Διάλεξη 2η Οι βαθύτερες αιτίες του Ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος Special Case: Το ιδιόμορφο μοντέλο της Ελληνικής οικονομίας και οι βαθύτερες αιτίες του προβλήματος

Οι βαθύτερες αιτίες του Ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος Οι αιτίες του Ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος: θα πρέπει να αναζητηθούν σε χαρακτηριστικά της οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης με μακροχρόνιο ορίζοντα, έχουν πρωταρχική ύπαρξη, είναι μη σχετιζόμενες μεταξύ τους (ως αίτιο και αιτιατό μέσω κοινών γενεσιουργών αιτιών), και ανήκουν σε διαφορετικές σφαίρες ανθρώπινης δραστηριότητας.

έχουν μακροχρόνια διάσταση, Χαρακτηριστικά των βαθύτερων αιτιών του οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος της Ελλάδος έχουν μακροχρόνια διάσταση, ασκούν καθολική επίδραση σε όλο (ή σχεδόν σε όλο) το φάσμα λειτουργίας της κοινωνίας και οικονομίας, επιδρούν σημαντικά στην κοινωνία και την οικονομία, αφορούν τις εναπομείνασες εισροές της μεγέθυνσης ή του Συνολικού Παράγοντα Παραγωγικότητας (Total Productivity Factor) με αποτέλεσμα να: καθορίζουν την αποτελεσματικότητα των βασικών εισροών μεγέθυνσης, και προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά του βασικού μοντέλου λειτουργίας της οικονομίας.

Χαρακτηριστικά των βαθύτερων αιτιών του οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος της Ελλάδος ορισμένες διαστάσεις των βαθύτερων αιτιών αφορούν και τη διαθέσιμη ποσότητα των βασικών συντελεστών μεγέθυνσης: τα χαρακτηριστικά του πολιτισμικού υπόβαθρου έχουν (αρνητική) επίπτωση στη γεννητικότητα και ενδεχομένως στην ανάγκη διατύπωσης μίας παραγωγικής μεταναστευτικής πολιτικής, ορισμένα χαρακτηριστικά έχουν επίπτωση και στη διαθεσιμότητα κεφαλαίου ως πρωτογενή παράγοντα μεγέθυνσης.

Οι βαθύτερες αιτίες του οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος

1. Θεσμικό υπόβαθρο Οι θεσμοί σε μια κοινωνία και οικονομία: είναι ανθρώπινες κατασκευές που λειτουργούν ως κανόνες και περιορισμοί στη διαμόρφωση της ανθρώπινης οικονομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, οργανώνουν το πλαίσιο των κινήτρων των ανθρώπινων συναλλαγών, παραμένουν σταθεροί για μεγάλα χρονικά διαστήματα και έτσι φέρουν μεγάλη ευθύνη για την ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών και οικονομιών. Το θεσμικό πλαίσιο: μειώνει την αβεβαιότητα που συνοδεύει την καθημερινή ζωή, και περιλαμβάνει κυρίως το ζήτημα των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και τους όρους των συμβολαίων που αφορούν τις συναλλαγές.

Η σπουδαιότητα των θεσμών Οι θεσμοί παίζουν σημαντικό ρόλο ιδίως εάν επιθυμούμε να κατανοήσουμε -μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα- την πορεία της επίδοσης των οικονομιών. Μαζί με τους βασικούς παραγωγικούς συντελεστές οι θεσμοί θεωρούνται ως οι κύριοι παράγοντες διαμόρφωσης της ανάπτυξης και της μεγέθυνσης σε μία οικονομία. Στις μέρες μας, η σημασία των θεσμικών μεταβολών γίνεται ακόμη πιο κρίσιμη. Κυρίως στις ανεπτυγμένες χώρες, η διαδικασία της συσσώρευσης των βασικών συντελεστών μεγέθυνσης έχει διαταραχτεί σοβαρά. Έτσι, οι θεσμοί παραμένουν η πλέον πρόσφορη πιθανή πηγή νέων αναπτυξιακών διεργασιών.

Θεσμική μεταβολή Εάν οι θεσμοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού σε μια κοινωνία (North, 1990), οι οργανισμοί και τα φυσικά πρόσωπα που αποφασίζουν είναι οι παίκτες. Πηγή της θεσμικής μεταβολής είναι αυτός που επιχειρεί, δηλαδή ο επιχειρηματίας (entrepreneur). Οι πηγές της μεταβολής των θεσμών προέρχονται από τις ευκαιρίες που γίνονται αντιληπτές από τους επιχειρηματίες και μπορεί να συνδέονται με το εξωτερικό περιβάλλον, τη γνώση και τις ικανότητες. Οι θεσμοί είναι η κυρίαρχη πηγή προσδιορισμού των κινήτρων των ατόμων σε μία οικονομία και κοινωνία όσον αφορά την οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση, επηρεάζοντας το βαθμό κατά τον οποίο τα άτομα καινοτομούν και επενδύουν.

