ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Ψυχοφυσιολογία Ενότητα 9: ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ Η ΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΡΙΣΤΕΡΟΧΕΙΡΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Φίλιππος Βλάχος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής

Σκοποί ενότητας Η διερεύνηση της σχέσης προτίμησης χεριού με την κατεύθυνση γραμμών και τη σχεδιαστική επίδοση Η διερεύνηση σχεδιαστικών επιδόσεων, μεταγνωστικών εμπειριών και προτίμησης χεριού Η γραφή, οι δυσκολίες της και η σχέση τους με την προτίμηση χεριού

Περιεχόμενα ενότητας Προτίμηση χεριού και κατεύθυνση γραμμών Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση Σχεδιαστικές επιδόσεις, μεταγνωστικές εμπειρίες και προτίμηση χεριού Η γραφή, οι δυσκολίες της και η σχέση με την προτίμηση χεριού

Το σχέδιο και η γραφή των αριστερόχειρων παιδιών 1/3 Η ηλικία, το φύλο και η προτίμηση χεριού, αλληλεπιδρούν και δημιουργούν ποικίλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των ατόμων της σχολικής ηλικίας, κατά την ανάπτυξη των οπτικοκινητικών δεξιοτήτων. Ως αποτέλεσμα δεξιόχειρα και αριστερόχειρα παιδιά παρουσιάζουν κατά τη διάρκεια της ακαδημαϊκής τους πορείας διαφορετικές δυνατότητες και ρυθμούς ανάπτυξης των οπτικοκινητικών τους δεξιοτήτων που μπορούν να αποδοθούν σε νευροβιολογικούς κυρίως παράγοντες.

Το σχέδιο και η γραφή των αριστερόχειρων παιδιών 2/3 Οι διαφορετικές πορείες της οπτικοκινητικής ανάπτυξης, σαφώς επηρεάζουν ποικίλες όψεις της σχολικής επίδοσης των παιδιών τόσο σε γνωστικούς όσο και σε μη γνωστικούς τομείς που σχετίζονται με τις οπτικοκινητικές δεξιοτήτες, όπως: η ταχύτητα και η ποιότητα της γραφής των παιδιών, η ανάπτυξη των σχεδιαστικών ικανοτήτων τους, η διαδικασία της σχεδίασης και η ποιότητα των σχεδίων τους.

Το σχέδιο και η γραφή των αριστερόχειρων παιδιών 3/3 Τα ζητήματα αυτά απασχολούν πολύ συχνά σήμερα τόσο τους γονείς όσο και τους εκπαιδευτικούς καθώς υπάρχει διάχυτη στην κοινωνία η άποψη ότι οι αριστερόχειρες δυσκολεύονται περισσότερο από τους δεξιόχειρες κατά τη γραφή και ως εκ τούτου κάνουν χειρότερα γράμματα και παράγουν πιο δυσανάγνωστα κείμενα, …… …. ενώ από την άλλη πλευρά έχουν ιδιαίτερες ικανότητες και μπορούν να διακριθούν στο χώρο του σχεδίου.

Λόγοι διερεύνησης της σχέσης προτίμησης χεριού και σχεδιαστικής ικανότητας Αν θεωρήσουμε τη σχεδίαση ως μια σύνθετη γνωστική- κινητική δοκιμασία, στην οποία ο προγραμματισμός και η αλληλουχία των κινήσεων παίζουν καθοριστικό ρόλο, τότε η προτίμηση χεριού συνιστά έναν από τους πιθανούς παράγοντες διαφοροποίησης της σχεδιαστικής επίδοσης των παιδιών. Επίσης, εξαιτίας της μεγαλύτερης μεταβλητότητας της εγκεφαλικής πλευρίωσης στους αριστερόχειρες, μια απευθείας σύγκριση των ατόμων αυτών με τους δεξιόχειρες προσφέρει ένα κατάλληλο πλαίσιο για την εκτίμηση των γνωστικών συνεπειών της μη τυπικής πλευρίωσης, ή πιο γενικά των σχέσεων μεταξύ εγκεφαλικής πλευρίωσης και γνωστικών ικανοτήτων (Lewis & Harris, 1990).

