Συναίσθημα

Η περίπτωση του Phineas Gage (1848)

Διαπιστώσεις του J. Harlow Μετά την ανάρρωση ο Gage δεν ήταν ο ίδιος άνθρωπος: σημαντικές αλλαγές σε επίπεδο προσωπικότητας και συναισθήματος

Η θεωρία του Δαρβίνου για την Εξέλιξη του Συναισθήματος. «Η Έκφραση του Συναισθήματος στον Άνθρωπο και τα Ζώα» (1872) οι εκφράσεις των συναισθημάτων, όπως και άλλες συμπεριφορές, είναι προϊόντα της εξέλιξης και έτσι προσπάθησε να τις κατανοήσει συγκρίνοντάς αυτές σε διαφορετικά είδη.

Ουσιαστικά θεώρησε τα συναισθήματα των ζώων ομόλογα των ανθρώπινων και προσπάθησε συγκρίνοντας σκίτσα και φωτογραφίες να ανακαλύψει δια-ειδικές ομοιότητες.

Βασικές ιδέες (1) Οι εκφράσεις των συναισθημάτων προέρχονται από συμπεριφορές, οι οποίες καταδεικνύουν ποια είναι η επόμενη πιθανή ενέργεια του ζώου. (2) Εάν τα δείγματα αυτών των συμπεριφορών ευνοούν το ζώο που τα επιδεικνύει, αυτά θα εξελιχθούν σε τρόπους βελτίωσης της επικοινωνιακής λειτουργίας και ίσως η αρχική τους λειτουργία να χαθεί. (3) Αντίθετα μηνύματα συχνά δηλώνονται με αντίθετες κινήσεις και στάσεις σώματος (η «αρχή της αντίθεσης»).

H εξέλιξη των επιδείξεων απειλής … Όταν, όμως, οι εχθροί άρχισαν να αναγνωρίζουν τις συμπεριφορές αυτές σαν σήματα επικείμενης επίθεσης, ένα πλεονέκτημα επιβίωσης προέκυψε για αυτούς που μπορούσαν να εκφράσουν την επιθετικότητά τους αποτελεσματικότερα και να εκφοβίσουν τα θύματά τους, χωρίς στην πραγματικότητα να προβούν σε πάλη. Ως αποτέλεσμα αυτού, εξελίχθηκαν οι περίτεχνες επιδείξεις απειλής, ενώ οι ουσιαστικές μάχες μειώθηκαν.

Πρότεινε ότι…. Ουσιαστικά οι εκφράσεις πολλών συναισθημάτων είναι υπολειμματικά πρότυπα δράσεων. Θεμελιώδη βασικά συναισθήματα εμφανίζονται σε μια σειρά οργανισμούς αλλά και διαφορετικούς πολιτισμούς.

Οι εκφράσεις του προσώπου Διαμεσολαβούνται από: Μυς (επιφανειακούς, εν τω βάθει) Κρανιακά νεύρα (προσωπικό νεύρο, τρίδυμο νεύρο) Οδούς του ΚΝΣ (προσωπικός πυρήνας, φλοιός)

Επιλεκτική αναστολή προσωπικών εκφράσεων Νόσος Parkinson Σχιζοφρένεια Πάρεση κατά Bell

Η θεωρία των James και Lange (1884-1985) Αισθητηριακά ερεθίσματα, τα οποία προκαλούν συναισθήματα, προσλαμβάνονται και γίνονται αντιληπτά από το φλοιό, γεγονός το οποίο πυροδοτεί αλλαγές στα εσωτερικά όργανα μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος και στους σκελετικούς μυς μέσω του σωματικού νευρικού συστήματος. Οπότε, οι αποκρίσεις του αυτόνομου και του σωματικού νευρικού συστήματος, δίνουν το έναυσμα της εμπειρίας του συναισθήματος στον εγκέφαλο.

