Η ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Η ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ Σακελλαρίου Κίμων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα

ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ Η Σπαρτιατική αγωγή Η Λυκούργειος νομοθεσία Η γύμναση και η εκπαίδευση των νέων Τα μέσα φ.α. στη Σπάρτη Σκοπός της φ.α. στη Σπάρτη Αποτελέσματα της Σπαρτιατικής αγωγής

ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ Η ολιγαρχική Σπάρτη είχε τελείως διαφορετικό σύστημα εκπαιδεύσεως από τη δημοκρατική Αθήνα. Το σπαρτιατικό σύστημα αγωγής είχε πολλά κοινά σημεία με αυτό της δωρικής Κρήτης.

Η ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Απέβλεπε στη δημιουργία καλών πατριωτών-στρατιωτών, οι οποίοι θα ήταν πάντα έτοιμοι να πολεμήσουν. Γι’ αυτό ολόκληρη η πόλη έμοιαζε με ένα απέραντο στρατόπεδο-γυμναστήριο. Η Σπαρτιατική κοινωνία δέχονταν μόνο τα υγιή παιδιά (αν ένα νεογέννητο παιδί στη Σπάρτη ήταν άρρωστο και μη αρτιμελές, το σκότωναν). Η φιλοσοφία και η ρητορική όχι μόνο δεν αποτελούσαν μέρος της όλης εκπαίδευσης του Σπαρτιάτη πολίτη, αλλά είχαν τεθεί εκτός νόμου.

Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Εμπνευστής της Σπαρτιατικής νομοθεσίας ήταν ο Λυκούργος. Μεταξύ της πολιτείας και της θρησκείας καλλιεργήθηκε τέτοια συνείδηση στους πολίτες γύρω από τη νομοθεσία, ώστε πίστευαν ότι οι νόμοι ήταν θεόπεμποι.

Η ΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Από τη γέννησή του έως την ηλικία των επτά ετών την ευθύνη του παιδιού είχε η μητέρα του, η οποία φρόντιζε να του εμφυσήσει πειθαρχία και να το συνηθίσει στη σκληραγωγία. Φορούσαν ελάχιστα ή καθόλου ρούχα και μάθαιναν να ζουν λιτά. Όταν γίνονταν επτά ετών έμπαιναν στις αγέλες και περιέρχονταν πλέον στην ευθύνη της πολιτείας.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ Οι νέοι χωρίζονταν σε μικρές ομάδες, τις αγέλες, οι οποίες ήταν αυτοδιοικούμενες. Η εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική και ασυνήθιστα σκληρή για όλα τα παιδιά, που τα μάθαινε να ζουν για την πατρίδα και όχι για τον εαυτό τους. Στη Σπάρτη δεν υπήρχαν δούλοι παιδαγωγοί, αλλά ελεύθεροι πολίτες, οι παιδονόμοι, οι οποίοι συνόδευαν και επέβλεπαν τους νέους.

Ο ΠΑΙΔΟΝΟΜΟΣ Ήταν από τους πλέον εκλεκτούς πολίτες της Σπάρτης και φρόντιζε για την καλή λειτουργία του συστήματος φ.α. Είχε απεριόριστες εξουσίες πάνω στους νέους, μπορούσε να τους τιμωρήσει αυστηρά σε περιπτώσεις απειθαρχίας.

ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ Οι νέοι στη Σπάρτη ήταν ανυπόδητοι και φορούσαν ένα ελαφρύ ένδυμα χειμώνα καλοκαίρι, ώστε να συνηθίζουν στη σκληραγωγία. Η πλήρη γύμνωση των αθλητών θεσπίστηκε για πρώτη φορά στη Σπάρτη. Αυτό δείχνει πνεύμα ελευθερίας και πρακτικότητας.

ΣΙΤΙΣΗ Η σίτισή τους ήταν πολύ λιτή, ώστε να συνηθίζουν στις στερήσεις. Πίστευαν ότι με το λιτό φαγητό τα σώματα μεγαλώνουν σε ύψος, ενώ με την πολυφαγία μεγαλώνουν σε πλάτος. Για να μην υποφέρουν από ασιτία, τους επιτρεπόταν να κλέβουν τα αναγκαία προς το ζην, αλλά αν συλλαμβάνονταν τιμωρούνταν με μαστίγωμα και νηστεία.