Θεσμικό πλαίσιο - δεξιότητες που αναπτύσσονται σε μια οικονομία Αν το θεσμικό πλαίσιο προωθεί την πειρατεία του πλούτου των άλλων τότε: δίνει κίνητρα για την πραγματοποίηση τέτοιων πράξεων και αδιαφορεί για την προστασία της πνευματικής λειτουργίας. Αν θεσμικό πλαίσιο δίνει έμφαση στην ανάπτυξη των τεχνολογικών δυνατοτήτων τότε: καλλιεργεί τις ικανότητες παραγωγής καινοτομιών και προστατεύει τα πνευματικά δικαιώματα.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του θεσμικού υποβάθρου 1.1 Το πολιτισμικό υπόβαθρο και η σημασία του, 1.2 Η συσκότιση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, και 1.3 Οι πολιτικοί θεσμοί ως προσδιοριστικός παράγοντας για την αναδιοργάνωση των οικονομικών θεσμών

1.1 Το πολιτισμικό υπόβαθρο και η σημασία του Το πολιτισμικό υπόβαθρο: αποτελεί καθοριστικό συστατικό της θεσμικής κατασκευής, προέρχεται από μία βασική γεννήτρια συμπεριφορών και δομών: το ανθρώπινο μυαλό, και επηρεάζει τα οικονομικά αποτελέσματα μέσω δύο κυρίως καναλιών: μέσω των κινήτρων και της επιθυμίας των ατόμων να εμπλέκονται σε διάφορες δραστηριότητες απασχόλησης, την οργάνωση των αγορών και την επιθυμία να συσσωρεύουν φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, και μέσω του βαθμού συνεργασίας και εμπιστοσύνης στην οικονομία.

Θεσμοί και πολιτισμικό υπόβαθρο Ομοιότητα: Τόσο οι θεσμοί όσο και το πολιτισμικό υπόβαθρο επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και τα ανθρώπινα κίνητρα. Διαφορές: Οι θεσμοί βρίσκονται υπό τον πλήρη έλεγχο των μελών της κοινωνίας. Αντιθέτως, το πολιτισμικό υπόβαθρο εμφανίζει μία μακροχρόνια επιμονή. Οι θεσμοί μπορούν να θεωρούνται καταστάσεις ισορροπίας της κοινωνίας δεν ισχύει όμως το ίδιο για το πολιτισμικό υπόβαθρο καθώς μία μεταβολή των θεσμών μπορεί να αλλάξει και στοιχεία του πολιτισμικού υποβάθρου.

Ιστορικοί θεσμοί – πολιτισμικό υπόβαθρο – οικονομική ανάπτυξη Οι ιστορικοί θεσμοί προηγούνται και άρα επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη (Acemoglou et al., 2001). Οι ιστορικοί θεσμοί προηγούνται και μέσω του πολιτισμικού υποβάθρου διαμορφώνεται η οικονομική ανάπτυξη (Tabellini, 2005). Συνοψίζοντας, το πολιτισμικό υπόβαθρο συνδέεται με την οικονομική απόδοση ως εξής:

Πολιτισμικές αξίες και κοινωνικά ψυχολογικά στερεότυπα Οι πολιτισμικές αξίες και τα κοινωνικά ψυχολογικά στερεότυπα αποτελούν γνωσιολογικές κατασκευές που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν και προσδιορίζουν το μέλλον. Στην Ελληνική κοινωνία μετρούν μία πολύ μακρά διάρκεια ζωής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι ακινητοποιημένα και παγιωμένα μέσα στο χρόνο, που ξεπερνά την ίδρυση του νεότερου Ελληνικού κράτους. Γενικά, τα πολιτισμικά στερεότυπα παρουσιάζουν πολύ μεγάλη αντίσταση στη μεταβολή και τον επαναπροσδιορισμό τους (Johnston, 1996).

