ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΥΡΕΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΥΡΕΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ

ΤΡΙΚΥΚΛΙΚΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΑ ΤΡΙΚΥΚΛΙΚΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΑ

Μηχανισμός Δράσης αμιτρυπτιλίνη Τα φάρμακα αυτά δρουν αναστέλλοντας τους υποδοχείς πολλών νευ-ροδιαβιβαστών, όπως τους υποδοχείς επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης και σεροτονίνης, μουσκαρινικούς υποδοχείς, ενώ παράλληλα ασκούν δράση στην καρδιά σταθεροποιητική επί των μεμβρανών (όπως τα αντιαρρυθμικά τάξης Λα) αμιτρυπτιλίνη

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Ήπια μορφή:Αντιχολινεργικές δράσεις όπως ξηροστομία, μυδρίαση, φλεβοκομβική ταχυκαρδία, νωθρότητα, κατακράτηση ούρων Βαρεία μορφή:Εκδηλώσεις από το ΚΝΣ όπως σπασμοί, κώμα, αναπνευστική καταστολή και εκδηλώσεις από το καρδιαγγειακό όπως εκτακτοσυστολές, αρρυθμίες (κοιλιακή ταχυκαρδία και μαρμαρυγή), υπόταση (αρνητική ινότροπος δράση)

Θεραπευτική αντιμετώπιση Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακα για δόσεις μεγαλύτερες από 300mg, εντός 4 ωρών από την λήψη. Τα μέτρα αυτά είναι πιθανόν αποτελεσματικά μετά από αυτό το χρονικό όριο μόνο σε περιπτώσεις πολύ μεγάλων δόσεων ή λήψης σκευασμάτων βραδείας αποδέσμευσης. Υπό παρακολούθηση pH, ηλεκτρολύτες, ΗΚΓ. Αρρυθμίες και υπόταση αντιμετωπίζονται με ρύθμιση του Κ+, του pH, με χορήγηση φαινυτοϊνης ή ατενολόλης

ΕΚΛΕΚΤΙΚΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΣΕΡΟΤΟΝΙΝΗΣ

Μηχανισμός Δράσης Προκαλούν αύξηση της συγκέντρωσης της σεροτονίνης στις συνάψεις, ορισμένοι διαθέτουν και β-αδρενεργική δράση, ενώ άλλοι μουσκαρινική φλουοξετίνη

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Ήπια μορφή: Ήπιες διαταραχές από γαστρεντερικό, καρδιαγγειακό, νευρικό Βαρεία μορφή: Σπασμοί, κώμα, θάνατος Σύνδρομο σεροτονίνης:Εμφανίζεται όταν αυτά τα φάρμακο ληφθούν σε συνδυασμό με παράγοντες που αυξάνουν την διαθεσιμότητα της σεροτονίνης. Το σύνδρομο είναι δυνητικά θανατηφόρο και οι κλινικές εκδηλώσεις του περιλαμβάνουν μυοκλονίες, αύξηση αντανακλαστικών, υπερθερμία, ραβδομυόλυση, νεφρική ανεπάρκεια, διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη

Θεραπευτική αντιμετώπιση Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακα, υποστηρικτική και συμπτωματική θεραπεία

ΘΕΟΦΥΛΛΙΝΗ

Μηχανισμός Δράσης Η θεοφυλλίνη, όπως σε διάφορους βαθμούς και οι άλλες μεθυλξανθίνες, αναστέλλει το ένζυμο φωσφοδιεστεράση, ανταγωνίζεται τους υποδοχείς της αδενοσίνης και προκαλεί την απελευθέρωση κατεχολαμινών θεοφυλλίνη

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Ήπια μορφή: Ναυτία, εμετός, τρόμος, υπεραερισμός, ταχυκαρδία Βαρεία μορφή: Σπασμοί, αναπνευστική καταστολή, υπόταση, καρδιακές αρρυθμίες

