Εναλλακτικές Μορφές Διεθνούς Οικονομικής Ολοκλήρωσης: Η Εμπειρία της Λατινικής Αμερικής Πάντειο Πανεπιστήμιο, 26 Νοεμβρίου 2014 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΜΑΡΙΟΛΗΣ Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο & Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών Δημήτρης Μπάτσης

1. Η διεθνής ολοκλήρωση προάγει το εθνικό ή, έστω, το διεθνές όφελος-ευημερία (εκφρασμένο σε όρους κατανάλωσης ανά μονάδα απασχολούμενης εργασίας); 2. Οι επιπτώσεις του διεθνούς εμπορίου συναρτώνται με το βαθμό παγκοσμιοποίησης; 3. Υπάρχουν εθνικές οικονομίες, οι οποίες έχουν λόγους να αναζητήσουν εναλλακτικές μορφές εμπορίου-διεθνούς ολοκλήρωσης;

Όσο περισσότερο η απελευθέρωση του διεθνούς εμπορίου ακολουθεί/υπάγεται το/στο «Νόμο των Συγκριτικών Πλεονεκτημάτων» (ΝΣΠ), τόσο δημιουργούνται οφέλη (κατανάλωσης) για κάθε μία από τις συμμετέχουσες εθνικές οικονομίες. Αυτή η απελευθέρωση είναι, λοιπόν, «Παίγνιο Θετικού Αθροίσματος» (Paul Krugman). Σημείωση στο Σ.Π.: Στο σύνολο της μεταποίησης, η παραγωγικότητα της Λ.Δ. Κίνας είναι το 5% της παραγωγικότητας της Γερμανίας. Στον κλάδο της ένδυσης είναι το 20%, ενώ στον κλάδο των μεταφορικών μέσων είναι το 8%. 1 Η Γερμανία έχει απόλυτο πλεονέκτημα και στους δύο κλάδους (και στον τομέα, συνολικά), αλλά η Λ.Δ. Κίνας έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στην ένδυση: Π ΕΝ (Κ) / Π ΕΝ (Γ) > Π ΜΜ (Κ) / Π ΜΜ (Γ) 0.20 > 0.08

ΜΙΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ! Σε κάθε εποχή οι νόμοι των διεθνών οικονομικών σχέσεων καθορίζονται έτσι ώστε να εξυπηρετούνται οι σκοποί της χώρας που είναι τότε η πιο δυνατή και που έχει να αποκομίσει τα περισσότερα οφέλη από αυτού του είδους τις οικονομικές σχέσεις. Joan Robinson

1. Βαθμοί Διεθνούς Οικονομικής Ολοκλήρωσης 2. Θεωρήματα Κριτικής της Κυρίαρχης Θεωρίας Διεθνούς Εμπορίου 3. Διεθνής Ανταγωνισμός, Εθνική Ανάπτυξη και Βαθμοί Ολοκλήρωσης 4. Συμπεράσματα

ΣΤΑΔΙΟ Ι: Απόλυτη ισχύς του ΝΣΠ ΣΤΑΔΙΟ ΙΙ: ΝΣΠ  ΝΑΠ ΣΤΑΔΙΟ ΙΣΤΑΔΙΟ ΙΙ ΖΕΣΤΕΚΑΟΝΕΠΟ Ελεύθερο Εμπόριο μεταξύ Χωρών Κοινή Εμπορική Πολιτική Ελεύθερη Μετακίνηση Χρηματικών Κεφαλαίων και Εργατικού Δυναμικού Κοινό Νόμισμα Ενιαία Οικονομική Πολιτική

Ι. Το βασιζόμενο στο ΝΣΠ ελεύθερο εμπόριο οδηγεί κατ’ ανάγκην στην ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής, και, άρα, στην μεγιστοποίηση του ποσοστού κέρδους σε κάθε χώρα. Όμως, δεν οδηγεί κατ’ ανάγκην σε μεγιστοποίηση ή, ακόμα και, σε αύξηση του οφέλους-ευημερίας σε μία χώρα. Μάλιστα, είναι δυνατόν να σημειώνεται μείωση του οφέλους σε όλες τις χώρες. II. Η εφαρμογή – σχεδιοποιημένης και διεθνώς συντονισμένης – δασμολογικής (και, γενικά, εμπορικής) πολιτικής μπορεί να αντιστρέψει την κατάσταση, δημιουργώντας αμοιβαία οφέλη από το εμπόριο.

