ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ- ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΕΠ-Υ) ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ- ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΕΠ-Υ) Κώτση Σπυριδούλα Παιδοψυχίατρος

Τι ΕΙΝΑΙ ΔΕΠ-Υ; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής /Υπερκινητικότητας (ADHD:Attention Deficit/Hyperactivity Disorder) είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στα τρέχοντα διαγνωστικά κριτήρια του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου για τις Ψυχικές διαταραχές (DSM - IV- TR). Έως τη δεκαετία του 1970, επικρατούσε η άποψη ότι η ΔΕΠΥ είναι διαταραχή αποκλειστικά της παιδικής ηλικίας, και ότι τα παιδιά την ξεπερνούν καθώς περνούν στην εφηβεία. Έχει πια διαπιστωθεί ότι ενώ η συνιστώσα της υπερκινητικότητας μειώνεται στην εφηβεία, οι παράγοντες της ελαττωματικής προσοχής και της παρόρμησης μπορούν να παραμείνουν κατά την εφηβική ηλικία και την ενήλικη ζωή.

Διαγνωστικά κριτήρια κατά DSM-IV-TR Α. Είτε το 1 είτε το 2: 1.Έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα έλλειψης προσοχής εμμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες, σε βαθμό που συνεπάγεται δυσκολία προσαρμογής και δε συμβαδίζει με το στάδιο ανάπτυξης: Έλλειψη προσοχής: α. συχνά δε μπορεί να προσηλωθεί σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στο σχολείο, την εργασία ή σε άλλες δραστηριότητες. β. συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε εργασίες ή δραστηριότητες παιχνιδιού. γ. συχνά δεν ακούει όταν του απευθύνουν το λόγο. δ. συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και δεν ολοκληρώνει τις σχολικές εργασίες, τις δουλειές του σπιτιού ή τα καθήκοντα του στο χώρο εργασίας (όχι λόγω συμπεριφοράς εναντίωσης ή αδυναμίας να κατανοήσει οδηγίες) ε. συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει τις εργασίες και δραστηριότητές του. στ. συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή είναι απρόθυμο να ασχοληθεί με εργασίες που απαιτούν διαρκή προσήλωση (όπως η σχολική ή η κατ΄οίκον εργασία) ζ. συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για τις εργασίες ή δραστηριότητές του (π.χ. παιχνίδια, σχολικές εργασίες, μολύβια, βιβλία ή εργαλεία) η. αποσπάται συχνά από άσχετα εξωτερικά ερεθίσματα θ. ξεχνάει συχνά κατά τη διάρκεια των καθημερινών δραστηριοτήτων

2. Έξι ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρόρμησης εμμένουν για τουλάχιστον 6 μήνες σε βαθμό που συνεπάγεται δυσκολία προσαρμογής και δε συμβαδίζει με το στάδιο ανάπτυξης: Υπερκινητικότητα α. κάνει συχνές νευρικές κινήσεις των χεριών ή ποδιών, ή στριφογυρίζει στο κάθισμα β. συχνά σηκώνεται από τη θέση του/της στην τάξη ή σε άλλες περιπτώσεις όπου πρέπει να παραμείνει καθιστός/ή γ. συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει υπερβολικά σε περιστάσεις όπου δεν αρμόζει κάτι τέτοιο (στους εφήβους ή ενηλίκους, μπορεί να περιορίζεται σε υποκειμενική αίσθηση ακαθισίας) δ. συχνά δυσκολεύεται να παίξει ή να ασχοληθεί ήσυχα με άλλες δραστηριότητες. ε. είναι συχνά «σε κίνηση» ή ενεργεί «σα να έχει μοτεράκι» στ. συχνά φλυαρεί υπερβολικά Παρορμητικότητα ζ. συχνά ξεστομίζει απαντήσεις πριν καν τελειώσει η ερώτηση η. συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του θ. συχνά διακόπτει τους άλλους ή παρεμβαίνει (π.χ. ανακατεύεται σε συζητήσεις ή παρεμβαίνει σε παιχνίδια)