Οι James και Lange υποστήριζαν ότι η δράση και η συμπεριφορά του αυτόνομου νευρικού συστήματος, που πυροδοτούνται από ένα συναισθηματικό γεγονός (π.χ. ταχυκαρδία και απόδραση) προκαλούν την αίσθηση (εμπειρία) του συναισθήματος και όχι το αντίστροφο.

Όμως ο Cannon αμφισβήτησε αυτή τη θεώρηση βασιζόμενος σε διάφορα δεδομένα: Ο πλήρης (χειρουργικός) διαχωρισμός των σπλάχνων από τον εγκέφαλο δεν είχε επιπτώσεις στη συναισθηματική συμπεριφορά Η σωματική ή αυτόνομη δραστηριότητα του δεν διαφοροποιούταν σε διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις Οι σωματικές αλλαγές είναι σε γενικές γραμμές πολύ αργές για να δημιουργήσουν συναισθήματα Τεχνητή ορμονική ενεργοποίηση ήταν ανεπαρκής για γένεση συναισθημάτων.

Η θεωρία των Cannon και Bard (1915) Τα συναισθηματικά ερεθίσματα έχουν δύο ανεξάρτητες διεγερτικές δράσεις: διεγείρουν τόσο την αίσθηση του συναισθήματος στον εγκέφαλο, όσο και την έκφραση του συναισθήματος στο αυτόνομο και σωματικό νευρικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι, η θεωρία των Cannon και Bard, σε αντίθεση με αυτή των James και Lange, αντιμετωπίζει τη συναισθηματική εμπειρία και τη συναισθηματική έκφραση ως παράλληλες διεργασίες, οι οποίες δεν έχουν άμεση αιτιώδη σχέση.

Σύμφωνα με τη θεωρία των James και Lange, η συναισθηματική εμπειρία εξαρτάται ολοκληρωτικά από την ανατροφοδότηση της δραστηριότητας του αυτόνομου και του σωματικού νευρικού συστήματος. Σύμφωνα με τη θεωρία των Cannon και Bard, η συναισθηματική εμπειρία είναι τελείως ανεξάρτητη από μία τέτοιου είδους ανατροφοδότηση. Και οι δύο αυτές ακραίες θέσεις, έχουν αποδειχθεί λανθασμένες.

Όμως… Από τη μία, φαίνεται ότι η ανατροφοδότηση του αυτόνομου και του σωματικού νευρικού συστήματος δεν είναι απαραίτητη για την εμπειρία του συναισθήματος: Άνθρωποι, ασθενείς, των οποίων η ανατροφοδότηση του αυτόνομου και του σωματικού νευρικού συστήματος έχει κατά κύριο λόγο εξαλειφθεί, εξαιτίας σοβαρής κάκωσης του αυχένα, είναι ικανοί να έχουν ένα πλήρες φάσμα συναισθηματικών εμπειριών (αν και φαίνεται να τα βιώνουν λιγότερο έντονα με βάση νεότερα δεδομένα). Από την άλλη, υπάρχει πλήθος αναφορών – ότι η απόκριση του αυτόνομου και του σωματικού νευρικού συστήματος στα συναισθηματικά ερεθίσματα, μπορεί να επηρεάσει την ένταση της συναισθηματικής εμπειρίας.

Φαίνεται επίσης ότι η θεώρηση του Bard δεν βασίστηκε σε ορθά δεδομένα π.χ. η ενδοφλέβια χορήγηση χολοκυστοκινίνης μπορεί να προκαλέσει πανικό

Η αντίληψη του ερεθίσματος, το οποίο προκαλεί το συναίσθημα, η απόκριση του αυτόνομου και του σωματικού νευρικού συστήματος στο ερέθισμα, καθώς και η εμπειρία του συναισθήματος – επηρεάζει τους άλλους δύο παράγοντες.