Ο μακροπρόθεσμος χαρακτήρας των κοινωνικών στερεοτύπων Ο μακροπρόθεσμος χαρακτήρας των κοινωνικών στερεοτύπων που διαμορφώνουν το πολιτισμικό υπόβαθρο βασίζεται σε δύο κυρίως αιτίες: στον εξωγενή χαρακτήρα των δυνάμεων που διαμορφώνουν την κατασκευή των στερεοτύπων (κλίμα, περιβάλλον, κλπ.) (Schwartz, 2009), και στην άποψη περί ενδογενών (για τον ανθρώπινο πολιτισμό) διαδικασιών διαμόρφωσης του πολιτισμικού υποβάθρου (Hong, 2009, Oyserman και Sorensen, 2009). Η άποψη αυτή θεωρεί το πολιτισμικό υπόβαθρο ως ένα σύνολο από «κοινή γνώση», αποτελούμενο από: α) διδασκόμενες διαδικασίες σκέψης, β) κατασκευές πεποιθήσεων, συμπεριφορών και αξιών, και γ) υπολανθάνουσες θεωρίες του φυσικού και κοινωνικού κόσμου.

Ιεράρχηση επικρατούντων κοινωνικών ψυχολογικών στερεοτύπων στην Ελληνική κοινωνία Το πολιτισμικό υπόβαθρο έχει μακροπρόθεσμη αντικυκλική αναπτυξιακή επίδραση. Ο προσανατολισμός στο παρόν, η κυριαρχία της αβεβαιότητας και η μη εμπιστοσύνη (χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο) συντελούν στη μειωμένη γεννητικότητα.

1.2 Συσκότιση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας Η συσκότιση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της ποιότητας των οικονομικών θεσμών (δικαιώματα ιδιοκτησίας και συνθήκες συμβολαιοποίησης). Πρόκειται για τη σύγχυση αναφορικά με το ποιος έχει το δικαίωμα ιδιοκτησίας σε συγκεκριμένες αξίες σε πολλούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας. Αίτια στα οποία οφείλεται η επικράτηση του φαινομένου της συσκότισης επί των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας: α) οικονομικά γεγονότα, β) πολιτισμικά χαρακτηριστικά (συλλογικότητα έναντι ιδιωτικότητας), γ) χαρακτηριστικά της φύσης των συναλλαγών σε μία κοινωνία (με κύρια έκφραση την αβεβαιότητα και τη μη επαναληπτικότητα), και δ) το γεγονός ότι βασικοί πλουτοπαραγωγικοί πόροι αποτελούν κοινούς πόρους για όλη την οικονομία.

Συσκότιση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας Η συσκότιση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας ευνοεί: α) την αντιπαραγωγική οργάνωση της επίσημης οικονομικής δραστηριότητας, και β) τη διόγκωση της σκιώδους οικονομίας (Torgler και Schneider, 2009). Σύγχρονες εκφράσεις του φαινομένου: εκτός σχεδίου και εκτός ορίων δόμηση κατασκευαστικής δραστηριότητας, πειρατεία επί της πνευματικής ιδιοκτησίας, συνεχής μεταβολή του φορολογικού συστήματος, μεταπώληση αδειών κυκλοφορίας μέσων δημόσιας μεταφοράς, κλπ.

Συσκότιση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας Οι περισσότερες από τις συναλλαγές που αφορούν παρόμοιας φύσης δικαιώματα ιδιοκτησίας αρχίζουν από την επίσημη οικονομία και ολοκληρώνονται στην παράλληλη οικονομία. Όταν διακινούνται στις συναλλαγές ασαφή δικαιώματα ιδιοκτησίας, επηρεάζεται και η λειτουργία της επίσημης οικονομίας αλλά και αυτή της σκιώδους οικονομίας. Λόγω του νεφελώδους χαρακτήρα των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας αναπτύσσονται ιδιόρρυθμες συναλλαγές, οι οποίες έχουν πολύ μικρό βαθμό επαναληψιμότητας. Η επαναληψιμότητα θα οδηγούσε και σε καλύτερη περιγραφή των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, γεγονός που θα φώτιζε την ακριβή φύση τους.

Συσκότιση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας

1.3 Οι πολιτικοί θεσμοί ως προσδιοριστικός παράγοντας για την αναδιοργάνωση των οικονομικών θεσμών Οι πολιτικοί θεσμοί αποτελούν έναν τρόπο άθροισης/ συγκέντρωσης των ατομικών προτιμήσεων και των συγκρούσεων που καλύπτουν όλη την κοινωνία. Διαφορετικοί πολιτικοί θεσμοί διαμορφώνουν διαφορετικούς νικητές και ηττημένους και ως εκ τούτου αντιπροσωπεύουν διαφορετικές ισορροπίες δυνάμεων. Αυτό οδηγεί στην αέναη ύπαρξη κοινωνικής έντασης γύρω από το σχηματισμό των θεσμών. Το σύστημα των πολιτικών θεσμών είναι ο κύριος διαμορφωτής της κατανομής των πόρων στην οικονομία, η οποία με τη σειρά της διαμορφώνει τους νέους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς σε μια οικονομία.

