Εαρινό εξάμηνο 2015 Διδάσκουσα: Οικονόμου Βέρα Οικονομία και περιβάλλον ΙΙ Οικονομικές Μέθοδοι Περιβαλλοντικής Αποτίμησης Εαρινό εξάμηνο 2015 Διδάσκουσα: Οικονόμου Βέρα

Γιατί χρειάζεται η αποτίμηση του περιβάλλοντος; Σχεδιασμός & διαχείριση Τιμές Κίνητρα Πολιτικές Κίνητρα Π.χ. Αγρο-οικοσυστήματα Αξιολόγηση στις αγορές Μη αξιολόγηση Αξιολόγηση δημοσίων οφελών Αγροτικά προϊόντα Οικοσυστημικές υπηρεσίες

Γιατί χρειάζεται η αποτίμηση του περιβάλλοντος; Σχεδιασμό πολιτικών Λήψη αποφάσεων και τεκμηρίωση για την κατανομή δημοσίων δαπανών σε δράσεις διατήρησης, συντήρησης, αποκατάστασης του περιβάλλοντος Αξιολόγηση επενδύσεων (π.χ. κατασκευή φράγματος) Σύγκριση των οφελών μεταξύ διαφορετικών προγραμμάτων και καθορισμός προτεραιοτήτων Επιβολή κυρώσεων/αποζημιώσεων από τα δικαστήρια Εκτίμηση των κοινωνικών αξιών και ενθάρρυνση της συμμετοχής και της υποστήριξης περιβαλλοντικών πρωτοβουλιών κ.α.

Γιατί χρειάζεται η αποτίμηση του περιβάλλοντος; Εκτίμηση της ζημιάς από την υποβάθμισή του περιβάλλοντος ή του οφέλους από τη διατήρηση -προστασία του. Εx-post αποτίμηση: π.χ. καθορισμός της βλάβης προκειμένου να επιδοθούν αποζημιώσεις, να πραγματοποιηθούν δαπάνες αποκατάστασης Ex-ante αποτίμηση: π.χ. καθορισμός του οφέλους που θα προκύψει από συγκεκριμένα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, έτσι ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα.

(Existence/Intrinsic Value) Συνολική Αξία του φυσικού πόρου Τα είδη των αξιών Αξία χρήσης (Use Value) Αξία μη χρήσης (Nonuse Value) Άμεση Αξία Χρήσης (Direct Use) Έμμεση Αξία Χρήσης (Indirect Use) Αξία Ύπαρξης (Existence/Intrinsic Value) Αξία Κληροδοτήματος (Bequest Value) Αξία Επιλογής (Option Value) Συνολική Οικονομική Αξία (TEV) ≠ Συνολική Αξία του φυσικού πόρου

Ανάλυση κόστους-οφέλους Cost-benefit analysis (CBA) TC Εκτίμηση του περιβαλλοντικού κόστους και οφέλους Κριτήριο για τη λήψη αποφάσεων η μέγιστη καθαρή αξία. € Q TB MC MB Q1

Ανάλυση αποτελεσματικού κόστους Cost effectiveness analysis Στις περιπτώσεις στις οποίες δεν μπορούμε να αποτιμήσουμε τα οφέλη, αλλά μπορούμε να καθορίσουμε το στόχο που επιδιώκουμε (π.χ. μείωση των ρύπων σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο, κρίσιμα μεγέθη πληθυσμών που πρέπει να διατηρηθούν κ.α.) …τότε επιλέγουμε την πολιτική επίτευξης του στόχου έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται το κόστος επίτευξης του στόχου.

Ανάλυση επιπτώσεων Impact assessment Στις περιπτώσεις στις οποίες δεν έχουμε στοιχεία ούτε για ανάλυση κόστους-οφέλους ούτε για ανάλυση αποτελεσματικού κόστους, καταφεύγουμε στην ανάλυση επιπτώσεων. Η ανάλυση επιπτώσεων δεν επιδιώκει την αποτελεσματικότητα ούτε τη χρηματική αποτίμηση όλων των κοστών και οφελών. Συλλέγει όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία που αφορούν τα κόστη και τα οφέλη και τα παραδίδει στην ρυθμιστική αρχή η οποία τα αξιολογεί και αποφασίζει.

