Kοινωνιολογiα του Πολιτισμοy κωδ. μαθHματος: 0507Ε εξάμηνο: 8ο Νίκος Φωτόπουλος Kοινωνιολόγος Λέκτορας ΠΤΝ/Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

πολιτισμός & κουλτούρα μαζική κουλτούρα πολιτιστική βιομηχανία κοινωνιολογική προσέγγιση του πολιτισμού βασικά σημεία νεωτερικότητα πολιτισμός & κουλτούρα μαζική κουλτούρα πολιτιστική βιομηχανία τέχνη & μαζική κουλτούρα η έννοια του «κιτς» εκπαίδευση και πολιτισμός

νεωτερικότητα η περίοδος που αρχίζει από το 15ο αιώνα και μετά, συνυφαίνεται με την εποχή του διαφωτισμού, τη βιομηχανική επανάσταση, τις μεγάλες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις και το πέρασμα από την εποχή του μύθου στο Λόγο.

κουλτούρα και πολιτισμός η λέξη πολιτισμός, καθώς και η συχνά xρησιμοποιούμενη σήμερα ως συνώνυμη λέξη κουλτούρα (ως culture) εμφανίστηκαν ίσως σχετικά αργά στην ιστορία. η πρώτη χρήση τους εντοπίζεται στη Δυτική Ευρώπη κατά τα τέλη το 18ου αιώνα και μέχρι την καθιέρωσή τους τον 19ο αιώνα, κατά την εποχή που η οποία αποκαλείται ως «νεωτερικότητα»

οι δύο αυτοί όροι έχουν προκαλέσει θεωρητικές διαμάχες ως προς τον ορισμό και την εννοιολόγησή τους. Ωστόσο μέσα από τις διαφορετικές ερμηνείες και σημασίες που τους έχουν αποδοθεί αντανακλούν πολλές θεμελιώδεις ιδέες, αξίες, κοινωνικές καταστάσεις, συνθήκες, αντιθέσεις και συγκρούσεις που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία και την εξέλιξη της σύγχρονης εποχής. αξίζει δε να επισημανθεί ότι γύρω απ’ αυτές τις δύο λέξεις αναπτύχθηκαν τόσο πολλές και διαφορετικές σημασίες, όσο και παρεξηγήσεις σχετικά με τον ορισμό τους αναδείχθηκαν σε βασικούς όρους όλων των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών: κοινωνιολογία, ιστορία, εθνολογία, κοινωνική ανθρωπολογία, φιλοσοφία). η θεωρητική διαμάχη

πολιτισμός «Με την ευρεία του έννοια ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει σήμερα το σύνολο των διαφοροποιών στοιχείων, πνευματικών και υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία ή μία κοινωνική ομάδα. Συμπεριλαμβάνει, εκτός των γραμμάτων και των τεχνών, τον τρόπο ζωής, τα βασικά δικαιώματα του ανθρώπου, το σύστημα αξιών, τις παραδόσεις και τα δόγματα. [...]. Με την στενή του έννοια εννοεί κυρίως το σύνολο των αξιών καθώς και τις γνωστικές και αισθητικές συνήθειες μίας κοινότητας και υπό αυτό το πρίσμα περιλαμβάνει την πολιτιστική κληρονομιά, τις τέχνες, τη λογοτεχνία και τα κινήματα σκέψης» Mondiacult, (politique culturelle) 1982

Εθνολογία & Κοινωνική Ανθρωπολογία πολιτισμός και κοινωνικές επιστήμες Εθνολογία & Κοινωνική Ανθρωπολογία (οι κύριοι δότες από πλευράς πρακτικών ερευνών: μελέτη φυλών-εθίμων - δοξασιών - παραδόσεων κλπ) Κοινωνιολογία «θεωρητική» αιμοδοσία στη μελέτη του πολιτισμού