Πλασματική οργή Οι επιθετικές αντιδράσεις των ζώων που έχουν υποστεί αφαίρεση φλοιού, είναι μη φυσιολογικές κατά δύο έννοιες: Είναι άστοχα σκληρές και δεν κατευθύνονται σε συγκεκριμένους στόχους. Η πλασματική οργή μπορεί να προκληθεί σε γάτες, των οποίων τα εγκεφαλικά ημισφαίρια έχουν αφαιρεθεί μέχρι τον υποθάλαμο, αλλά χωρίς να έχει αφαιρεθεί αυτός.

ο υποθάλαμος είναι καίριος όσον αφορά την έκφραση επιθετικότητας και πως ο ρόλος του φλοιού είναι να αναστέλλει και να διευθύνει τις αντιδράσεις αυτές.

Μη πλασματική οργή & πλασματική οργή

Οι Cannon & Bard ισχυρίζονταν ότι εάν τα συναισθήματα οφείλονταν στην αντίληψη σωματικών αλλαγών (όπως έλεγαν οι James & Lange) τότε θα έπρεπε να εξαρτώνται από την ύπαρξη άθικτων αισθητικών και κινητικών φλοιών. Το γεγονός ότι η αφαίρεση του φλοιού δεν εξάλειφε την έκφραση των συναισθημάτων αυτό σήμαινε ότι οι James & Lange είχαν λάθος.

Ισχυρίζονταν επίσης ότι ο υποθάλαμος εμπλέκεται στη συναισθηματική απόκριση στα ερεθίσματα και ότι τέτοιες αποκρίσεις αναστέλλεται από περιοχές του φλοιού.

Μεταιχμιακό Σύστημα Η αμυγδαλή, τα μαστία, ο ιππόκαμπος, η ψαλίδα, ο φλοιός της έλικας του προσαγωγίου, το διάφραγμα, ο οσφρητικός βολβός και ο υποθάλαμος

Ο Papez πρότεινε ότι οι αισθητικές πληροφορίες κατευθύνονται στο θάλαμο και από εκεί ένα «ρεύμα» κατευθύνεται προς τον αισθητικό φλοιό (προσαγώγιο). Μέσω αυτής της οδού (που συνεχίζει μέσω ιπποκάμπου, ψαλίδας, μαστίων του υποθαλάμου και καταλήγει στον πρόσθιο θάλαμο) οι αισθήσεις μετατρέπονται σε αντίληψη, σκέψη και μνήμη.

Αντίστοιχα ένα άλλο «ρεύμα» από το θάλαμο προβάλλει άμεσα στα μαστία (επιτρέποντας τη γένεση των συναισθημάτων) και απ’ εκεί μέσω του πρόσθιου θαλάμου προς τον φλοιό του προσαγωγίου

Μεταιχμιακό Σύστημα και Συναίσθημα Ο Papez υποστήριζε ότι συναισθηματικές καταστάσεις εκφράζονται μέσω της δράσης των άλλων μεταιχμιακών δομών στον υποθάλαμο και ότι βιώνονται μέσω της δράσης των μεταιχμιακών δομών στο φλοιό (προσαγώγιο).

Σύνδρομο Kluver-Bucy (1939) κατανάλωση οποιουδήποτε «φαγώσιμου» υλικού, αυξημένη σεξουαλική δραστηριότητα, συχνά άστοχα κατευθυνόμενη, τάση για επαναλαμβανόμενη εξερεύνηση ήδη γνωστών αντικειμένων, τάση για εξερεύνηση αντικειμένων με το στόμα και έλλειψη φόβου.

Αμφοτερόπλευρη πρόσθια κροταφική λοβεκτομή Στα πρωτεύοντα, τα περισσότερα από τα συμπτώματα του συνδρόμου Kluver-Bucy, εμφανίζονται σαν αποτέλεσμα βλάβης της αμυγδαλής (Weiskrantz, 1956).