Β. Ορισμένα συμπτώματα υπερκινητικότητας-παρόρμησης ή ελλειμματικής προσοχής που προκαλούσαν δυσλειτουργία ήταν παρόντα πριν την ηλικία των 7 ετών. Γ. Κάποια δυσλειτουργία οφειλόμενη στα συμπτώματα υφίσταται σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα (π.χ. στο σχολείο ή την εργασία και στο σπίτι). Δ. Πρέπει να υπάρχουν σαφείς ενδείξεις κλινικά σημαντικής διαταραχής της κοινωνικής, ακαδημαϊκής ή επαγγελματικής λειτουργικότητας. Ε. Τα συμπτώματα δεν εκδηλώνονται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της πορείας κάποιας Διάχυτης Διαταραχής της Ανάπτυξης, Σχιζοφρένειας ή άλλης Ψυχωσικής Διαταραχής και δεν εξηγούνται καλύτερα αν αποδοθούν σε άλλη Ψυχική Διαταραχή (π.χ. δ/χή της Διάθεσης. Αγχώδης δ/χή, Διασχιστική δ/χή, ή Διαταραχή Προσωπικότητας).

ΤΥποι τηΣ ΔΕΠ-Υ ΔΕΠ-Υ, Τύπος Ελλειμματικής Προσοχής Έξι ή περισσότερα συμπτώματα «απροσεξίας» ΔΕΠ-Υ, Τύπος Υπερκινητικότητας- Παρόρμησης. Έξι ή περισσότερα συμπτώματα «υπερκινητικότητας-παρορμητικότητα» ΔΕΠ-Υ, Συνδυασμένος Τύπος Έξι ή περισσότερα συμπτώματα «απροσεξίας» και έξι ή περισσότερα συμπτώματα «υπερκινητικότητας-παρόρμησης».

Τα αΙτια τησ ΔΕΠ-Υ Η έρευνα έχει δείξει ότι η ΔΕΠΥ αποτελεί οικογενειακό χαρακτηριστικό. Γενετικές μελέτες έχουν δείξει ότι ορισμένες μορφές ΔΕΠΥ έχουν οικογενή βάση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο τύπος της ΔΕΠΥ που εμμένει στην ενήλικη ζωή έχει σε μεγαλύτερο βαθμό γενετικό υπόβαθρο, από τον τύπο που παρουσιάζει ύφεση ή σταματά στην παιδική ηλικία. Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η αιτία της ΔΕΠΥ είναι πολυπαραγοντική και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων περιβαλλοντικούς και ιατρικούς παράγοντες.

Σήμερα η ΔΕΠΥ θεωρείται διαταραχή του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ), ενώ η παθοφυσιολογία της ΔΕΠ-Υ θεωρείται ότι συνίσταται σε ανωμαλία στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στη ΔΕΠ-Υ: Προμετωπιαίος φλοιός (συναίσθημα) Βασικά γάγγλια (συναίσθημα, σκέψεις, άγχος κινητική συμπεριφορά) Ραφή του προμήκους (προσοχή) Επικλινής πυρήνας/Ραβδωτό σώμα (ενίσχυση δια της επιβράβευσης/κινητική λειτουργία)

Λανθασμενεσ αποψεισ για τη ΔΕΠ-Υ Η ΔΕΠ-Υ δεν είναι: Τεμπελιά ή έλλειψη κινητοποίησης Ηθικό έλλειμμα Εσκεμμένα κακή συμπεριφορά Πλήρης απουσία της ικανότητας προσήλωσης Επίσης δεν οφείλεται: Σε τροφές (πχ πρόσθετες ουσίες και ζάχαρη) Σε κακή γονική συμπεριφορά Σε υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης ή ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια Σε ορμόνες

ΕπιπολασμΟΣ τηΣ ΔΕΠ-Υ (παιδιΑ, Εφηβοι, ενΗλικεΣ) Η ΔΕΠ-Υ εκδηλώνεται σε όλες τις εθνότητες, φυλετικές ομάδες και κοινωνικές τάξεις. Προσβάλλει άτομα οποιουδήποτε επιπέδου ευφυΐας. Είναι το συχνότερο πρόβλημα μάθησης και συμπεριφοράς στα παιδιά. Επιπολασμός: 3% έως 7% στα παιδιά σχολικής ηλικίας Είναι μια διαδεδομένη διαταραχή στους ενήλικες με επιπολασμό που υπολογίζεται γύρω στο 4%.

