KOIΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 9-10 Γκέκα Μαρία Πανεπιστήμιο Κρήτης mgeka1@yahoo.com

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΤΙΚΗΣ ΑΣΥΜΦΩΝΙΑΣ

Γνωστικό στοιχείο : οτιδήποτε μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο γνώσης για κάποιο άτομο: συμπεριφορά, γνώμες, πεποιθήσεις, απειλές κτλ.  Γνωστικά στοιχεία μπορούν αφορούν : εμάς, συμπεριφορά μας, το κοινωνικό, το περιβάλλον Εναρμόνιση γνωστικών στοιχείων · Θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας (Festinger) ·      Θεωρία της ισορροπίας (Heider)

Ενδοατομικές ψυχολογικές διεργασίες της αλλαγής στάσης και συμπεριφοράς.  Το άτομο έχει την τάση να μειώνει την ασυμφωνία που μπορεί να δημιουργηθεί μεταξύ δύο αντιφατικών μεταξύ τους γνωστικών στοιχείων (Festinger, 1957). «Ασυμφωνία υπάρχει όταν μεταξύ δύο στοιχείων, που εμφανίζονται μαζί στο γνωστικό πεδίο του ατόμου, το ένα συνεπάγεται την άρνηση του άλλου» Η εκλογίκευση μπορεί να μελετηθεί ως προϊόν κάποιας κοινωνιοψυχολογικής διεργασίας

1η ΕΡΕΥΝΑ Μια προφητεία που δεν πραγματοποιήθηκε Η γνωστική ασυμφωνία που δημιουργήθηκε από τη διαφορά ανάμεσα στην αναμενόμενη κατάσταση και την πραγματικότητα μειώθηκε μέσα από την αναζήτηση κοινωνικής στήριξης και μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση:  Απέναντι στη μη πραγματοποίηση της προφητείας, οι έντονες ενδοομαδικές σχέσεις και η προσηλυτιστική συμπεριφορά αποτέλεσαν μέσα μείωσης της εσωτερικής σύγκρουσης, που επέτρεψε στα μέλη να πειστούν ότι η κοσμοθεωρία τους είναι αληθινή.

Η κοινωνική αλληλεπίδραση και γενικότερα το κοινωνικό πλαίσιο όπου εντάσσεται η δημιουργία γνωστικής ασυμφωνίας αποτελούν και τα μέσα επίλυσής της (Festinger & Aronson, 1960).

2ο Πείραμα Αλλαγή στάσης και αναγκαστική υποταγή Ένα άτομο έχει μια προσωπική γνώμη «Α» και μετά από πίεση που δέχεται δηλώνει δημόσια ότι έχει αντίθετη γνώμη («μη Α»). 1.    αντιφατικά γνωστικά στοιχεία 2.    το γνωστικό στοιχείο που αφορά τη δημόσια δήλωση πρέπει να είναι σύμφωνο με τα στοιχεία που αφορούν τους πιθανούς λόγους για τους οποίους το άτομο πιέστηκε να δηλώσει «μη Α» 3.    όσο περισσότερα και σημαντικότερα είναι τα παρόντα γνωστικά στοιχεία τόσο πιο πολύ πρέπει να μειωθεί η ασυμφωνία που αισθάνεται το άτομο. 4.    Ευθυγράμμιση της προσωπικής γνώμης με τη δημόσια δήλωση αποτελεί τρόπο μείωσης της ασυμφωνίας

Tα άτομα αλλάζουν στάση για να την ευθυγραμμίσουν με τη συμπεριφορά τους, σε μια σχέση αντιστρόφως ανάλογη προς τη σπουδαιότητα των εξηγήσεων που τους προσφέρονται για τη δικαιολόγηση της εν λόγω συμπεριφοράς (συνθήκη 1 δολάριο/συνθήκη 20 δολάρια).  Βασικές αρχές της θεωρίας  Συνοχή γνωστικού κόσμου  Κοινωνικό πλαίσιο: πρόκληση ΓΑ και τρόπος για μείωση ή εξουδετέρωσης της ανισορροπίας 3 ειδών σχέσεις Οι σχέσεις συμφωνίας, Οι σχέσεις ασυμφωνίας, Οι σχέσεις ουδετερότητας  