Μέθοδοι περιβαλλοντικής αποτίμησης Μέθοδοι με χρήση καμπύλης ζήτησης ή χωρίς (demand/non-demand curve approaches) Μέθοδοι αποκαλυπτόμενης προτίμησης (revealed preference) και δεδηλωμένης προτίμησης(stated preference). Μέθοδοι πραγματικών αγορών (market-based) και υποκατάστατων αγορών (surrogate market). www.ecosystemvaluation.org http://www.damagevaluation.com

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς …ή πλεονάσματος καταναλωτή/παραγωγού Χρησιμοποιείται όταν το υπό εξέταση αγαθό εμπορεύεται σε πραγματική αγορά. Τα οφέλη ή τα κόστη υπολογίζονται βάσει της μεταβολής της ποσότητας και της τιμής του αγαθού στην αγορά και είναι γνωστά.

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς Παράδειγμα: Ρύπανση λίμνης→ μείωση πληθυσμού ψαριών→ αύξηση τιμής πώλησης & του κόστους αλιείας. Μεταβολή Τιμής: 6-4 /Μεταβολή ποσότητας 12.000-8.000 Τιμή χονδρικής 2€/kg-2,5 €/kg και κόστος αλιείας0.5€/kg-0,8 €/kg Ποια είναι η οικονομική ζημιά από τη ρύπανση; Υπολογίζουμε την καμπύλη της ζήτησης (εξίσωση ευθείας γραμμής με 2 σημεία γνωστά-2η διάλεξη)→ Q= 20.000 – 2000*P Εμβαδό ορθογώνιου τριγώνου (=½*βάση*ύψος) Πλεόνασμα καταναλωτή πριν τη ρύπανση:12.000(10-4)/2=36.000€ Πλεόνασμα καταναλωτή μετά τη ρύπανση:8.000(10-6)/2=16.000€ Επομένως, η οικονομική απώλεια των καταναλωτών ισούται με 20.000€

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς Πλεόνασμα καταναλωτή Πριν & μετά

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 1. Μέθοδος τιμής αγοράς Για τον υπολογισμό του πλεονάσματος παραγωγού πριν και μετά… Πριν τη ρύπανση: Συνολικά έσοδα: 12.000*2=24.000€ Συνολικά έξοδα: 12.000*0,5= 6.000€ Κέρδη: 18.000€ Μετά τη ρύπανση: Κέρδος: 13.600€ Επομένως η συνολική ζημιά ανέρχεται σε: 20.000+4.400=24.400

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 2 Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 2. Μέθοδος Υποθετικής ή Εξαρτημένης Αξιολόγησης (Contingent Valuation) Δημιουργία υποθετικής αγοράς για την εκτίμηση της προθυμίας πληρωμής (WTP) ή αποδοχής αποζημίωσης (WTA). Αποτίμηση και της αξίας μη χρήσης Δυνατότητα ex-ante εφαρμογής

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 2 Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 2. Μέθοδος Υποθετικής ή Εξαρτημένης Αξιολόγησης (Contingent Valuation) Δημιουργία υποθετικού σεναρίου (απώλειας, αποκατάστασης, προστασίας κτλ.) * Ερωτηματολόγια/συνεντεύξεις WTPi = ƒ (Qi, Yi, Ti, Si) Qi = η ποσότητα ή ποιότητα του χαρακτηριστικού Yi = το εισόδημα Ti = ο δείκτης προτίμησης Si = κοινωνικο-οικονομικές παράμετροι (Ανάλυση παλινδρόμησης, μ.ο. χρηματικής συνεισφοράς* σύνολο των ενδιαφερόμενων= συνολική αξία)

Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 2 Άμεσες μέθοδοι αποτίμησης 2. Μέθοδος Υποθετικής ή Εξαρτημένης Αξιολόγησης (Contingent Valuation) Ενδεχόμενα σφάλματα: Στρατηγικό σφάλμα Σφάλμα πληροφόρησης Σφάλμα σημείου εκκίνησης Υποθετικό σφάλμα Παρατηρηθείσα απόκλιση ανάμεσα στην WTP και WTA. Εξάρτηση προθυμία πληρωμής (ψυχολογική) από το πραγματικό εισόδημα (φτωχός δεν προσδίδει αξία?)