Οι πολιτικοί θεσμοί στην αναδιοργάνωση των οικονομικών θεσμών Η κατανομή της πολιτικής δύναμης αλλά και η δυνατότητα διαμόρφωσης των θεσμών μπορεί να διαμορφώνονται από: α) τις πιέσεις των ενδιαφερομένων, β) το υπάρχον επίπεδο τεχνολογίας, και γ) τη συσσώρευση του πλούτου και την κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Γιατί οι κοινωνίες δε διαλέγουν να έχουν τους πλέον αποτελεσματικούς πολιτικούς θεσμούς και τις πλέον αποτελεσματικές πολιτικές; Τρεις βασικές απαντήσεις (Acemoglu, 2009): α) υπάρχει έντονη κοινωνική σύγκρουση που δημιουργεί χαμένους και κερδισμένους, β) υπάρχει πρόβλημα ανειλημμένων υποχρεώσεων, και γ) συνειδητά οι έχοντες την πολιτική εξουσία διαμορφώνουν θεσμούς και λαμβάνουν αποφάσεις πολιτικής που απέχουν από την άριστη κατανομή των πόρων.

Οι πολιτικοί θεσμοί στην Ελληνική οικονομία Οι πολιτικοί θεσμοί στην Ελληνική οικονομία χαρακτηρίζονται από το χάσμα της προγραμματικής διακήρυξης και του εφαρμοζόμενου κυβερνητικού προγράμματος, το οποίο μάλιστα γεφυρώνεται μέσω της προγραμματικής σύγκλισης των κομμάτων εξουσίας έτσι όμως τα πολιτικά κόμματα χάνουν τη μεταρρυθμιστική τους ικανότητα. Η χρονική υστέρηση που χαρακτηρίζει την (εκλογική) εντολή της πολιτικής εξουσίας σε σύγκριση με τα προβλήματα που καλείται να επιλύσει, αποτελεί μόνιμη τροχοπέδη στην αναπτυξιακή διαδικασία. Παράλληλα, η έντονη επίδραση των ομάδων πίεσης συντελεί στη μείωση των δυνατοτήτων προσαρμογής της κοινωνίας και της οικονομίας στις εξωτερικές επιδράσεις.

2. Οι κοινοί πόροι ως η κύρια πηγή πλούτου Τα προβλήματα που σχετίζονται με την άριστη διαχείριση των φυσικών πόρων που χρησιμοποιούνται από κοινού από πολλά άτομα, δεν έχουν λυθεί ούτε θεωρητικά ούτε πολιτικά (Ostrom, 2002). Παρατηρούνται δύο αντίθετες αντιλήψεις σχετικά με τη διαχείρισή των φυσικών πόρων: α) το κράτος πρέπει να έχει υπό την ευθύνη του τη διαχείρισή τους, και β) το πρόβλημα μπορεί να λυθεί με την ιδιωτικοποίησή τους. Οι κοινοί πόροι έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την απόλυτη συσκότιση αναφορικά με τη φύση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, τον ιδιοκτήτη τους και τη διαδικασία συμβολαιοποίησης τους.

Άμεση και έμμεση συμβολή του τουριστικού και του κατασκευαστικού τομέα στο ΑΕΠ, (2008) Ένα μέρος του παραγόμενου προϊόντος στην Ελληνική οικονομία συνδέεται με τους κοινούς πόρους. Εφόσον μία κοινωνία χαρακτηρίζεται από έντονη παρουσία του κατασκευαστικού και του τουριστικού τομέα, έχει ως πρωτογενή πηγή παραγωγής το περιβάλλον. Η ιδιοκτησία γης ως η βασική πηγή πλούτου στην Ελληνική οικονομία καθώς και η νεφελώδης αντίληψη της συσκότισης των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων επηρέασαν τη φύση της ποιότητας και της ποσότητας της επιχειρηματικότητας στην Ελληνική οικονομία.

3. Ο ηθικός κίνδυνος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και η θεσμική αδυναμία στην Ε.Ε. Παράγοντες με εξωτερική προέλευση συμπεριλαμβάνονται στις βαθύτερες αιτίες του Ελληνικού οικονομικού και κοινωνικού προβλήματος. Διαπιστώνεται ότι: μία εξωτερική συνθήκη μπορεί να ευθύνεται για τις εσωτερικές εξελίξεις μιας χώρας, σε μακροχρόνια διάσταση. Ο εξωτερικός παράγοντας έχει ευθύνη για τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος υπό το οποίο μόνιμες παθολογικές καταστάσεις της Ελληνικής οικονομίας μετατρέπονται σε μείζονα περιστατικά κρίσεων. Οι τακτικά επαναλαμβανόμενες μείζονες εθνικές κρίσεις έχουν αυτοτελή αρνητικό χαρακτήρα αιτιότητας όσον αφορά στις αναπτυξιακές προϋποθέσεις της Ελληνικής κοινωνίας.