ΜΑΣΤΙΓΩΜΑ Φοβερή δοκιμασία ήταν αυτή του μαστιγώματος μπροστά στο βωμό της Ορθίας Αρτέμιδος. Εκείνος που θα άντεχε περισσότερο ονομάζονταν βωμονίκης (και έστηναν άγαλμα προς τιμή του). Κάποιοι νέοι πέθαιναν από το μαστίγωμα μπροστά στο βωμό.

«ΠΛΑΤΑΝΙΣΤΑΣ» Σκληρή δοκιμασία που λάμβανε χώρα στο Πλατανιστά, ένα νησάκι στον Ευρώτα κατάφυτο από πλατάνια. Οι έφηβοι διαιρούνταν σε δύο μοίρες, που εισέρχονταν στη νησίδα από διαφορετικές κατευθύνσεις και χρησιμοποιώντας οποιοδήποτε μέσο προσπαθούσαν να απωθήσουν τους αντιπάλους τους μέσα στο ποτάμι.

ΓΥΜΝΑΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Περιλάμβανε ασκήσεις ατομικές και ομαδικές. Τα γυμνικά αγωνίσματα, στα οποία ασκούνταν ήταν το παγκράτιο, η πάλη, το ακόντιο και ο δρόμος.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Τελείωνε σε ηλικία είκοσι ετών, οπότε ήταν έτοιμοι για τον στρατό, στον οποίο παρέμειναν έως τα εξήντα τους χρόνια. Έτοιμοι για γάμο ήταν, όταν γίνονταν τριάντα ετών.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΣΣΕΣ Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στη Σπάρτη γυμνάζονταν δίπλα στους άνδρες και οι Σπαρτιάτισσες, για τις οποίες τελούνταν και ιδιαίτεροι αγώνες θηλέων. Αποτέλεσμα ήταν αυτές να διαπλάθουν ανάλογο με τους άνδρες χαρακτήρα, να γεννούν εύρωστα παιδιά και να ξεχωρίζουν ανάμεσα σε όλες τις Ελληνίδες.

ΤΑ ΜΕΣΑ Φ.Α. ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ Τα γυμνάσια Οι χοροί Τα παιχνίδια Η πολεμική μουσική

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ Φ.Α. ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ Να καλλιεργηθεί η ανδρεία (γιατί αυτή σώζει την πατρίδα και όχι η δειλία). Μάθαιναν μόνο να ασκούνται, να υπακούουν στους άρχοντες και να νικούν τους εχθρούς. Η ξένη αγωγή και η νοοτροπία ήταν απαγορευμένη & τα ταξίδια οριοθετημένα. Η φ.α. ήταν σχεδιασμένη έτσι, ώστε να καλλιεργηθεί ένας Σπαρτιάτης με κτηνώδη δύναμη και φυσική αντοχή, ατρόμητος και ασύγκριτος στη στρατιωτική επιδεξιότητα. Η προετοιμασία για τον πόλεμο.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΥΚΟΥΡΓΕΙΑΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ (1) «Υποδούλωση» και καταπίεση της ελεύθερης σκέψης, της ελεύθερης δράσης, της ατομικότητας και της αυτενέργειας. Καθιέρωση της πειθαρχίας, βραχυλογίας, ευλάβειας προς τα θεία, σεβασμός στα γηρατειά, απόλυτη πειθώ στους νόμους και στους άρχοντες της πολιτείας. Απομόνωση του ατόμου στη λιτότητα, στη δίαιτα και στο μονότονο ασκητικό βίο. Μη πνευματική ανάπτυξη και εξέλιξη.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΥΚΟΥΡΓΕΙΑΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ (2) Η Σπαρτιατική αγωγή δημιούργησε τον ιδανικό τύπο Σπαρτιάτη στρατιώτη και την Σπαρτιάτισσα μητέρα, μια αγωγή που θαύμασε ο αρχαίος κόσμος, χωρίς όμως και να μιμηθεί. «Όποιες πολιτείες είναι έτοιμες μόνο για πόλεμο, καταλήγουν να μη γνωρίζουν πώς πρέπει να ζουν κατά τη διάρκεια της ειρήνης». Αριστοτέλης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μουρατίδης, Ι. (1998). Ιστορία Φυσικής Αγωγής (με στοιχεία φιλοσοφίας). Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Γιαννάκης, Θ. (1990). Ιστορία φυσικής αγωγής. Αθήνα. Γιάτσης, Σ. (1989). Εισαγωγή στην ιστορία της φυσικής αγωγής στον ελληνικό κόσμο. Θεσσαλονίκη, ΑΠΘ.