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 1/19 Oι περισσότερες έρευνες σχετικά με το σχέδιο επικεντρώνονται στη μελέτη της κατεύθυνσης των γραμμών που σχεδιάζουν οι αριστερόχειρες και δεξιόχειρες και λείπουν από τη διεθνή βιβλιογραφία εμπειρικά δεδομένα που να αναφέρονται στις σχεδιαστικές επιδόσεις των δύο αυτών ομάδων. Για να καλύψει αυτό το κενό μια ερευνητική ομάδα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Μεταλλίδου, Μπονώτη, & Βλάχος, 2003, Vlachos, & Bonoti, 2004a, Bonoti, Vlachos, & Metallidou, 2005) επιχείρησε να συγκρίνει τη σχεδιαστική επίδοση δεξιόχειρων και αριστερόχειρων παιδιών, έτσι όπως αυτή εκδηλώνεται στη δημιουργία συγκεκριμένων σχεδιαστικών θεμάτων. Ειδικότερα επιχείρησε να μελετήσει την ικανότητα των παιδιών να δημιουργούν σχέδια με τα οποία είναι εξοικειωμένα και σχέδια που απαιτούν υψηλότερο επίπεδο σχεδιαστικής ικανότητας.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 2/19 Θεωρητικό Υπόβαθρο Σύγχρονες έρευνες που τονίζουν τις γνωστικές πτυχές της σχεδιαστικής διαδικασίας (Dennis, 1992. Karmiloff- Smith, 1990. Thomas & Silk, 1997). Έρευνες που συσχετίζουν τη μειωμένη σχεδιαστική επίδοση με την εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών (Mati-Zisi & Zafiropoulou, 2001. Mati-Zisi et al, 1998). Σχέδια ασθενών με κάκωση στο δεξί ημισφαίριο διαφέρουν από σχέδια ασθενών με τραύματα στο αριστερό ημισφαίριο (Gainotti et al, 1972. Kirk & Kertesz, 1989).

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 3/19 Θεωρητικό Υπόβαθρο Υψηλά αναφερόμενα ποσοστά αριστερόχειρων αρχιτεκτόνων (Peterson & Lansky, 1974) και αριστερόχειρων ζωγράφων (Μebert & Michel, 1980). Αναφερόμενες διαφορές στη χωρική ικανότητα αριστερόχειρων και δεξιόχειρων ατόμων (Lewis & Harris, 1990) Μεταξύ των αγοριών η αριστεροχειρία συσχετίζεται με χαμηλή χωρική ικανότητα, ενώ μεταξύ των κοριτσιών συνδέεται με υψηλότερη χωρική ικανόητα (Harshman & Hampson, 1983).