Ο ηθικός κίνδυνος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και η θεσμική αδυναμία στην Ε.Ε. Οι Reinhart και Rogoff συζητάνε τις κρίσεις αυτές ως εθνικές κρίσεις πτώχευσης ή καταστάσεις κοντά στην πτώχευση του εξωτερικού χρέους μίας χώρας, που περιλαμβάνουν την πτώχευση της κυβέρνησης είτε λόγω δικών της χρεών είτε λόγω χρεών του ιδιωτικού τομέα που ήταν δημοσιονομικά ελλειμματικός. Σε παγκόσμιο επίπεδο τα περιστατικά αυτά είναι πέντε: κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων πολέμων, όταν σχεδόν οι μισές χώρες παγκοσμίως αδυνατούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους (1820 - τέλη της δεκαετίας του 1840), από τη δεκαετία του 1870 και για δύο δεκαετίες, από το 1930 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν και πάλι σχεδόν οι μισές χώρες παγκοσμίως αδυνατούσαν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, κρίση χρέους των αναδυόμενων οικονομιών των δεκαετιών του 1980 και του 1990, στα πέντε αυτά περιστατικά θα πρέπει να προστεθεί το περιστατικό της κρίσης του 2008 – 2010.

Ποσοστά χωρών σε κατάσταση πτώχευσης ή αναδιάρθρωσης του χρέους

Ο ηθικός κίνδυνος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και η θεσμική αδυναμία στην Ε.Ε. Οι οικονομικοί λόγοι δημιουργίας των διεθνών κρίσεων θα πρέπει να αναζητηθούν: σε παγκόσμιους οικονομικούς παράγοντες, όπως είναι οι τιμές των προϊόντων και η τιμή του κεφαλαίου (επιτόκια) στις βασικές παγκόσμιες οικονομίες. Η περιοδική διόγκωση των αξιών στην παγκόσμια οικονομία συνοδεύτηκε από διόγκωση των νομισματικών αξιών και διόγκωση της κινητικότητας των κεφαλαίων (Obstfeld και Taylo, 2003), που αναζητούσαν διεξόδους προς επένδυση έστω υπό μειωμένους όρους εξασφάλισης και υπόσχεσης της αποπληρωμής (moral hazard). Η εκτίμηση των Abbas et al. (2010) δίνει μία παρόμοια μακροπρόθεσμη εικόνα παρόλο που το μέτρο της απεικόνισης είναι διαφορετικό (λόγος χρέους προς το ΑΕΠ) για ομάδες χωρών (G-20 ανεπτυγμένες, G-20 αναπτυσσόμενες, χαμηλού εισοδήματος χώρες) όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 10.2.

Χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ για ανεπτυγμένες, αναδυόμενες και χαμηλού εισοδήματος χώρες

Κινητικότητα κεφαλαίου σε διεθνές επίπεδο Οι Reinhart και Rogoff (2008) έχουν κάνει ένα βήμα παραπάνω: Διαπίστωσαν ότι: «περίοδοι υψηλής κινητικότητας του διεθνούς κεφαλαίου έχουν επανειλημμένα οδηγήσει σε διεθνείς οικονομικές τραπεζικές κρίσεις».

Γεγονότα που σχετίζονται με τις κρίσεις Έχει παρατηρηθεί επαναλαμβανόμενη εμφάνιση μίας αλληλουχίας γεγονότων που σχετίζονται με τις κρίσεις: α) τα ιδιωτικά και τα δημόσια χρέη αυξάνονται ως μία πρώιμη ένδειξη της επερχόμενης κρίσης, β) οι τραπεζικές κρίσεις (εγχώριες και διεθνείς) εμφανίζονται ή συνοδεύουν τις δημοσιονομικές κρίσεις, και γ) το δημόσιο χρέος διογκώνεται υπερβολικά συνήθως αποκαλύπτοντας «κρυμμένα επί μέρους δημόσια χρέη». Στο πρώτο περιστατικό παγκόσμιας υπερχρέωσης δεν υπήρχε Ελληνικό κράτος. Στα άλλα τέσσερα όμως περιστατικά «παγκόσμιας υπερχρέωσης» η Ελλάδα εμφανίζεται! Η σχέση των τόκων προς το ΑΕΠ στην Ελλάδα το 1993 έφτασε σε επίπεδο που είναι υψηλότερο από αυτό στο οποίο εκτιμάται ότι θα φτάσει το 2014, σημείο κορύφωσης των δημοσιονομικών υποχρεώσεων της Ελλάδας υπό τις παρούσες συνθήκες.