Οι σχέσεις ασυμφωνίας προκαλούν ανησυχία και διαταραχή Το άτομο θέλει να είναι συνεπές με τον εαυτό του   Η ασυμφωνία αποτελεί αγχογόνο κατάσταση και γι’αυτό ενεργοποιεί δυνάμεις εξουδετέρωσής της.

Heider: Θεωρία της ισορροπίας Η σπουδαιότητα της κοινωνιογνωστικής εργασίας μείωσης εξαρτάται από την ένταση της γνωστικής ασυμφωνίας που αισθάνεται το άτομο.   Μέτρηση έντασης  Αναλογία ασύμφωνων γνωστικών στοιχείων (Α) ως προς το σύνολο των παρόντων γνωστικών στοιχείων, Συμφώνων (Σ) και Ασυμφώνων (Α) Α/Α+Σ

Festinger: Αφού δεν μπορώ να αλλάξω τη συμπεριφορά κάποιου αλλάζοντας πρώτα τη στάση του, θα κάνω το αντίθετο, θα του αλλάξω τη στάση αλλάζοντάς του πρώτα τη συμπεριφορά.

Γνωστική ασυμφωνία και κοινωνικές συμπεριφορές Διαδικασίες μείωσης της γνωστικής ασυμφωνίας Κοινωνιογνωστική δυναμική και αυστηρή «μύηση»  Γιατί οι άνθρωποι αξιολογούν θετικότερα κάτι που απέκτησαν μετά από επίμονες και επίπονες προσπάθειες, κάτι δηλαδή που είχε μεγαλύτερο κόστος γι’αυτούς; Aronson & Mills (1959) Πειραματικό παράδειγμα της δικαιολογίας της προσπάθειας Gerard & Mathewson (1966)

Επιπτώσεις των απειλών μέσα από το παράδειγμα του «απαγορευμένου παιχνιδιού» Όσο μεγαλύτερη προσπάθεια καταβάλλει κανείς για να εκτελέσει ένα έργο μικρής σπουδαιότητας, τόσο περισσότερο πείθει τον εαυτό του ότι το έργο αυτό είναι ενδιαφέρον και σημαντικό Aronson & Carlsmith (1963) Το αντίθετο συμβαίνει υπό την επήρεια μιας απειλής/τιμωρίας Όσο μικρότερη είναι η απειλή αυτή, τόσο περισσότερο θα πείθει τον εαυτό του ότι αυτό που του απαγορεύουν να κάνει δεν το θέλει και τόσο πολύ στην πραγματικότητα

Γνωστική ασυμφωνία και συνέπειες της «ελεύθερης» επιλογής Brehm (1956) 1.Η επιλογή μεταξύ δύο εναλλακτικών λύσεων προκαλεί γνωστική ασυμφωνία και ασκεί πίεση για την επίλυσή της. Μπορούμε να μειώσουμε τη γνωστική ασυμφωνία είτε θεωρώντας πιο επιθυμητό το αντικείμενο επιλογής είτε θεωρώντας λιγότερο επιθυμητό το αντικείμενο απόρριψης. 2.Η ευρύτητα της γνωστικής ασυμφωνίας (και της τάσης μείωσής της) είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο μεγαλύτερο είναι το δίλημμα που νιώθει το υποκείμενο για τις δύο εναλλακτικές λύσεις.

Θεωρία της ψυχολογικής αναδραστικότητας Όταν απειλείται η προσωπική ελευθερία κάποιου, δημιουργείται ψυχολογική αναδραστικότητα, δηλαδή μια δυσάρεστη κατάσταση από την οποία το άτομο προσπαθεί να ξεφύγει για να ανακτήσει και πάλι τη χαμένη του «ισορροπία»