Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους Βάιος Κ. Περιτογιάννης Παραμυθιά 4/10/2012

Επιδημιολογία κατάθλιψης Περίπου 15-20% των ανθρώπων θα περάσουν τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο στη ζωή τους Οι γυναίκες προσβάλλονται 2-3 φορές συχνότερα από τους άντρες Σήμερα η κατάθλιψη αποτελεί την 4η σε συχνότητα αιτία αναπηρίας και αναμένεται να βρεθεί στη 2η θέση το 2020 Η σημαντικότερη επιπλοκή είναι η αυτοκτονία (10-15%) Rihmer and Angst, 2005

Διαγνωστικά κριτήρια Καταθλιπτική διάθεση Απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης (ανηδονία) Ελάττωση ή αύξηση της όρεξης Αϋπνία ή υπερυπνία Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση Κόπωση και απώλεια ενεργητικότητας Αίσθημα αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής Μειωμένη ικανότητα σκέψης ή συγκέντρωσης Σκέψεις θανάτου-αυτοκτονικός ιδεασμός ΑΡΑ, 2000

Κατάθλιψη με μελαγχολικά στοιχεία Ανηδονία Δεν υπάρχει αντιδραστικότητα του συναισθήματος Χειρότερη διάθεση το πρωί Πρώιμη αφύπνιση Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση Ανορεξία και απώλεια βάρους Αισθήματα ενοχής ΑΡΑ, 2000

Κατάθλιψη με ψυχωτικά στοιχεία Παραληρητικές ιδέες και/ή ακουστικές ψευδαισθήσεις Σύντονες με το συναίσθημα, π.χ. σχετικές με ασθένειες, θάνατο, ενοχή, καταστροφή κλπ Με περιεχόμενο διαφορετικό από το συναίσθημα, π.χ. παραληρητικές ιδέες δίωξης, ελέγχου, αναμετάδοσης σκέψεων κλπ ΑΡΑ, 2000

Το γήρας δεν έρχεται μόνο του... Φυσιολογικές μεταβολές (έκπτωση) στις λειτουργίες του οργανισμού (π.χ. έκπτωση όρασης και ακοής, επιβράδυνση νοητικής λειτουργίας) Ψυχολογικές επιπτώσεις Κοινωνικές επιπτώσεις Σωματική νοσηρότητα Kaiser & Cohen, 2007. Dunkin, 2009

Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους

Σημασία της κατάθλιψης στην τρίτη ηλικία Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους προκαλεί μεγάλη επιβάρυνση τόσο στους ίδιους τους πάσχοντες όσο και στους φροντιστές τους Λόγω της μεγάλης αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης στον αναπτυγμένο κόσμο, η κατάθλιψη των ηλικιωμένων ήδη αποτελεί και στο μέλλον όλο και περισσότερο θα αποτελεί μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας Γουρνέλλης, 2011

Παράγοντες κινδύνου Μοναξιά Χηρεία-πένθος Απώλεια οικείων και φίλων Κοινωνικός και οικονομικός αποκλεισμός Ιδρυματοποίηση Σωματική νόσος-αναπηρία Γουρνέλης, 2011

Κατάθλιψη και σωματική νοσηρότητα

Κατάθλιψη και σωματική νοσηρότητα Η συννοσηρότητα κατάθλιψης και σωματικών νοσημάτων συσχετίζεται με: Αυξημένη θνησιμότητα Αυξημένη νοσηρότητα-περισσότερα συμπτώματα Προβλήματα συμμόρφωσης με τη θεραπεία Λειτουργική έκπτωση Επιδείνωση της ποιότητας ζωής Sachdeva et al, 2009

Μη τυπική εικόνα κατάθλιψης Στους ηλικιωμένους οι τυπικές μορφές της κατάθλιψης μπορεί να απουσιάζουν από την κλινική εικόνα ή να υπάρχουν λίγα σχετικά συμπτώματα που όμως προκαλούν υποκειμενική δυσφορία και μείωση της λειτουργικότητας Πολλές φορές τα καταθλιπτικά συμπτώματα αποδίδονται λανθασμένα στη φυσιολογική φθορά της ηλικίας ή σε σωματικά νοσήματα Nemeroff and Schatzberg, 1999. Lawrence et al, 2009

Μη τυπική εικόνα κατάθλιψης Οι συγκαλυμμένες μορφές κατάθλιψης είναι συχνές στους ηλικιωμένους ασθενείς Σωματικά συμπτώματα Ψευδοάνοια σε 15% των ασθενών Alexopoulos, 2005. Sadock and Sadock, 2007

Σωματικά συμπτώματα κατάθλιψης- κλινική εικόνα Πόνοι στις αρθρώσεις και μυϊκοί πόνοι Κοιλιακό άλγος Πόνος στη μέση Κεφαλαλγία Ασαφείς, διάχυτοι πόνοι Wise et al, 2007; Lee et al, 2009

Σωματικά συμπτώματα κατάθλιψης-κλινική σημασία Τα σωματικά συμπτώματα σχετίζονται με χειρότερη έκβαση Συχνές επισκέψεις σε γιατρούς άλλων ειδικοτήτων Ορισμένοι ασθενείς εμφανίζουν σημαντικού βαθμού αναπηρία Επιβάρυνση για το σύστημα υγείας Πιθανότητα πρόκλησης ιατρογενούς βλάβης Goodwin, 2006; Hatcher and Arroll, 2008