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 4/19 Θεωρητικό Υπόβαθρο Επίσης μελέτες που έχουν δείξει ότι οι δεξιόχειρες είναι σε γενικές γραμμές πιο ισχυρά πλευριωμένοι (βλ. Gabbard, Iteya & Rabb, 1997). Για παράδειγμα, πρόσφατα δεδομένα λειτουργικής απεικόνισης εγκεφάλου έχουν δείξει ότι το αριστερό ημισφαίριο των δεξιόχειρων είναι εξειδικευμένο για τον έλεγχο γνωστικών – κινητικών έργων και στα δύο χέρια (Haaland & Harrington, 1996. Kawashima et al, 1993. Kim et al, 1993. Mattay et al, 1996). Αντίθετα οι αριστερόχειρες θεωρείται ότι εμφανίζουν λιγότερο σαφείς ημισφαιρικές ασυμμετρίες απ’ ότι οι δεξιόχειρες (Bishop, 1990. Gabbard, Iteya, & Rabb, 1997. Hellige et al, 1995). Ως εκ τούτου, μια σημαντική επίδραση της προτίμησης χεριού σε μια γνωστική-κινητική δοκιμασία όπως είναι η σχεδίαση, θα μπορούσε να ερμηνευτεί λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση προτίμησης χεριού και εγκεφαλικής ασυμμετρίας.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 5/19 Στόχος της παρούσας έρευνας Α. Να συγκρίνει τη σχεδιαστική ικανότητα των δεξιόχειρων και αριστερόχειρων παιδιών, έτσι όπως αυτή εκδηλώνεται στη δημιουργία συγκεκριμένων σχεδίων (απλών και σύνθετων). Β. Να διερευνήσει την αλληλουχία των κινήσεων και πιο συγκεκριμένα τη σειρά με την οποία αριστερόχειρα και δεξιόχειρα παιδιά δημιουργούν τα σχεδιαζόμενα μέρη προκειμένου να εντοπιστούν πιθανές διαφορετικές στρατηγικές κατά τη διαδικασία της σχεδίασης. Γ. Η διερεύνηση πιθανών διαφορών μεταξύ των δεξιόχειρων- αριστερόχειρων παιδιών: στο βαθμό ενεργοποίησης ορισμένων μεταγνωστικών αισθημάτων και εκτιμήσεων πριν και μετά τη σχεδιαστική επίδοση και στο πρότυπο των σχέσεων αυτών των εμπειριών με την επίδοση.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 6/19 Υποθέσεις Υπάρχει διαφοροποίηση στη σχεδιαστική επίδοση των παιδιών, και ιδιαίτερα στα σύνθετα έργα στα οποία ο προγραμματισμός και η αλληλουχία των κινήσεων παίζουν καθοριστικό ρόλο Οι αριστερόχειρες μαθητές αναμενόταν να σχεδιάζουν τις οριζόντιες γραμμές από τα δεξιά προς τα αριστερά, ενώ οι δεξιόχειρες από τα αριστερά προς τα δεξιά Δεν αναμενόταν να υπάρχουν σημαντικές διαφορές στην σχεδίαση των κάθετων γραμμών. Δεν αναμέναμε ιδιαίτερα ευδιάκριτες διαφορές στη δημιουργία κύκλου, οι οποίες να οφείλονται στην προτίμηση χεριού. Ενδεχόμενες διαφορές στη σχεδιαστική επίδοση ή στη σχεδιαστική διαδικασία μεταξύ δεξιόχειρων και αριστερόχειρων μαθητών συσχετίζονται με διαφορετικές μεταγνωστικές εμπειρίες.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 7/19 Στην έρευνα συμμετείχαν 91 δεξιόχειρες και 91 αριστερόχειρες μαθητές και μαθήτριες της Β, της Δ, και της ΣΤ τάξης του Δημοτικού σχολείου. Κανένα από τα παιδιά δεν είχε σοβαρά προβλήματα μάθησης και συμπεριφοράς, ούτε εμφάνιζε αισθητηριακές ή κινητικές μειονεξίες σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των δασκάλων τους και τα ιατρικά αρχεία του σχολείου. Ο προσδιορισμός της προτίμησης χεριού έγινε με βάση τις δέκα δοκιμασίες του Ερωτηματολογίου Προτίμησης Χεριού του Εδιμβούργου (Edinburgh Handedness Inventory) του Oldfield (1971).

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 8/19

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 9/19 Μεταγνωστικές εμπειρίες Η μέτρηση των μεταγνωστικών εμπειριών πραγματοποιήθηκε πριν και μετά τη σχεδίαση του κάθε έργου. Ζητήθηκε από τα παιδιά να εκτιμήσουν με βάση μια τετράβαθμη κλίμακα πριν τη σχεδίαση οποιουδήποτε έργου τη συχνότητα με την οποία σχεδιάζουν γενικά και στη συνέχεια πριν από τη σχεδίαση του κάθε έργου να εκτιμήσουν τη συχνότητα με την οποία σχεδιάζουν το καθένα από τα τέσσερα συγκεκριμένα θέματα. Επίσης, να αναφέρουν το αίσθημα δυσκολίας που βίωναν πριν τη σχεδίαση του έργου και μετά τη σχεδίασή του.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 10/19 Τα αποτελέσματα Οι διαφορές στις σχεδιαστικές επιδόσεις των αριστερόχειρων και δεξιόχειρων παιδιών δεν ήταν στατιστικά σημαντικές σε καμία περίπτωση, διαψεύδοντας έτσι την πρώτη υπόθεση. Με άλλα λόγια, βρέθηκε ότι η σχεδιαστική επίδοση των παιδιών έτσι όπως μπορεί να εκτιμηθεί με βάση το εξελικτικό επίπεδο των σχεδίων που παράγουν δεν επηρεάζεται από την προτίμηση χεριού.