εθνολογική θεώρηση Εdward Burnett Tylor 1882-1917 Διαχώρισε έτσι την έννοια του πολιτισμού από αυτήν της λεγόμενης «υψηλής κουλτούρας» διευκρινίζοντας παράλληλα ότι ο πολιτισμός δε σχετίζεται με τη βιολογική κληρονομικότητα αλλά διαμορφώνεται σταδιακά από τους κοινωνικούς όρους που τον προσδιορίζουν. Ο Tylor όμως, επηρεασμένος από το πνεύμα του Διαφωτισμού και πεπεισμένος ότι οι κοινωνικές συνθήκες διαμορφώνουν τον πολιτισμό, θεώρησε ότι υπάρχουν συγκεκριμένες και αξιολογήσιμες εξελικτικές φάσεις ενός πολιτισμού που ορίζουν την -παγκοσμίως κοινώς αποδεκτή- πρόοδό του

Franz Boas 1858-1942 οι όποιες διαφορές μεταξύ ομάδων είναι πολιτισμικής και όχι φυλετικής (βιολογικής) τάξης το περιβάλλον επηρεάζει καθοριστικά ακόμα και μορφολογικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων (έρευνες με κρανιομετρήσεις μεταναστών στις Η.Π.Α) σε αντίθεση με τον Τylor αντέκρουσε τη θεωρία ότι υπάρχει μία μονογραμμική εξελικτική πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού (σύμφωνα με την «περιοδολόγηση» του Τylor και την άποψη περί πανανθρώπινων σταδίων εξέλιξης του πολιτισμού) «κάθε πολιτισμός αποτελεί μια μοναδική ενότητα και ολότητα» και δεν εντάσσεται απαραίτητα σε ένα στάδιο

Franz Βoas 1858-1942 προχώρησε τη συλλογιστική του ένα βήμα πιο πέρα και αντιτέθηκε στη θεώρηση του πολιτισμού ως αξιολογήσιμου μεγέθους με κοινώς αποδεκτά κριτήρια θεμελίωσε την «έρευνα πεδίου» και τη επιτόπια συμμετοχική παρατήρηση: ινδιάνικες φυλές της Β. Αμερικής και της Β. Κολομβίας μελέτη του αυθόρμητου λόγου και διάλογου - εμπειρική αποτύπωση-καταγραφή της εμπειρίας χωρίς θεωρητική

η γερμανική εθνολογική προσέγγιση προδρομική μορφή της γερμανικής θεώρησης υπήρξε ο Johann G. Herder, ο οποίος υποστήριξε το 1774 ότι κάθε λαός χαρακτηρίζεται από μία λαϊκή ευφυία (Volkgeist). καθοριστικός παράγοντας όμως στη διαμόρφωση της γερμανικής σκέψης στάθηκε η σχολή της Λειψίας και ο ιστορικός Karl Lambrecht. (Πανεπιστήμιο Λειψίας) Ειδικότερα: υιοθετεί τη διάκριση Γενικής Ιστορίας από την Ιστορία του Πολιτισμού εισάγει την έννοια της «λαϊκής Ψυχής» ως πρωταρχικού, ιδιόμορφου και πολιτιστικού χαρακτηριστικού κάθε λαού» αυτή η σύλληψη υπογράμμιζε τη σημασία της παραδοσιακής λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής κουλτούρας που προερχόταν από τα λαϊκά στρώματα σε αντιδιαστολή με τον εξειδικευμένο επιστημονικά και φιλοσοφικά Διαφωτισμό.

έτσι ο γερμανικός όρος «kultur» που προέκυψε αναφέρθηκε κυρίως στα πνευματικά δημιουργήματα, τη γλώσσα, τη θρησκεία και την ηθική (στον αντίποδα της διαφωτιστικής τεχνολογίας) που αποτελούν την κληρονομιά κάθε λαού και το διαφοροποιό στοιχείο του από άλλους. άσκησε τεράστια επιρροή ενώ πάνω στη θεωρητική βάση που προσέφερε ο Λάμπρεχτ αναπτύχθηκε σημαντικά η Λαογραφία η οποία όμως έτσι αρχικά επιφορτίστηκε με την αναγωγή των επιμέρους παραδοσιακών στοιχείων σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εθνικής συνείδησης. Στις θέσεις του Λάμπρεχτ άλλωστε βασίστηκε μεταγενέστερα ο ναζισμός έτσι ώστε να στοιχειοθετήσει την ανωτερότητα της αρίας φυλής. δέχτηκε τεράστιες επιθέσεις