Θεραπευτική αντιμετώπιση Επί εμφανίσεως εμέτων, χορηγούνται αντιεμετικά και ενεργός άνθρακας επαναλαμβανόμενα. Διορθώνονται τυχόν διαταραχές του pH και των ηλεκτρολυτών, και ανάλογα με την στάθμη της θεοφυλλίνης αποφασίζεται αν θα εφαρμοσθεί αιμοδιήθηση μέσω άνθρακος

ΒΕΝΖΟΔΙΑΖΕΠΙΝΕΣ

Μηχανισμός δράσης Δρουν διεγείροντας έμμεσα, μέσω ειδικών υποδοχέων, τους ανασταλτικούς GABA-εργικούς νευρώνες του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος

Τοξικότητα λοραζεπάμη Η τοξικότητα αυτών των παραγόντων είναι σχετικά μικρή, γι’ αυτό δηλητηριάσεις συμβαίνουν συνήθως όταν λαμβάνονται σε συνδυασμό με οινοπνευματώδη ή άλλα κατασταλτικά του ΚΝΣ. Ο κίνδυνος οξείας δηλητηρίασης αυξάνεται με ενδοφλέβια χορήγηση, με χρήση παραγόντων βραχείας δράσεως, ή όταν τα θύματα είναι παιδιά, ηλικιωμένοι και πάσχοντες από αναπνευστικές νόσους  λοραζεπάμη

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Ήπια μορφή: Σύγχυση, νωθρότητα, υπνηλία, μείωση αντανακλαστικών, δυσχέρεια της ομιλίας, αταξία, υπόταση Βαρεία μορφή: Η υπνηλία μεταπίπτει σε κώμα, περιφερική κυκλοφορική ανεπάρκεια, θάνατος από καταστολή της αναπνοής

Θεραπευτική αντιμετώπιση Υποστηρικτική και συμπτωματική θεραπεία ιδιαίτερα του αναπνευστικού (διασωλήνωση της τραχείας, μηχανικός αερισμός αν παραστεί ανάγκη) Πλύση στομάχου, χορήγηση ενεργού άνθρακα εντός 2 ωρών από την λήψη Υπάρχει ειδικό αντίδοτο η φλουμαζενίλη, που όμως έχει το μειονέκτημα του μικρού χρόνου ημίσειας ζωής. Επιπλέον, μπορεί να προκαλέσει εμφάνιση συνδρόμου στέρησης σε χρόνιους χρήστες βενζοδιαζεπινών που εισήχθησαν για δηλητηρίαση Το σύνδρομο στέρησης αντιμετωπίζεται με χορήγηση διαζεπάμης σε δόσεις σταδιακά μειούμενες

Εξάρτηση-σύνδρομο στέρησης Μετά από τακτική χρήση αυτών των φαρμάκων, ο ανθρώπινος οργανισμός αναπτύσσει ανοχή στις δράσεις τους που είναι επιπροσθέτως διασταυρούμενη με βαρβιτουρικά, μεθακουαλόνη και αιθανόλη Το σύνδρομο στέρησης από βενζοδιαζεπίνες ομοιάζει συνήθως με αγχώδη διαταραχή, όμως μπορεί να εκδηλωθεί και με μυϊκούς σπασμούς, ορθοστατική υπόταση, αδυναμία, όπως και με σοβαρότερα φαινόμενα (ψευδαισθήσεις, ψύχωση, κινητικές διαταραχές, επιληπτικές κρίσεις)

ΣΑΛΙΚΥΛΙΚΑ

Μηχανισμός τοξικής δράσης Διεγείρουν το κέντρο της αναπνοής, προκαλώντας υπεραερισμό και αναπνευστική αλκάλωση. Ο οργανισμός προσπαθεί να αντιρροπήσει την κατάσταση, αποβάλλοντας διττανθρακικά, νάτριο, κάλιο, νερό μέσω των ούρων, με αποτέλεσμα αφυδάτωση και μεταβολική οξέωση με μεγάλο χάσμα ανιόντων Προκαλούν διαταραχές στην λειτουργία του αγγειοκινητικού κέντρου και βλάβες στον γαστρικό βλεννογόνο