Οι χρεοκοπίες του Ελληνικού κράτους

Ο ηθικός κίνδυνος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και η θεσμική αδυναμία στην Ε.Ε. Ο ηθικός κίνδυνος εμφανίζεται στους διεθνείς διαχειριστές κεφαλαίων, στους εγχώριους διαχειριστές που είναι εγκαταστημένοι στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα και στις δημόσιες θέσεις διαχείρισης του δημόσιου χρέους και εγγυήσεων του Ελληνικού δημοσίου. Η ανάπτυξη των διασυνοριακών τραπεζικών συναλλαγών διαμόρφωσε την περίπλοκη κατάσταση έλλειψης ελέγχου των διατραπεζικών συναλλαγών στην τελευταία κρίση. Οι τακτικά επαναλαμβανόμενες μείζονες εθνικές κρίσεις έχουν σημαντική ευθύνη για το ίδιο το οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα της Ελλάδος, οργανώνοντας μία ενδογενή σχέση αιτίου και αιτιατού. Ο λόγος για αυτό είναι η σχέση που υπάρχει μεταξύ του χρέους και της μεγέθυνσης.

Ο ηθικός κίνδυνος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα και η θεσμική αδυναμία στην Ε.Ε. Στις αιτίες όμως της περιοδικής εμφάνισης της προβληματικότητας στην Ελληνική οικονομία, δεν εμφανίζονται μόνο παράγοντες με μακροχρόνια παρουσία. Η θεσμική αδυναμία της Ε.Ε. αποτελεί ίσως τη σοβαρότερη πηγή προβλημάτων. ο τρόπος λειτουργίας και λήψης των αποφάσεων στην Ε.Ε. έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαχείριση της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής κρίσης. το έλλειμμα πολιτισμικής και άρα επικοινωνιακής συνοχής που παρατηρείται στην Ε.Ε. Το πρόβλημα των διαφορετικών γλωσσών και νοοτροπιών και το ζήτημα των διαφορών στα επικρατούντα πολιτισμικά στερεότυπα είναι πηγές προβλημάτων.

4. Η μακροχρόνια κοινωνική επιλογή της διεύρυνσης του δημόσιου τομέα ως μέσο απορρόφησης του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού Αποτελεί μία δυνατότητα που δε λειτουργεί σε όλες τις οικονομίες του κόσμου, ενώ σε αυτές που ενεργοποιείται δε διατηρείται απαραίτητα σταθερή με το πέρασμα των ετών. Στην επιλογή αυτή θα πρέπει να διακρίνουμε δύο εφαρμογές: Η πρώτη έχει καθαρό αντικυκλικό δημοσιονομικό χαρακτήρα - καλείται δηλαδή να εφαρμοστεί μία κεϋνσιανού τύπου αντικυκλική πολιτική- και παρατηρείται διεύρυνση του δημόσιου τομέα. Η δεύτερη εφαρμογή έχει μονιμότερο χαρακτήρα και διατηρείται επί μακρά χρονικά διαστήματα ανεξαρτήτως των φάσεων του οικονομικού κύκλου.

Η διεύρυνση του δημόσιου τομέα ως μέσο απορρόφησης του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού Η κοινωνική δικαιολογητική βάση της διεύρυνσης του δημόσιου τομέα είναι η παροχή δυνατοτήτων απασχόλησης στον πληθυσμό της επικράτειας, δεδομένου ότι η προσφορά εργατικής δύναμης υπερβαίνει τις δυνατότητες ζήτησης. Στην Ελληνική οικονομία η αύξηση της προσφοράς της εργατικής δύναμης είναι συνισταμένη δύο παραγόντων, που δεν είναι απαραιτήτως ενδογενή φαινόμενα: α) της εξέλιξης του πληθυσμού (αύξηση της χωρικής επικράτειας με την προσθήκη νέων εδαφών), και β) της εξέλιξης της καθαρής μεταναστευτικής κίνησης (αύξηση της εισροής αλλοδαπών νόμιμων και μη).

Έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού και μέγεθος δημόσιου τομέα Το δημοσιονομικό έλλειμμα εμφανίστηκε αμέσως μετά το 1974 για να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις στη συνέχεια. Η αύξηση του δημόσιου χρέους στην Ελληνική περίπτωση, σε όλη την Ελληνική οικονομική ιστορία, δε θα πρέπει να συσχετίζεται μόνο με το στόχο των πολιτικών απασχόλησης πόλεμοι και διεθνείς οικονομικές κρίσεις παίζουν ένα πολύ σοβαρό ρόλο. Όμως στην Ελληνική κοινωνία υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για το γεγονός ότι η πολιτική ηγεσία χρησιμοποιούσε και χρησιμοποιεί το δημόσιο τομέα για την παροχή απασχόλησης. Ακόμα και όταν ξέσπασε η κρίση του 2008 – 2010 που είχε κατεξοχήν δημοσιονομικό χαρακτήρα, η πολιτική ηγεσία δε θέλησε να μειωθεί ο αριθμός των απασχολούμενων στο δημόσιο τομέα έχοντας τη σύμφωνη γνώμη της κοινωνίας η οποία ωστόσο αποδέχτηκε τη μείωση των μισθών.

Έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού (% του ΑΕΠ)

5. Η συστηματική ύπαρξη υψηλών επιπέδων κινδύνου στην Ελληνική κοινωνία και οικονομία Η Ελληνική κοινωνία ζει συνεχώς υπό την πίεση της περιορισμένης δυνατότητας χρηματοδότησης αυτού που η ίδια αντιλαμβάνεται ως ανάγκες της. Από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα, μόνο οι περίοδοι 1953-1970 και 2000-2007 δε βρισκόταν υπό την επίδραση έντονων πληθωριστικών πιέσεων ή περιόδων υψηλού κινδύνου. Σε όλη την ύπαρξη του Ελληνικού κράτους, τα οικονομικά δρώντα άτομα αντιλαμβάνονταν ότι οι όροι επιβίωσης της κοινωνίας αντιστρατεύονταν τους όρους ανάπτυξής της. Λόγω της ύπαρξης υψηλών επιπέδων κινδύνου: τα οικονομικά δρώντα άτομα αποφεύγουν να δεσμεύονται σε επενδύσεις που απαιτούν σημαντικά χρηματικά μεγέθη.

Η συστηματική ύπαρξη υψηλών επιπέδων κινδύνου στην Ελληνική κοινωνία και οικονομία Η ύπαρξη υψηλού επιπέδου κινδύνου έχει ως αποτέλεσμα την επικράτηση του προτύπου των μικρομεσαίων παραδοσιακών επιχειρήσεων με συνέπειες: α) την απουσία καινοτομικού χαρακτήρα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, β) την επικράτηση μικρής κλίμακας (μεγέθους) επιχειρηματικής δραστηριότητας, και γ) την επικράτηση από καιρό εις καιρό συνθηκών «πανικού τραπεζικής ρευστότητας» (έτη 1931, 1991, 2009-2010). Η συστηματική ύπαρξη υψηλών επιπέδων έχει επίδραση και σε άλλους τομείς όπως: α) στην εξωτερική πολιτική, β) στις οικονομικές σχέσεις, και γ) στη διαθεσιμότητα των οικονομικών πόρων σε κάθε οικονομία.

Special Case: Το ιδιόμορφο μοντέλο της Ελληνικής οικονομίας και οι βαθύτερες αιτίες του προβλήματος

1. Το Ιδιόμορφο Μοντέλο Οικονομία της αγοράς: Ο μηχανισμός της προσφοράς-ζήτησης ορίζει τις τιμές. Η σχέση των τιμών καθορίζει πώς θα κατανεμηθούν οι πόροι ενώ δείχνει τις σχετικές αξίες των αγαθών, άρα και τις κοινωνικές αξίες που εκφράζουν τη χρησιμότητά τους στη ζωή του ανθρώπου. Σε όλο τον κόσμο δε λειτουργεί βεβαίως ένα πανομοιότυπο μοντέλο οικονομίας. Η πιο «χονδρική» απόκλιση από το μοντέλο της αγοράς αποτέλεσε η οργάνωση των οικονομιών του υπαρκτού σοσιαλισμού στις αρχές και στα μέσα του 20ου αιώνα (Κεντρικά ελεγχόμενες οικονομίες).

Το Ιδιόμορφο Μοντέλο Άρα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν δύο βασικά μοντέλα οικονομίας: της αγοράς (market economy). της μη-αγοράς (non-market economy). Μεταξύ των δύο μοντέλων έχουν αναπτυχθεί ένα πλήθος ενδιάμεσων μοντέλων εξαιτίας: της Ιστορικής εξέλιξης. της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης. Η Ελληνική οικονομία βρίσκεται μεταξύ του ενός και του άλλου άκρου λειτουργίας των αγορών αποκαλώντας το «Ιδιόμορφο Μοντέλο». Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Ελληνικής οικονομίας θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το πώς αυτά αλλοιώνουν το οικονομικό αποτέλεσμα.

