ΒΙΤΑΜΙΝΗ Α

Είναι ο γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγραφούν οι ενώσεις που επιδεικνύουν την βιολογική δράση της ρετινόλης. Τα δύο βασικά συστατικά της βιταμίνης Α στις τροφές είναι η ρετινόλη και τα καροτενοειδή. Στη Βρετανία οι συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις σε βιταμίνη Α εκφράζονται σε μg ισοδύναμα ρετινόλης, όπου: Ισοδύναμο ρετινόλης (μg) = [ρετινόλη (μg) + β-καροτένιο ισοδύναμο (μg)]/6

Το Διεθνές Σύστημα Μονάδων για την βιταμίνη Α έχει σταματήσει να ισχύει από το 1954, αλλά συνεχίζει να χρησιμοποιείται ευρέως (ιδιαίτερα στις ετικέτες διαιτητικών συμπληρωμάτων). Μια διεθνής μονάδα ισούται με 0.3μg ισοδύναμα ρετινόλης, 0.3μg ρετινόλης, 0.3μg οξικής ρετινόλης, 0.5μg παλμιτικής ρετινόλης, 0.4μg προπιονικής ρετινόλης

Διαιτητικές πηγές της βιταμίνης Α Ποσότητα τροφίμου Ρετινόλη (μg) Δημητριακά Ψωμί, σιτηρά, δημητριακά   Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα 280ml πλήρες γάλα 280ml ημιαποβουτυρωμένο γάλα 280ml αποβουτυρωμένο γάλα 280ml αποβουτυρωμένο γάλα, εμπλουτισμένο 2 κ. σ. γάλα σε σκόνη, εμπλουτισμένο Απλή κρέμα (35g) Κρέμα σαντιγί (35g Διπλή κρέμα (35g) 150 55 2 100-150 120 100 190 200

Λίπη και έλαια Βούτυρο (10gr) Μαργαρίνη (10gr) 2 κ. γ. μουρουνέλαιο   80 1800 Κρέας και Ψάρια Μπέικον, μοσχάρι, αρνί,χοιρινό, πουλερικά Νεφρά αρνιού, μαγειρεμένα (75g) Συκώτι αρνιού, μαγειρεμένο (90g) Συκώτι μοσχαριού, μαγειρεμένο (90g) Συκώτι βοδιού, μαγειρεμένο (90g) Συκώτι γουρουνιού, μαγειρεμένο (90g) Πατέ συκωτιού (60g) 4 κομμάτια λουκάνικο συκωτιού Λευκό ψάρι 2 φιλέτα ρέγγα, μαγειρεμένα (110g) Ίχνη 20000 36000 18000 21000 4400 870 60

ΔΟΣΟΛΟΓΙΑ Ενήλικες γυναίκες 7500 μg (25000 Units)

ΔΡΑΣΗ Απαραίτητη για την φυσιολογική λειτουργία του αμφιβληστροειδούς και ιδιαιτέρως για την προσαρμογή της όρασης στο σκοτάδι Άλλες μορφές (ρετινόλη, ρετινοικό οξύ) είναι απαραίτητες για τη διατήρηση της δομικής και λειτουργικής ακεραιότητας του επιθηλιακού ιστού και του ανοσοποιητικού συστήματος, της κυτταρικής διαφοροποίησης και διαίρεσης, της ανάπτυξης των οστών, της λειτουργίας των γεννητικών οργάνων, και στην ανάπτυξη του εμβρύου Η βιταμίνη Α μπορεί να ενεργεί σαν συμπαράγοντας σε βιοχημικές αντιδράσεις

ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Απορρόφηση Απορροφάται εύκολα από το ανώτερο γαστρεντερικό (δωδεκαδάκτυλο και νήστιδα) μέσω ενός φορέα-μεσολαβητή. Για την απορρόφηση απαιτείται η παρουσία γαστρικών υγρών, χολικών αλάτων, παγκρεατικής και εντερικής λιπάσης, πρωτεϊνικών και διαιτητικών λιπών  Κατανομή Το ήπαρ περιέχει τουλάχιστον το 90% της αποθηκευμένης στο σώμα βιταμίνης Α (την ποσότητα που χρειάζεται ένας ενήλικας για περίπου δύο χρόνια). Μικρές ποσότητες είναι αποθηκευμένες στους νεφρούς και στους πνεύμονες. Η βιταμίνη Α μεταφέρεται στο αίμα συνδεδεμένη με έναν φορέα, την RBP (retinol-binding protein) Αποβολή Η βιταμίνη Α αποβάλλεται στην χολή και στα ούρα (ως μεταβολίτες). Εμφανίζεται και στο μητρικό γάλα

ΒΙΟΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ Η απορρόφηση της μειώνεται αισθητά με κατανάλωση τροφής πτωχής σε λίπη (<5g) και από την παρουσία υπεροξειδωμένων λιπών και άλλων οξειδωτικών παραγόντων μέσα στα τρόφιμα Η έλλειψη πρωτεϊνών, βιταμίνης Ε, ψευδαργύρου και η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ επηρεάζουν την μεταφορά, την αποθήκευση και χρησιμοποίηση της βιταμίνης Α

ΕΛΛΕΙΨΗ Αδυναμία όρασης στο σκοτάδι (εξαιτίας της μειωμένης ευαισθησίας των ραβδίων στον αμφιβληστροειδή χιτώνα) Ξηροφθαλμία (μπορεί να μην είναι αναστρέψιμη) που χαρακτηρίζεται από ταυτόχρονη ξηρότητα του κερατοειδούς και του επιπεφυκότα, εξέλκωση και ρευστοποίηση. Η τελική κατάληξη είναι η σημαντική μείωση της όρασης και η τύφλωση Ξηροδερμία και παρουσία ασυνέχειας στις δερματικές στοιβάδες (δεν αποτελεί μοναδικό δείκτη ανεπάρκειας σε βιταμίνη Α, εφόσον και άλλες ανεπάρκειες θρεπτικών συστατικών προκαλούν παρόμοιες διαταραχές) Μεταπλασία και κερατινοποίηση των κυττάρων της αναπνευστικής οδού και άλλων οργάνων Αυξημένη ευαισθησία σε μολύνσεις του αναπνευστικού και ουροποιητικού συστήματος Περιστασιακά διάρροια και απώλεια όρεξης

ΧΡΗΣΕΙΣ Τα περισσότερα παιδιά ηλικίας από έξι μηνών έως πέντε χρονών συνιστάται να λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμινών Α και D, εκτός εάν μπορεί να διασφαλιστεί η επάρκεια από τη διατροφή τους Δεν υπάρχει καμία απόδειξη της αξίας της βιταμίνης Α σε προβλήματα των ματιών ή πρόληψης και θεραπείας μολύνσεων που δεν σχετίζονται με ανεπάρκεια βιταμίνης Α Συμπληρώματα βιταμίνης Α σε κανονικές, ασφαλείς δόσεις δεν έχουν αποδεδειγμένα οφέλη σε δερματικά προβλήματα (π.χ. ακμή), όμως συνθετικά ρετινοειδή μπορούν να συνταγογραφηθούν γι’ αυτόν τον σκοπό.

ΧΡΗΣΕΙΣ Ανεξάρτητες μελέτες έχουν εμφανιστεί κατά περιόδους στην βιβλιογραφία υποδηλώνοντας ότι η βιταμίνη Α μπορεί να είναι ευεργετική στο προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, όμως αυτά τα αποτελέσματα δεν έχουν επιβεβαιωθεί σε τυχαίες δοκιμές Υπάρχουν πολύ λίγες ενδείξεις για οποιαδήποτε ευεργετική επίδραση συμπληρωμάτων βιταμίνης Α πέρα από περιπτώσεις ανεπάρκειας Τα διαθέσιμα στοιχεία για τον ρόλο της βιταμίνης Α στον καρκίνο σχετίζονται περισσότερο με τα καροτενοειδή παρά με την βιταμίνη Α γενικά

ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ Εγκυμοσύνη και Θηλασμός Υπερβολικές δόσεις φαίνεται να προκαλούν τερατογενέσεις, αν και τα επίπεδα στα οποία συμβαίνει κάτι τέτοιο δεν έχουν επαρκώς καθοριστεί Συνιστάται σε εγκύους ή γυναίκες που σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδί να μην προσλαμβάνουν διατροφικά συμπληρώματα που περιέχουν βιταμίνη Α (όπως ιχθυέλαια), εκτός αν κάτι τέτοιο γίνεται κατόπιν συστάσεως του γιατρού Θα πρέπει να αποφεύγουν την κατανάλωση τροφών πλούσιων σε βιταμίνη Α, όπως το συκώτι κ.α.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Οξεία τοξικότητα μπορεί να προκληθεί με απλή δόση 300 mg ρετινόλης (1 εκατομμύριο μονάδες) σε ενήλικες, 60 mg ρετινόλης (200000 μονάδες) σε παιδιά ή 30 mg ρετινόλης (100000 μονάδες) σε βρέφη. Τα συμπτώματα είναι συνήθως παροδικά (συχνότερα εκδηλώνονται περίπου 6 ώρες μετά την πέψη της οξείας δόσης και εξαφανίζονται μετά από 36 ώρες) και περιλαμβάνουν: βαριά κεφαλαλγία (εξαιτίας αυξημένης ενδοκρανιακής πίεσης), στοματαλγία, αιμορραγικά ούλα, ζαλάδα, σύγχυση, έμετο, θολή όραση, ηπατομεγαλία, ευερεθιστότητα.

ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Σημεία χρόνιας τοξικότητας μπορεί να εμφανιστούν όταν η ημερήσια πρόσληψη είναι >15 mg ρετινόλης (50000 μονάδες) σε ενήλικες και 6 mg (20000 μονάδες) σε βρέφη και νεαρά παιδιά. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν: ξηροδερμία, δερματίτιδα, αποφολίδωση, δερματικό ερύθημα, εξάνθημα λεπιδοειδές δέρμα, διαταραχές της ανάπτυξης των μαλλιών, πόνους σε οστά και αρθρώσεις, υπεροστέωση, κεφαλαλγία, κόπωση, ευερεθιστότητα, αϋπνία, ανορεξία, ναυτία, έμετο, διάρροια, απώλεια βάρους, ηπατομεγαλία, ηπατοτοξικότητα, αυξημένη ενδοκρανιακή πίεση, υπερασβεστιαιμία (λόγω της αύξησης της λειτουργικότητας της αλκαλικής φωσφατάσης).

Τα εμφανιζόμενα σημεία και συμπτώματα ποικίλλουν ευρέως από άτομο σε άτομο. Τα περισσότερα εξαφανίζονται μέσα σε μία εβδομάδα, αλλά οι αλλαγές στο δέρμα και στα οστά παραμένουν εμφανείς για πολλούς μήνες

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Φάρμακα Αντιπηκτικά: μεγάλες δόσεις βιταμίνης Α (>750 μg: 2500 Units) μπορούν να προκαλέσουν υποπροθρομβιναιμία. Χολεστυραμίνη κα χολεστιπόλη: μπορεί να μειώσουν την εντερική απορρόφηση της βιταμίνης Α. Κολχικίνη: μπορεί να μειώσει την εντερική απορρόφηση της βιταμίνης Α. Υγρή παραφίνη: μπορεί να μειώσει την εντερική απορρόφηση της βιταμίνης Α. Νεομυκίνη: μπορεί να μειώσει την εντερική απορρόφηση της βιταμίνης Α. Ρετινοειδή (ακιτρεκίνη, ετρενοϊκά, ισοτρετινοΐνη, τρεετινοΐνη): ταυτόχρονη χορήγηση με βιταμίνη Α μπορεί να προκαλέσει επιπρόσθετα τοξικά αποτελέσματα. Στατίνες: παρατεταμένη θεραπεία με στατίνες μπορεί να προκαλέσει αύξηση των επιπέδων βιταμίνης Α στον ορό.

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ Θρεπτικά συστατικά  Θρεπτικά συστατικά Σίδηρος: σε ανεπάρκεια βιταμίνης Α ελαττώνονται τα επίπεδα σιδήρου πλάσματος. Βιταμίνη C: σε συνθήκες υπερβιταμίνωσης Α, τα επίπεδα βιταμίνης C στους ιστούς μπορεί να μειωθούν ενώ η απέκκριση βιταμίνης C στα ούρα αυξάνεται. Η βιταμίνη C μπορεί να ελαττώσει τα τοξικά αποτελέσματα της βιταμίνης Α. Βιταμίνη Ε: μεγάλες δόσεις βιταμίνης Α αυξάνουν την ανάγκη για βιταμίνη Ε – η βιταμίνη Ε ελαττώνει την οξειδωτική καταστροφή της βιταμίνης Α. Βιταμίνη Κ: σε συνθήκες υπερβιταμίνωσης Α, μπορεί να προκύψει υποθρομβιναιμία, η οποία διορθώνεται με χορήγηση βιταμίνης Κ.

Συνιστώμενες διαιτητικές προσλήψεις για τη βιταμίνη Α EU RDA=800μg Ηλικία UK USA WHO Ασφαλή Επίπεδα ΕU PRI LNRI1 EAR1 RNI1 RDA UL 0-6 μηνών 7-12 μηνών 1-3 χρονών 4-6 χρονών 4-8 χρονών 7-10 χρονών 9-13 χρονών 150 200 - 250 300 350 400 500 400 1 500 1 600 900 1700

Άνδρες 11-14 χρονών 14-18 χρονών 15-50+ χρονών 19-70+ χρονών 250 - 300 400 500 600 700 900 1000 2800 3000 550 Γυναίκες 11-50+ χρονών Εγκυμοσύνη Θηλασμός +100 +350 770 2 1300 4 3000 3 3000 4 850 *