ακέτυλοσαλικυλικό οξύ

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Ήπια μορφή: Διαταραχές από το γαστρεντερικό, εξάνθημα, αφυδάτωση, τρόμος, υπέρπνοια, ταχύπνοια, αναπνευστική αλκάλωση που μεταπίπτει σε μεταβολική οξέωση, υπερθερμία Βαρεία μορφή: Τα παραπάνω ακολουθούνται από κυκλοφορικές διαταραχές, αιμορραγίες του γαστρικού βλεννογόνου, υποθερμία, υπογλυκαιμία, υποπροθρομβιναιμία, σύγχυση, νωθρότητα, κώμα, εγκεφαλικό οίδημα

Θεραπευτική αντιμετώπιση Τα σαλικυλικά σχηματίζουν συσσωματώματα στο στόμαχο όταν λαμβάνονται μεγάλες ποσότητες, γι’ αυτό ενδείκνυται πλύση στομάχου και χορήγηση ενεργού άνθρακος μέχρι και 12 ώρες από την λήψη Πολύ σημαντική για την ανάταξη των διαταραχών της οξεοβασικής ισορροπίας είναι η χορήγηση Ο2 Η αφυδάτωση αντιμετωπίζεται με χορήγηση υγρών με αλκαλική αντίδραση, ενώ εάν η νεφρική λειτουργία παρουσιάζεται ελαττωμένη, ενδείκνυται συγχορήγηση μαννιτόλης ή φουροσεμίδης

Θεραπευτική αντιμετώπιση Οι αιμορραγίες αντιμετωπίζονται με φυτοναδιόνη ή και με μετάγγιση αίματος Σε περίπτωση βλάβης των νεφρών μπορεί να εφαρμοσθεί περιτοναϊκή διύλιση Το εγκεφαλικό οίδημα αντιμετωπίζεται με κορτικοστεροειδή και μαννιτόλη Ενδείκνυται η εφαρμογή ψυχρών επιθεμάτων σε περίπτωση υπερθερμίας

ΠΑΡΑΚΕΤΑΜΟΛΗ

Μηχανισμός τοξικής δράσης Η παρακεταμόλη βιομετατρέπεται στο ήπαρ. Σε θεραπευτικές συγκεντρώσεις, τα κύρια παράγωγα είναι γλυκουρονίδια και θειικά σύμπλοκα, ενώ σε μικρότερο ποσοστό το φάρμακο οξειδώνεται από τα μικροσωμικά ενζυματικά σύμπλοκα προς τοξική ένωση που αποβάλλεται μετά από σύνδεση με τη γλουταθειόνη Στην περίπτωση υπερδοσολογίας, το ποσό του φαρμάκου που βιομετατρέπεται από αυτήν την οδό μπορεί να είναι αρκετά μεγάλο, ώστε να εξαντληθεί η γλουταθειόνη, ο τοξικός μεταβολίτης συνδέεται με τα μακρομόρια του κυττάρου, καταστρέφοντας τις κυτταρικές λειτουργίες, με συνέπεια ηπατοκυτταρική νέκρωση

παρακεταμόλη

Ομάδες υψηλού κινδύνου Υποσιτισμένοι ασθενείς Ασθενείς θετικοί για HIV Ασθενείς με προϋπάρχουσες ηπατικές νόσους Ασθενείς που λαμβάνουν φάρμακα που δρουν ως επαγωγείς των μικροσωμικών ενζύμων (λ.χ. φαινυτοϊνη, καρβαμαζεπίνη, ριφαμπικίνη, πριμιδόνη κ.α.) Χρόνιοι αλκοολικοί

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Σε λήψη θανατηφόρας δόσης μπορεί να εμφανιστούν αρχικά ναυτία, έμετος, κοιλιακά άλγη, ωχρότητα, σπάνια λήθαργος και κώμα. Η πρώτη αυτή φάση πιθανόν να είναι και ασυμπτωματική Σε 72-120 ώρες εκδηλώνονται ίκτερος, ηπατική ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια, εγκεφαλοπάθεια, κώμα