ΕπιπολασμΟΣ στα δΥο φΥλα Στα παιδιά η ΔΕΠ-Υ αναγνωρίζεται πιο συχνά στα αγόρια παρά στα κορίτσια Η αναλογία αγοριών προς τα κορίτσια με διάγνωση της ΔΕΠ-Υ είναι 4:1 στο γενικό πληθυσμό. Στους ενήλικες που διαγιγνώσκονται με οποιοδήποτε τύπο της ΔΕΠ-Υ, η αναλογία των δύο φύλων είναι σχεδόν 1:1.

ΣυννοσηρΕΣ καταστΑσειΣ Το 50% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχουν κάποια συννοσηρή κατάσταση, η παρουσία της οποίας μπορεί να επηρεάσει το βαθμό εκδήλωσης των συμπτωμάτων, την ανταπόκριση στη θεραπεία και τη μακροπρόθεσμη έκβαση. Διαταραχή προκλητικής εναντίωσης Διαταραχή διαγωγής Διαταραχές διάθεσης (κυρίως κατάθλιψη και διπολική διαταραχή) Διαταραχές μάθησης (ανάγνωση, μαθηματικά, γραπτή έκφραση) Διαταραχές κατάχρησης ουσιών

ΣυνΕπειεΣ τηΣ ΔΕΠ-Υ ΣΕ παιδιΑ και εφΗβουΣ που δε λαμβΑνουν θεραπεΙα Επιδράσεις στη σχολική ζωή Επιδράσεις στην οικογενειακή ζωή και στη λειτουργικότητα της οικογένειας (πείσμα, απείθεια, ανυπακοή, ξεσπάσματα θυμού, λεκτική εχθρότητα, δυσμενής αντίκτυπος στη σχέση αδερφών, επιβάρυνση ψυχικής και σωματικής υγείας των γονέων) Επιδράσεις στις σχέσεις με συνομηλίκους/κοινωνικές σχέσεις (δυσκολία στην έναρξη και διατήρηση φιλικών σχέσεων, αδυναμία αντίληψης των «κοινωνικών σημάτων», αποφυγή και στιγματισμός από την ομάδα των συνομηλίκων) Επιδράσεις στην αυτοεκτίμηση (κακή αυτοεκτίμηση) Επιδράσεις στη υγεία και την ασφάλεια (υφίστανται σε σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό τυχαίους τραυματισμούς, τροχαία ατυχήματα, τυχαίες δηλητηριάσεις, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα κατά την εφηβεία και εμφανίζουν σημαντικά μεγαλύτερη επιρρέπεια σε κατάχρηση παράνομων ουσιών ή αλκοόλ και κάπνισμα στην ηλικία των 17 ετών) Οικονομικές επιπτώσεις

ΔιΣγνωση τηΣ ΔΕΠ-Υ σε παιδιΑ και εφΗβουΣ Λεπτομερές ιατρικό ιστορικό Οικογενειακό ιστορικό Πληροφορίες από το σχολείο Αξιολόγηση της νοητικής κατάστασης (mental status) και φυσική εξέταση Πρόσθετες αξιολογήσεις: -Έλεγχος νοητικού πηλίκου (IQ) -Έλεγχος ακαδημαϊκών επιδόσεων -Έλεγχος για διαταραχές μάθησης -Εκτίμηση γλώσσας και ομιλία -Ψυχιατρική αξιολόγηση για τον αποκλεισμό άλλων δ/χών και την ταυτοποίηση των συννοσηρών καταστάσεων.

ΘεραπεΙα τηΣ ΔΕΠ-Υ Περιλαμβάνει τρία βασικά στάδια: Αρχική αξιολόγηση (καθορισμός συμπτωμάτων στόχων) Στρατηγική θεραπείας (προτεραιότητες ανάλογα με τα συμπτώματα, κατάλληλες θεραπευτικές μέθοδοι, ενημέρωση και εκπαίδευση γονέων) Παρακολούθηση των συμπτωμάτων Ακαδημαϊκές επιδόσεις Συμπεριφορά στην τάξη Οικογενειακές σχέσεις Σχέσεις με συνομηλίκους Αυτοεκτίμηση

