
Πότε τελειώνεις το μάθημα; Θα περάσω να σε πάρω. Το παράθυρο είναι ανοικτό. Εγώ δε φτάνω. Για τον προσδιορισμό ενός εκφωνήματος, καθοριστικής σημασίας είναι τα συμφραζόμενα που το περιστοιχίζουν και η πρόθεση που το συνοδεύει.