Υπόθεση του MacLean

Ερπετικός φλοιός (σύμπλεγμα ραβδωτού και βασικά γάγγλια): θέση πρωτογενών συναισθημάτων όπως ο φόβος και η επιθετικότητα Παλαιοθηλαστικός εγκέφαλος (σπλαχνικός εγκέφαλος/μεταιχμιακό σύστημα): μεγεθύνει τις πρωτογενείς συναισθηματικές αποκρίσεις και επεξεργάζεται τα κοινωνικά συναισθήματα Νεοθηλαστικός εγκέφαλος (νεοφλοιός): ασκεί έλεγχο (από πάνω) στις συναισθηματικές αποκρίσεις

Ερέθισμα θάλαμος Φλοιός (σκέψη) Μεταιχμιακό (συναίσθημα) Ραβδωτό (κίνηση)

Η αφαίρεση της αμυγδαλής διαταράσσει μόνιμα την κοινωνική συμπεριφορά και έχει ως επακόλουθο την πτώση στην διαμορφωμένη ιεραρχία της ομάδας, με σημαντικό ρόλο στην επεξεργασία κοινωνικών συναισθηματικών μηνυμάτων, στην εξαρτημένη μάθηση του φόβου και στην παγίωση συναισθηματικών μνημών.

5-ΗΤ και επιθετικότητα

Τα Συναισθήματα και το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα Συσχέτιση ανάμεσα σε συγκεκριμένες δραστηριότητες του ΑΝΣ και σε συγκεκριμένα συναισθήματα, καθώς και στην αποτελεσματικότητα των μετρήσεων του ΑΝΣ στην πολυγραφική μέθοδο (μέθοδος ανίχνευσης ψεύδους).

Η θεωρία των James και Lange λέει ότι διαφορετικά συναισθηματικά ερεθίσματα, προκαλούν διαφορετικές δραστηριότητες του ΑΝΣ και πως αυτές οι διαφορετικές δραστηριότητες παράγουν διαφορετικές συναισθηματικές εμπειρίες. Σε αντίθεση με τη θεωρία αυτή, η θεωρία των Cannon και Bard ισχυρίζεται ότι όλα τα συναισθηματικά ερεθίσματα παράγουν την ίδια διέγερση του συμπαθητικού, το οποίο προετοιμάζει τον οργανισμό για δράση Τα πειραματικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι η ιδιαιτερότητα των αντιδράσεων του ΑΝΣ βρίσκεται κάπου μεταξύ απόλυτης εξειδίκευσης και απόλυτης γενίκευσης

Μέθοδοι ανίχνευσης ψεύδους

Συναισθήματα και Εκφράσεις του Προσώπου Καθολικότητα των εκφράσεων του προσώπου Η πιο πειστική από αυτές τις μελέτες είχε να κάνει με τα μέλη μιας απομονωμένης φυλής στη Νέα Γουινέα, που είχαν από ελάχιστη έως καθόλου επαφή με τον έξω κόσμο. Αν και τα ευρήματα αυτά ενισχύουν τη θεωρία του Δαρβίνου περί της καθολικότητας των εκφράσεων του προσώπου, δεν απορρίπτουν, παρόλα αυτά, την πιθανότητα πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων

Οι κύριες εκφράσεις του προσώπου έκπληξη θυμός λύπη αποστροφή φόβος χαρά

Το μοντέλο του Plutchik

Η υπόθεση ανάδρασης του προσώπου οι εκφράσεις του προσώπου μας επηρεάζουν τη συναισθηματική μας εμπειρία. Η υπόθεση αυτή ονομάζεται υπόθεση ανάδρασης του προσώπου

Εκούσιος έλεγχος της έκφρασης του προσώπου Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να επιλέξει κανείς να κάνει μία ψεύτικη γκριμάτσα. Κάποιες είναι θετικές (π.χ. να χαμογελάσεις για να καθησυχάσεις έναν ανήσυχο φίλο) και κάποιες αρνητικές (π.χ. να χαμογελάσεις για να κρύψεις ένα ψέμα).