ΘεραπευτικΕΣ παρεμβΑσειΣ στη συμπεριφορΑ για παιδιΑ και εφΗβουΣ Γονείς -Να μάθουν όσο γίνεται περισσότερα για τη ΔΕΠ-Υ -Να αναφέρουν τις προσδοκίες τους με σαφήνεια -Να οργανώνουν προγράμματα επιβράβευσης για τη σωστή συμπεριφορά (αντί τιμωρίας για την ανάρμοστη συμπεριφορά) -Να καθιερώσουν τη λειτουργία δομής και οργάνωσης στην καθημερινή ρουτίνα -Να εφαρμόζουν τακτική «χαμηλής έκφρασης συναισθημάτων» κατά τις επαφές τους με το παιδί Σχολείο -Να φροντίζει για την αποτελεσματική καθημερινή επικοινωνία με την οικογένεια -Να κάνει ειδικές ρυθμίσεις στην τάξη, τη διδασκαλία και τη διαχείριση της συμπεριφοράς (π.χ οι εκπαιδευτικοί να καθίζουν το παιδί πιο μπροστά, να διασπούν τις μεγάλες εργασίες σε μικρότερες, να δίνουν σαφείς λεπτομερειακές οδηγίες, να αναφέρουν τις προσδοκίες τους με σαφήνεια και συνέπεια) -Να επιτρέπεται στο παιδί να φεύγει από την τάξη όταν χρειάζεται - Να παρέχεται εξατομικευμένη εκπαιδευτική βοήθεια αν χρειαστεί

ΚατΑλληλΕΣ θεραπευτιΚΕΣ μΕθοδοι για τη θεραπεΙα τηΣ ΔΕΠ-Υ Φαρμακολογική θεραπεία (διεγερτικά, μη διεγερτικά, αντικαταθλιπτικά) Τροποποίηση της συμπεριφοράς (διδασκαλία δεξιοτήτων οργάνωσης, κοινωνικών δεξιοτήτων) Ψυχοθεραπεία (για άτομα που χρειάζονται πιο εντατική, εξατομικευμένη προσοχή) Συνδυασμένες θεραπείες (Φαρμακευτική αγωγή και θεραπεία συμπεριφοράς

Η ΔΕΠ-Υ στο ΣΧΟΛΕΙΟ

Η ΔΕΠ-Υ στο ΣΧΟΛΕΙΟ Ένα πρόγραμμα παρέμβασης στο σχολείο έχει τους εξής στόχους (Greene, 1993): Mείωση της υπερκινητικής συμπεριφοράς Διατήρηση της προσοχής για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του μαθήματος Ικανοποιητική ανταπόκριση στις απαιτήσεις του σχολείου Ολοκλήρωση δραστηριοτήτων Εκτέλεση οδηγιών και εντολών Βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων του παιδιού με τους συνομηλίκους-προώθηση της κοινωνικοποίησής του.

Σύμφωνα με τη σύγχρονη βιβλιογραφία, όλα τα επιτυχημένα προγράμματα διαχείρισης των παιδιών με ΔΕΠ-Υ στο σχολείο περιλαμβάνουν: (1) την τροποποίηση του περιβάλλοντος της τάξης (2) την προσαρμογή της διδασκαλίας με βάση οδηγίες (3) τις παρεμβάσεις σε επίπεδο συμπεριφοράς. Η ΔΕΠ-Υ στο ΣΧΟΛΕΙΟ

TΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ

Επιτρέψτε ελευθερία κινήσεων στο θρανίο Επιτρέψτε ελευθερία κινήσεων στο θρανίο. Το παιδί δε μπορεί να καθίσει για πολλή ώρα στην ίδια θέση. Τοποθετήστε το παιδί κοντά σας, μακριά από οπτικούς περισπασμούς. Μην κρατιέστε μακριά από τη θέση του για μεγάλα διαστήματα. Kινηθείτε κοντά του, κάντε συχνά «περάσματα» ή στάσεις δίπλα ή μπροστά του.