Θεραπευτική αντιμετώπιση Η ταχύτητα έναρξης της θεραπείας μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την εξέλιξη μιας δηλητηρίασης από παρακεταμόλη. Το πρόβλημα είναι ότι η πιθανότητα ηπατοτοξικότητας δεν μπορεί να εκτιμηθεί με την μέτρηση της συγκέντρωσης και του χρόνου ημίσειας ζωής, αν δεν έχουν παρέλθει 4 ώρες από την λήψη. Έχει βρεθεί πρακτικά, ότι μετά από την παρέλευση 4 ωρών από την λήψη, επίπεδα του φαρμάκου στο πλάσμα άνω των 150mg/l υποδηλώνουν ενδεχόμενη ηπατοκυτταρική νέκρωση Η θεραπεία συνίσταται στην χορήγηση μεθειονίνης από του στόματος (αυξάνει την σύνθεση γλουταθειόνης) ή καλύτερα Ν-ακετυλκυστεϊνης ενδοφλεβίως ή από του στόματος (υδρολύεται σε κυστεϊνη, πρόδρομη ουσία της γλουταθειόνης). Η Ν-ακετυλ-κυστεϊνη μπορεί να χορηγηθεί ακόμα και 72 ώρες από την λήψη της παρακεταμόλης.

ΙΒΟΥΠΡΟΦΑΙΝΗ

Τοξικότητα Η ιβουπροφαίνη θεωρείται, αντίθετα με την παρακεταμόλη και το ακετυλσαλικυλικό οξύ, φάρμακο χαμηλής τοξικότητας. Σε λήψη μεγάλων ποσοτήτων, βέβαια, μπορεί να προκαλέσει τοξικότητα, καθώς και να ενισχύσει την τοξικότητα των σαλικυλικών

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Ήπια μορφή:Συνήθως δεν εμφανίζονται συμπτώματα, άλλες φορές όμως μπορεί να παρουσιαστούν ναυτία, εμετός, κεφαλαλγία, εμβοές των ώτων, επιγαστρικά άλγη, αταξία ή και νωθρότητα Βαρεία μορφή:Υπόταση, αιματέμεση, σπασμοί, κώμα, άπνοια

Θεραπευτική αντιμετώπιση Σε λήψη άνω των 100mg/kg θα πρέπει να γίνεται πλύση στομάχου και χορήγηση ενεργού άνθρακος. Θα πρέπει να διατηρείται επαρκής χορήγηση υγρών για να εξασφαλίζεται καλή διούρηση ιβουπροφαίνη

ΣΙΔΗΡΟΣ

Μηχανισμός τοξικής δράσης Ο σίδηρος είναι διαβρωτική ουσία και αρχικά προκαλεί γαστρίτιδα, η οποία μπορεί να προκαλέσει διάβρωση, αιμορραγία, ή και διάτρηση του γαστρικού βλεννογόνου Οι βλάβες αυτές του βλεννογόνου επιτρέπουν στο σίδηρο να εισέλθει στην κυκλοφορία και εκεί το ποσό που δεν δεσμεύεται από την τρανσφερίνη προσλαμβάνεται από παρεγχυματικά κύτταρα, ιδίως του ήπατος Η κυτταρική αναπνοή διαταράσσεται, τα μιτοχόνδρια καταστρέφονται, εγκαθίσταται μεταβολική οξέωση και αυτά οδηγούν σε νέκρωση του κυττάρου