ΙΙI. Το βασιζόμενο στο ΝΣΠ ελεύθερο εμπόριο δεν προωθεί κατ’ ανάγκην τη σύγκλιση των χωρών σε όρους κατανομής του εισοδήματος: Το «Θεώρημα Εξίσωσης των Αμοιβών των Συντελεστών Παραγωγής» δεν ισχύει. ΙV. Όταν όλα τα κέρδη αποταμιεύονται, το βασιζόμενο στο ΝΣΠ ελεύθερο εμπόριο οδηγεί κατ’ ανάγκην στην μεγιστοποίηση του οφέλους σε κάθε χώρα. Μπορεί δε να συμβαδίζει με την εξάλειψη της ανεργίας. Προφανώς, όμως, η αρχική προϋπόθεση δεν προσιδιάζει στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα.

V. Όσο πιο ελεύθερο είναι το εμπόριο, τόσο «αποκρυσταλλώνεται» σε: (i). Ενδοκλαδικό εμπόριο σύνθετων βιομηχανικών εμπορευμάτων ανάμεσα σε χώρες υψηλού επιπέδου ανάπτυξης. (ii). Διακλαδικό εμπόριο «παραδοσιακών εμπορευμάτων» ανάμεσα σε χώρες μέσου και χαμηλού επιπέδου ανάπτυξης. (iii). Διακλαδικό εμπόριο ανάμεσα σε χώρες υψηλού επιπέδου ανάπτυξης και τις υπόλοιπες: σύνθετα βιομηχανικά εμπορεύματα έναντι παραδοσιακών εμπορευμάτων. 2 Άρα, το ελεύθερο διεθνές εμπόριο προάγει «οριζόντια» (βλέπε (i)-(ii)) και «κάθετη» (βλέπε (iii)) πόλωση στο διεθνές σύστημα. 3

3.1. Διεθνής Ανταγωνισμός: Έστω p* j (π.χ. $) η τιμή ενός οποιουδήποτε εμπορεύματος j στη διεθνή αγορά, και έστω p j (π.χ. €) η τιμή του στο εσωτερικό μίας χώρας. Μπορούμε να γράψουμε (απλοποιώντας αλλά μη χάνοντας την ουσία): p j = (w j / Π j ) (1 + i) (1) Θα πρέπει να ισχύει: (p j / Ε) ≤ p* j, όπου Ε ≡ € / $ ή, λαμβάνοντας υπόψη την εξίσωση (1), (w j / Π j ) (1 / Ε) (1 + i) ≤ p* j (2) ή λαμβάνοντας υπόψη και την επιβολή δασμού, (w j / Π j ) (1 + i) ≤ Ε p* j (1+ t j ) (3)

Συμπέρασμα: Το εάν το εμπόρευμα j θα παράγεται ή όχι εγχωρίως καθορίζεται από πέντε παράγοντες (βλέπε εξίσωση (3)), ήτοι 1. Τον δασμό t j (↑-Εμπορική Πολιτική). 2. Το επιτόκιο i (↓-Νομισματική Πολιτική). 3. Τη συναλλαγματική ισοτιμία E (↑-Συναλλαγματική Πολιτική). 4. Το ωρομίσθιο w j (↓-Εισοδηματική Πολιτική). 5. Την παραγωγικότητα Π j (↑-Διαρθρωτικές Πολιτικές). Κατά μήκος ανάπτυξης της διεθνικής ολοκλήρωσης, οι 4 πρώτοι παράγοντες ατονούν, ένας-προς-ένας (βλέπε §1), και, τελικά, απομένει μόνον ένας παράγοντας: η παραγωγικότητα. Για να υπάρχει εγχώρια παραγωγή του εμπορεύματος j πρέπει η εγχώρια παραγωγικότητα να είναι, τουλάχιστον, στο ύψος της διεθνούς. Πρέπει, δηλαδή, να υπάρχει Απόλυτο Πλεονέκτημα. Άρα, παύει η ισχύς του ΝΣΠ.