Υποθετικό σενάριο: Οικονομικό εργαλείο αρνητικών κινήτρων Πολιτική «pay as you throw». Πληρωμή ανάλογα με το βάρος των απορριμμάτων Νέοι κάδοι που ανοίγουν με προπληρωμένη κάρτα Ύπαρξη ολοκληρωμένου συστήματος ανακύκλωσης 17

Ερώτηση προθυμίας πληρωμής Πόσο θα ήσασταν διατεθειμένος/η να πληρώσετε ανά σακούλα απορριμμάτων; Αξιολογούμε τη βελτίωση του επιπέδου καθαριότητας Διερευνούμε τις αντιλήψεις των πολιτών στο πλαίσιο του σχεδιασμού μιας πολιτικής

Η προθυμία πληρωμής μπορεί να επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες… Δημογραφικά χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, τόπος κατοικίας, εισόδημα) Περιβαλλοντική συμπεριφορά (π.χ. ανακύκλωση) Κοινωνικά χαρακτηριστικά (π.χ. κοινωνικό κεφάλαιο: εμπιστοσύνη στους συνανθρώπους, εμπιστοσύνη στους θεσμούς, συμμόρφωση με κοινωνικούς κανόνες)

Πολλαπλή Γραμμική Παλινδρόμηση Υ=α+β1χ1+β2χ2+…+βνΧν+ε Υ: η εξαρτημένη μεταβλητή Χ: η ανεξάρτητη μεταβλητή α: η σταθερά του μοντέλου β: ο συντελεστής παλινδρόμησης ε: το σφάλμα Ο συντελεστής παλινδρόμησης (β): το μέγεθος της μεταβολής της εξαρτημένης μεταβλητής όταν η ανεξάρτητη μεταβληθεί κατά 1 μονάδα Η σταθερά (α): την τιμή της εξαρτημένης μεταβλητής όταν η ανεξάρτητη γίνει μηδέν

Πολλαπλή Γραμμική Παλινδρόμηση Υπάρχει μία εξαρτημένη μεταβλητή και πολλές ανεξάρτητες Οι ανεξάρτητες μπορεί να συσχετίζονται Εξετάζεται αν κάποιες από τις ανεξάρτητες μεταβλητές συσχετίζονται (εξηγούν) με την εξαρτημένη λαμβάνοντας υπόψη τις μεταξύ των ανεξάρτητων μεταβλητών συσχετίσεις

Μέση προθυμία πληρωμής: 0,42 ευρώ/σακούλα απορριμμάτων Ποσό Ν % 39 28,5 0,20 56 40,9 0,50 20 14,6 1 14 10,2 1,50 5 3,6 3 2,2 Μέση προθυμία πληρωμής: 0,42 ευρώ/σακούλα απορριμμάτων 22

Αποτελέσματα παλινδρόμησης: Ποιες μεταβλητές επηρεάζουν την προθυμία πληρωμής των πολιτών; B. Sig Constant (α) 0,38 0,005 Κοινωνικό κεφάλαιο 0,67 Εισόδημα 0,25 0,045 Συχνότητα συμμετοχής στην ανακύκλωση -0,10 0,678 Αντίληψη για συμμόρφωση συμπολιτών 1.03 0,010 Ηλικία 0,09 0,540 Είναι μια στατιστικά σημαντική επεξηγηματική μεταβλητή (p<0,05) και η εξίσωση της παλινδρόμησης είναι Υ=0,38+0,67χ+0,25χ-010χ+1,03χ+0,09χ 23

Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 3 Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 3. Ανάλυση κόστους ταξιδιού (Travel cost method) Υπόθεση: Το κόστος επίσκεψης (καύσιμα, διαμονή, χρόνος κτλ) σε κάποιο χώρο περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος αντανακλά την αξία που αποδίδει το άτομο στο σχετιζόμενο περιβαλλοντικό αγαθό/υπηρεσία (ερασιτέχνες αλιείς, πάρκα ή καταφύγια άγριας ζωής κτλ.). Ζωνική προσέγγιση κόστους ταξιδιού - Αριθμό επισκέψεων από διαφορετικές αποστάσεις (κόστος ταξιδιού και χρόνου) Ατομική προσέγγιση κόστους ταξιδιού - Ερωτηματολόγιο/συνεντεύξεις: προέλευση, κόστος ταξιδιού, χρόνος, εισόδημα κτλ Δυνατότητα εκτίμησης μόνο της αξίας χρήσης και όχι της αξία μη χρήσης.

Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 3. Ανάλυση κόστους ταξιδιού Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 3. Ανάλυση κόστους ταξιδιού Παράδειγμα: Εκτίμηση αξίας αναψυχής μιας λίμνης για τη χρηματοδότηση της περιβαλλοντικής προστασίας της. Εκτίμηση των παραμέτρων της συνάρτησης κόστους ταξιδιού π.χ Επ= ƒ (ΚΤ, ΚΟ, Χ, ΣΚ) ΚΤ: κόστος ταξιδιού ΚΟ: κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά Χ: χρόνος επίσκεψης ΣΚ: σκοπός ταξιδιού Εξαγωγή καμπύλης ζήτησης (πολλαπλά μοντέλα) Εκτίμηση του συνολικού πλεονάσματος των επισκεπτών

Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 3. Ανάλυση κόστους ταξιδιού Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 3. Ανάλυση κόστους ταξιδιού Η εκτίμηση των καμπυλών ζήτησης για αναψυχή είναι πολύ δύσκολη καθώς προϋποθέτει πολλά δεδομένα για τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών. Μια ακόμη μεγάλη δυσκολία είναι οι διαχρονικές αλλαγές που συμβαίνουν τόσο στον περιβαλλοντικό πόρο (συμφόρηση του πάρκου πιθανόν να μειώσει την ευχαρίστηση) όσο και στα χαρακτηριστικά των επισκεπτών (αύξηση εισοδήματος). Περισσότερα και πιο λεπτομερή δεδομένα χρειάζονται εάν επιχειρήσουμε να αξιολογήσουμε τα οφέλη κάποιων συγκεκριμένων χαρακτηριστικών του πόρου (π.χ. καθαρισμός του ποταμού που διατρέχει το πάρκο).

Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 4 Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 4. Μέθοδος ανάλυσης αγορών ωφελίμων χαρακτηριστικών (Hedonic Pricing) Η περιβαλλοντική αξία αντανακλάται στην αξία ενός περιουσιακού στοιχείου π.χ. αξία αγοράς κατοικίας PV= ƒ (C, A, S, E) Pv: αξία κατοικίας C: κατασκευαστικά χαρακτηριστικά, Α: προσβασιμότητα S: κοινωνικά χαρακτηριστικά, Ε: περιβάλλον Το σημαντικότερο πρόβλημα εκτίμησης είναι η απομόνωση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών από άλλα που προσδίδουν αξία στην ιδιοκτησία, όπως η θέση της (κοντά στο κέντρο, στη δουλειά, στο σχολείο), η γειτονιά (άνθρωποι και κτήρια), κ.τ.λ.

Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 4 Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης 4. Μέθοδος ανάλυσης αγορών ωφελίμων χαρακτηριστικών (Hedonic Pricing) Εάν εκτιμηθεί η σχέση μεταξύ αξίας ιδιοκτησίας και ποιότητας περιβάλλοντος, τότε μπορούμε να εκτιμήσουμε τη διάθεση των ατόμων να πληρώσουν για καλύτερη ποιότητα περιβάλλοντος, δηλαδή τη ζήτηση για διάφορα επίπεδα περιβαλλοντικής ποιότητας (MU). Χρήση σε περιπτώσεις εκτίμησης του αντίκτυπου στην αξία ακινήτου από ατμοσφαιρική ρύπανση, χώρους απόθεσης επικ. αποβλήτων, χώρους πρασίνου κ.α. Ποιότητα περιβάλλοντος Αξία ιδιοκτησίας WTP PP D Ποιότητα περιβάλλοντος

- Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης - 5. Μέθοδοι αποτρεπτικής συμπεριφοράς - Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης - 5. Μέθοδοι αποτρεπτικής συμπεριφοράς Εκτίμηση κόστους μέτρων που λαμβάνονται για τη μείωση του κινδύνου που σχετίζεται με μία περιβαλλοντική υποβάθμιση (π.χ. χρήση εμφιαλωμένου νερού, χρήση συσκευών καθαρισμού του αέρα κ.α.). Κόστους αποφυγής (π.χ. αγορά εμφιαλωμένου νερού) Κόστους αποκατάστασης (π.χ. εξυγίανση ρυπασμένου υπόγειου υδροφορέα) Κόστους υποκατάστασης (π.χ. σύνδεση οικισμού ή μεταφορά πόσιμου νερού)

Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης - 6 Έμμεσες μέθοδοι αποτίμησης - 6. Μέθοδοι των μοντέλων επιλογής (Choice modeling) ή Συνδυασμένης Ανάλυσης (Conjoint analysis) Οι ερωτώμενοι επιλέγουν ανάμεσα σε εναλλακτικά σενάρια που το καθένα έχει μία σειρά από χαρακτηριστικά και τιμές ή καλούνται να τα κατατάξουν. Πειράματα Επιλογής (Choice Experiment) Εξαρτημένη Ταξινόμηση (Contingent Ranking) Εξαρτημένη Βαθμολόγηση (Contingent Rating) Σύγκριση κατά ζεύγη (Paired Comparisons)

Παράδειγμα μήτρας συνδυασμένης ανάλυσης Χαρακτηριστικό Σενάριο Α Σενάριο Β Status quo Υγιή δέντρα που απομένουν 874 359 153 Ξεραμένα δέντρα που απομένουν Απομάκρυνση όλων 10 Ποσοστό χώρου που παραμένει ανέπαφο 80% 20% Φόρος 40€ 200€ 10€ Θα ψήφιζα √

Οικονομικές μέθοδοι περιβαλλοντικής αποτίμησης Μέθοδοι Αποκαλυφθείσα προτίμηση Δηλωθείσα προτίμηση Άμεση Αγοραία τιμή Εξαρτημένη αξιολόγηση Έμμεση Ανάλυση Κόστους Ταξιδιού Ανάλυση αγορών ωφελίμων χαρακτηριστικών Κόστος αποφυγής, αποκατάστασης, υποκατάστασης Πειράματα Επιλογής Εξαρτημένη Ταξινόμηση Εξαρτημένη Βαθμολόγηση Σύγκριση κατά ζεύγη Πηγή: Tietenberg T, Lewis L. (2010)

Εφαρμογές της περιβαλλοντικής αποτίμησης Daniel et al. 1992. Αποτίμηση της αξίας της πιτσιλωτής κουκουβάγιας του Βορρά. Προστασία κουκουβάγιας – υλοτομία (3/1), ορισμός περιοχών προστασίας και φορολογικών ελαφρύνσεων για τους υλοτόμους. Costanza et al. 1997. Αποτίμηση της αξίας των οικοσυστημικών υπηρεσιών (17) σε παγκόσμιο επίπεδο (16 μεγαδιαπλάσεις). 33 τρισ.USD

Εφαρμογές της περιβαλλοντικής αποτίμησης Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα νερά 2000/60 - Ενσωμάτωση περιβαλλοντικού κόστους-κόστος φυσικών πόρων Σε πολλές υπηρεσίες στις ΗΠΑ απαιτούν την ανάλυση κόστους-οφέλους προκειμένου να λάβουν κάποια απόφαση Νόμο περί των ειδών υπό εξαφάνιση (1982) Ρυθμιστική Επιτροπή Ενέργειας για την ανανέωση των αδειών λειτουργίας φραγμάτων

Εφαρμογές της περιβαλλοντικής αποτίμησης Ναυάγιο Exxon Valdez (1989). Επίδοση προστίμου στην Exxon Mobil. (2,5 δισ. USD για αποκατάσταση και υποβάθμιση οικοσυστήματος) Βιομηχανικά λύματα Ασωπού 2008 ΥΠΕΧΩΔΕ πρόστιμο 450.000 ευρώ Κόστους υποκατάστασης→ 9,5 εκ. ευρώ (δίκτυο ύδρευσης) Αποτίμηση αξίας Υγροτόπων Χειμαδίτιδας Αξιολόγηση σεναρίων βελτίωσης της διαχείρισης (κατά ζεύγη) (κόστη εφαρμογής σεναρίων 500χιλ - 6,3εκ - 7εκ/έτος) (Birol et al. 2006)

Οικονομικά περιβάλλοντος Βασική κριτική του παραδοσιακού μοντέλου οικονομικής αποτίμησης ΠΜΣ Περιβαλλοντική Πολιτική & Διαχείριση ΠΜΣ Γεωργία & Περιβάλλον Εαρινό εξάμηνο 2014 Διδάσκουσα: Οικονόμου Βέρα