Μάθετε να αναγνωρίζετε τα «σημάδια κινδύνου» που εμφανίζονται όταν η αισθητηριακή υπερφόρτωση από το περιβάλλον και τις δραστηριότητες της τάξης επιδεινώνει τη συμπεριφορά του παιδιού. Παρέμβετε έγκαιρα για να αποφορτίσετε την ένταση και να βοηθήσετε το παιδί να ξανα-οργανώσει τη συμπεριφορά του. Δώστε ευκαιρίες για σωματική κίνηση π.χ. σβήσιμο πίνακα, μοίρασμα τετραδίων, μικρά θελήματα, και ενσωματώστε τις στο καθημερινό πρόγραμμα. Χρησιμοποιήστε τη συμμόρφωση σε αυτές σαν αφορμή για έπαινο και θετική ενίσχυση.

Αναμείξτε ενεργά το παιδί στη διδασκαλία, π. χ Αναμείξτε ενεργά το παιδί στη διδασκαλία, π.χ. βάλτε το να γράψει στον πίνακα λέξεις που αφορούν το μάθημα. Εκμεταλλευτείτε τα δυνατά του σημεία στη μάθηση για να το κινητοποιήσετε και να το επαινέσετε. Κοιτάτε στα μάτια το παιδί πριν δώσετε οποιαδήποτε ειδική οδηγία. Χρησιμοποιήστε ένα «σήμα», π.χ. ένα άγγιγμα στον ώμο, προκειμένου να το βοηθήσετε να εστιάσει την προσοχή του. Μπορείτε να συμφωνήσετε με το παιδί ένα «μυστικό» σήμα για να του υπενθυμίζετε να σας προσέχει.

Φτιάξτε μια «ήσυχη γωνιά» στην τάξη όπου το παιδί (αλλά και οποιοδήποτε άλλο το έχει ανάγκη) μπορεί να παραμένει για μικρά χρονικά διαστήματα. Επιτρέψτε του εκεί να ασχοληθεί ήσυχα με κάτι που το ενδιαφέρει (ζωγραφική, διάβασμα βιβλίου που προτιμά κ.λ.π.)

Δομήστε μια ρουτίνα (σειρά) στις δραστηριότητες της τάξης και προσφέρετε περισσότερη καθοδήγηση και επίβλεψη στο παιδί σε στιγμές μετάβασης μεταξύ δραστηριοτήτων Ετοιμάστε από πριν λίστα δραστηριοτήτων της ημέρας/σχολικής ώρας, και γράψτε την στον πίνακα. Θα φανεί χρήσιμη σε όλα τα παιδιά και θα κάνει πιο προβλέψιμο το πρόγραμμα. «Ζευγαρώστε» το παιδί με ένα συμμαθητή/συμμαθήτρια για να το βοηθήσετε στην οργάνωση και τη συγκέντρωση. Αναθέστε δουλειά σε μικρές ομάδες.

Εγκαταστήστε γραπτό σύστημα επικοινωνίας με το σπίτι (τετράδιο, σημειωματάριο). Η επικοινωνία δεν πρέπει να περιλαμβάνει δυσάρεστες παρατηρήσεις ή να χρησιμοποιείται τιμωρητικά. Αποφύγετε την «υπερφόρτωση» του παιδιού με οδηγίες, παρατηρήσεις ή πολλά λόγια. Όταν του απευθύνεστε προσπαθείτε να έχετε βλεμματκή επαφή μαζί του, δώστε οδηγίες σύντομες, ξεκάθαρες, με σταθερό τόνο στη φωνή και σιγουρευτείτε ότι έχει αντιληφθεί τι του ζητήσατε

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

«Σπάστε» σε ευδιάκριτα τμήματα τη διδασκαλία και τις εργασίες. Το παιδί με ΔΕΠ-Υ επεξεργάζεται συνήθως μόνο το 30% όσων ακούει. Πείτε, σχεδιάστε, ζωγραφίστε, τραγουδήστε τις οδηγίες. Ζητήστε από το παιδί να επαναλάβει το ίδιο. Σιγουρευτείτε ότι έχει κατανοήσει τι πρέπει να κάνει.

Ανανέωση, ανανέωση και ακόμα περισσότερη ανανέωση. Όσο πιο επαναληπτικές και παρόμοιες (ακόμα και σε μορφή και παρουσίαση) είναι οι δραστηριότητες και το υλικό που χρησιμοποιείτε (π.χ. φύλλα εργασίας), τόσο λιγότερο ανταποκρίνεται το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Δώστε στα παιδιά να καταλάβουν ότι η ακρίβεια είναι πιο σημαντική από την ταχύτητα.