Σχέδιο Ανθρώπου σε βάρκα Δέντρου μπροστά από σπίτι Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 11/19   Σχέδιο Ανθρώπου Σχέδιο Σπιτιού Σχέδιο Ανθρώπου σε βάρκα Δέντρου μπροστά από σπίτι Αριστερόχειρες 3,11 2,83 3,01 2,91 Δεξιόχειρες 3,22 2,86 3,26 3,18 Πίνακας 1: Μέσοι όροι των επιδόσεων στα σχεδιαστικά έργα ανά προτίμηση χεριού

Σχέδιο Ανθρώπου σε βάρκα Δέντρου μπροστά από σπίτι Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 12/19   Σχέδιο Ανθρώπου Σχέδιο Σπιτιού Σχέδιο Ανθρώπου σε βάρκα Δέντρου μπροστά από σπίτι Κορίτσια 3,42* 2,96 3,16 3,09 Αγόρια 2,98* 2,76 3,12 3,01 Πίνακας 2: Μέσοι όροι των επιδόσεων στα σχεδιαστικά έργα ανά φύλο (* p<0.05)

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 13/19 Από τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας δεν διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ δεξιόχειρων και αριστερόχειρων παιδιών στη σχεδιαστική επίδοση, όπως αναμενόταν από την πρώτη υπόθεση, ούτε στα απλά, αλλά ούτε στα σύνθετα έργα που απαιτούν σωστή τοποθέτηση των σχεδιαζόμενων μερών στο χώρο. Το γεγονός αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι είτε δεν υπάρχουν διαφορές στη λειτουργική συμμετοχή των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων στη σχεδιαστική διαδικασία, είτε οι τυχόν υπάρχουσες διαφορές είναι πολύ μικρές ώστε να επηρεάσουν τη συνολική επίδοση δεξιόχειρων και αριστερόχειρων παιδιών. Επίσης, τα σχεδιαστικά έργα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ενδεχομένως να μην απαιτούσαν υψηλό επίπεδο οπτικο-χωρικής ικανότητας, με αποτελέσματα να μην επιτρέψουν την ανάδειξη της προβλεπόμενης υπεροχής των αριστερόχειρων παιδιών. Τέλος, η απουσία διαφορών στις σχεδιαστικές επιδόσεις στο ότι η μέθοδος αξιολόγησης που χρησιμοποιήθηκε δεν ήταν τόσο ευαίσθητη στο να καταγράψει τυχόν ποιοτικές διαφοροποιήσεις που αφορούν στην προοπτική, τη σκιαγράφηση και γενικά στοιχεία που παραπέμπουν στην αισθητική πληρότητα των σχεδίων και τα οποία διακρίνουν τις επιδόσεις των ζωγράφων και των αρχιτεκτόνων.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 14/19 Εικόνα 1: Σχέδια αριστερόχειρων και δεξιόχειρων

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 15/19 Τα αποτελέσματα Δεν παρατηρήθηκε επίσης καμία διαφορά ως προς την αλληλουχία των κινήσεων και ιδιαίτερα στη σειρά με την οποία αριστερόχειρες και δεξιόχειρες δημιουργούν τα σχεδιαζόμενα μέρη της εικόνας. Το γεγονός αυτό μπορεί να υποδηλώνει ότι οι δύο ομάδες χρησιμοποιούν κοινές στρατηγικές κατά τη σχεδιαστική διαδικασία. Κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να ερμηνεύσει σε κάποιο βαθμό την απουσία ποσοτικών διαφορών στα σχέδια που παρήγαγαν τα αριστερόχειρα και δεξιόχειρα παιδιά. Όσον αφορά την κατεύθυνση των γραμμών, η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι η μόνη σημαντική διαφοροποίηση που μπορεί να αποδοθεί στην επίδραση της προτίμησης χεριού παρατηρείται στην κατεύθυνση των οριζόντων γραμμών επαληθεύοντας την τρίτη υπόθεση, αλλά και παλαιότερα ερευνητικά δεδομένα.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 16/19 Τα αποτελέσματα Η επίδραση της προτίμησης χεριού στις μεταγνωστικές εμπειρίες εμφανίστηκε σημαντική μόνο το αίσθημα δυσκολίας πριν τη σχεδίαση του πιο σύνθετου έργου (ένα δέντρο μπροστά από ένα σπίτι) όπου οι δεξιόχειρες ανέφεραν σημαντικά χαμηλότερο αίσθημα δυσκολίας (ΜΟ=1.90) από ό,τι οι αριστερόχειρες (ΜΟ=2.26). Οι σχέσεις των επιδόσεων και των μεταγνωστικών εμπειριών ανά προτίμηση χεριού έδειξαν ότι στην περίπτωση των αριστερόχειρων παιδιών το αίσθημα δυσκολίας πριν τη σχεδίαση βρέθηκε να συσχετίζεται αρνητικά με την επίδοση στα τρία από τα τέσσερα έργα (όχι στο έργο του σπιτιού). Αναφορικά με τις σχέσεις μεταξύ των μεταγνωστικών εμπειριών ανά προτίμηση χεριού. α) Τα αισθήματα δυσκολίας πριν και μετά τη σχεδίαση των έργων συσχετίζονται αρνητικά με το αίσθημα της αρέσκειας και την εκτίμηση της ορθότητας κυρίως στην ομάδα των δεξιόχειρων. β) Στην ομάδα των αριστερόχειρων το αίσθημα δυσκολίας πριν τη σχεδίαση συσχετίζεται αρνητικά με την εκτίμηση της ορθότητας μόνο στην περίπτωση των δύο έργων που αφορούν τη σχεδίαση σπιτιού (εύκολο και δύσκολο).