2. Τα βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά Ελληνική οικονομία: Μικρή ανοιχτή οικονομία. 2,3% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης. Έκδοση νέου χρέους. Μη δυνατότητα έκδοσης νέου χρήματος.

Δημόσιο χρέος της Ελλάδας ως ποσοστό του ΑΕΠ

Τα βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά Χαμηλός εξαγωγικός τομέας (20% του ΑΕΠ). Χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Ελλείμματα στο Ισοζύγιο πληρωμών. Χαμηλή τάση για αποταμίευση. Υψηλός δανεισμός. Κατανάλωση νοικοκυριών Έλλειμμα αγαθών και υπηρεσιών Ακαθάριστη αποταμίευση Καθαρή αποταμίευση Ελλάδα 71% -12% 11% -1% Μεσογειακές χώρες 59% -2% 21% 5% Ευρωζώνη 57% 2% 22% 7%

Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ (μ.ο. 2005-2009)

Τα βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά Μεγάλος αριθμός Μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) 75 ΜΜΕ/1000 κατοίκους. Απασχολούν το 68% του εργατικού δυναμικού. Ολιγοπωλιακές καταστάσεις. Χαμηλά επίπεδα καινοτομικής δραστηριότητας. Έλλειψη οικονομιών κλίμακας. Έλλειψη ανταγωνιστικότητας. Η βελτίωση της παραγωγικότητας σε ορισμένους κλάδους οδήγησε σε αύξηση των μισθών. Επιδείνωση του εξαγωγικού τομέα. Αδύναμος ιδιωτικός τομέας.

Απασχόληση στον τομέα της χρηματοοικονομικής διαμεσολάβησης ως ποσοστό του συνόλου της απασχόλησης Το δυναμικό κομμάτι του χρηματοπιστωτικού τομέα αποτελεί άλλα μια ιδιομορφία της Ελληνικής οικονομίας

Παραγωγικότητα και αξιοποίηση ανθρωπίνου κεφαλαίου Υψηλή παραγωγικότητα. Χαμηλή αξιοποίηση ανθρωπίνου κεφαλαίου.

Τα βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά Ελλιπής αναγνώριση του ερευνητικού αποτελέσματος των πανεπιστημίων. Περιορισμένη μετατροπή της έρευνας σε εμπορεύσιμα προϊόντα. Δεν παράγεται ικανός αριθμός ευρεσιτεχνιών: 1,00/εκατ. πληθυσμού έναντι 42,24 της Δανίας και 80,85 για τη Σουηδία. Χαμηλό μέσο επίπεδο εκπαίδευσης.

Ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 30 έως 64 που έχει αποφοιτήσει από τριτοβάθμια εκπαίδευση

Τα βασικά οικονομικά χαρακτηριστικά Επιβάρυνση του δημοσιονομικού αποτελέσματος από: γήρανση πληθυσμού. υψηλή φοροδιαφυγή. Τελικοί φορολογικοί συντελεστές: δείκτες οι οποίοι ενσωματώνουν όλες τις πληροφορίες του φορολογικού συστήματος και την αποτελεσματικότητα του φοροεισπρακτικού μηχανισμού, ενώ δείχνουν το συντελεστή με τον οποίο πραγματικά επιβαρύνονται τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις. Η ανάγκη για περιορισμό των ελλειμμάτων οδήγησε πολλές φορές σε αύξηση των φόρων  αύξηση της παραοικονομίας: Μεταπολεμικός κοινωνικοοικονομικός μετασχηματισμός. Υψηλά κόστη συναλλαγών. Πολιτισμικό υπόβαθρο. Υψηλοί φορολογικοί συντελεστές.

Φορολογική επιβάρυνση στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνη   Ελλάδα Ζώνη του ευρώ Με παραοικονομία Χωρίς παραοικονομία Τελικός φορολογικός συντελεστής Εισόδημα από εργασία 38.8% 28.7% 33.0% 34.0% Κεφάλαιο 20.2% 15.0% 17.2% 25.0% Κατανάλωση 18.4% 13.6% 15.6% 20.0% Αυτοαπασχόληση 18.1% 13.4% 15.4% 29.0% Επιχειρηματικά κέρδη 24.7% 18.3% 21.0% 24.0% Εισφορές κοινωνικής ασφάλισης εργοδότη (2009) 14.7% 10.9% 12.5% 16.7% Εισφορές κοινωνικής ασφάλισης εργαζόμενου (2009) 11.8% 8.7% 10.0%