οι ανθρωπολογικές προσεγγίσεις Marcel Mauss: κάθε πολιτισμός είναι ενιαίο σύστημα, ενιαίο όλο, το οποίο συντίθεται μέσα από συνδεόμενες λειτουργίες και επιμέρους στοιχεία (οργανική ενότητα) η λειτουργιστική προσέγγιση, επηρεασμένη από την κοινωνιολογία, βασίστηκε πάνω σε σχετικιστικές θέσεις του Ντουρκχάϊμ (Durkheim) και του Μος (Mauss), οι οποίοι -προτιμώντας πάντα τη χρήση του όρου civilisation ή αναλόγων του και όχι του culture- είχαν στηρίξει την άποψη ότι κάθε λαός έχει τον πολιτισμό του ανεξαρτήτως φυλής.

οι ανθρωπολογικές προσεγγίσεις οι ανθρωπολογικές προσεγγίσεις Μalinowski (1884-1942) βιολογική σύλληψη του πολιτισμού μελέτη βιολογικού υπόβαθρου μελέτη της ανθρώπινης φύσης η λειτουργιστική θεώρηση της ισορροπίας ενός συστήματος βρήκε τον κυριότερο εκφραστή της στον Μalinowski, που ενώ εισήγαγε ενδιαφέρουσες ιδέες, δεν κατόρθωσε να σχηματίσει ένα επαρκές θεωρητικό πλαίσιο για τον πολιτισμό. σημαντική πάντως παραμένει η παρατήρησή του ότι: δεν είναι εφικτή η αναγωγή ενός πολιτισμού στις ρίζες του, είναι ανεδαφική η εξελικτική-αξιολογική θεώρηση του πολιτισμού, σημαντικότερο είναι να δοθεί το βάρος της έρευνας στην επεξήγηση της εσωτερικής συνοχής του

κοινωνιολογική προσέγγιση του πολιτισμού σήμερα, με τον όρο πολιτισμό έχουμε την τάση να συμπεριλαμβάνουμε τις διάφορες κουλτούρες. Ο Lévi-Strauss μιλάει για έναν ενιαίο πολιτισμό (civilisation) ο οποίος απαρτίζεται από διάφορες κουλτούρες (cultures). έτσι ο όρος πολιτισμός (civilisation) κρατάει μία υπερεθνική έννοια, ενώ ο όρος κουλτούρα (culture) χρησιμοποιείται κυρίως σε (ενδο) κοινωνικό επίπεδο και μπορεί να αναφέρεται σε μία ομάδα ή μια κατηγορία. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει την ενότητα και η κουλτούρα την διαφοροποίηση.

η δομιστική προσέγγιση σύμφωνα με τη δομιστική προσέγγιση που εξέφρασε πρώτος ο Λεβί Στρως υφίσταται ένας υπερκείμενος πολιτισμός, οφειλόμενος στην κοινή καταγωγή των ανθρώπων που περιλαμβάνει τις επιμέρους εκφράσεις του, όπως αυτές διαμορφώνονται από τις κοινωνικές συνθήκες. στόχος των δομιστών ήταν να παρουσιάσουν ένα μοντέλο που περιλαμβάνει όλα τα επιμέρους στοιχεία από τα οποία αυτό εξαρτάται και να προβλέψουν τις αλλαγές που μπορεί να επιφέρει μία συγκεκριμένη μεταβολή ενός στοιχείου πάνω στην αρχική δομή του μοντέλου. Ο ίδιος ο Στρώς είχε ισχυριστεί ότι «κάθε πολιτισμός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύνολο συμβολικών συστημάτων» κατά την εξέλιξη του δομισμού στην Αμερική διατυπώθηκε η θέση ότι κοινωνία και πολιτισμός είναι έννοιες αλληλοεξαρτώμενες και σχεδόν ταυτόσημες. Οι απόψεις των δομιστών παρότι προσέφεραν ένα ολοκληρωμένο θεωρητικό πλαίσιο, επικρίθηκαν ότι εγκλωβίζουν μονοδιάστατα τη μελέτη στις δομές της κοινωνίας και αποτυγχάνοντας τελικώς να ερευνήσουν το αντικείμενο του πολιτισμού.