Μην περιμένετε το παιδί με ΔΕΠ-Υ να ανταποκριθεί εύκολα σε δοκιμασίες περιορισμένου χρόνου (γρήγορα τεστ, ορθογραφία κ.λ.π.). Δεν έχει δομήσει την έννοια του χρόνου και αποσπάται εύκολα. Χρησιμοποιήστε ένα ρολόι τοίχου ή μια κλεψύδρα για να εξηγήσετε στα παιδιά πόσο χρόνο πρέπει να ασχοληθούν με μια εργασία.

Παρέχετε εκ των προτέρων προειδοποίηση ότι μια δραστηριότητα πλησιάζει προς το τέλος της. Δώστε μια σύντομη οδηγία για το τι ακολουθεί και τι πρέπει τα παιδιά να κάνουν Αποκτήστε τη συνήθεια να περιμένετε κοιτώντας γύρω σας τους μαθητές, πριν κάνετε μια ερώτηση. Στη συνέχεια περιμένετε 10-15 δευτερόλεπτα πριν απαντήσετε. Αυτό λειτουργεί στο να τους τραβά την προσοχή.

Όταν η προσοχή της τάξης χαλαρώνει λόγω κούρασης, χρησιμοποιήστε ένα γνωστό σε όλα τα παιδιά σύντομο ποίημα και ζητήστε τους να το πουν όλοι μαζί. Βοηθά στην επανα-οργάνωση της συγκέντρωσης. Επιταχύνετε ελαφρώς το ρυθμό της διδασκαλίας. Βοηθά στο να κρατιέται το ενδιαφέρον και να μη χαλαρώνει η συγκέντρωση των παιδιών.

Προσπαθήστε να αλληλεπιδράτε συχνά (λεκτικά και σωματικά) με το παιδί με ΔΕΠ-Υ. κινηθείτε συχνά κοντά του, αγγίξτε το στον ώμο ή στο κεφάλι, πιάστε του διακριτικά το χέρι, προσφωνήστε το, απευθυνθείτε του μονολεκτικά ή με σύντομες φράσεις. Όταν δίνετε οδηγίες ή ζητάτε κάτι από τα παιδιά, χρησιμοποιείτε ενθουσιώδη τόνο στη φωνή σας ( π.χ. «Πάμε!») η οποία πρέπει να έχει επαρκή ένταση.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Το παιδί με ΔΕΠ-Υ έχει ανάγκη τον έπαινο και την ενθάρρυνση πολύ περισσότερο από το μέσο παιδί. Ο έπαινος και η ενθάρρυνση πρέπει να παρέχονται άμεσα και συχνά και να υπερισχύουν των παρατηρήσεων και των επιπλήξεων. Εξηγήστε με σαφήνεια και εκ των προτέρων τις προσδοκίες σας για μια δραστηριότητα. Φροντίστε αυτές να είναι ρεαλιστικές.

Προσπαθήστε να αναπτύξετε μια καλή σχέση με το παιδί με ΔΕΠ-Υ Προσπαθήστε να αναπτύξετε μια καλή σχέση με το παιδί με ΔΕΠ-Υ. Παιδιά με τέτοιες δυσκολίες ανταποκρίνονται καλύτερα σε άτομα με τα οποία έχουν συναισθηματικούς δεσμούς, παρά σε εκείνα που παρέχουν μόνο κίνητρα ή τιμωρίες. Πλησιάστε το παιδί, ρωτήστε το πράγματα για τον εαυτό του, δώστε του να καταλάβει ότι δε σπεύδετε να το παρεξηγήσετε ή να το κρίνετε και ότι το εκτιμάτε σαν άτομο και όχι μόνο σα μαθητή ή μέλος της τάξης.