Κλινικές εκδηλώσεις οξείας δηλητηρίασης Εξέλιξη δηλητηρίασης από σίδηρο: Φάση 1 (1/2-6 ώρες από την λήψη): Εμετοί, αιματέμεση, διάρροια, νωθρότητα, κώμα, σπασμοί, μεταβολική οξέωση, καταπληξία, γαστρεντερική αιμορραγία Φάση 2 (6-24 ώρες από την λήψη): Υποχώρηση των κλινικών συμπτωμάτων, ανάνηψη του ασθενούς ή μετάπτωση στην 3η φάση Φάση 3 (12-48 ώρες από την λήψη): Υποτροπή με λήθαργο, κώμα, σπασμούς, ηπατική ανεπάρκεια, μεταβολική οξέωση, καρδιαγγειακή καταπληξία, πνευμονικό οίδημα, νεφρική ανεπάρκεια Φάση 4 (2-5 εβδομάδες από την λήψη): Στένωση, απόφραξη λεπτού εντέρου

Θεραπευτική αντιμετώπιση Τα αδιάλυτα δισκία σιδήρου είναι ακτινοσκιερά, οπότε γίνεται ακτινογράφηση κοιλίας, και σε θετικό αποτέλεσμα, πλύση στομάχου Ο ενεργός άνθρακας δεν προσροφά τον σίδηρο. Υπάρχει ειδικό αντίδοτο, η δεσφεροξαμίνη, που δεσμεύει τον ελεύθερο σίδηρο προς φεροξαμίνη Η διάρκεια της θεραπείας ποικίλλει ανάλογα με την κλινική κατάσταση του ασθενούς. Οι παρενέργειες τις θεραπείες είναι σπάνιες και περιλαμβάνουν υπόταση, σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας ενηλίκων (ARDS) κ.α.

ΑΛΑΤΑ ΛΙΘΙΟΥ

Μηχανισμός τοξικής δράσης Το λίθιο χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση της μανιοκατάθλιψης Εικάζεται ότι λόγω της ομοιότητάς του με το νάτριο και το κάλιο, τα ανταγωνίζεται τροποποιώντας έτσι κάποιες λειτουργίες στο ΚΝΣ αλλά και σε άλλα συστήματα του οργανισμού. Άλλοι υποστηρίζουν ότι αυξάνει την σύνθεση του ενδοκυττάριου μεταβιβαστή 1-φωσφοϊνοσιτόλη Η χρόνια δηλητηρίαση, γενικά, είναι συχνότερη από την οξεία και δεν οφείλεται τόσο σε υπερδοσολογία, όσο σε ελάττωση της απέκκρισης της δόσης του φαρμάκου εξαιτίας διαταραχών στην νεφρική λειτουργία

Κλινικές εκδηλώσεις δηλητηρίασης Ήπια μορφή: Διάρροια, ναυτία, εμετός, θόλωση όρασης, αταξία, νυσταγμός, δυσχέρεια στην ομιλία, σύγχυση, νωθρότητα, αύξηση αντανακλαστικών, μυϊκές συσπάσεις, πολυουρία Βαρεία μορφή: Κώμα, σπασμοί, αρρυθμίες, νεφρική ανεπάρκεια

Θεραπευτική αντιμετώπιση Προκαλείται έμετος (ή πλύση στομάχου σε περίπτωση εμφάνισης σπασμών), παρ’ όλο που το λίθιο απορροφάται ταχέως από το γαστρεντερικό, διότι συχνά εξαιτίας υπερβολικής δόσης ή λήψης δισκίων επιβραδυσμένης απορρόφησης μεγάλη ποσότητα του φαρμάκου δεν έχει ακόμα απορροφηθεί. Η ακεταζολαμίδη αυξάνει την απέκκριση του λιθίου κατά 20 φορές, λόγω αλκαλοποίησης των ούρων. Η χρήση της, φυσικά, θα πρέπει να συνοδεύεται από υγρά και ηλεκτρολύτες

Η αιμοδιύλιση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική τεχνική και εφαρμόζεται όταν: εμφανιστεί νεφρική ανεπάρκεια τα επίπεδα του λιθίου δεν μειώνονται, δηλωτικό πτωχής νεφρικής αποβολής Οι κλινικές εκδηλώσεις είναι σοβαρές