Είναι δύσκολο να ξεγελάσεις έναν ειδικό Οι μικροεκφράσεις (σύντομες εκφράσεις του προσώπου) του πραγματικού συναισθήματος συχνά προηγούνται των ψεύτικων. Αυτές οι μικροεκφράσεις διαρκούν μόλις 0,05 δευτερόλεπτα περίπου, αλλά με εξάσκηση, μπορούν να διακρίνονται χωρίς τη βοήθεια φωτογραφίας αργής κίνησης. Δεύτερον, συχνά υπάρχουν ανεπαίσθητες διαφορές ανάμεσα στις αυθεντικές και τις ψεύτικες εκφράσεις του προσώπου, που μπορούν να εντοπιστούν από έμπειρους παρατηρητές

Ο Duchenne ισχυρίστηκε ότι ένα αυθεντικό χαμόγελο ικανοποίησης, μπορεί να διακριθεί από τα ψεύτικα χαμόγελα, αν λάβουμε υπ’ όψη μας τους δύο μύες του προσώπου που συσπώνται κατά τη διάρκεια ενός αυθεντικού χαμόγελου: τον σφιγκτήρα μυ των βλεφάρων (orbicularis oculi), που περικυκλώνει το μάτι και τραβά το δέρμα από τα μάγουλα και το μέτωπο προς το βολβό του ματιού, και τον μείζονα ζυγωματικό (zygomaticus major), ο οποίος σηκώνει τις γωνίες των χειλιών. Σύμφωνα με τον Duchenne, ο μείζων ζυγωματικός μπορεί να ελέγχεται εκούσια, ενώ ο σφιγκτήρας μυς των βλεφάρων κανονικά συσπάται μόνο ως αποτέλεσμα πραγματικής ευχαρίστησης.

Μίμηση εκφράσεων Οι άνθρωποι τείνουν να μιμούνται τις εκφράσεις του προσώπου που βλέπουν στους άλλους, ακόμη και όταν δεν αντιλαμβάνονται συνειδητά τι βλέπουν. Οι ερευνητές παρουσίαζαν είτε ένα χαρούμενο, είτε ένα θυμωμένο πρόσωπο για 30 χιλιοστά του δευτερολέπτου και αμέσως αντικαθιστούσαν την έκφραση στόχο, με μία ουδέτερη έκφραση. Κανείς από τους συμμετέχοντες δεν ανέφερε να έχει αντιληφθεί την έκφραση στόχο που εμφανίστηκε για ελάχιστο χρόνο, αλλά αντιλήφθηκαν μόνο την ουδέτερη έκφραση. Ωστόσο, το ΗΜΓ απεκάλυψε ότι αυτοί, στους οποίους είχε προβληθεί το χαρούμενο πρόσωπο ως έκφραση στόχος, έκαναν ανεπαίσθητες χαρούμενες γκριμάτσες, ενώ αυτοί, στους οποίους είχε προβληθεί το θυμωμένο πρόσωπο, έκαναν ανεπαίσθητες θυμωμένες γκριμάτσες.

Φόβος, άμυνα, επιθετικότητα Ο φόβος είναι η συναισθηματική αντίδραση στην απειλή και η κινητήριος δύναμη των αμυντικών συμπεριφορών. Οι αμυντικές συμπεριφορές, είναι συμπεριφορές των οποίων η πρωταρχική λειτουργία είναι να προστατεύσουν τον οργανισμό από ενδεχόμενη απειλή ή βλάβη. Από την άλλη, οι επιθετικές συμπεριφορές, είναι συμπεριφορές που κύριο στόχο έχουν να απειλήσουν ή να βλάψουν.

Τύποι επιθετικών και αμυντικών συμπεριφορών Blanchard και Blanchard (α-αρσενικό– το κυρίαρχο αρσενικό και εισβολέας) Pellis και οι συνεργάτες του (το παιγνίδι της γάτας με το ποντίκι)

Επιθετικότητα και τεστοστερόνη Ζώα Άνθρωπος