εκτροφή ζώων - καλλιέργεια φυτών- θρησκευτική λατρεία ( ήθη, έθιμα) κουλτούρα μία από τις 2-3 δυσκολότερες λέξεις να οριστεί στην αγγλική γλώσσα (Raymon Williams) εκτροφή ζώων - καλλιέργεια φυτών- θρησκευτική λατρεία ( ήθη, έθιμα) (16ος-19ος) βελτίωση σκέψης και τρόπων συμπεριφοράς μέσω της εκπαίδευσης (μεταφορά από την καλλιέργεια της γης) Στη βιομηχανική εποχή με την άνοδο του ρομαντισμού : πνευματική εξέλιξη σε σχέση με τις υλικές υποδομές άνοδος εθνικισμού: «λαϊκή» και «εθνική» κουλτούρα (Γερμανία)

Kroeberg & kluckhohn (1952) Χαρτογράφηση των ορισμών περιγραφικοί ορισμοί (Taylor 1871: τέχνη, νόμοι, ήθη και έθιμα συνήθειες) ιστορικοί ορισμοί (Park & Burges 1921:η κληρονομιά και η ιστορία της ομάδας) ορισμοί κανονιστικού περιεχομένου: η κουλτούρα ως κανόνας (Thomas 1937:οι υλικές και κοινωνικές αξίες κάθε ομάδας πολιτισμένης και μη) ψυχολογικοί ορισμοί: η κουλτούρα ως μηχανισμοί επίλυσης των προβλημάτων και των διαφορών (διευθέτηση συγκρούσεων) δομικοί ορισμοί: η κουλτούρα κάτι παραπάνω από τις επιμέρους συμπεριφορές (το όλο κάτι παραπάνω από τα μέρη που το απαρτίζουν)Durkheim & Parsons γενετικοί ορισμοί : δεν έχουν σχέση με τη βιολογία αλλά δίνουν έμφαση στην έννοια της μεταβίβασης από τη μια γενιά στην άλλη (πολιτιστική μεταβίβαση)

Που έχουμε σήμερα καταλήξει σχετικά με τον προσδιορισμό της έννοιας κουλτούρα; Βασικές συνιστώσες συνήθως αντιδιαστέλλεται από την υλική, τεχνολογική και κοινωνική δομή αντιμετωπίζεται ως το βασίλειο του ιδεώδους, του πνευματικού και του μη υλικού δίνεται έμφαση στην έννοια της αυτονομίας της κουλτούρας (σχετική ευελιξία απέναντι στην κυρίαρχο ρεύμα) τονίζεται η αξιολογική της ουδετερότητα Συμπερασματικά: (αντι-ελιτισμός, σχετικισμός, ουδετερότητα )

η έννοια της μαζικής κουλτούρας εδράζεται στην ιδέα ενός ιδιαίτερου πολιτισμού τον οποίο παράγει η «μάζα», ή παράγεται για λογαριασμό της μάζας από συγκεκριμένα κέντρα, τα οποία ακολουθούν τον κανόνα μιας μονομερούς, επικοινωνίας προς τον αποδέκτη του πολιτιστικού προϊόντος. ο μαζικός πολιτισμός - αποτελεί παράγωγο της εκβιομηχάνισης των δυτικών κοινωνιών και σύμφωνα με την κριτική που του έχει ασκηθεί, είναι υπεύθυνος για την αλλοτρίωση και τη χειραγώγηση των κοινωνικών ομάδων η κριτική θεωρία υποστηρίζει ότι ο μαζικός πολιτισμός, με τον τρόπο που έχει εδραιωθεί στο σύγχρονο καπιταλισμό, διαχωρίζεται από την παραδοσιακή λαϊκή κουλτούρα αφού πρόκειται για πολιτιστική παραγωγή με καθαρά εμπορευματικό χαρακτήρα και κυρίως χαμηλή ποιότητα: προϊόν ενός πολιτισμικού ιμπεριαλισμού. ο αντίλογος σε αυτές τις θέσεις έρχεται μέσω της πλουραλιστικήςπροσέγγισης, σύμφωνα με την οποία η ακριβέστερη ονομασία για τούτη την έννοια θα έπρεπε να είναι «δημοφιλής κουλτούρα», καθώς διαφορετικές ομάδες προσεγγίζουν διαφορετικές κατηγορίες κουλτούρας, ετεροβαρείς πιθανώς, αλλά ουσιαστικά ισότιμες, εφόσον ικανοποιούν τις ανάγκες του κοινού τους.