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 17/19 Τα αποτελέσματα Ως προς τη σχέση της επίδοσης με τις μεταγνωστικές εμπειρίες, σε λίγες μόνο περιπτώσεις βρέθηκαν σημαντικές συσχετίσεις, Τα αποτελέσματα αυτά μπορεί να οφείλονται στο ότι τα παιδιά σε αυτές τις ηλικίες δεν έχουν διαμορφώσει ακόμη ένα σύστημα κριτηρίων για την αξιολόγηση της επίδοσής τους. Παρόλο που δε βρέθηκαν διαφορές μεταξύ δεξιόχειρων-αριστερόχειρων στις σχεδιαστικές επιδόσεις, βρέθηκε να διαφοροποιείται το πρότυπο των σχέσεων της επίδοσης με τις μεταγνωστικές εμπειρίες αλλά και των μεταγνωστικών εμπειριών μεταξύ τους. Είναι χαρακτηριστική η αρνητική συσχέτιση του αισθήματος δυσκολίας με τις επιδόσεις σε τρία από τα τέσσερα έργα μόνο στην ομάδα των αριστερόχειρων παιδιών.  Οι σχέσεις αυτές υποδηλώνουν καταρχήν το μεσολαβητικό ρόλο του αισθήματος δυσκολίας κατά τη διαδικασία της ενασχόλησης με το σχέδιο στην περίπτωση των αριστερόχειρων. Ένα υψηλό αίσθημα δυσκολίας από την πλευρά των παιδιών κατά την ενασχόλησή τους με μια περιοχή γνώσης μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερο θετικές κρίσεις για το αποτέλεσμα της δράσης και ενδεχομένως σε μείωση των επιδόσεων.

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 18/19 Εικόνα 2: Σχέδια ανθρώπου αριστερόχειρα και δεξιόχειρα αγοριού

Προτίμηση χεριού και σχεδιαστική επίδοση: Ερευνητικά δεδομένα από τον ελληνικό χώρο 19/19 Εικόνα 3. Σχέδια δένδρου μπροστά από το σπίτι αριστερόχειρα και δεξιόχειρα κοριτσιού

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 1/11 Η έρευνα έχει δείξει αυξημένη συχνότητα μη δεξιοχειρίας ανάμεσα στα παιδιά που παρουσιάζουν νευροαναπτυξιακές διαταραχές ή μαθησιακές δυσκολίες. Οι Waber & Berstein (1994) διαπιστώνουν ότι η δυσγραφία είναι το πιο συχνό παράπονο των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες. Η ανασκόπηση των ερευνητικών δεδομένων που εξετάζουν τη σχέση προτίμηση χεριού και γραφής, δίνει αντικρουόμενα αποτελέσματα. Άλλοι ερευνητές δε διαπιστώνουν διαφορές μεταξύ δεξιόχειρων και αριστερόχειρων στην ταχύτητα γραφής και στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της γραφής, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι οι δεξιόχειρες γράφουν ταχύτερα και με πιο ευανάγνωστα γράμματα από τους αριστερόχειρες (Mergl et al., 1999; Simner, 1984; Tarnopol and Feldman, 1987; Ziviani, 1984; Ziviani and Elkins, 1986). Άλλες πάλι έρευνες έδειξαν ότι οι δυο ομάδες διαφέρουν μόνο στην κατεύθυνση σχεδίασης των οριζόντιων γραμμών (Glenn et al., 1995; Scheirs, 1990).