Έστω, για παράδειγμα, η περίπτωση της «Ζώνης Υπερ- Παγκοσμιοποίησης», δηλ. του Ευρώ: Δασμοί [Κατάργηση] Επιτόκιο [Κίνηση Κεφαλαίων-ΕΚΤ] Συναλλαγματική ισοτιμία [Κοινό Νόμισμα] Άρα, απομένει μόνον το μέγεθος: w j / Π j. Βαθμιαία, λόγω μετανάστευσης, θα διαμορφωθεί ένα διεθνώς ενιαίο w j, οπότε θα απομείνει μόνον το Π j (ΝΑΠ). 4 Προς το παρόν, όμως, ας δούμε δύο γραφήματα, τα οποία αφορούν στους μέσους εθνικούς λόγους w j / Π j σε χώρες της Ζώνης του Ευρώ, 5 και κάθε άλλο παρά αντιφάσκουν στην ανάλυσή μας:

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 00,511,52 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ (R 2 = 0.81) ΩΡΟΜΙΣΘΙΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 00,511,522,53 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΕΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ (R 2 = 0.98) ΩΡΟΜΙΣΘΙΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ

3.2. Εθνική Ανάπτυξη: Προϊόν Παραγωγικότητα Δ. Ανταγωνιστικότητα Εξαγωγές Ενεργός Ζήτηση Μηχανισμός Σωρευτικής Αιτιότητας Verdoorn-Kaldor-Thirlwall Χώρες εξειδικευμένες (βάσει του ΝΣΠ) σε «παραδοσιακά εμπορεύματα» χαρακτηρίζονται από σχετικά χαμηλούς ρυθμούς αύξησης των εξαγωγών. Άρα, και του προϊόντος, της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας, και, τελικά, εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο. Όσο δε περισσότερο συμμετέχουν στην κεφαλαιοκρατική διεθνή ολοκλήρωση, τόσο μειώνονται οι δυνατότητες εξόδου από αυτόν τον κύκλο (βλέπε και §3.1). 6

Σ1. Η διαδοχική απελευθέρωση του εμπορίου, της κίνησης των χρηματικών κεφαλαίων και, τέλος, της κίνησης του εργατικού δυναμικού δεν ωφελεί ούτε όλες τις χώρες ούτε όλες τις κοινωνικές τάξεις. Ωφελεί τις χώρες υψηλής ανάπτυξης και ζημιώνει, στο εσωτερικό όλων των χωρών, τους μισθωτούς. 7 Σ2. Σε συνθήκες «παγκοσμιοποίησης», οι αρχές οικονομικής πολιτικής των χωρών χαμηλής και μέσης ανάπτυξης, οι οποίες υποβαθμίζονται, έχουν λόγους να επεξεργαστούν εναλλακτικά πρότυπα εθνικής ανάπτυξης και, εν συνεχεία, διεθνούς συνεργασίας. 8

Σ3. Εάν το ζητούμενο είναι η συστηματική μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας, σε συνδυασμό με την εξάλειψη της ανεργίας, η εν λόγω επεξεργασία δεν μπορεί παρά να εκκινεί και από την αμφισβήτηση (τουλάχιστον) των υπαρκτών, κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής.

Σε ένα άρθρο μου, το οποίο δημοσιεύτηκε πριν από 15 χρόνια (Ο Νέος Διεθνής Καταμερισμός Εργασίας, Νοέμβριος 1999), 9 προέβλεπα δύο πράγματα: πρώτον, την έλευση του ΔΝΤ στο «Νότο» της Ζώνης του Ευρώ (με 1 η υποψήφια την Ελλάδα) και, δεύτερον, τη συντονισμένη μη-ευθυγράμμιση χωρών χαμηλής και μέσης ανάπτυξης με την ιδεολογία (ή, αλλιώς, τα αναπόδεικτα θεωρήματα) της «παγκοσμιοποίησης». Στην «Μπολιβαριανή Συμμαχία για τους Λαούς της Αμερικής μας» φαίνεται ότι συγκεντρώνονται προωθημένα χαρακτηριστικά αυτής της μη-ευθυγράμμισης. Η μελέτη της έχει, επομένως, αντίστοιχη, διπλή σημασία.