κιτs ο όρος κιτς (kitsch) με προέλευση κυρίως γερμανική, χρησιμοποιήθηκε για να υποδηλώσει με υποτιμητικό τρόπο την περιγραφή έργων τέχνης ή διαφόρων αντικειμένων των οποίων η αισθητική υπόσταση είναι είτε ψεύτικη, είτε ευτελής, είτε επιτηδευμένη. πρόκειται για όρο που ταυτίζεται με την έννοια του κακού γούστου και περιλαμβάνει τις απομιμήσεις, την κάθε μορφή πλαστογράφησης του αυθεντικού στην τέχνη, την αρχιτεκτονική, τη λογοτεχνία, τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο , τη μόδα. ως όρος επανήλθε τη δεκαετία του 30 υποδηλώνοντας όχι μόνο την έλλειψη γούστου, αλλά κυρίως την έλλειψη παιδείας, αισθητικής αγωγής, καλλιέργειας του πνεύματος

H Σχολή της Φρανκφούρτης και η Κριτική Θεωρία Βασικοί εκπρόσωποι Μax Horkheimer Theodor Adorno Walter Benjamin Herbert Marcuse Jurgen Hambermas

Ιστορικό πλαίσιο εμφάνισης ίδρυση Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών &«Περιοδικό για την Κοινωνική έρευνα» αιματηρή καταστολή της γερμανικής επανάστασης οικονομική κρίση του 1929 σταθεροποίηση της σταλινικής γραφειοκρατίας στη Σοβιετική Ένωση άνοδος του φασισμού Β’ παγκόσμιος πόλεμος

Τάσεις, Θεματικές, Επιρροές, Στοχεύσεις επιρροή από τη νεωτερική παράδοση (Kαντ, Χέγκελ, Mαρξ,) Φρόιντ, Ράιχ (Φροϋδομαρξισμός) κριτική στο θετικισμό και τον ποσοτικό εμπειρισμό κριτική στην παραδοσιακή μαρξιστική ανάλυση (αποτελεί κι αυτή μέρος του Εργαλειακού Λόγου: ενός Λόγου που αποξενώνει τον άνθρωπο από την ουσία του)

κριτική στην τέχνη και την κουλτούρα (η τέχνη χάνει τον ανατρεπτικό της ρόλο και ο εκδημοκρατισμός της κουλτούρας δεν λειτουργεί απελευθερωτικά) κριτική στην καταφατική κουλτούρα (η κουλτούρα που συνηγορεί στην κυρίαρχη ιδεολογία και αναπαράγει το κυρίαρχο status quo)

Στόχος της Σχολής η ριζοσπαστική σκέψη μια νέα φιλοσοφία της κοινωνίας η συγκρότηση μιας νέας ορθολογικότητας (ο ορθός Λόγος όχι ως εργαλείο χειραγώγησης αλλά ως πράξη απελευθέρωσης)

Κριτική : στο ναζισμό - σταλινισμό στην καταναλωτική κοινωνία στη μαζική κοινωνία στην πολιτιστική βιομηχανία στη μαζική κουλτούρα στην τέχνη και την κουλτούρα (η τέχνη χάνει τον ανατρεπτικό της ρόλο και ο εκδημοκρατισμός της κουλτούρας δεν λειτουργεί απελευθερωτικά) στην καταφατική κουλτούρα (η κουλτούρα που συνηγορεί στην κυρίαρχη ιδεολογία και αναπαράγει το κυρίαρχο status quo)

Η μεθοδολογία της Σχολής συνέχεια της χεγκελιανής διαλεκτικής (αρνητική διαλεκτική ) βασίζεται στη θεωρητικοποίηση της σχέσης (αντικείμενο - υποκείμενο) ολιστική προσέγγιση κριτική ανάλυση και προσέγγιση του Λόγου

Σημαντικές επεξεργασίες γύρω από την προβληματική της σχολής η έκφραση σε φιλοσοφικό και θεωρητικό επίπεδο των μετασχηματισμών της κοινωνίας δημιουργία ενός «άλλου Λόγου» η προσπάθεια για μη εργαλειοποίηση του Λόγου εναντίον της κυρίαρχης ιδεολογίας (ψευδούς συνείδησης)