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 2/11 Στόχος της παρούσας έρευνας Είναι η μελέτη της επίδρασης της προτίμησης χεριού στην επίδοση γραφής των παιδιών και η ερμηνεία πιθανών διαφορών με βάση: Α. Νευροπαθολογική θεωρία Μια υποομάδα των αριστερόχειρων χαρακτηρίζεται από πρώιμη βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο και μη τυπική ημισφαιρική αντιπροσώπευση για τη γλώσσα. Έτσι ανάμεσα στους αριστερόχειρες περιλαμβάνεται ένα ποσοστό δυνητικά παθολογικό, το οποίο πιθανώς παρουσιάζει μειωμένη επίδοση σε διάφορες γνωστικές δοκιμασίες (Bishop, 1990; Coren & Halpern, 1991; Satz et al., 1985). Β. Ορμονική - Αναπτυξιακή θεωρία Υπάρχει ουσιαστική σχέση ανάμεσα στην παρατεταμένη ανάπτυξη του αριστερού ημισφαιρίου, τη μειωμένη δεξιοχειρία, διάφορες μαθησιακές διαταραχές κι άλλες καταστάσεις, οι οποίες καθοδηγούνται από την προγεννητική επίδραση της εμβρυϊκής τεστοστερόνης στο αναπτυσσόμενο νευρικό σύστημα (Geschwind & Galaburda, 1987). Η έρευνα έχει επίσης δείξει αυξημένη συχνότητα μη δεξιοχειρίας ανάμεσα στα παιδιά που παρουσιάζουν νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Οι Waber & Berstein (1994) διαπιστώνουν ότι η δυσγραφία είναι το πιο συχνό παράπονο των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες.

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 3/11 Υποθέσεις 1η Η θέση της νευροπαθολογικής θεωρίας ότι η ομάδα των αριστερόχειρων περιλαμβάνει περισσότερες παθολογικές περιπτώσεις, μας οδηγεί στην πρόβλεψη ότι η επίδοσή τους στη γραφή θα είναι κατώτερη από αυτή των δεξιόχειρων. Η καθυστερημένη ανάπτυξη του αριστερού ημισφαιρίου στους αριστερόχειρες όπως προτείνουν οι Geschwind & Galaburda θα μπορούσε να οδηγήσει σε δύο ακόμα υποθέσεις: 2η Νεότεροι και μεγαλύτεροι αριστερόχειρες μαθητές εμφανίζουν διαφορετικές επιδόσεις στη γραφή από τους δεξιόχειρες συνομηλίκους τους. 3η Οι αριστερόχειρες μαθητές υπερτερούν μέσα στους «κλινικούς» πληθυσμούς δηλ. στα παιδιά που παρουσιάζουν επιδόσεις στη γραφή κατά δύο τυπικές αποκλίσεις κάτω από το μέσο όρο της ηλικίας τους.

91 δεξιόχειρες και 91 αριστερόχειρες μαθητές, ηλικίας 7-12 ετών, Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 4/11 Δείγμα 91 δεξιόχειρες και 91 αριστερόχειρες μαθητές, ηλικίας 7-12 ετών, εξισωμένοι κατά ζεύγη ως προς την ηλικία, το φύλο και το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο.