I. Το κυρίαρχο μοντέλο περιβαλλοντικής αποτίμησης & η βασική κριτική του Η παραδοσιακή μονεταριστική προσέγγιση αμφισβητήθηκε από πολλούς αναλυτές ως προς τη θεωρητική και μαθηματική θεμελίωση της και τις υποθέσεις που τη συνοδεύουν. Βάσει αυτών δε μπορεί να ανταποκριθεί με επάρκεια στην: - πολυπλοκότητα της φύσης των οικοσυστημικών υπηρεσιών - πολλαπλούς και αντικρουόμενους στόχους και αξίες, υψηλή αβεβαιότητα και γνωρίσματα που δεν μπορούν να περιγραφούν μέσω μιας κοινής μονάδας μέτρησης (Munda 1996, Sagoff 1998, Norton et al. 1998, O’ Connor 2000, Farber et al. 2002, Chee 2004, Soma 2006).

Κεντρικά σημεία κριτικής Η Ανάλυση Κόστους-Οφέλους υποθέτει την ισχυρή συμμετρία των αξιών και άρα την ύπαρξη ενός μοναδικού μέτρου (συνήθως μιας νομισματικής μονάδας) μέσω του οποίου επιτυγχάνεται η αξιολόγηση και η επιλογή της βέλτιστης πολιτικής επιλογής. (Munda 1996)

Διάκριση μεταξύ ισχυρής & ασθενούς συγκρισιμότητας Διάκριση μεταξύ ισχυρής & ασθενούς συγκρισιμότητας Ισχυρή συγκρισιμότητα → Σύγκριση δύο διαφορετικών δράσεων με βάση έναν μοναδικό όρο. ισχυρή συμμετρία (strong commensurability)→ ένα κοινό μέτρο σύγκρισης που βασίζεται σε μια απόλυτη αριθμητική κλίμακα, ασθενή συμμετρία (weak commensurability)→ ένα κοινό μέτρο σύγκρισης που βασίζεται σε μία τακτική αριθμητική κλίμακα. Ασθενής συγκρισιμότητα ή ασυμμετρία → Ύπαρξη αντικρουόμενων επιπτώσεων μιας δράσης και άρα την εξέταση πολλαπλών κριτηρίων.

Κεντρικά σημεία κριτικής (1) «το περιβάλλον αποτελεί ένα πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των πολλαπλών αντικρουόμενων αξιών και συμφερόντων και των διαφορετικών ομάδων και κοινωνιών που τα αντιπροσωπεύουν». Ο πλουραλισμός των αξιών και η αξιολόγηση «αντικειμένων» που υπόκεινται σε διαφορετικές περιγραφές… → χρήση πολλαπλών αξιολογικών κριτηρίων για τη σύγκριση τους → χρήση πολλαπλών μέτρων (αξίες που δεν μπορούν να εκφραστούν βάσει μιας αριθμητικής ή τακτικής κλίμακας) Π.χ. «αξία προσαρμογής των οικοσυστημάτων στις μεταβολές του περιβάλλοντος (Resilience value)»

«Από μία οικολογική σκοπιά, η οικονομία στερείται μιας κοινής μονάδας μέτρησης γιατί δε γνωρίζουμε πώς να αποδώσουμε τρέχουσες αξίες σε μελλοντικά, αβέβαια και αμετάκλητα ενδεχόμενα και επειδή αυτές οι αξίες θα εξαρτιόνταν ακόμα και τώρα από την κατανομή των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και τη διανομή του εισοδήματος». Martinez-Alier (2001)

Κεντρικά σημεία κριτικής 2. Κριτική σχετικά με τις παραδοχές της νεοκλασικής θεωρίας περί πλήρους πληροφόρησης και γνώσης, ορθολογικής επιλογής, ορθολογικών προσδοκιών και σταθερότητας των προτιμήσεων του ατόμου.