Προσέξτε τον τόνο της φωνής σας, τη στάση του σώματος και τις λέξεις που επιλέγετε όταν παρατηρείτε. Ανοικτή ειρωνεία, περιφρόνηση, απειλή και αρνητικοί χαρακτηρισμοί λιγοστεύουν σημαντικά τις πιθανότητες ενός παιδιού να συμμορφωθεί σε εντολές και παρατηρήσεις που τα περιέχουν. Επικεντρωθείτε με ουδετερότητα στο περιεχόμενο της εντολής ή της υπόδειξης, επιδείξτε σταθερότητα και αποφασιστικότητα σε αυτό που ζητήσατε και κρατήστε την ψυχραιμία σας

Κρατήστε θετική στάση, ενθαρρύνετε και εστιάστε στην όποια πρόοδο (όσο μικρή κι αν είναι). Αποφύγετε τα επικριτικά σχόλια και κάντε θετική και εποικοδομητική κριτική. Χρησιμοποιήστε συχνά χιούμορ. Δώστε άφθονη και συστηματική προσοχή σε κατάλληλες συμπεριφορές. Ενισχύστε τις λεκτικά, όσο πιο συχνά μπορείτε.

Καθορίστε μια σύντομη και απλή λίστα κανόνων στην τάξη Καθορίστε μια σύντομη και απλή λίστα κανόνων στην τάξη. Αποφύγετε τους πολλούς και πολύπλοκους κανόνες και τους γενικούς όρους («να είμαι καλό παιδί», «να υπακούω με ευχαρίστηση κ.λ.π».). Γράψτε τη λίστα με μεγάλα γράμματα και αναρτήστε την σε εμφανή σημεία μέσα στο χώρο. Θυμίζετε σε κάθε ευκαιρία τους κανόνες στα παιδιά, δείχνοντας ταυτόχρονα τη λίστα.

Έχετε υπόψη σας ότι το τυπικό παιδί με ΔΕΠ-Υ έχει φτωχές κοινωνικές δεξιότητες και δε «διαβάζει» καλά τη μη λεκτική επικοινωνία (ύφος, αλλαγές στο βλέμμα, χειρονομίες, στάση σώματος, λεπτές αποχρώσεις του τόνου της φωνής κ.λ.π.) Παρατηρήστε τι προηγείται των αντιδράσεών του παιδιού και εάν αυτές έχουν σχέση με ενοχλητική ή προκλητική συμπεριφορά από κάποια άλλα παιδιά. Προσέξτε και παρέμβετε κατάλληλα όταν τα υπόλοιπα παιδιά της τάξης προκαλούν ή κοροϊδεύουν το παιδί με ΔΕΠ-Υ.

Εξηγήστε με κάθε ευκαιρία στο σύνολο της τάξης ότι ο δάσκαλος είναι ο μόνος αρμόδιος να κρίνει πού, πότε και σε ποιόν θα απευθύνει έπαινο, υποδείξεις, καθήκοντα ή τιμωρίες. Δείξτε μηδενική ανοχή σε χαρακτηρισμούς, στιγματισμό και εκφοβισμό μαθητών προς συμμαθητή τους.

Όταν οι ενήλικες κατανοήσουν ότι πολλές από τις ενοχλητικές μορφές συμπεριφοράς του παιδιού με ΔΕΠ-Υ δεν εκφράζουν σκοπιμότητα, αλλά αδυναμία η οποία πηγάζει από αντικειμενικές δυσκολίες που του προκαλεί η διαταραχή, μειώνεται το επίπεδο θυμού και επιθετικότητας στη μεταξύ τους επικοινωνία.

Αν αναγνωρίσουν ότι η κατανόηση των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ και η αλλαγή στις αντιλήψεις και στη συμπεριφορά τους μπορούν να έχουν αποτέλεσμα στην αλλαγή της συμπεριφοράς των παιδιών, τότε η αντιμετώπιση επιταχύνεται και γίνεται πιο αποτελεσματική

Οι ενήλικες οφείλουν να αναθεωρήσουν τις προτεραιότητές τους και να επικεντρωθούν στις ικανότητες του παιδιού, οι οποίες είναι πολύ περισσότερες από ό,τι πιστεύουν. Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να μην έχουν καθόλου προσδοκίες από αυτό, θεωρώντας ότι είναι ανίκανο να καταφέρει ο,τιδήποτε. Αλλά να κατανοήσουν ποιες είναι οι ικανότητες και οι δυνατότητες του και να αξιολογούν το κάθε αποτέλεσμα σύμφωνα με αυτό το επίπεδο, και όχι με βάση ακατάλληλες ή μη ρεαλιστικές προσδοκίες