Ψευδοάνοια της κατάθλιψης Συχνά οι καταθλιπτικοί ηλικιωμένοι ασθενείς παραπονιούνται για διαταραχές μνήμης Μπορεί να τεθεί λανθασμένα η διάγνωση της άνοιας Η παρατηρούμενη διαταραχή της μνήμης στην κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα της απάθειας, της μειωμένης ικανότητας οργάνωσης και επεξεργασίας των πληροφοριών, της μειωμένης συγκέντρωσης και της μειωμένης προσπάθειας των ασθενών Davidoff and Ujkaj, 2009

Αυτοκτονία στην τρίτη ηλικία Είναι συχνή και συμβαίνει τις περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια ενός καταθλιπτικού επεισοδίου Συχνά οι ηλικιωμένοι δεν αποκαλύπτουν τις σκέψεις αυτοτονίας Παράγοντες κινδύνου Άντρες Χρήση αλκοόλ Πρόσφατη απώλεια συζύγου Κοινωνική απομόνωση Προβλήματα υγείας Πρόσβαση σε όπλα κλπ Bharucha, 2009

Βασικές πληροφορίες για τον ασθενή και την οικογένεια Η κατάθλιψη είναι συνήθης νόσος και υπάρχουν γι’ αυτή αποτελεσματικές θεραπείες Η κατάθλιψη δεν είναι αδυναμία ή τεμπελιά. Οι ασθενείς προσπαθούν σκληρά να ανταπεξέλθουν WHO, 1996

Συμβουλές για τον ασθενή και την οικογένεια Σχεδιασμός βραχυπρόθεσμων δραστηριοτήτων που δίνουν στον ασθενή ευχαρίστηση ή αυτοπεποίθηση Ενθάρρυνση του ασθενούς να αντιστέκεται στην απαισιοδοξία και στην αυτοκριτική, να μην ενεργεί σύμφωνα με τις απαισιόδοξες ιδέες του και να μην επικεντρώνει την προσοχή του σε αρνητικές σκέψεις ή σε ιδέες ενοχής

Συμβουλές για τον ασθενή και την οικογένεια Προσδιορισμός τρεχόντων προβλημάτων ή κοινωνικών πιέσεων Εστιασμός σε μικρά συγκεκριμένα βήματα που θα μπορούσαν οι ασθενείς να κάνουν για να μειώσουν ή να χειριστούν καλύτερα αυτά τα προβλήματα Οι ασθενείς θα πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη σοβαρών αποφάσεων ή την πραγματοποίηση σοβαρών αλλαγών στη ζωή τους WHO, 1996

Θεραπευτικοί στόχοι Ανακούφιση από τα συμπτώματα Αποκατάσταση ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας Πρόληψη υποτροπής και επανεμφάνισης Paykel & Scott, 2009

Εμπόδια στη θεραπεία στην ΠΦΥ Απροθυμία γιατρών ΠΦΥ να συζητήσουν ψυχολογικά θέματα Περιορισμένος χρόνος Εστίαση στη σωματική νοσηρότητα Διστακτικότητα ασθενών να ξεκινήσουν θεραπεία Alexopoulos, 2005

Εμπόδια στην παροχή εξειδικευμένης φροντίδας Η ίδια η καταθλιπτική συμπτωματολογία μπορεί να αποτρέψει τους ηλικιωμένους ασθενείς από την αναζήτηση θεραπείας και την εφαρμογή της προτεινόμενης θεραπείας Έλλειψη εναισθησίας Απελπισία-έλλειψη κινήτρων Εστίαση στη σωματική νοσηρότητα Kyomen & Gottlieb, 2009

Άλλα εμπόδια Απομόνωση και έλλειψη υποστηρικτικών συστημάτων Δυσκολία μετακίνησης και πρόσβασης στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας Οι ηλικιωμένοι καταθλιπτικοί ασθενείς μπορεί να βρίσκουν εξαιρετικά δύσκολο να αναζητήσουν εξειδικευμένη φροντίδα ή να επισκεφτούν ειδικούς όταν διαμένουν σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν αντίστοιχες υπηρεσίες Kyomen & Gottlieb, 2009

Ο ρόλος της ΚΜΨΥ Ι-Θ Περίπου οι μισοί από τους ασθενείς που παρακολουθούνται σε τακτική βάση είναι ηλικιωμένοι Ένας στους πέντε δε διαθέτει υποστηρικτικό σύστημα 62% εξετάστηκαν για πρώτη φορά από υπηρεσία ψυχικής υγείας Περίπου 40% επανεξετάζονται με κατ’ οίκον επισκέψεις της θεραπευτικής ομάδας Λέκκα και συν, 2012

Συμπέρασμα Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για το σύστημα υγείας και την κοινωνία Η ενημέρωση των ασθενών και των οικογενειών τους είναι ουσιώδης για την κατανόηση της νόσου και την εφαρμογή θεραπείας Αν και σήμερα διαθέτουμε αποτελεσματικές θεραπείες, υπάρχουν δυσκολίες στη διάγνωση και στη θεραπεία