Κεντρικά σημεία κριτικής (2) Οι αποφάσεις που λαμβάνουν οι δρώντες δε βασίζονται στη «γνώση της κατάστασης» που αντιμετωπίζουν αλλά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται ή ερμηνεύουν αυτή, στην εμπειρία, το συναίσθημα, τη συνήθεια κ.α. γεγονός που κατά τον Soros (2008) εισάγει μία απροσδιοριστία και αβεβαιότητα εγγενή στα κοινωνικά γεγονότα, στην πορεία τους και στις ίδιες τις ανθρώπινες αντιλήψεις. Δεν είναι εφικτό να ληφθούν απόλυτα ορθολογικές αποφάσεις σε πραγματικές συνθήκες λόγω της ατελούς πληροφόρησης, των διανοητικών περιορισμών του ανθρώπου (bounded/procedural rationality) και του περιορισμένου χρόνου και πόρων που είναι συνήθως διαθέσιμοι Simon (1957, 1976, 1997)

Κεντρικά σημεία κριτικής (2) Oι προτιμήσεις του ατόμου όχι μόνο μεταβάλλονται υπό την επίδραση πολλαπλών παραγόντων όπως η εκπαίδευση, η διαφήμιση, οι διακυμάνσεις στην αφθονία ή τη στενότητα των πόρων και οι μεταβολές στο πολιτισμικό ή το φυσικό περιβάλλον, αλλά και διαφοροποιούνται ανάλογα με το ρόλο που το άτομο διαδραματίζει στις εκάστοτε συνθήκες. (Norton et al. 1998, Farber et al. 2002, Söderholm and Sundqvist 2003)

Κεντρικά σημεία κριτικής (2) Δεν μπορεί να είναι ολικός αριστοποιητής αλλά ερευνά τις διαθέσιμες επιλογές, αναζητώντας μία ικανοποιητική ή αρκετά καλή και όχι τη βέλτιστη λύση. Αυτό που επιλέγει δεν αποτελεί απαραίτητα αυτό που μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα του αλλά μία αποδεκτή - μεταξύ άλλων εναλλακτικών – επιλογή.

Κεντρικά σημεία κριτικής 3. Το άτομο προσδιορίζεται μέσω της ιδιότητας του ως homo economicus: έχει ατομικά συμφέροντα, επιδιώκει να μεγιστοποιήσει την ατομική χρησιμότητα του και - χαρακτηρίζεται από έναν ατομικό ορθολογισμό.

Κεντρικά σημεία κριτικής (3) αγνοεί άλλες πτυχές της ανθρώπινης αντίληψης και συμπεριφοράς που αναπτύσσονται και εκφράζονται σε διαφορετικά θεσμικά πλαίσια από αυτό της αγοράς και υπαγορεύονται από το ρόλο του ατόμου ως πολίτη, ψηφοφόρο, κοινωνικό εταίρο, οικογενειάρχη κ.ο.κ. οι καταγεγραμμένες στην αγορά ατομικές προτιμήσεις είναι άμεσα συνδεδεμένες με την κατανομή του εισοδήματος, τότε αυτό καθίσταται μέσο διάθεσης «κοινωνικής ψήφου» και άρα εγείρει ζητήματα δικαίου σε μια κοινωνία. θέτει ένα a priori μονοδιάστατο αξιολογικό σύστημα.

II. Πολύ-κριτηριακές μέθοδοι ανάλυσης και αξιολόγησης Γενικά, έχουν αναπτυχθεί μια σειρά από διαφορετικές μεθόδους πολύ-κριτηριακής ανάλυσης, αξιολόγησης ή διευκόλυνσης στη λήψη αποφάσεων που σχετικά πρόσφατα, η χρήση τους έχει επεκταθεί στο πεδίο της περιβαλλοντικής διαχείρισης. (Vogd 1984, Janssen 1992, Vincke 1992, Saaty 1994, Munda 1995, Roy 1996, Beinat and Nijkamp 1998) Ωστόσο, για την περίοδο 2009-2010, το 43,5% των περιπτώσεων αξιολόγησης των οικοσυστημικών υπηρεσιών που δημοσιεύτηκαν στο ISI Web of Knowledge αφορούν στην οικονομική αποτίμηση τους.

II. Σχηματοποίηση μιας μεθόδου ΠΚΑ ΕΙΣΡΟΕΣ ΠΚΑ ΕΚΡΟΕΣ Πληροφόρηση Μοντελοποίηση Συμβουλευτική Συνάθροιση Παραγωγή εναλλακτικών δράσεων Προσδιορισμός κριτηρίων αξιολόγησης Κατασκευή μήτρας αξιολόγησης Εφαρμογή διαδικασίας συνάθροισης Κατάταξη εναλλακτικών Ερμηνεία αποτελεσμάτων Πηγή: Προσαρμοσμένο από τους Guitouni and Martel (1998)