Τα όρια και τα αδιέξοδα της Σχολής διαπίστωση της έλλειψης επαναστατικού υποκειμένου κρίση του Μαρξισμού και της επαναστατικής θεωρίας απογοήτευση και εσωστρέφεια στροφή σε υποκειμενικού τύπου αναζητήσεις θεωρητικά αδιέξοδα και άρνηση της αναζήτησης διεξόδου

Η διαφοροποίηση του Μαρκούζε απορρίπτει την εργατική τάξη ως συλλογικό επαναστατικό υποκείμενο επιχειρεί την προοπτική της μεγάλης Άρνησης αναζητά εναγωνίως ένα πολιτικό ρεαλιστικό σχέδιο υπέρβασης στρέφεται στα κοινωνικά κινήματα της εποχής (άστεγοι, άνεργοι, φεμινιστικό και αντιπολεμικό, κίνημα, εθνικοαπλευθερωτικά κίνηματα στον τρίτο κόσμο)

Η επικαιρότητα της σχολής Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (απόϊδεολογικοποίηση, μαζικοποίηση, μιντιοκρατία, πολιτισμική κρίση, αποικιοποίηση του «βιοκόσμου» (lifeworld) από τις οικονομικές και πολιτικές elite) H κριτική Θεωρία παραμένει μοντέρνα και επίκαιρη μπορεί να αποτελέσει βάση θεωρητικού διαλόγου για κρίσιμα ζητήματα μπορεί να νοηματοδοτήσει ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό πρόταγμα επαναπροσδιορισμού της κοινωνικής πραγματικότητας

Η συνεισφορά του Πιερ Μπουρντιέ στον Πολιτισμό Η συμβολή του σημαντική γιατί: α) κοινωνιολογική θεμελίωση και ανθρωπολογικές έρευνες πεδίου β) χρησιμοποιεί τη διαλεκτική μέθοδο (Μαρξ-Μαξ Βέμπερ) γ) εισάγει αναλυτικές κατηγορίες όπως «disposition»,«habitus» συμβάλλοντας στην πολιτισμική έρευνα

Σύμφωνα με τον Μπουρντιέ οι συνθήκες ύπαρξης του ανθρώπου μέσα στην ομάδα συνθέτουν το περιβάλλον μορφοποίησής του (όχι μηχανιστικά αλλά προσδίδοντας πρότυπα αναφοράς) δημιουργούνται προδιαθέσεις που είναι μεταβιβάσιμες δημιουργώντας μια δυναμική σταθεροποίησης και παγίωσης η διαδικασία του εθισμού και των έξεων (habitus) συμβάλλει στην καθιέρωση συλλογικών αναπαραστάσεων και κοινωνικών πρακτικών, στη δημιουργία κοινωνικών κανονικοτήτων

το habitus Εκφράζει : τη συλλογική μνήμη την πολιτισμική μεταβίβαση την εσωτερίκευση του προϋπάρχοντος εξωτερικού κόσμου (με υποκειμενικό και πολλές φορές ασυνείδητο τρόπο)

πολιτισμικό κεφάλαιο εκφράζεται με σύμβολα δίνει το αυτονόητο δικαίωμα απόκτησης τίτλων, αξιωμάτων, εκπλήρωσης ρόλων τέχνη, θρησκεία, γράμματα, επιστήμη, φιλοσοφία: ανάδυση συμβόλων (συμβολικό κεφάλαιο) το «συμβολικό» κεφάλαιο είναι εξίσου σημαντικό και ανταγωνιστικό όσο και το οικονομικό κεφάλαιο. το πολιτισμικό κεφάλαιο περιλαμβάνει: παιδεία, κουλτούρα, ενδυματολογικές συνήθειες, εδεσματολογικές προτιμήσεις, στάσεις ζωής, προτιμήσεις, ήθη, συνήθειες ψυχαγωγίας, είδος και μορφή κατοικίας, μορφές διαχείρισης ελεύθερου χρόνου, κουλτούρα κατανάλωσης κλπ το πολιτισμικό κεφάλαιο συμβάλει στην επίρρωση και θωράκιση της ταξικής θέσης μέσα στην πυραμίδα της κοινωνικής ταξινόμησης και ιεράρχησης.