ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Λυσίας Ὑπὲρ Μαντιθέου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γέννηση της συστηματικής ρητορείας έγινε στην Σικελία μετά το 466 π.Χ. για δύο λόγους: Επικράτηση δημοκρατικών πολιτευμάτων Διεξαγωγή πλήθους δικών για ανάκτηση υπεξαιρεθεισών περιουσιών

Οι δημιουργοί και οι δάσκαλοι της συστηματικής ρητορικής είναι δύο Σικελιώτες από τις Συρακούσες: Ο Κόραξ και ο μαθητής του Τ(ε)ισίας Μαθητής αυτών υπήρξε ο Γοργίας από τους Λεοντίνους, ο οποίος μετέφερε τη νέα γνώση (τέχνη) στην Αθήνα

Η ΑΘΗΝΑ και η ΡΗΤΟΡΙΚΗ H Αθήνα έγινε το νέο επίκεντρο της ρητορικής δραστηριότητας υψηλού επιπέδου για τους εξής λόγους: Oικονομική ανάπτυξη Εμπέδωση της δημοκρατίας Εξέλιξη δικαστικού συστήματος Αθηναϊκή φιλολογία Γι’ αυτό μετοίκησε ο Γοργίας στην Αθήνα

Ο Γοργίας ως ρητοροδιδάσκαλος Έφτασε στην Αθήνα το 427 π.Χ. και παρέδωσε ιδιαίτερα και δημόσια μαθήματα υψηλής ρητορικής επ’ αμοιβή Συστηματοποίησε τη δομή και την οργάνωση του ρητορικού λόγου, εισήγαγε το κριτήριο του «καιροῦ» (περιρρέουσας πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής ατμόσφαιρας), της ψυχολογικής συγκυρίας και τα «γοργίεια» σχήματα Η επίδρασή του υπήρξε βαθιά και γόνιμη, με πολλούς μαθητές και σημαντικά συγγράμματα

Η πλατωνική κριτική Ο Πλάτων επέκρινε αυστηρά την άποψη του Γοργία (και των λοιπών σοφιστών που εντάσσονταν στο ίδιο πνευματικό κλίμα) ότι: δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια («δισσοὶ λόγοι») ότι στόχος κάθε τέχνης είναι η εξυπηρέτηση ιδιοτελών συμφερόντων (η συνάρτηση των οποίων οδηγεί εξ ανακλάσεως στο κοινό συμφέρον) Η ρητορική δεν αποσκοπεί στην ανακάλυψη και στην ανάδειξη του ορθού, του δικαίου και του καλού Γι’ αυτό ο Πλάτων αρνείται ότι η ρητορική είναι τέχνη ή επιστήμη και δέχεται ότι είναι απλώς εμπειρία που μάλιστα οδηγεί στην εξαπάτηση!

Η ισοκρατική απάντηση Ο Ισοκράτης υπεράσπισε την ρητορική υποστηρίζοντας την παιδευτική αξία της, αφού με την διδασκαλία της ρητορικής ο άνθρωπος: καλλιεργείται γλωσσικά ενημερώνεται πολιτικά διαφωτίζεται ηθικά και έτσι καθίσταται έτοιμος για δημόσια δράση Aυτή η διάσταση της ρητορικής ονομάζεται από αυτόν «φιλοσοφία»

H ακμή της ρητορικής Ο «κανόνας» των 10 αττικών ρητόρων (συνετάχθη από τους αλεξανδρινούς φιλολόγους για τους καλύτερους ρήτορες της Αρχαιότητας) περιελέμβανε τους εξής: Αντιφών, Λυσίας, Ανδοκίδης, Ισοκράτης, Ισαίος, Αισχίνης, Λυκούργος, Υπερείδης, Δημοσθένης, Δείναρχος.

Είδη ρητορικών λόγων Συμβουλευτικοί (πολιτικοί εκφωνούμενοι στην Εκκλησία του Δήμου) Δικανικοί (δικαστικές αγορεύσεις εκφωνούμενες στον Άρειο Πάγο, στη Βουλή, στην Ε.τ.Δ., στην Ηλιαία) Επιδεικτικοί (πανηγυρικές ομιλίες σε εορτές ή άλλες δημόσιες συγκεντρώσεις)

Τα μέρη των ρητορικών λόγων Προοίμιον: (α) προσέλκυση του ενδιαφέροντος των ακροατών (captatio benevolentiae) (β) πρόθεση Διήγησις: αφήγηση των κυριοτέρων σημείων της υποθέσεως Πίστις: απόδειξη της ορθότητος της θέσεως του ομιλούντος (α) άτεχνες πίστεις (αντικειμενικά πειστήρια) (β) έντεχνες πίστεις (ενθυμήματα-συλλογισμοί, παραδείγματα, γνώμες, ήθη, πάθη) Επίλογος: (α) ανάμνηση-ανακεφαλαίωση (β) παθοποία-προτροπή ή αποτροπή

Τα προσόντα του ρήτορα Φύση (εγγενή χαρίσματα) Γνώση (μορφή-δομή γλώσσας, ρητορεία, ψυχολογία, νομολογία) Υπόκριση (ηθοποιία) Μνήμη (αποστήθιση)

Λυσίας Βίος c.445-p.380 π.Χ. Γιος του εύπορου βιοτέχνη Κέφαλου Μετανάστευση στη Μεγάλη Ελλάδα και μαθητεία ρητορικής Επιστροφή στην Αθήνα και δίωξη από 30 τυράννους → οικονομική, οικογενειακή καταστροφή, εξορία Αποκατάσταση από τους δημοκρατικούς και σταδιοδρομία λογογράφου

Ὑπὲρ Μαντιθέου Χρόνος/Τόπος: Εκφωνήθηκε περί το 390 π.Χ. στη Βουλή της Αθήνας Υπόθεση: Ανώνυμος πολίτης εναντίον Μαντιθέου που εκλέχτηκε βουλευτής Καταγγελία: Υπήρξε ιππέας των 30 τυράννων Απολογία Μαντιθέου: με τη βοήθεια του Λυσία αντέκρουσε τις ειδικές και τις γενικές κατηγορίες Ετυμηγορία: άγνωστη

Η δομή του λόγου Προοίμιο §§ 1-3 Διήγηση-Πίστη ή Απόδειξη §§ 4-19 Επίλογος §§ 20

Βιβλιογραφία Miller, M.C,J. "Mantitheos and the Dokimasia (Lysias, XVI)" AncW 41.1 (2010) 11-18 Craik, E.M. "Mantitheus of Lysias 16: neither long-haired nor simple-minded" CQ 49.2 (1999) 626-628 Laplace, Marcelle "Platon et l'art d'ecrire des discours: critique de Lysias et d'Isocrate, influence sur Denys d'Halicarnasse" Rhetorica 13.1 (1995) 1-15

Η αρχαία αγορά

Η Πνύκα