ΓΛΥΚΟΣΙΔΕΣ ΔΑΚΤΥΛΙΤΙΔΑΣ

Μηχανισμός δράσης Η βασική δράση των καρδιοτονωτικών γλυκοσιδών είναι η αναστολή της αντλίας ανταλλαγής Na+/K+, που οδηγεί σε αύξηση της ενδοκυττάριας συγκέντρωσης Ca+2 (θετική ινότροπος δράση) Τα φάρμακα αυτά εκδηλώνουν ακόμα την αντιαρρυθμική τους δράση με την αναστολή του αυτοματισμού του φλεβόκομβου και της κολποκοιλιακής αγωγιμότητας, ενέργειες που λαμβάνουν χώρα μέσω του παρασυμπαθητικού Η χρήση αυτών των ενώσεων επιφέρει διουρητικό αποτέλεσμα

Δακτυλιδισμός Η δηλητηρίαση σε χρόνιους χρήστες αυτών των φαρμάκων είναι η συνηθέστερα απαντώμενη και κατά κύριο λόγο οφείλεται στην άθροιση του φαρμάκου στον οργανισμό του ασθενή, λόγω βραδείας βιομετατροπής και απέκκρισης .

Το άτομο αρχικά εμφανίζει απότομα συμπτώματα από το γαστρεντερικό όπως ανορεξία, ναυτία, εμετό Από το κυκλοφορικό εμφανίζονται αρχικά φλεβοκομβική βραδυκαρδία που μεταπίπτει αργότερα σε ταχυκαρδία, εκτακτοσυστολές, αύξηση, μετά πτώση της πίεσης, αρρυθμία Από το αναπνευστικό εμφανίζεται δύσπνοια, ενώ από το ΚΝΣ μπορεί να εκδηλωθεί κεφαλαλγία, αίσθημα κόπωσης, νυσταγμός, ψευδαισθήσεις, αφασία, αταξία, απώλεια συνείδησης Κάποια άτομα εκδηλώνουν σπασμούς και διεγερτικά φαινόμενα, άλλοι δε εμφανίζουν τρόμο, μυαλγίες, αρθραλγίες Η λειτουργία των νεφρών επιβαρύνεται και συχνά κάνουν την εμφάνισή τους δερματικές αλλοιώσεις όπως κνίδωση ή οστρακιοειδές εξάνθημα

Θεραπευτική αντιμετώπιση Το πρώτο μέλημα είναι ο έλεγχος και η διατήρηση της αναπνευστικής λειτουργίας, και ύστερα διενεργείται ηλεκτροκαρδιογράφημα για να διαπιστωθούν ενδεχόμενες αρρυθμίες Οι αρρυθμίες αντιμετωπίζονται συνήθως με φαινυτοϊνη (κοιλιακές εκτακτοσυστολές), λιδοκαϊνη (κοιλιακές αρρυθμίες-με προσοχή), ατροπίνη (βραδυκαρδία), ή με τοποθέτηση βηματοδότη Σε υποκαλιαιμία δίδεται χλωριούχο κάλιο Σε υπερκαλιαιμία χρησιμοποιείται ιοντοανταλλακτική ρητίνη ή δεξτρόζη και ινσουλίνη. Εναλλακτικά, εφαρμόζεται η τεχνική της αιμοδιύλισης

Θεραπευτική αντιμετώπιση Στην περίπτωση της διγιτοξίνης, αποτελεσματική μπορεί να είναι η χορήγηση χολεστυραμίνης, διότι αυτή ακολουθεί κατά μεγαλύτερο ποσοστό εντεροηπατικό κύκλο. Άλλα προσροφητικά πρέπει να χορηγηθούν το πολύ εντός 1 ώρας από την λήψη Αν διαπιστωθεί κατά την εξέλιξη της θεραπείας επιβάρυνση της νεφρικής λειτουργίας, τότε επιβάλλεται η ακινησία και η ηρεμία του ασθενούς Σε εμφάνιση σοβαρών καρδιακών διαταραχών χορηγούνται τα ειδικά αντισώματα FAB

διγοξίνη