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 5/11 Διαδικασία Προσδιορισμός προτίμησης χεριού: Edinburgh Handedness Inventory (Oldfield, 1971) Δοκιμασίες γραφή Xορηγήθηκε η προσαρμοσμένη στα ελληνικά κλίμακα γραφής της συστοιχίας νευροψυχολογικών δοκιμασιών Luria-Nebraska (Golden, 1981). Οι μαθητές εξετάστηκαν σε 2 δοκιμασίες αυθόρμητης γραφής (γράψε το ονοματεπώνυμό σου καθώς και αυτό της μητέρας σου), σε 2 δοκιμασίες αντιγραφής (μικρών και κεφαλαίων γραμμάτων, φωνημάτων, λέξεων και προτάσεων), σε 2 δοκιμασίες καθ’ υπαγόρευση γραφής (γραμμά-των, λέξεων και προτάσεων) & στην ταχύτητα της γραφής (γράψε τη λέξη εκδρομή όσο περισσότερες φορές μπορείς μέσα σε 30 δευτερόλεπτα)

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 6/11 Αξιολόγηση Τα γραπτά των παιδιών αξιολογήθηκαν στις δοκιμασίες γραφής ως προς τη θέση των γραμμάτων, τη μορφή και τη σύνθεσή τους. Η βαθμολογία διέφερε ανάλογα με την ηλικία και κυμαίνονταν από τους 0 βαθμούς (κανένα λάθος) ως τους 2 βαθμούς. Οι αξιολογήσεις βασίστηκαν στο άθροισμα των βαθμών στις δοκιμασίες γραφής. Έτσι η συνολική βαθμολόγηση κυμαινόταν από 0 έως 12 για τις συνολικά 6 δοκιμασίες. Η αξιολόγηση της ταχύτητας γραφής βασίστηκε στον αριθμό επαναλήψεων της λέξης «εκδρομή».

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 7/11 Πίνακας 3. Επίδοση στη γραφή ανά ηλικιακή ομάδα και προτίμηση χεριού

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 8/11 Πίνακας 4. Κατανομή αριστερόχειρων και δεξιόχειρων μαθητών σε τρεις υποομάδες ανάλογα με την επίδοση στη γραφή

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 9/11 Η έλλειψη ποσοτικών διαφορών (Υπόθεση 1) υποδηλώνει ότι δεν υπάρχει σημαντική επίδραση της προτίμησης χεριού στις δεξιότητες γραφής (επίδοση και ταχύτητα), επιβεβαιώνοντας προηγούμενες έρευνες. Παρά την απουσία στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ των δύο ομάδων, διαπιστώσαμε ότι: α. τα δεξιόχειρα παιδιά παρουσιάζουν καλύτερη επίδοση από τους αριστερόχειρες συμμαθητές τους σε όλες τις ηλικιακές ομάδες β. οι δεξιόχειρες εμφανίζουν αξιοσημείωτη βελτίωση της επίδοσης τους μετά την ηλικία των δέκα ετών ενώ η βελτίωση των αριστερόχειρων παιδιών είναι πιο αργή (Υπόθεση 2), γεγονός που πιθανά υποδηλώνει καθυστέρηση στην ωρίμανση του αριστερού ημισφαιρίου στους αριστερόχειρες πέρα από την ηλικία του δημοτικού σχολείου

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 10/11 Τέλος διαπιστώθηκε ιδιαίτερα αυξημένη συχνότητα εμφάνισης αριστερόχειρων παιδιών ανάμεσα στους φτωχούς γραφείς (Υπόθεση 3). Αυτό το εύρημα έρχεται να ενισχύσει προηγούμενους ισχυρισμούς ότι οι αριστερόχειρες απαρτίζονται από ετερογενείς ομάδες υποκειμένων που απλώνονται όλο σε όλο το εύρος των ικανοτήτων, με σημαντικά περισσότερα άτομα να παρουσιάζουν χαμηλότερες επιδόσεις και λιγότερα άτομα να εμφανίζουν υψηλότερες επιδόσεις σε σχέση με τους δεξιόχειρες.

Επίδραση της προτίμησης χεριού στην εμφάνιση δυσκολιών γραφής στο σχολείο 11/11 Συνολικά τα αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης (Vlachos & Bonoti, 2004) υποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει ισχυρή επίδραση της προτίμησης χεριού στις γραφικές ικανότητες (επίδοση και ταχύτητα). Η δεξιότητα της γραφής υφίσταται σημαντική βελτίωση κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, ανεξάρτητα από την προτίμηση χεριού, τουλάχιστον στον γενικό πληθυσμό.

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.

Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες Εικόνες 1,2,3. Βιβλίο «Αριστεροχειρία», Φίλιππος Βλάχος, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.